کنه تاولی يا ارينوز گلابی
کنه تاولی يا ارينوز گلابی
Phytoptus Pyri Pagenstecher
Syn : Eriophyes Pyri Pgst.
Epitrimerus Pyri ( Nalepa )
( Acari : Eriophyidae )
کنه تاولی گلابی در دنیا ابتدا در سال 1870 میلادی از اروپا گزارش شده است . در ایران نیز اولین بار در سال 1328 دواچی این کنه را تحت نام Eriophyes Pyri گزارش نموده است . دنبال آن ، از اصفهان توسط فاطمی (1364) تحت نام P.pseudoinisdiosus (Wilson) گزارش شده است . وی بطور مختصر به چرخه زیستی آن اشاره نموده است .
جبپسون و همکاران نیز با بررسی کنه تاولی گلابی در جهان ، عامل تاولی شدن برگهای گلابی در ایران را Phytoptus Pyri Pagenstecher اعلام نموده اند . این آفت در مناطق مرطوب خسارات بیشتری وارد می کند .
شکل شناسی
از این گونه دو نژاد شناسایی شده است که یکی از آنها به جوانه ها حمله کرده و دیگری روی برگها ایجاد تاول می کند . تفکیک این دو نژاد بر اساس نسبت طول بدن به عرض آن تعداد حلقه های روی بدن و موقعیت موهای شکمی از هم انجام می شود
بالغ
افراد بالغ ، کنه های بسیار کوچکی هستند که طول بدنشان 200 – 160 میکرون ، به رنگ سفید و گاهی صورتی هستند . بدن کشیده و در تمام مراحل زیستی فقط دو جفت پا دارند . سر و سینه متصل به هم بوده و در روی خطوط عرضی کاملاً مشخصی وجود دارد . این گونه در سطح زیرین نیمه جلویی بدن دارای دو جفت موی حسی بلند ، یک جفت موی حسی کوتاه در نزدیک به انتهای شکم و یک جفت موی حسی بلند و خمیده در انتهای شکم است . در انتها و فاصله کمی از حاشیه عقبی سپر پشتی ، دو برجستگی منتهی به مو وجود دارد . موقعیت خط میانی سپر پشتی متغیر ولی معمولاً در نیمه عقبی قرار دارد . ناخن پروش 4 پره دارد .
تخم
تخمها به شکل بیضی ، به رنگ سفید و به طول حدود 50 میکرون می باشد.
خسارت
نژاد برگی تاولهایی در سطح زیرین برگهای سیب و گلابی تشکیل می دهد . این علامت تشکیل تاولهای کوچک سبز مایل به قرمز شروع شده و غالباً غیرقابل تشخیص از برگ هستند ، ولی هرچه تاولها بزرگتر می شوند رنگ آنها قرمزتر شده و غالباً
لکه های رنگی روشن و صاف در برگها ایجاد می کند و به تدریج بافتهای خسارت دیده ، مرده و لکه های مورد اشاره به رنگ قهوه ای تیره و یا سیاه در می آیند .
در سطح زیرین برگها ، ناحیه خسارت دیده کرک دار و برجسته بوده و دارای اپیدرم شل و چروکیده است که ظاهری تاول مانند به آن می دهد . در هر تاول سوراخی وجود دارد که بعنوان ورودی و خروجی کنه ها عمل می کند . شکل تاولها نامنظم بوده و با افزایش سن ، اندازه آنها بزرگتر می شود و بزرگترین آنها حدود 3 میلیمتر قطر دارد و به صورت ردیفی در هر دو طرف رگبرگ میانی تشکیل می شود .
با ادامه آلودگی لکه های مورد اشاره به هم وصل شده و قسمت بزرگی از برگ به رنگ قهوه ای تیره بوجود می آید و حاشیه آنها پاره می شود .
