زراعت زرشک

زرشک درختچه‌ای است دارای ساقه خاردار که ارتفاع آن تا 4 متر نیز می‌رسد. چوب این درخت قهوه‌ای ، قرمز و یا زرد رنگ می‌باشد. برگهای آن بیضی شکل با دندانه‌های اره‌ای (سوزني) بين ماههاي آوريل و ژوئن (انتهای بهار و ابتدای تابستان ). غنچه ها و گلهای خوشه‌ای و زرد رنگ روشن از آن جوانه مي زنند است. اين غنچه ها و گلها در فصل پاييز رنگ قرمز گيلاسي به خود مي گيرند كه به صورت بوته هاي خميده رشد مي كنند. شاخه‌های زرشک تیغ زیادی دارد. میوه زرشک قرمز رنگ ، گوشتی ، بیضوی شکل و دارای طعمی ترش است. قسمت مورد استفاده این گیاه ریشه ، پوست ریشه و ساقه ، برگ گل و میوه آن است.


زرشک رده ای با تقریباً 500-450 گونه برگ ریز است و بومی مناطق معتدل و نیمه استوایی اروپا ، آسیا ، آفریقا ، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی می باشند. آنها ارتباط بسیارنزدیکی با رده Mahonia از نظر دارند که بعضی از گیاه شناسان زرشکها را شامل می شود.
Berberis gagnepainii دارای خارهایی سه شاخه با جوانه های کوچک برگدارمی باشد. طول هر تیغ به 20 میلیمتر می رسد.
از خصوصیات این رده ، دو شکل جوانه است ، جوانه های درازکه ساختار گیاه را تشکیل می دهد وجوانه های کوتاه با طول تقریبی 1 تا 2 میلیمتر. برگهایی که روی جوانه های بلند قرار دارند غیر فتوسنتزی هستند و بین خارهای سه شاخه 3 تا 30 میلیمتری رشد کرده اند؛ تکمه موجود درگوشه هر برگ و خار تشکیل دهنده جوانه کوچکی است که دارای چندین برگ فتوسنتزی و معمولی می باشد. طول این برگهای ساده 1 تا 10 سانتیمتر و دارای لبه هایی یکپارچه یا پرخار هستند. برگها در گیاهان جوان فقط روی جوانه های بلند رویش پیدا می کنند و روش برگدهی کامل ، بعد از گذشت 1 تا 2 سال از عمر گیاه جوان ایجاد می شود.
گونه های برگ ریز مثل (Berberis thunbergii, B. vulgaris) از نظر رنگ زیبای پاییزی قابل توجه هستند ، برگها در این فصل قبل از ریزش به رنگ صورتی یا قرمز تبدیل می شوند.در بعضی از گونه های همیشه سبز چین مثل (B. candidula, B. verruculosa) برگهای سفید درخشان آنها ، بطرز خاصی جذاب جلوه می کند.

زرشك گیاه یک پایه و گلهایش دو جنسی است یعنی هر گل هم اندامهای نر دارد و هم اندامهای ماده. گل زرشک مرکب است و از قطعات 3 تایی تشکیل شده است، که در دو ردیف حلقوی قرار گرفته اند. پرچم های زرشک 6 عدد هستند که در 2 ردیف 3 تایی قرار می گیرند. برگهایش چرمی و فاقد استمات یا منقد در سطح بالایی است این برگها در بعضی واریته ها صاف و در برخی دندانه دار است. بوته زرشک خاردار است و خارهای آن از تبدیل برگها بوجود آمده اند که در محل اتصال خارها به شاخه پهن تر می شوند. دارای انواع وحشی و پرورش یافته جهت مصرف مواد غذایی و انواع زینتی می باشد. انواع وحشی در دامنه های جنوبی وشمال البرز تا فیروزکوه تا ارنگه و طالقانه و میانه و عمارلوی گیلان در بلندیهای 1000 تا 2000 متری انتشار دارند. نوع پرورش یافته و بی دانه آن در بیرجند وقاینات کاشته می شود. که جهت چاشنی خوراک استفاده میشود. نوع زینتی با گلهای زرد رنگ وجود دارد که میوه هایش به رنگ زرد هستند و معمولاً به صورت درختچه در پارکها کاشته می شود. انواع زرشک هایی که تا کنون در ایران دیده شده اند عبارتند از:

