آشنايی با صنعت پرورش شترمرغ

شترمرغ(struthio camelus ) بزرگترين پرنده زنده است كه متعلق به خانواده ratite ها به معناي سينه پهنان مي باشد. اعضاي اين خانواده بوسيله عدم قدرت پرواز‍،توانايي دويدن و فقدان جناق در استخوان سينه شان شناخته مي شوند. اين پرندگان بسيار مقاوم بوده و به آساني مي توانند با شرايط گوناگون اقليمي سازگار شوند. آنها مي توانند در چراگاه هاي فقيري كه گاو و گوسفند قادر به رشد و زندگي نيستند،زنده بمانند


شترمرغ(struthio camelus ) بزرگترين پرنده زنده است كه متعلق به خانواده ratite ها به معناي سينه پهنان مي باشد. اعضاي اين خانواده بوسيله عدم قدرت پرواز‍،توانايي دويدن و فقدان جناق در استخوان سينه شان شناخته مي شوند. اين پرندگان بسيار مقاوم بوده و به آساني مي توانند با شرايط گوناگون اقليمي سازگار شوند. آنها مي توانند در چراگاه هاي فقيري كه گاو و گوسفند قادر به رشد و زندگي نيستند،زنده بمانند.
تاريخچه پرورش شترمرغ
در حدود سال هاي 1860 تقاضاي زيادي براي پر شترمرغ،منجر به اهلي كردن آن در آفريقاي جنوبي شد . پس از اختراع دستگاه جوجه كشي مصنوعي ، در سال 1870 اين حرفه تبديل به حرفه اي بسيار سودآور گرديد اما از سال 1914 به بعد،تقاضا براي پر كاهش يافت و در اواخر دهه 80،توجه به گوشت و پوست اين پرنده باعث رونق مجدد اين صنعت شد و تا به امروز اين روند ادامه دارد.
انواع شترمرغ
شترمرغ آفريقاي جنوبي (struthio camelus australis )-گردن آبي
شتر مرغ آفريقاي شمالي (struthio camelus camelus )-گردن قرمز
شترمرغ آفريقاي شرقي (struthio camelus massaicus )-گردن قرمز
شترمرغ سومالي (struthio camelus molibdophanes )-گردن آبي
شترمرغ آفريقايي اهلي شده (struthio camelus domesticus )-گردن سياه

مورد اخير نوع اهلي شده اي مي باشد كه از قرن گذشته در آفريقاي جنوبي توليد شده است كه نتيجه تلاقي بين زيرگونه هاي مختلف با انتخاب بهترين پر،بالاترين باروري و مقاوم ترين در حمل و نقل مي باشد.مزاياي هر يك از اين گونه ها بدين شرح است:
گردن آبي:جوجه ها مقاوم تر با درصد قدرت زنده ماني بيشتر اما توليد تخم كمتر
گردن قرمز:قد بلندتر،توليد گوشت بيشتر،بلوغ ديرتر و توليد تخم كمتر
گردن سياه(شترمرغ اهلي):مطيع تر،توليد تخم بالا اما جوجه ها ضعيف تر،جثه كوچكتر و توليد گوشت كمتر

محصولات شترمرغ
گوشت،پوست،پر و روغن
گوشت
گوشت شترمرغ،گوشت قرمز است . طعم، بافت و رنگ گوشت شترمرغ شبيه به گوشت گاو بوده اما ميزان چربي،كالري و كلسترول آن كمتر است. به علاوه گوشت شترمرغ ميزان بالايي از عناصر كم نياز مانند روي و منيزيم را نيز داراست. اين گوشت نياز بدن به ويتامين PP(نياسين) را تامين كرده و نسبت به ساير گوشت ها مقادير بيشتري ويتامين هاي A ، C ، B1 و B2 دارد. همچنين ميزان گوشت بدست آمده از هر شترمرغ نيز بسيار قابل توجه است. يك شترمرغ 12 ماهه با وزن زنده 100 كيلوگرم، لاشه اي با وزن 60 كيلوگرم توليد خواهد كرد. از اين 60 كيلوگرم،21 كيلوگرم گوشت درجه يك (استيك و فيله) و 14 كيلو گرم گوشت درجه دو(گوشت لخم) و مابقي استخوان و چربي خواهد بود.اين مقادير بسته به سن،جنس و روشهاي مديريتي تغيير مي كند.
ارزش غذايي گوشت شتر مرغ
مقايسه مواد مغذي ( در 100 گرم گوشت لخم پخته شده)
کلسترول(میلی گرم)
آهن (میلی گرم)

