گزارشي از مصرف بي رويه آنتي بيوتيكها در پرورش دام و طيور؛سودجويي به بهاي ذبح سلامت مردم
گزارشي از مصرف بي رويه آنتي بيوتيكها در پرورش دام و طيور؛سودجويي به بهاي ذبح سلامت مردم
در ساليان نه چندان دور، بسياري از مردم در منازل خود دام و طيور براي مصرف خود پرورش مي دادند. اما با افزايش روزافزون جمعيت و توسعه زندگي شهري و صنعتي، امكان استفاده از روشهاي سنتي براي تأمين نياز مصرف كنندگان وجود ندارد. از طرفي نمي توان
منتظر ماند تا يك مرغ روال طبيعي و طولاني خود را براي رشد مناسب طي كند. در اين ميان، مرغداريهاي صنعتي، راه تبديل جوجه هاي يك روزه به مرغي با وزن مناسب كشتار را كوتاه كرده اند.
امروزه به مدد داروها و مكملهاي غذايي براي تبديل يك جوجه تازه از تخم درآمده به يك مرغ سوخاري دلچسب و لذيذ بين 45 تا 60 روز بيشتر زمان لازم نيست، اما آيا مكمل هاي غذايي، واكسنها و داروهاي مورد استفاده در صنعت پرورش دام و طيور، سلامت موادغذايي توليد شده از آنها را تحت الشعاع قرار نمي دهد؟ و آيا باقي ماندن اين مكملها تهديدي براي سلامتي مصرف كنندگان نيست؟
مصرف بي رويه آنتي بيوتيكها در پرورش صنعتي دام و طيور
به عنوان مصرف كننده همواره انتظار داريم محصولاتي كه خريداري و غذايي كه تهيه مي كنيم پاك، تازه و عاري از آلودگيهاي مختلف همچون مواد شيميايي، باكتريها و ... كه بيماري زا هستند، باشد.
اما مصرف بي رويه و غلط دارو و مسأله باقيماندگي دارويي در غذاهايي با منشأ دامي و آثار سوء آن در انسان و حتي محيط زيست، هشداري بر اين موضوع است.
سابقه كشف اين داروها، نسبتاً طولاني است و از گذشته هاي دور تا به حال به عنوان داروهايي مؤثر جهت از بين بردن باكتريهاي مضر و بيماري زا توسط پزشكان و دامپزشكان تجويز مي شوند. اكثر اين داروها كه منشأ آنها قارچها و باكتريها هستند موادي طبيعي به شمار مي روند اما بعضي از آنها نيز موادي شيميايي و مصنوعي هستند.
اين مواد شيميايي كه همان آنتي بيوتيكها هستند در انسان هم براي درمان بيماريهاي عفوني مصرف مي شوند اما واقع امر اين است كه مقاومت به يك داروي خاص همواره به موازات مصرف آن دارو رشد و توسعه مي يابد.
تا قبل از كشف آنتي بيوتيكها و استفاده از آنها، مسلماً هيچ مقاومتي نبوده ولي حالا كه مدت مديدي از زمان شروع استفاده از آنتي بيوتيكها مي گذرد مقاومت باكتريها به آنها هم بسيار وسيع شده و به معضلي نگران كننده براي انسان تبديل شده است.
دكتر مراديان يكي از دامپزشكان منتقد مصرف بيش از حد آنتي بيوتيكها مي گويد: مصرف آنتي بيوتيكها در دامپروري ها با صنعتي شدن پرورش دام افزايش يافته است زيرا در دامداري به شيوه صنعتي كه تعداد زيادي دام و يا طيور در كنار هم نگهداري مي شود احتمال ابتلاي آنها به بيماريها و شيوع بيماريهاي واگير بشدت زياد و در صورت ابتلا و همه گيري، درمان قطعي بسيار مشكل است و لذا تلفات زياد و خسارتهاي اقتصادي سنگيني را متوجه صاحبان دامداريها مي كند و به علاوه اينكه به اقتصاد كشور نيز ضربه خواهد زد.
وي با بيان اينكه آنتي بيوتيكها در پرورش دام با اهداف ديگري غير از درمان بيماريهاي دامي استفاده مي شوند، مي افزايد: 90 درصد آنتي بيوتيكهاي تجويز شده توسط دامپزشكان با هدف تسريع رشد دامها صورت مي گيرد تا براي درمان آنها.
به گفته وي متخصصان سلامت عمومي كه در زمينه سلامت جامعه انساني تحقيق و فعاليت مي كنند، همواره به مصرف بي رويه و غلط آنتي بيوتيكها در دامها و مسأله باقي ماندن اثر دارويي در غذاهايي با منشأ دامي هشدار مي دهند اما متخصصان پرورش دام در نقطه مقابل، استفاده از آنتي بيوتيكها را به دليل فوايدي كه به همراه دارند اجتناب ناپذير عنوان مي كنند.