1) Berberis crataegina جنگلی است و به صورت وحشی در دامنه های جنوبی البرز( از فیروزکوه تا ارنگه و طالقان و میانه بین ارتفاع 1000 تا 2800 متر انتشار دارد.) می روید درختچه ای است به بلندی یک متر، درازای خار آن تا 3 سانتی متر هم می رسد.

۲)- B. integerrima بلندیش تا 3 متر هم می تواند برسد. بیشتر در شمال آذربایجان یعنی در اطراف خوی و قطور به صورت وحشی دیده می شود ولی در نواحی دیگر مثل منجیل تا زنجان اطراف کرج ( دره کرج، گچسر، ارنگه و شهر ستانک ،سیاه بیشه ، پل زنگوله) هم وجود دارد.

3)- B . orientalis در جنوب خراسان در باغها به صورت اهلی و به منظور بهره برداری کشاورزی کاشته می شود. 4- B.vulgoris ارتفاعش می تواند تا 5/2 متر هم برسد و در شمال ایران و آذربایجان به صورت وحشی می روید.



جزئیات گل Berberis gagnepainii (گلهایی به قطر 7 میلیمتر)

گلها یا بصورت مجزا ویا بصورت خوشه هایی تا 20 گل بر روی سنبله رشد می کنند. رنگ آنها زرد یا نارنجی است و 3 تا 6 میلیمتر طول دارند و دارای شش کاسبرگ و شش گلبرگ در حلقه های متناوب سه تایی هستند ، رنگ کاسبرگها معمولاً همانند گلبرگها می باشد. میوه این گیاه توت مانند و اندازه آن 15-5 میلیمتر است ، رسیده آن قرمز یا آبی تیره می باشد و اغلب دارای شکوفه های صورتی یا بنفش مومی می باشند که ممکن است دراز و باریک ( مثل میله) و در گونه های دیگر کروی باشند. میوه آن خوراکی و سرشار از ویتامین ث ولی دارای طعمی تند است ، برداشت بوته های خاردار آن دشوار بوده بنابراین مصرف گسترده ای ندارند. آنها غذای مهمی برای بسیاری از پرندگان کوچک هستند که دانه های آین گیاه را از طریق فضله هایشان پراکنده می کنند.



تركيبات گياه
سبوس و ريشة زرشك حاوي انواع بسياري از مواد شيميايي به نام "آلكالوئيد ايزوكينولين" است. دانشمندان و محققان اين تركيبات را در طول ساليان متمادي مورد تحقيق و بررسي قرار داده اند، و پي بردند كه آنها در واقع خواص آنتي بيوتيكي دارند.

برخي از آنها باعث پايين آوردن تب، كاهش تورم و فشار خون شده و به تنظيم ضربان قلب و انقباض عضلات قلب كمك مي كنند

در تمام قسمتهای این گیاه آلکالوئیدهای بربرین Berberine ، اکسیاکانتین Oxyaconthine ، بربامین Berbamine وجود دارد. مقدار آلکالوئید در پوست ریشه زرشک بیشتر از قسمتهای دیگر این گیاه است. میوه زرشک دارای حدود 4 درصد مواد قندی ، 65 درصد اسید مالیک و اسید تارتاریک و مقداری صمغ می‌باشد. زرشک گونه‌های مختلف دارد که مهم‌تر از همه آنها دو نوع است که یکی به نام زرشک بی‌هسته و دیگری زرشک با هسته (دارای دو هسته) می‌باشد