پروتئین

چربی(گرم)
کالری(کیلو کالری)
شرحگونه832/31408/29/26مخلوطي از برشهاي مختلفشتر مرغ892/11904/79/28کل گوشت (بدون پوست)مرغ768/117053/29كل گوشت (بدون پوست)بوقلمون8632113/99/29گاو861/12127/93/29خوك1182/11966/69/31گوساله1125/41582/32/30گوشت خالصگوزن
پوست
پوست شترمرغ يكي از مرغوب ترين چرم ها محسوب مي شود كه گاه آنرا از لحاظ كيفيت همرديف پوست كروكوديل و مار قرار مي دهند. اين چرم را مي توان از روي طرح برجسته فوليكولهاي شاهپرها و زمينه خط دار جذاب آن تشخيص داد.به دليل اينكه پوست شترمرغ محتوي روغن بيشتري مي باشد،چرم آن نسبت به ترك خوردن،سفتي و خشكي مقاوم تر است.از هر شترمرغ،چرمي معادل 15 فوت مربع(4/1 مترمربع) بدست مي آيد كه عموما براي كيف دستي،كمربند،ساك هاي مسافرتي،كفش،چكمه،روكش ميزهاي اداري و پوشش مبل استفاده مي شود.
پر
بهترين محصول شترمرغ،پرآن است.كيفيت پرهاي شترمرغ كاملا منحصر به فرد است. حتي پيشرفته ترين فن آوري قادر به تقليد زيبايي،لطافت و مواجي طبيعي پر شترمرغ نيست. همچنين هيچ ابزاري به واسطه خاصيت توليد الكتريسيته ساكن مانند پر شترمرغ،كارايي لازم براي نظافت را ندارد.از پرهاي با كيفيت عالي در ساخت لوازم تزييني،كلاه و لباس استفاده مي شود.ساير انواع پرها براي تميز كردن ماشين آلات و تجهيزات ظريف و گردگيري مورد استفاده قرار مي گيرند. بهترين پرها از مناطق خشك تر جهان بدست مي آيد و با كيفيت ترين آنها، پرهاي توليدي در آفريقاي جنوبي است.
ساير محصولات شترمرغ
روغن پوست شترمرغ در محصولات دارويي و آرايشي بكار مي رود. اين روغن غني از اسيدهاي چرب ضروري ω6و ω9 بوده كه مرطوب كننده و حالت دهنده پوست مي باشد.
از تخم هاي غير بارور به صورت تزيين شده به عنوان زير سيگاري،لامپ و يا تزيينات دكوري استفاده مي شود.
تحقيقات نشان داده است كه در آينده مي توان از تاندون ها و قرنيه چشم شترمرغ براي پيوند زدن به انسان استفاده كرد.
مشخصات ظاهري شترمرغ
شترمرغ بزرگترين پرنده زنده است.متوسط ارتفاع آنها 5/2-1/ 2 متر و وزن آنها 160-100 كيلوگرم مي باشد. بدن تخم مرغ شكل آنها از پرهاي نرم پوشيده شده است. جوجه ها،چه نر و چه ماده،پرهاي قهوه اي دارند. به تدريج نر ها كه بالغ مي شوند،پرهاي بدنشان سياه و پرهاي بالشان ،سفيد مي شود. پرهاي بدن ماده ها،خاكستري-قهوه اي و نوك پرهاي بال آنها،قهوه اي يا سياه مي شود. شترمرغ ها گردني بلند و بسيار انعطاف پذير دارند كه بوسيله آن قادرند روي زمين بچرند و در عين حال از برگ درختان تغذيه كنند. شترمرغ علاوه بر ديد و شنوايي بسيار دقيق،مي تواند در هنگام خطر با سرعتي بيش از 40 مايل در ساعت(64 كيلومتر در ساعت) بدود. اين پرنده 70-60 سال عمر مي كند.
توليدمثل
يك شترمرغ خوب پس از 2 سال شروع به تخمگذاري مي كند.اگرچه بسياري از ماده ها اين كار را از حدود 20-18 ماهگي آغاز مي كنند و عمر توليدي 35-30 ساله دارند. توليد تخم پارامتر متغيري است. يك شترمرغ مي تواند 100-40 تخم در سال بگذارد.(به طور متوسط 60 تخم در سال)
تخمگذاري در اوايل بهار آغاز شده و تا پاييز ادامه دارد.
نكاتي در مورد تخم شترمرغ و جوجه كشي
تخم شترمرغ 1600 گرم وزن داشته و معادل 2 دوجين تخم مرغ است.
طول مدت جوجه كشي تخم 42 روز است.
ماده ها در طول روز و نرها شبها روي تخم مي خوابند.
جوجه كشي به دو روش طبيعي و مصنوعي صورت مي گيرد.
در جوجه كشي طبيعي،شترمرغ تخم هايش را در يك گودال كم عمق گذاشته و روي 15-12 تخم مي نشيند.
در جوجه كشي مصنوعي،تخم ها بايد روزي دوبار جمع آوري شده و در 70-60 درجه فارنهايت خنك شوند و در عرض 4-2 روز در دستگاه جوجه كشي قرار گيرند.

