بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي (عکس + توضیحات)
بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي
"شيخ صفي الدين اردبيلي" عارف مشهور سده هفتم هجري فرزند سيد امين الدين جبراييل به سال 650 هجري در روستاي "كلخوران" از توابع اردبيل از مادري به نام "دولتي" كه دختر جمال باروقي از نجباي اردبيل بود ديده به جهان گشود. در 25 سالگي مريد شيخ زاهد گيلاني شد. 25 سال در خدمت او به تحصيل كمال پرداخت و پس از وفات شيخ در سال 700 در مسند ارشاد وي نشست و به تربيت اهل عرفان مشغول شد. وي در سال 735 وفات كرد و در محل خانقاه خويش در اردبيل مدفون شد.
بناي عظيم بقعه شيخ صفي الدين قسمتهاي مختلفي دارد از جمله: صحن اصلي كه حياطي است مستطيل شكل به ابعاد 40/30 در 10/16 مفروش با تخته سنگهاي صاف كه حوضي با دوازده ترك در وسط آن قرار دارد. چله خانه يا قربانگاه، مدخل صحن داراي طاق زيباي كاشيكاري شده به نام شاه عباس، اتاقي نسبتاً بزرگ به نام دارالمتولي، مسجد جنت*سرا كه بيشتر براي انجام مراسم صوفيانه بوده، قنديل خانه كه در حقيقت قسمت اصلي بناست و دقيقاً روبروي سرسراي ورودي در دو طبقه قرار گرفته. گنبد "الله*الله" كه در ضلع جنوب غربي قنديل خانه قرار گرفته و بر روي قبر عارف رباني شيخ صفي الدين به صورت برجي بنا شده و سپس بر فراز آن گنبدي تعبيه شده است.
در كنار قبر شيخ صفي الدين، مقبره شاه اسماعيل بناي مربعي شكل كوچكي است كه روي آن گنبد نسبتا بزرگي بنا شده است. روي قبر شاه اسماعيل صندوق مرصع فوق*العاده نفيس و گران قيمتي نصب شده كه از شاهكارهاي هنري ارزنده دوره صفوي است. خوشبختانه اين اثر هنري نفيس به تاراج روس نرفت. وقتي لشكر روس از بردن صندوق به دليل قرار گرفتن در زاويه*اي كه داراي در كوچك بود مأيوس شدند و ديدند كه با خراب كردن در، كل بنا تخريب مي*شود و صندوق از بين ميرود، رسماً به دولت وقت (رضا خان پهلوي) گفتند: كه حكومت روس حاضر است در ازاي تحويل گرفتن صندوق شاه اسماعيل، تمام شهرهاي آذربايجان را راه آهن بكشد كه خوشبختانه دولت نپذيرفت.
حرمخانه از ديگر بناهاي اين مجموعه تاريخي است، چيني*خانه در قسمت شرقي قنديل خانه يا رواق اصلي قرار گرفته كه با دو ورودي باريك با دار الحفاظ ارتباط مييابد. همانگونه كه از اسم آن مشخص است در دوره صفوي محل نگهداري ظروف و وسايل قيمتي زرينه و سيمينه بوده، بعلاوه ظروف سفارشي شاه عباس اول به كشور چين كه به اردبيل حمل ميشده به دستور وي در محل چيني خانه محافظت ميشده است.
نقش*جهان در سرزمين سردسير اردبيل
در ذهنم به يكباره اين بنا و اين مجموعه تاريخي را با مجموعه تاريخي نقش جهان اصفهان مقايسه ميكنم: هر دو اثر تاريخي مربوط به يك برهه زماني است يعني دوره صفويه. بقعه شيخ صفي*الدين در چنين برهه زماني ساخته ميشود، به اضافه ارادت و توجه خاصي كه پادشاهان صفوي به جد خود شيخ صفي الدين ابراز ميداشتند، اين بنا با حضور استادان بزرگ عصر صفوي چنان به زيور هنر آراسته شد كه الحق پس از گذشت چندين قرن چون نگيني بر تارك آثار و مفاخر تاريخي و فرهنگي كشور مي*درخشد.
يكي از موارد استثنايي اين مجموعه در بين ساير آثار تاريخي كشور اين است كه بقعه شيخ صفي حاوي دهها اثر بديع در مضامين مختلف رشتههاي هنري از آن جمله از عاليترين نوع كاشيكاري معرق و مقرنس و گچبري كتيبههاي زيبا و نفيس به خط خطاطان بزرگ دوره صفوي (ميرعماد، مير قوام الدين و محمد اسماعيل ...) منبتهاي ارزنده، نقره كاري، تذهيب و طلا كاري، نقاشي و تنگ بري و غيره است و از هيئت معماري متيني برخوردار است كه تجمع اين همه فضايل هنري در يك مجموعه از موارد نادر در مجموعههاي تاريخي كشور است.
نقش جهان اصفهان نيز كم و بيش داراي يك چنين ويژگيهايي هست، اما با اين حال چرا اين همه تفاوت بين اين بناهاي تاريخي وجود دارد؟ خوب كه نگاه ميكنم نكتهاي را در مييابم و آن اين است كه: اين مجموعه تاريخي در خطهاي سردسير و كوهستاني واقع شده و بر حسب ضرورت، معماران سعي كردهاند حتي*الامكان تمامي گوشه گوشه اين مجموعه را نزديك هم بسازند تا بتوانند در همه مجموعه گرما و دماي مناسب و معتدل را حفظ كنند، از طرف ديگر مجموعه تاريخي نقش جهان بسيار گسترده است و آرام در كنار زاينده رود دامن گسترده و به يمن وجود چنين آبشخور مقدسي وسعت يافته.
گرماي دشت جي، اصفهان، باعث شده تا مجموعه گستردگي يافته و معماران براي ساختن مجموعه، دست بازي داشته باشند و تا ميتوانند براي جريان هوا و خنك كردن آن بينديشند. در نتيجه مجموعه نقش جهان گستردگي مييابد و پهنه بزرگي را به خود اختصاص ميدهد و بقعه شيخ صفي الدين تو در تو ساخته ميشود.