تغذیه کنه ها در اواسط تابستان ممکن است منجر به ظهور لکه های قهوه ای روشن یا سبز تیره در سطح فوقانی و قهوه ای رنگ در سطح تحتانب برگها شود . لکه های تیره در طول رگبرگ میانی در مقابل بقیه قسمتهای برگ که زرد رنگ است تولید ظاهر رنگارنگ می کنند ، شبیه آنچه در بعضی از گیاهان زینتی یافت می شود . گروه بندی تاولها در اطراف رگبرگ میانی ظاهراً تحت تاثیر درجه کرکدار بودن ، تا خوردگی و پیچیده بودن برگها در زمان مهاجرت کنه ها از زیر پولک جوانه ها می باشد . تاولهای روی برگهای جوان توسط تغذیه افراد کامل زمستان گذرانی که هنوز داخل جوانه ها هستند ، ایجاد می شود .
در این مرحله برگها هنوز خیلی کوچک بوده و حدود 3 تا 8 میلیمتر طول دارند . اولین تاولهایی که تشکیل می شوند این قبیل تاولها فاقد سوراخ خروجی کنه ها بوده و اشکال مختلف کنه در داخل آن یافت می شود . بعد از حدود 6 – 4 روز تغذیه تعداد 1 تا 4 سلول اپیدرمی که معمولاً در نزدیکی وسط تاول هستند . افزایش حجم داده در مدت 15 – 4 روز مرده و در محل آنها سوراخی در اپیدرم ایجاد می شود . سپس کنه های زیادی با فروبردن خرطوم خود به سوراخ کوچک ، سعی بر ورود به داخل می نمایند ؛ اما همگی موفق نمی شوند .
با ادامه تغذیه سلولهای اپیدرمی بیشتری از بین رفته تا نهایتاً افراد کامل بیشتری اجازه ورود به داخل تاول پیدا می کنند . در ابتدا معمولاً یک کنه ماده در داخل وجود دارد که شروع به تولید مثل می کند . با تغذیه کنه در داخل تاول حفره درونی شروع به بزرگ شدن می نماید . این کنه هوای مرطوب را ترجیح می دهد و در آب و هوای خشک کنه ها ، تاولها را ترک کرده و با خروج از سوراخ ریز به جستجوی محل مناسب می پردازند . این گونه قادر است تنها مدت 4 روز خارج از گال زنده بماند . نژاد دوم به جوانه های مولد میوه وارد شده و خسارت شدیدی وارد می نمایند و ریزش غیرعادی گل و میوه های نارس را باعث می شوند ، اما هیچگونه تاولی در روی برگها ایجاد نمی شود .
خسارت شدید این کنه در زمستان وارد می شود ، در این موقع از سال جوانه های میوه مورد حمله واقع می شوند و ممکن است منجر به از بین رفتن کامل محصول شود . خسارت ایجاد شده توسط این نژاد تولید میوه های بد شکل و پوستک دار است که ناشی از خسارت این نژاد به گلها است . کل درخت میوه نیز خسارت دیده ، ضعیف شده و تولید برگهای کوچک ، بد شکل و پراکنده می کند . خسارت این نژاد شبیه به خسارت سرمای زمستان است . خسارت وارده به میوه جدی ترین نوع خسارت کنه تاولی گلابی است که نتیجه تغذیه کنه ها در مراحل رشدی میوه گلابی است و باعث ایجاد لکه های قهوه ای چوب پنبه ای با توقف رشد بافتی می شود . وجود این لکه های بیضی شکل که معمولاً با حلقه هایی از بافتهای شفاف احاطه شده است از مشخصات بارز خسارت این گونه است .
زیست شناسی
نژاد برگی این گونه در جوانه ها و اساساً در زیر دومین یا سومین برگچه ها و یا سوراخ ها و شیارهایی که توسط جوانه ها پوشیده شده زمستان گذرانی می کند .