پرورش شترمرغ
3 روش براي پرورش شترمرغ متداول است:
روش باز
روش بسته
روش نيمه باز


روش باز
در اين روش به زميني با وسعت حداقل 40 هكتار نياز است كه به اين صورت شترمرغ ها تا حد امكان نزديك به زيستگاه اصلي خود با حداقل دخالت بشر نگهداري شده و پرورش مي يابند.مزيت اصلي اين روش،كاهش قابل توجه هزينه نگهداري شترمرغ هاي بالغ به تعداد زياد است.همچنين اگر به پرنده اجازه تفريخ تخم هايش داده شود،هزينه اي براي جوجه كشي صرف نمي شود.

روش بسته
در اين روش به زميني بين 1تا 100 هكتار نياز است.همچنين مي توان كنترل كاملي بر ميزان توليد از طريق ثبت دقيق آمار تعداد تخم ها و جوجه داشت. از معايب اين روش به هزينه بالاي تهيه خوراك و حصاركشي مي توان اشاره كرد.
طرح حاضر بر اساس اين روش و در وسعت 100 هکتار تنظيم شده است.
روش نيمه باز
.ميزان زمين مورد نياز براي اين روش محدوده اي متغير از 60-1 هكتار متناسب با تعداد گله مي باشد.پرندگان در چراگاه هاي نسبتا كوچك نگهداري مي شوند. آنها مجاز به گردش آزادانه در محدوده اي معين مي باشند و لذا بخشي از احتياجات تغذيه اي شان از مرتع تامين مي شود. خوراك تكميلي نيز جهت اطمينان از تامين تمام احتياجات تغذيه اي شترمرغ مورد نياز است.
استفاده از اين روش چند مزيت دارد كه عبارتند از:
آساني نسبي شناسايي شترمرغ هاي مولد بهتر و جمع آوري و حمل و نقل تخم ها ( براي جوجه كشي)
صرفه جويي در هزينه هاي خوراك و حصار كشي
آزادي شترمرغ ها در انتخاب جفت كه نتيجه آن افزايش سازگاري بين آنهاست.
نكات مهم در پرورش شترمرغ
محل مزرعه: مزرعه بايد با محل رفت و آمد اتومبيل ها و مناطق صنعتي،فرودگاه ها،كارخانجات و قطارها فاصله داشته باشد زيرا اينها عوامل ايجاد اضطراب در شترمرغ هستند كه مستقيما در ميزان باروري و طول مدت توليد مثل اثر مي گذارند.
پستي و بلندي زمين: شترمرغ اراضي مسطح وسيع را به زمينهاي كوهستاني ترجيح مي دهد. خاك شني از هر نوع خاك بهتر است زيرا امكان زهكشي كامل وجود دارد.زمين بايد از ميخ،پيچ،سيم و گودال پاكسازي شود.
دسترسي به آب و برق: دارا بودن برق منطقه اي و همچنين انشعاب اصلي آب براي مزرعه ضروري است.
وضعيت ساختمانها: در ساختمان ها بايد از تهويه طبيعي يا مصنوعي استفاده شود. ساختمان هاي شترمرغ هاي مولد بايد دور از تجهيزات مادر مصنوعي يا پرورش جوجه باشند.
حصاركشي: حصارهايي محكم به ارتفاع 2- 5/1 متر كه از 7-5 رديف سيم صاف بدون خار تشكيل شده باشد،مورد نياز است. از حصارهاي داراي گوشه هاي تيز نبايد استفاده شود. حصار بايد به سادگي توسط پرنده ديده شود و داراي خاصيت ارتجاعي بوده تا به پرنده آسيب نزند.
تغذيه: خوراك مصرفي شترمرغ بايد حاوي گروه هاي مواد مغذي ضروري زير براي تامين نيازهايشان باشد:
آب،پروتئين ،كربوهيدرات،چربي،مواد معدني و ويتامين ها
خوراكي كه به شترمرغ داده مي شود معمولا به صورت پلت مي باشد كه بسته به سن، نياز و امكانات مزرعه از مواد مختلف با درصد متغير تشكيل شده است و مي تواند شامل پودر يونجه،ذرت،سويا،پودرماهي و كنجاله دانه هاي روغني باشد. اندازه پلت بسته به سن شترمرغ تغيير مي كند. از آنجاييكه خوراك در سنگدان شترمرغ آسياب و تكه تكه مي شود،لذا وجود سنگريزه كه با فراهم كردن سطوح سخت و صاف كه ذرات خوراك مابين آنها شكسته شود،در خوراك شترمرغ لازم است. اندازه و خواص فيزيكي سنگريزه ها نيز بسيار مهم مي باشد.
روشهاي شروع به كار
· با خريد تخم ،· جوجه يا مولد مي توان شروع به كار كرد:تخم ها را خريده و جوجه ها را تفريخ كنيد. اين كار نياز به سرمايه اوليه دارد و بعد از 2 سال نتيجه مي دهد.
· جوجه هاي يك روزه خريداري كرده و تا رسيدن به مرحله مولد آنها را پرورش دهيد. اين روش،· روش مناسبي است كه در ايران متداول است.در انتخاب اين روش بايد به نگهداري جوجه ها دقت زيادي كرد تا مرگ و مير آنها به حداقل برسد.
· خريداري جوجه هاي 3 ماهه روش متداول ديگري است كه مي توانيد استفاده كنيد و اگر چه هزينه بر تر مي باشد،· اما آمار مرگ و مير آن نيز پايين تر است.
· شترمرغ هاي يك ساله بخريد.اين كار فرصت انتخاب پرندگان با كيفيت تر را در سال بلوغ جنسي فراهم مي كند اما نيازمند سرمايه نسبتا بالايي است.
· مولد هاي اصلاح شده خريداري كنيد كه اين كار بسيار هزينه بر است اما بلافاصله شما را به سوددهي مي رساند.

