محمود خاتمی از فلاسفهٔ معاصر ایرانی و
استاد گروه فلسفهٔ
دانشگاه تهران است.
وی در سال ۱۳۴۲ در
تهران متولد شد. وی در هر دو سنت ایرانی-اسلامی و غربی تحصیل وپرورش یافت.
علوم اسلامی را تا اخذ درجهٔ
اجتهاد حوزوی در ۲۶ سالگی دنبال کرد و تحصیلات و تحقیقات خود رادرزمینه
فلسفه در دانشکاههای
ایران و انگلستان دنبال کرد و درجات کارشناسی فلسفه، کارشناسی ارشد
الهیات (ادیان وعرفان)، کارشناسی ارشد فلسفه، دکتری فلسفه، را از
دانشگاه تهران و دکترای دیگری در فلسفه از
دانشگاه دورهام انگلستان اخذ کرد. پس از بازگشت به ایران در ۳۲سالگی رسماً به گروه فلسفه دانشگاه تهران پیوست و تا کنون در آنجابا درجه استادی به تدریس و تحقیق مشغول است.
محمود خاتمی در سال ۲۰۰۵ به عنوان یک
پدیدارشناس به نمایندگی از خاورمیانه برای مشارکت در طرح جامع و بین المللی «Phenomenology ۲۰۰۵» دعوت به همکاری شد. وی در سال ۲۰۰۶ نیز به خاطر نظریات فلسفی برجسته‌اش در حوزه متافیزیک و پدیدارشناسی در فهرست فیلسوفان منتخب سال جهان برگزیده شد.
فلسفه انتتیک
عمده مسئله‌ای که خاتمی بدان اشتغال داشته‌است
سوبژکتیویته است. وی با قرائت خاصی از سنت اشراقی ایران (از جمله
ملاصدرا) و پدیدارشناسی (بخصوص
هایدگر) در آثار انگلیسی خود با ارائهٔ فلسفهٔ خاصی که خود آن را
انتتیک نامیده‌است مدلی برای سوبژکتیویتهٔ انسان عرضه کرده‌است. فلسفهٔ انتتیک فلسفه‌ای است با محوریت انسان و تحلیل انتتیک او. در همین زمینه خاتمی نظریه‌ها وایده‌های جالبی را در مورد وجود انسان، آگاهی، عمل و اراده، نفس و بدن و در مجموع سوبژکتیویته انسانی ارایه داده‌است. رهیافت خاتمی به پدیدارشناسی وسنت اشراقی بسیار خاص است و هر چند از این دو سنت متأثر است اما در نهایت تلفیق یا تفسیر هیچکدام نیست. هر چند ظاهراً خاتمی مایل است از وصف
صدرایی برای رهیافت و فلسفه خود استفاده کند (وصفی که برای کسانی که ملاصدرا را می‌شناسند ولی آثار خاتمی را نخوانده‌اند این تصور را ایجاد کند که او به شرح آراء ملاصدرا پرداخته‌است) ولی در اصل به نظر می‌رسد که او این وصف را همچون یک شعار برای تأکید بر «ایرانی» بودن تفکر و فلسفه خود به کار می‌برد (مثل وصف «افلاطونی» برای
افلاطونیان کمبریج). ایده‌هایی که او با این وصف مطرح می‌کند به معنی سنتی کلمه نه صدرایی اند و نه اشراقی. وی با نظر به این سنت و نظر به طرح هایدگر برای عالم جدید فلسفه‌ای ارائه کرده که در آن انسان (سوژه) از حیث وجودی یک عمل
فازیک است و در همین عمل فازیک تعالی می‌یابد.
آثار
بر خلاف آثار انگلیسی خاتمی که به ارائهٔ فلسفه خود می‌پردازد، آثار فارسی او بیشتر جنبهٔ تعلیمی دارد. هر چند وی در آثار فارسی فلسفهٔ خود را نیاورده ولی همهٔ آثار او به فارسی نو هستند. کتاب وی در مورد هایدگر اولین کتاب است که شرح بسیار روان و منظم و قابل استفاده به فارسی ارایه می‌دهد. در عین حال این کتاب از نظر هایدگرشناسی هم تازه‌است چون یک بازسازی خاص از اندیشه هایدگر است. کتاب او در مورد پدیدارشناسی دین به فارسی هم در این حوزه حتی در ادبیات فلسفی خارجی زبانان کم نظیر است.