کنه های زمستان گذران (دئوتوژین) دیاپوز واقعی ندارند و به محض فراهم شدن شرایط محیطی و شروع تورم جوانه ها ، کنه ها شروع به تغذیه و تخم ریزی در قسمت قاعده ای برگچه ها می کنند . با توسعه و گسترش جوانه ها ، کنه ها شروع به تغذیه و تخم ریزی درروی برگها و گلها می نمایند .
تاولهای برگی قبل از اینکه برگها از جوانه ها بیرون بیایند تشکیل می گردند . افراد ماده نژاد برگی از 7 تا 21 عدد تخم می گذارند . دوره جنینی آنها در دمای 17-10 درجه سانتیگراد حدود 18 روز و در دمای 24-18 درجه حدود 5 تا 8 روز می باشد . بنابراین سیکل زندگی آنها 23 تا 36 روز به طول می انجامد و قادر است در هر سال 2 تا 3 نسل تولید نماید . این کنه در ایران 3 -2 نسل دارد . مشخص ترین علامت آلودگی شل شدن برگچه های بیرونی و باز شدن کامل جوانه است .
در اوایل فصل وقتی جوانه های میوه باز می شوند کنه به طرف قسمتهای انتهایی و تازه و پر از شیره مهاجرت می کنند و لذا کنه ها از زمان باز شدن جوانه ها تا زمانی که جوانه های جدید تا حدی امکان حمله کردن به آنها فراهم باشد در روی درخت بطور آزاد یافت می شوند .
این نژاد در طول مدت تغذیه هیچ تاولی در روی برگها ایجاد نمی کند . تعداد این کنه ها ( نژاد جوانه ای ) بلافاصله پس از باز شدن بسیار زیاد بوده و در قاعده گلها ، دمبرگ و سایر محل ها به نسبت زیادی یافت می شود و در این موقعیت فصلی است که تعداد زیادی تخم گذاشته می شود .
در فاصله زمانی شروع به تشکیل میوه ها تا استقرار در روی جوانه های جدید ، تعداد کنه ها به شدت کاهش می یابد که این کاهش احتمالاً به خاطر وزش بادهای قوی است که کنه ها را با خود می برد.
علاوه براین ، سمپاشی هایی که علیه سایر آفات انجام می شود و همچنین کاهش شادابی و رشد شاخه ها در اواخر فصل نیز می تواند از عوامل موثر در کاهش جمعیت کنه ها در این موقعیت فصلی باشد . اما قبل از خزان کنه ها تاولها را ترک کرده و جهت زمستان گذرانی به طرف جوانه ها می روند . کنه ها پس از استقرار در داخل جوانه ها به زودی شروع به تخم ریزی کرده و به تولید مثل خود در زمستان ادامه می دهند و به نسبت پیشرفت تولید مثل به اعماق بیشتر جوانه ها نفوذ می کنند .
کنه ها از بافتهای سفید موجود در قاعده پولک های جوانه ای تغذیه می کنند و آنها را از بین می برند ، اما بعداً به قسمتهای رویشی موجود در داخل جوانه ها حمله می کنند . موقع باز شدن جوانه های برگی کنه های دئوتوژین زمستان گذرانی کرده و فلسهای جوانه ها را ترک کرده و پس از استقرار در روی برگهای جدید و جوان از آنها تغذیه و سبب تغییر شکل می شود .
آلودگی شدید تا متوسط نژاد جوانه ای باعث قهوه ای شدن جوانه های میوه ها در اوایل زمستان شده و غالباً باز شدن نامنظم آنها را به دنبال دارد . در زمان گل دهی بیشتر جوانه های میوه ای باز نشده و بقیه نیز با یک یا دو گل باز می شوند و بطور کلی درختان آلوده وضعیت ضعیفی را دارند که غالباً گل ها ریزش کرد و یا به میوه تبدیل نمی شوند . تغذیه کنه ها از اطراف قسمتهای رویشی نیز ممکن است منجر به بد شکلی و یا توقف رشد میوه ها شود . این گونه در مناطق نسبتاً مرطوب نشو و نمای بهتری داشته و خسارت بیشتری وارد می نماید .