فعاليت هاي انجام شده در زمينه پرورش شترمرغ در ايران
از سالها قبل پرورش شترمرغ به طور پراكنده و غير حرفه اي در ايران شروع شده است.در اينجا آماري مستند از اين فعاليتها و به طور مشخص از فعاليتهاي انجام شده از سال 1377 تا به امروز ارائه مي شود:
تا به حال در ايران اين استان ها و شهرها شروع به كار پرورش شترمرغ كرده اند:
استان تهران:تهران -كرج-ورامين -پاکدشت
استان سمنان:ايوانكي-گرمسار
استان اصفهان:اردستان-دهستان-تيران و كرون-گلپايگان
استان كرمان:رفسنجان-باغين
استان گيلان:رشت-رضوان شهر
استان گلستان:گرگان-مينودشت-گنبد-بندرتركمن
استان مركزي:اراك-خمين-زرنديه-ساوه
استان هرمزگان:بندرعياس-قشم-بندرلنگه
استان همدان:ملاير-كبودرآهنگ
استان سيستان و بلوچستان:زابل
استان يزد:ابركوه
استان كردستان:دهگلان قروه
استان زنجان:ماه نشان
استان آذربايجان غربي:اورميه
و استانهاي مازندران،قزوين،اردبيل و قم كه در اين ميان،استان تهران با بيش از 80 طرح اجرايي،صدور موافقت اصولي به ظرفيت 3319 شترمرغ مولد و صدور90 موافقت اصولي با ظرفيت 5500 شترمرغ پرواري از نظر علمي و عملي پيشتاز است. به دنبال آن استانهاي سمنان و اصفهان بيشترين فعاليتها را در اين زمينه داشته اند.همچنين طبق آخرين آمار 126 مزرعه فعال در کشور وجود دارد.
ظرفيت مزارع براي شروع كار پرورش نيز بسيار متفاوت بوده است بطوريكه طبق آمار، مزارع بطور متوسط با ظرفيت 60 جوجه شترمرغ (200-6 جوجه) آغاز به كار كرده اند.