فهرستی از کتاب‌ها و مقالات ۱۳۸۰ به بعد خاتمی:
کتاب‌های فارسی
- ۱.جهان در اندیشه هیدگر، مؤسسه اندیشه اسلامی چ۱۳۷۹-۱،چ۲- ۱۳۸۴(برنده جایزه کتاب سال در حوزه فلسفه غرب)
- ۲.پدیدارشناسی دین، سازمان انتشارات، ۱۳۸۲(برنده جایزه کتاب سال در حوزه دین پژوهی)
- ۳.درآمدی به فلسفه ذهن، جهاددانشگاهی دانشگاه تهران ۱۳۸۲
- ۴.زیبایی شناسی از منظر پدیدار شناسی، فرهنگستان هنر (۱۳۸۳)
- ۵.«گفتارهایی در پدیدارشناسی هنر» فرهنگستان هنر (کتاب برگزیده سال ۸۷ در فلسفه غرب )
- ۶.روانشناسی فلسفی انتشارات علم ۱۳۷۸
- ۷.فلسفه ذهن انتشارات علم ۱۳۷۸
- ۸. مدخل فلسفه غربی معاصر انتشارات علم۱۳۷۸
- ۹.اندیسه‌های صدرایی انتشارات علم ۱۳۷۸
- ۱۰. جستارهای صدرایی انتشارات علم ۱۳۷۸
- ۱۱.ذهن آگاهی و خود انتشارات علم ۱۳۷۸
فصل یا فصول در ضمن سایر کتب:
- روش حکمت متعالیه، مطالعات تطبیقی در ملاصدرا، بنیاد ملاصدرا ۱۳۸۲
- اخلاق، دایره المعارف بزرگ فارسی ۱۳۷۳
- چهار مقاله در باره اومانیسم ، اومانیسم (با دکتر داوری و دیگران)، پژوهشگاه علوم انسانی (زیر چاپ)
- فردباوری، رهیافت‌های معاصر در فلسفه غرب، پزوهشگاه علوم انسانی، ۱۳۸۴
- تاملی در باب ماتقدم، رهیافت‌های معاصر در فلسفه غرب، پزوهشگاه علوم انسانی، ۱۳۸۴
- پدیدارشناسی هوسرل، کتاب نقد ، پزوهشگاه علوم انسانی، ۱۳۸۴
- رهیافت صوری کانت به پیشینی و نقد هوسرل از آن، درس فلسفه درد فلسفه‌است (جشن نامه دکتر مجتهدی) ، ۱۳۸۴
کتاب‌های انگلیسی
- Sadraean Meditations: Toward a Transcendent Philosophy of Mind, Societas Philosopia Islamica, Lekton ۲۰۰۳
- From a Sadraean Point of View: Towards an Elimination of the Subjectivistic self, London Academy of Iranian Studies, London ۲۰۰۴
- Transcendental Subjectivity and Beyond, ۲۰۰۵
فصل یا فصول در ضمن سایر کتب:
- «Sadra on Mental Causation» in Mulla Sadra and Comparative Philosophy on Causation, ed.by Lais, London ۲۰۰۳
- «The Transcendent method: A Reconstruction», in Comparative Studies on Mulla Sadra, V.۴, ed.SIPIN, Mulla Sadra Foundation, Tehran ۲۰۰۲
- «A Phenomenological Approach to the Illuminative Notion of Man,» in Analecta Husserlina, Kluwer, ۲۰۰۶
- "Consciousness",in Phenomenology ۲۰۰۵, ed.by Embree,
مقالات فارسی
- اصل قاعده نامندی و امکان علم روانشناسی، فلسفه (دانشگاه تهران) زمستان۱۳۸۴
- مدل کامپیوتری ذهن و هوش مصنوعی؛ فلسفه (دانشگاه تهران)، تابستان ۱۳۸۲
- پراگماتیسم واومانیسم، فلسفه (دانشگاه تهران)، زمستان ۱۳۸۲
- وجه اومانیستی فلسفه هگل، فلسفه (دانشگاه تهران) بهار ۱۳۸۳
- هیدگر و علم جدید؛ فرهنگ،( پژوهشگاه علوم انسانی)، پاییز ۱۳۸۱
- رأی هیدگر در باب نسبت تکنولوژی و هنر، نامه فرهنگ، زمستان ۱۳۸۲
- لویناس و دیگری ، نامه فرهنگ، پاییز ۱۳۸۱
- تبیین تاریخی ، نامه فرهنگ، بهار ۱۳۷۹
- پدیدارشناسی دین:زمینه‌ها، قبسات تابستان ۱۳۸۳
- مفهوم تحلیلی جدید از خودو تجربه عرفانی آن، نامه فرهنگ، زمستان ۱۳۸۴
مقالات انگلیسی
- Kant's Idea of the Apriori: Toward an Interpretation, Wisdom and Philosophy, spiring ۲۰۰۵
- Epistemology Externalised vs Skeptical Quest, Philosophy&Antropology, spiring ۲۰۰۴
- The Transcendental Knowledge and the Psychological Subjectivity: A Kantian Heritage, Philosophia, winter ۲۰۰۴
- The Epistemological Quest: From Possibility of Experience to the Possibility of Communication, Organon F., fall ۲۰۰۳
- Body-Consciousness: A Phenomenological Approach, Philosophia, Fall ۲۰۰۶
- Kant and Husserl on the transcendental, Existentia, Fall ۲۰۰۲
- On Physicalistic Approach to Mind, Teorema, spiring ۲۰۰۵
- The Noumenal Self: An Appraisal of Strawsonian Interpretation of Kant's Critique of Pure Reason, Metaphysica, ۲۰۰۶
- Foucault on the Islamic Revolution of Iran, the Journal of Minority Muslim Society, Spring ۲۰۰۳
- Descartes and Ibn Arabi on the Illuminative self, Journal of Muhyi al-Din Ibn Arabi Society, Fall ۲۰۰۲
- Sadraean Notion of Consciousness, Transcendent Philosophy, summer ۲۰۰۰
- Modern Conceptual Analysis of the Self and the Mystical Experience of the Self, Journal of Indian Council of Philosophical Research, vol. xxi. No.۳, ۲۰۰۵
- Can Sadraean Notion of Causality remedy the perplexity of Contemporary Philosophy of Mind on Mental Causation? Transcendent Philosophy, spring ۲۰۰۳
- Arbery-Zeahner Controversy on the Origion of Islamic Mysticism Thranscendent Philosophy, ۲۰۰۶
- Ibn 'Arabi's Cosmo-Anthropology and The Modern Technological Subject, in Mais, ۲۰۰۶
منابع