روشهای کنترل
الف ) بیولوژیکی
از عوامل کنترل بیولوژیکی این کنه می توان کنه های شکاری Amblyseius Iranicusو Scolothrips, Tydeus Caryae Khanjani &Ueckermann وDenmark & Daneshvar و***,aculatus را نام برد .
این کنه های شکاری در نواحی غربی کشور از جمعیت نسبتاً خوبی برخوردار هستند . البته جمعیت T. Caryae از اواسط تابستان تا موقع ریزش برگها بسیار بالا است . این شکارگر یکی از عوامل مهم کاهش جمعیت آفت به شمار می رود .
ب ) شیمیایی
بایستی توجه نمود که نژاد جوانه های از زمان باز شدن جوانه ها تا موقعی که برگچه های جوانه های جدید برای حمله کنه ها به حد کافی شل شده اند در روی درخت آزاد هستند که این زمان بهترین موقع برای کنترل است . کنترل فرم دئوتوژین زمستان گذران جوانه ای می تواند با کنترل کرم سیب تلفیق شود . ترکیبات مختلفی برای کنترل این کنه توصیه شده است که در این زمینه می توان آزینفوس متیل ، سوین و ترکیبات گوگردی را نام برد . استفاده از الوزال به میران 5 در هزار و یا گئوتکس به نسبت 5/7 در هزار را برای کنترل این کنه توصیه نموده است .
سوسک شاخک بلند درختان پسته
سوسک شاخک بلند درختان پسته Calchaenesthes oblongomaculatus Guerin
Coleoptera – Cerambycidae
این آفت اخیرا در منطقه خیرآباد (معروف به خیرآباد کفه) در 30 کیلومتری غرب شهرستان سیرجان مشاهده شده است. حشرات کامل به رنگ قرمز مایل به نارنجی و بطول 10 تا 13 میلیمتر و عرض 3.5-3 میلیمتر که دارای 3 لکه تیره بر روی بالپوشها و پیش گرده میباشد که سیاهرنگ روی پیش گرده را می پوشانده بر روی بالپوشها 2 جفت لکه سیاهرنگ مشاهده میشود که جفت لکه اولی مربع مستطیل شکل و بزرگ بوده و جفت لکه دومی حشرات کامل از اواسط فروردین ماه همزمان با سبز شدن درختان پسته ظاهر شده و تا اواسط خرداد ماه تغذیه و تخمریزی آنها ادامه دارد. تغذیه حشرات کامل از حاشبه برگهای پسته بوده و خسارت ایجاد شده توسط حشرات کامل چندان قابل توجه نبوده و اقتصادی نمیباشد. تخمگذاری بر روی شاخه های یکساله در محل اتصال دمبرگها و جوانه ها به شاخه صورت میگیرد.
لاروها زرد رنگ بوده و از محور شاخه ها تغذیه مینمایند، فضولات لاروی خاک اره ایجاد شده در اثر تغذیه به رنگ قهوه ای تیره در داخل کانال تغذیه ای مشاهده میگردد. طول کانال لاروی حدودا 15 سانتیمتر که عمدتا در شاخه های 2 تا 4 ساله مشاهده می گردد. لارو هر سن آخر در داخل کانال لاروی تبدیل به شفیره و حشرات کامل از طریق سوراخ ایجاد شده در روی شاخها به قطر 3.5 تا 4.5 میلیمتر خارج می شوند. خسارت اصلی ایجاد شده توسط لاروها بوده که بسیار قابل توجه میباشد.تغذیه لاروها از شاخه ها سبب خشکیدگی شاخه گردیده که در داخل باغهای پسته آلوده این شاخه های خشکیده بخوبی نمایان هستند.
خسارت آفت بر روی درختان پسته وحشی (بنه) نیز مشاهده گردیده است که شبیه خسارت ایجاد شده بر روی درختان پسته میباشد.
منبع نویسنده : حمید هاشمی راد
