کدام تمدن اولین بار از دسته چک استفاده کرد؟!
ایرانیان در دوره هخامنشیان چک می‌کشیدند
چك از دستاوردهای بانكداری است و قدیمی‌ترین شواهدی كه از چك و بانكداری در دست است، به دوره هخامنشیان می‌رسد.
به گفته دكتر «شیرین بیانی»، تاریخ‌نگار، بانكداری در دوره پیش از اسلام، به خصوص دوره ساسانی اهمیت زیادی داشته است. مراكزی همچون بانك‌های امروزی وجود داشته‌اند و در آنها كارهای بانكی از قبیل قرضه، برات، چك و... صورت می‌گرفته است. قدیمی‌ترین شكل بانكداری را در بین‌النهرین در دوره هخامنشیان سراغ داریم كه عمده ترین مركز سكونت یهودیان بود و در آنجا یهودیان عهده‌دار امور بانكداری بودند. مداركی هم از این ناحیه به دست آمده كه كاملا حكم چك دارد.
كلمه «بانك» هم در آن زمان مصطلح بود و لغت «چك» نیز از همان زمان متداول شده كه تا امروز باقی مانده است. در نوشته‌های دوره ساسانی به زبان پهلوی لغت چك را داریم و همین واژه از ایران به زبان‌های دیگر جهان راه یافته است. مسلما چك در طول تاریخ روندی داشته است اما سیر روند آن را نمی‌دانیم. از دیگر امور مهم بانكی، برات است. برات چیست و از چه زمانی در ایران متداول شد؟
دكتر شیرین بیانی كه تخصص وی بیشتر تاریخ دوره مغول است، توضیح می‌دهد كه برات همان حواله است.
در دوره مغول، از مركز یا از مراكز ایالات «برات» می‌نوشتند و آن را به دست مامورانی می‌دادند. این ماموران با در دست داشتن حواله مورد نظر موظف می‌شدند باج یا عوارض یا وجه نقدی یا جنسی از كسی یا سازمانی یا جایی بگیرند. به این حواله برات می‌گفتند.
برات همچون موارد دیگر در دوره مغول روند خطرناكی پیدا كرد. هر دولتمدار یا محصل مالیاتی می‌توانست برات بنویسد. به این ترتیب، یك نفر ممكن بود از یك دایره یا شخص به خصوص چندین برات دریافت كند و موظف شود مطالبات مختلف جنسی یا نقدی این برات‌ها را پاسخگو باشد.
این مساله مثل موارد دیگر موجب اغتشاش شد تا سرانجام با اصلاحات غازان‌خان یا به عبارتی اصلاحات خواجه رشید‌الدین فضل‌الله مسائل مربوط به برات را سامان داد.
دكتر بیانی معتقد است این اصلاحات را در واقع باید اصلاحات خواجه نامید. خواجه رشید‌الدین فضل‌الله كه از زمان گیخاتو ارج و قربی بلند‌پایه نزد شاه یافته بود، در زمان سلطنت غازان‌خان تصدی كارهای خطیر را عهده‌دار شد و سرانجام به مقام وزارت رسید. وی كه در علم و ادب و ملك‌داری سرآمد بود، در زمان صدارت اصلاحاتی را تنظیم كرد كه بسیار مهم بود اما به نام سلطان وقت به اصلاحات غازانی معروف شد.
یكی از این اصلاحات كه در امر اجتماع و اقتصاد تاثیر فراوانی داشت، محدود كردن استفاده از برات بود. وی استفاده از برات را قانونمند كرد و مشخص كرد كه كدام سازمان‌های دولتی یا مالیاتی اجازه صدور آن را دارند.
مجازات‌های خیلی سختی را هم برای تخلف از این امر در نظر گرفتند. اگر كسی غیر از افرادی كه مجوز داشتند، برات صادر می‌كرد، به مرگ محكوم می‌شد. مامور مالیاتی (بیتكچی) هم كه برات غیر مجاز را نوشته بود، به قطع دست محكوم می‌شد. این مجازات‌ها واقعا هم اتفاق افتاده است و به گفته دكتر بیانی، تمام این موارد در «جامع التواریخ» اثر بسیار مهم خواجه رشید‌الدین فضل‌الله همدانی در تاریخ مغول، ضبط است.
پس از این اصلاحات، برات به معنی واقعی كلمه به كار رفت و محصلان مالیاتی یا دیوان استیصاء یا هر جای دیگر در مواقع جنگ یا صلح برات می‌نوشتند و می‌فرستادند و كسی كه برات را دریافت می‌كرد باید موارد خواسته شده را می‌فرستاد.
رواج پول كاغذی و برات و چك و شركت‌های تجاری مشابه با شركت های مضاربه‌ای در دوره مغول نشان می‌دهد این دوره از دوره‌های رونق بازرگانی در طول تاریخ بوده است.
در این دوره، جاده مهم ابریشم كه چین را به اروپا متصل می‌كرد و بسیاری جنگ‌ها بر سر این جاده شد، برای نخستین بار تحت یك حكومت واحد درآمد. به دنبال آن، دادوستدهای اقتصادی از راه این جاده صورت گرفت كه بسیار برای مغولان اهمیت داشت. همچنین مراودات فرهنگی بسیاری از این مسیر انجام شد كه همه این عوامل در پیشبرد اقتصاد و فرهنگ موثر بود.