اين متخصص اظهار مي دارد: مدافعان استفاده از آنتي بيوتيكها اين طور استدلال مي كنند كه كاربرد اين داروها به دليل از بين بردن باكتريهاي مضر دستگاه گوارش دامها، زمينه هضم و جذب بيشتر غذا را فراهم مي كنند.
وي مي افزايد: همچنين استفاده از آنتي بيوتيكها سبب بهره برداري بيشتر از غذاي داده شده و افزايش ميزان اضافه وزن روزانه دامهاي پرواري توليد شير و يا تخم مرغ مي شوند؛ كه اين موضوع از افزايش قيمت جلوگيري كرده و در نتيجه هم توليدكننده و هم مصرف كننده راضي هستند.
دكتر اصغري، دامپزشكي كه خود نيز عهده دار يكي از دامداريهاي نمونه كشور است، مي گويد: استفاده از آنتي بيوتيكها به علت افزايش كارآيي غذايي، باعث كاهش مصرف غذا مي شود و در نتيجه زمينهاي كشاورزي كمتري زيركشت علوفه مي رود. همچنين دستگاه گوارش دامي كه به همراه غذا آنتي بيوتيك دريافت مي كند چون موادغذايي بيشتري جذب مي كند مواد جذب نشده و دفعي كمتري وارد محيط زيست مي شود.
وي در مورد فوايد مصرف آنتي بيوتيكها مي افزايد: بدن دامها در شرايط استفاده از آنتي بيوتيكها، گوشت بيشتري توليد مي كند و چربي گذاري پايين مي آيد اما اين نگراني هميشه مطرح است كه آيا مصرف آنتي بيوتيكها بهداشت عمومي و سلامت انساني را نيز به مخاطره نمي اندازند؟
جگر منبع مهمي در جذب باقي مانده هاي دارويي
يكي از دامپزشكان كه سالهاست در عرصه مرغداري فعاليت مي كند، نيز مي گويد: متأسفانه برخي مرغداريها براي صرفه جويي در هزينه، از داروهايي استفاده مي كنند كه مصرف آنها در داخل كشور ممنوع شده است. براي مثال سرطان زا بودن فورازوليدون ثابت شده اما هنوز هم مورد مصرف قرار مي گيرد.
دكتر خاني در تعريف بقاياي دارويي و تأثير آنها بر سلامتي انسان، مي افزايد: موادغذايي و بعضي از موادي كه به همراه غذا در اختيار مرغ قرار داده مي شود در بدن متابوليزه مي شود و به شكلهاي مختلف در مي آيد؛ بعضي از اين مواد در عضلات، پوست و چربي حلال تر هستند و در چربي باقي مي مانند كه به اين مواد، باقي مانده دارويي گفته مي شود.
وي براي كاهش آثار منفي ناشي از بقاياي دارويي پيشنهاد مي كند: چون مواد محلول در چربي در غده هاي چربي و زير پوست جمع مي شود، بهتر است مصرف كنندگان براي مقابله با آثار ناشي از اين گونه داروها، از مصرف اين قسمتهاي طيور خودداري كند.
اين متخصص مي گويد: جگر نيز به دليل اينكه محل متابوليزه كردن بسياري از مواد است و تركيبات بسياري وارد آن مي شود بيشتر در معرض آلودگي قرار دارد.
به گفته وي به دليل رعايت نشدن بهداشت و انجام نشدن به موقع واكسيناسيون و كافي نبودن نظارت فني صحيح بر مرغداريها، مرغدار براي پيشگيري از ضرر اقتصادي، گاهي تا آخرين روزهاي انتقال مرغ به كشتارگاه از دارو استفاده مي كند.
دكتر خاني اظهار مي دارد: بسياري از مرغداريها در حالي كه بايد از يك دامپزشك آشنا به داروها و عوارض آن به عنوان مسؤولان فني استفاده كنند، براي صرفه اقتصادي فقط از مهندسان دامپرور استفاده مي كنند و لذا نظارت مناسب براي جلوگيري از تقلبات در پرورش دهندگان مرغ، ماهي، ميگو و ... وجود ندارد.
وي با بيان اينكه دارو نبايد در مرغداريها به مقدار زياد مصرف شود، مي گويد: طبق بخشنامه سازمان دامپزشكي در صورتي كه در مرغداريها فورازوليدون استفاده شده باشد مرغها بايد معدوم شوند و حتي اجازه فروش پيدا نكنند و درباره داروهاي مجاز نيز بايد حداقل 15 روز قبل از كشتار، مصرف دارو قطع شود ولي متأسفانه بعضي از شبكه هاي دامپزشكي روي اين قضيه حساس نبوده و آن را پيگيري نمي كنند.
