نابودی نخستین شهر دایره‌ای ایران!
محمدرضا نسب‌عبداللهی
عبور راه‌آهن جنوب از محوطه ساسانی تنگاب در شهرستان فیروزآباد فارس، قلعه‌دختر و نقش برجسته‌های ساسانی را نابود خواهد کرد.راه‌آهن جنوب (شیراز - عسلویه) پس از عبور از شهرستان‌های فیروزآباد و فراشبند استان فارس در اهرم استان بوشهر به دو مسیر تقسیم می‌شود که یکی به سمت بوشهر و دیگری به سمت عسلویه ادامه پیدا می‌کند. این خط راه‌آهن در شهرستان فیروزآباد با حفر تونل در کوه و عبور از شهر باستانی گور، به قلعه «دختر، نقش تاجگذاري اردشير، نقش برجسته پيروزي اردشير بر اردوان، شهر دایره‌ای شکل باستانی گور» و آثار تاریخی دیگر منطقه آسیب می‌رساند.علیرضا بذرگر، رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس که به سختی حاضر به گفت‌وگو شد، به فرهنگ آشتی گفت: «با من هماهنگی نشده، هنوز خبر ندارم و نقشه‌ای هم ندیده‌ام». او تاکید کرد که در قسمت‌هایی که میراث فرهنگی قرار دارد تا طرحی به تصویب نرسد کاری هم انجام نمی‌شود.برزگر با بیان اینکه در خصوص عبور قطار از منطقه تنگاب، پیگیری‌های لازم و هماهنگی‌ها بین میراث فرهنگی و اداره راه در حال انجام است، از ادامه گفت‌وگو خودداری کرد.
انفجار،آثار ساسانی را تخریب می‌کند
علیرضا جعفری‌زند، باستان‌شناس و استاد دانشگاه که در سال 1384 به‌عنوان عضو هیئت کاوش ایران و آلمان در شهر ساسانی گور در شهرستان فیروزآباد حضور داشته است، در گفت‌وگو با فرهنگ آشتی از طرحی سخن می‌گوید که براساس آن قرار است راه‌آهن از تنگاب عبور کند: «تا جایی که می‌دانم قرار بود این طرح تغییر کند و شهر ساسانی را دور بزند ولی باتوجه به جریانات اخیر شنیده‌ام که بعد از مدت‌ها قرار است این ریل از تنگاب فیروزآباد رد شود».جعفری زند با اشاره به اینکه منطقه تنگاب یک محوطه باستانی است، هشدار داد که انفجارات برای ایجاد تونل، آثار تاریخی مانند قلعه‌دختر و نقش برجسته‌های ساسانی را در معرض تخریب قرار می‌دهد.این باستان‌شناس خاطرنشان می‌کند: «نقشه راه‌آهن را به‌طور کامل ندیده‌ام ولی در زمانی که ما در فیروزآباد بودیم،متوجه شدم که قرار است از همان تنگاب فیروزآباد که بالای آن قلعه‌دختر است و پائین آن
نقش برجسته‌ها ست، تونل زده شود».
نابودی شهر باستانی گور
شهر ساساني گور که به نخستين شهر دايره‌اي شکل ايران شهرت دارد در سده سوم میلادی به دستور اردشیر بابکان ساخته شده و در نزديکي فيروزآباد قرار دارد. در نخستين فصل کاوش‌هاي باستان‌شناسي شهر گور در سال 1384، نقش چهارشاهزاده ساساني روي بقاياي کاخي از دوره اردشير بابکان به همراه کف منقوش رنگي کشف شد. راه‌آهن جنوب در حالی قرار است در این نقطه احداث شود که هیچ‌یک از مقامات سازمان میراث فرهنگی در فارس به جزئیات آن اشاره‌ای نمی‌کنند. جعفری‌زند اما معتقد است که مقامات میراث فرهنگی در شهرستان‌ها، هیچگاه به نقشه‌های اداره راه دسترسی پیدا نمی‌کنند. او می‌گوید که تنها در صورت حساسیت روزنامه‌ها و اطلاع‌رسانی، مسئولان وزارت راه نقشه‌های خود را در اختیار سطوح بالای سازمان میراث فرهنگی کشور قرار می‌دهند.
