زادروز رويتر ــ مرد زرنگ قرن 19 كه مي خواست با بازي در كلمات قرارداد، ايران را مالک شود!
Paul Julius Baron Von Reuter
21ژوئيه 1816 «پال جوليوس بارون فن رويتر Paul Julius Baron Von Reuter» موسس خبرگزاري رويتر و مرد زرنگ قرن 19 در آلمان به دنيا آمد. پدرش از روحانيون يهودي آلمان بود.
رويتر در جواني، نخست كارمند بانك و سپس در برلن به كار نشر كتاب پرداخت و در سال 1844 در 28 سالگي دين و نام خود را تغيير داد؛ مسيحي شد و به «جوليوس رويتر» موسوم گرديد. نام قبلي او « اسرائيل بير يوسفات» بود.
جوليوس در جريان انقلابات سال 1848 اروپا به پاريس رفت و در آنجا به ترجمه مقالات روزنامه هاي فرانسه و ارسال اين ترجمه ها براي چاپ در روزنامه هاي آلمان پرداخت و از اين راه به درآمد و شهرت رسيد و در عين حال متوجه مشكل ارسال مطلب شد و فكر ايجاد خبرگزاري و كشيدن خط تلگراف به سرش آمد.
جوليوس در اين زمينه به مطالعات بيشتر دست زد و سرانجام بسال 1849 يك سرويس ارسال خبر بازار (اقتصادي) با كبوتر نامه بر و بعدا تلگراف ميان آخن آلمان و بروكسل (بلژيك) ايجاد كرد. پيش از او سه خبرگزاري در جهان فعاليت داشتند: هاواس در فرانسه، كنتيننتال (وولف) در آلمان و پدر بزرگ اسوشييتدپرس فعلي در آمريكا، ولي خبرگزاري جوليوس رويتر تخصصي بود و عمدتا اخبار اقتصادي را تهيه و نه تنها براي جرايد بلكه افراد، بانكها، بازرگانان و شركتها مي فرستاد.
رويتر كه به حد كمال زرنگي،آزمندي و جاه طلبي داشت، انگلستان را كه يك امپراتوري پهناور و مقتدر بود بهترين نقطه براي پيشرفت خود تشخيص داد و در 1851 به اين كشور مهاجرت كرد و در آنجا دفتر رويتر را باز كرد و اخبار سهام را هم بر مطالب ارسالي اش افزود. روزنامه انگليسي «مورنينگ ادورتايزر» نخستين مشترك او بود كه به تدريج ساير جرايد هم مشترك شدند.
سعي رويتر در نزديك شدن به مقامات انگليسي و گرفتن امتياز خطوط تلگرافي در قلمرو اين امپراتوري بود. با همين فكر در لندن «كمپاني تلگراف» را داير كرد و به تابعيت انگلستان درآمد.
او براي نزديك كردن خود به مقامات انگليسي، به تهيه گزارش ويژه براي آنان و حتي ملكه ويكتوريا پرداخت كه كاري بسيار نو بود و قبلا سابقه نداشت و از اين طريق به زودي مورد توجه ملكه و نخست وزيران وقت قرار گرفت و خبرگزاري خود را دربست اختصاص به تبليغ و پيشبرد سياست هاي انگلستان داد تا از اين توجه كاسته نشود.
در اين زمان، وي يك چيز كم داشت و آن يك لقب اشرافي بود، زيرا با اين لقب در كشورهاي تحت نفوذ انگلستان مي توانست آسانتر امتياز اقتصادي به دست آورد.
با اين فكر، از يكي از دوك هاي انگليسي خواست كه به او لقب «بارون» بدهد و با اصرار زياد موفق شد اين لقب را به دست آورد و بر اسم طولاني اش بيافزايد.