دكتر خاني با اشاره به اينكه آثار بعضي از داروهاي مصرفي پس از دو هفته از بدن پاك و مرغ قابل مصرف مي شود، اظهار مي دارد: برخي داروها مثل فورازوليدون يا كلرامفنيكل كه پس از مصرف تا مدت زيادي در جگر يا گوشت باقي مي مانند و آثار سرطانزايي بسيار بالايي دارند.
وي تصريح مي كند: اين نوع داروها در كشورما به طور كلي ممنوع شده اند، اما عده اي اين داروها را به صورت غيرمجاز وارد مي كنند و در اختيار مرغداران قرار مي دهند و مرغدار نيز خودسرانه اين داروها را از دفاتر مرغداري يا جاهاي ديگر تهيه و براي كاهش تلفات از آن استفاده مي كند.
باقي مانده هاي دارويي در محصولات دامي خطر جدي سلامت انسان
يكي از استادان دانشكده دامپزشكي دانشگاه فردوسي مشهد نيز در گفتگو با گزارشگر ما مي گويد: گرچه امروزه حفظ سلامت و افزايش كيفيت منابع غذايي در تمامي كشورهاي جهان مورد توجه روزافزون است اما با رشد كشاورزي و دامپروري مدرن محصولات دامي به طور چشمگيري به مصرف تركيبات دارويي مؤثر وابسته شده اند.
وي با اشاره به اينكه مصرف داروها در اين راستا موجب حفظ سلامتي دامها، پيشگيري از ضررهاي اقتصادي و رشد اقتصادي اين صنايع مي شود، اذعان مي دارد: كاربرد داروها با در برداشتن فوايد ياد شده مي تواند بر سلامت انسان نيز اثر بگذارد.
وي مي افزايد: با مصرف اين داروها دامهاي بيمار درمان يافته و از انتقال و گسترش بيماري به انسان ممانعت مي شود و شانس اين انتقال به حداقل مي رسد، اما آثار اينگونه داروها با وارد شدن به زنجيره غذايي انسان مي تواند تهديدي جدي براي سلامتي انسان باشد.
دكتر بهروز فتحي با اشاره به رشد مصرف آنتي بيوتيكها مي افزايد: اين دسته از داروها اگر چه براي درمان دام بيمار ضروري است اما در صورت رعايت نكردن اصول مصرف اين داروها، مي تواند موجب بروز مقاومت باكتريايي در انسان شود كه درمان و رهايي از آن بسيار مشكل است.
وي در خصوص خطر باقيمانده هاي دارويي اظهار مي دارد: بقاياي دارويي در حيواناتي كه منشأ غذايي براي انسان دارند به دو صورت بروز خواهد كه در «مستقيم و كوتاه مدت» يا به شكل آثار سمي منجر به مسموميت و يا به صورت واكنشهاي آلرژيك (پوستي، گوارشي) نمايان خواهد شد.
به گفته وي در نوع غيرمستقيم و درازمدت نيز به صورت آثار ميكروبي در دستگاه گوارش، سرطان زايي و توليدمثلي و ناقص الخلقه زايي ظاهر مي شود.
استاديار بخش فارماكولوژي دانشكده دامپزشكي دانشگاه فردوسي مشهد در پاسخ به اين سؤال كه، اينگونه آثار چگونه مشخص خواهند شد؟، مي افزايد: تشخيص فوري آن سخت است مگر اينكه منبع غذايي آلوده مورد استفاده يك منطقه محدود قرار گرفته باشد.
وي مي افزايد: آزمايشهاي سم شناسي در آزمايشگاه حيوانات قبل از ارسال دارو به بازار مصرف، شناسايي عوارض با بررسهاي پيگير از جمله اين راهكارهاست.
اين كارشناس كاهش مصرف دارو با حفظ سلامتي دامها، بهبود رابطه دامدار - دامپزشك - كارگر دامداري، رعايت سطح دارو و رعايت موازين علمي را از وظايف دامپزشك در اجتناب از بروز خطر بقاياي دارو برمي شمارد و مي گويد: توليدكننده نيز وظيفه دارد طبق دستور دامپزشك دارو مصرف كند، اطلاعات درماني را به صورت روزانه و دقيق ثبت كند، دامهاي درمان شده را از بيمار جدا كند، كارگران دامداري طبق اصول قانوني و علمي آموزش ببينند و از انبار كردن دارو خودداري و داروها به صورت اصولي نگهداري شوند.
دكتر فتحي با بيان اينكه آنتي بيوتيكها در دام نيز مانند انسان بايد به طور كامل مصرف شوند، مي افزايد: دوره Wt (سرنوشت دارو در بدن) نكته اي كليدي در اين خصوص است كه اگر رعايت شود مشكل بقاياي دارويي تا حد بسيار زيادي كاهش مي يابد.