او خاطرنشان می‌کند: «اداره راه تا زمانی که کار به رده‌های بالا نرسد نقشه‌هایش را در اختیار میراث فرهنگی نمی‌گذارد و تا پیش از آن نیز کسی در میراث فرهنگی از جزئیات این نقشه به صورت دقیق آگاه نیست». جعفری‌زند همچنین می‌گوید: «اداره راه‌آهن سعی می‌کند راحت‌ترین و ساده‌ترین راه را در نظر بگیرد. یعنی می‌آید ضمن آنکه می‌خواهد مخارج را پائین بیاورد سریع‌ترین راه دستیابی را پیدا می‌کند. خیلی از کسانی که این طرح‌ها را می‌دهند از اتفاقاتی که بعد از احداث این جاده‌ها و ریل‌ها و تونل‌ها برای این آثار تاریخی می‌افتد، آگاهی و اطلاع کافی ندارند. به همین دلیل این طرح‌ها را بدون هماهنگی با میراث فرهنگی انجام می‌دهند و بعد که قرار است اجرا شود مشخص می‌شود که تمام اینها به آثار باستانی ضربه می‌زند».همچنین علیرضا عسکری چاوردی، معاون پژوهشی مرکز باستان‌شناسی کشور نیز می‌گوید: «متاسفانه، آن‌قدر خرابه‌های شهر تاریخی فیروزآباد را شخم زدیم و آن‌قدر در برنامه‌های توسعه به وجود بزرگ‌ترین نقش برجسته‌های تاریخی کشور در تنگاب فیروزآباد بی‌توجهی کردیم که امروزه، باید از قلب تمدن ملی یک کشور راه‌آهن بگذرد. در تنگاب فیروزآباد، قلعه‌دختر وجود دارد که این بنا به دست معماران ایرانی و در سده دوم میلادی نخستین گنبد در معماری ایران و جهان در این تنگه ساخته شده است. در همین تنگه دو نقش برجسته وجود دارد که صحنه نمایش انتقال قدرت از دو حکومت 800 ساله تمدن ایرانی است».
سازمان‌های دولتی باید مراقب آثار تاریخی باشند
معاون پژوهشی مرکز باستان‌شناسی کشور تاکید می‌کند هرگونه اعمال برنامه در مجموعه تاریخی ساسانیان در فیروزآباد باید با نظر بهترین و متخصص‌ترین باستان‌شناسان سازمان میراث فرهنگی انجام شود و باید تمام مجموعه مدیریتی استان فارس به‌ویژه وزارت راه و ترابری استان در صورت آگاه شدن از اهمیت موضوع با برنامه محور تاریخی این حوزه همکاری کنند. شهرستان فيروزآباد که از آن به عنوان اولين پايتخت امپراتوري ساساني یاد می‌شود، در ۹۰ كيلومتري جنوب غربي شيراز قرار دارد. اردشیر بابكان، سرسلسله ساسانی، پس از كشتن والی فارس و تسخیر تمام فارس، منطقه فیروزآباد را كه از نظر سوق‌الجیشی دارای ویژگی‌های مثبتی بود، انتخاب كرد. دشتی كه شهر فیروزآباد كنونی در آن قرار دارد، تقریباً دایره‌وار است و اطراف آن را كوه‌ها فرا گرفته‌اند و تنها راه ورود به این دشت، راه تنگاب به طول 30 كیلومتر است كه رودخانه تنگاب در آن وجود دارد. تنگاب، تنگه‌اي باريک و کهن است که مسير شيراز به فيروزآباد را به‌هم متصل مي‌کند. به همین دلیل نخستین اثری كه توسط اردشیر در این منطقه ساخته شد، ساختمانی است بر بالای كوه تنگاب كه امروزه به نام «قلعه‌دختر»مشهور است.
__________________