اولين قرباني اين لقب دولت ناآگاه ايران بود كه موفق شد از آن امتياز كشيدن خط تلگراف بگيرد؛ كه چون دولت انگلستان خود در نظر داشت كه خط تلگراف هند به اروپا را از خاك ايران بگذراند و خط تلگراف بغداد را به تهران متصل و از تهران به بوشهر برساند و امور اين خطوط و تلگرافخانه ها را در دست داشته باشد، رويتر با گذاردن منّت بر اين دولت كنار رفت تا درعوض بعدا بتواند با كمك انگلستان امتياز بزرگتري از ايران بگيرد. بنابراين، جوليوس به خاطر نفس خبر مديريت «خبرگزاري رويتر» را به دست نداشت؛ از خبرگزاري به صورت پلكان ترقي شخصي استفاده مي كرد.
حركت بعدي جوليوس رويتر گرفتن امتياز كشيدن خط آهن رشت به تهران و از اينجا به خليج فارس بود. نخست با بازي در كلمات و جملات اين قرارداد، استخراج معادن طرفين خط ( بدون اشاره به عرض حريم، يعني تمامي سطح كشور) به استثناي معادن طلا و نقره را هم بر قرار داد اضافه كرد. به اين هم اكتفا نكرد و به مقامات «پرمشغله!» وقت مراجعه كرد و به نام اصلاحيه و ضميمه و ... دوباره با جمله سازي و بازي با كلمات امتياز بهره برداري از جنگلها و آبهاي ايران را هم به دست آورد كه واضح است همه اين كارها با ماهيت حرفه «خبر» و حتي تلگراف مغاير است و....
مورخاني كه تاريخ ايران در عهد قاجارها را تاليف كرده اند؛ عنوان قرار داد دولت وقت ايران (ميرزا حسين خان قزويني رئيس الوزرا ناصر الدين شاه معروف به سپهسالار) با«بارون رويتر» را «قراداد خريد همه ايران» نوشته اند. پيش از تنظيم اين قرار داد (سال 1871) دولت انگلستان به دولت تهران در باره نا امني راههاي ايران اخطار داده بود و تهديد كرده بود كه اگر امنيت راهها تامين نشود، خود براي امن ساختن طرق، نيرو به ايران خواهد فرستاد! و اين اخطار كه مقامات تهران را ترسانده بود راه را براي امضاي چنان قراردادي با رويتر هموار ساخته بود. خبرگزاري رويتر در همان زمان، اين اخطار دولت متبوع را به بهترين صورتي توجيه كرده بود تا باعث اعتراض رقباي اروپايي انگلستان قرار نگيرد.
جوليوس رويتر كه تا سال 1877 مديريت خبرگزاري اش را مستقيما برعهده داشت و در بسياري از كشورها براي آن دفتر تاسيس كرده بود در سال 1899 در گذشت. اين خبرگزاري كه روش كهن خود را تغيير نداده است اينك توسط يك «تراست» اداره مي شود.
*** بايد توجه داشت تا زماني كه كار تهيه و توزيع اخبار سطح جهان در دست (عملا در انحصار) چهار ـ پنج خبرگرازي و شبكه تلويزيوني مشخص باشد، مردم در جريان همه حقايق گيتي به درستي و به گونه اي کامل قرار نخواهند گرفت و در گمراهي و بي اطلاعي باقي خواهند ماند. نزديك به چهار دهه است كه تاسيس يك خبرگزاري بزرگ از سوي كشورهاي غير متعهد يك آرزو بوده است ولي هنوز كار به جايي نرسيده است. در دهه 1960 نگارنده اين سايت طرح جامع و طرز كار خبرگزاري كشورهاي غير متعهد را به زبان انگليسي تهيه و به كنفرانس سران اين ممالك فرستاد و بعدا اين طرح به همان زبان به صورت يك رساله انتشار يافت ولي تاكنون براي حل اين مسئله مهم و ضروري اقدامي جدي صورت نگرفته است، چه معمايي در كار است؟!.