تغذيه شتر مرغها:
خوراك دادن: زيستگاه هاي طبيعي شتر مرغ ها علفزارها و دشتهاي خشك و نيمه خشك است كه از لحاظ پوشش گياهي براي چراي شتر مرغ فقير مي باشند. شتر مرغها قادر به زندگي در جايي هستند كه گاو و گوسفند نميتوانند زيست كنند . شتر مرغ از علف ، برگ دي كتيلدونها (مانند يونجه) ، بذر گياهان، دانه ها ونيز حشرات و جوندگان كوچك تغذيه مي كند.
شتر مرغها مي توانند الياف خام را خيلي بهتر ازساير ماكيان هضم كنند.
شتر مرغهاي كاملاً بالغ مي توانند فيبر را كاملاً كه بيش از 60 % جيره آنها را مي توانند تشكيل دهد هضم كنند(مانند سلولز، همي سلولز، ليگنين) اين ميزان از مصرف الياف خام در شتر مرغ، با ظرفيت هضمي آن در نشخوار كنندگان قابل مقايسه است. شما مي توانيد اطلاعات خيلي بيشتري درباره تغذيه شتر مرغ در سايت اينترنت ما پيدا كنيد.
فيزيولوژي هضم:
خوراك وارد مري مي شود. بخش فوقاني مري جيب مانند است. هنگامي كه اين قسمت جيب شكل پر مي شود، شتر مرغ سرش را بلند مي كند، و خوراك از مري به سمت معده پيش يا معده grandular حركت مي كند.دراينجا شيره هاي هضمي براي نرم كردن خوراك به آن اضافه مي شوند. سپس خوراك از يك مجراي نسبتآً بزرگ به سنگدان يا معده عضلاني وارد مي شود. دراين جا ذرات خوراك بصورت مكانيكي به كمك سنگريزه يا ماسه زير كه شتر مرغ ها بصورت آزاد همراه خواكشان مي خورند خرد مي شوند.
خوراك از روده باريك (به طول 5/6متر) عبور مي كند كه شيره هاي هضمي ديگري به آن اضافه مي شوند، كه عمدتاً اين شيره ها از لوزالمعده ترشح مي شوند و به اين طريق مواد مغذي جذب مي شوند. درمحفظه هاي تخمير كه توسط يك جفت آپانديس ايجاد مي شوند، فيبرها بصورت ميكروبيولوژيكي شكسته مي شوند.
بدليل اينكه خوراك حدود 40ساعت در سيستم هضمي توقف مي كند باكتريهاي بي هوازي قادر به شكستن بخش عمده سلولز و همي سلولز بوده و توليد اسيدهاي چرب فرار مي كنند مي توانند (كه در مرحله بعد قابل جذب شده) جذب شده و براي حيوان توليد انرژي كنند. اين سيستم گوارشي شبيه به نشخواركنندگان است.
ركتوم بوسيله ماهيچه اي به نام اسفنگتر به كلواك ختم مي شود، شما مي توانيد اطلاعات خيلي بيشتري درباره فيزيولوژي هضم در شتر مرغ در سايت اينترنت ما پيدا كنيد.
محتويات غذا: غذا از پروتيئن، كربوهيدرات ها، چربيها، مواد معدني، ويتامينها و آب تشكيل مي شود. پروتيئن ها از اسيدهاي آمينه كه واحد هاي ساختماني براي رشد بافت هستند تشكيل شده است.
جوجه ها به علت اينكه در حال رشد مي باشند نسبت به بالغين نياز خيلي بيشتري به پروتيئن دارند.
در مورد شتر مرغها نيز واژه اسيدهاي آمينه ضروري وجود دارد.اين اسيدهاي آمينه بوسيله متابوليسم بدن شتر مرغها ايجاد نشده و بنابراين بايستي در غذا وجود داشته باشند. كربوهيدراتها منبع اصلي انرژي هستند. قندها و نشاسته براحتي شكسته مي شوند.سلولز و همي سلولز كه جزو فيبرها هستند ضرورتاً از اجزاء مشابه ساخته شده اند و ضمناً از لحاظ انرژي غني مي باشند اما هضم آنها مدت زمان بيشتري طول مي كشد.
چربيها و روغنها انرژي توليد كرده و براي جذب بعضي از ويتامينها ضروري هستند، اما ميزان چربي در جيره غذايي نبايستي خيلي زيادباشد زيرا كه ميزان جذب كليسم را كاهش داده و موجب ناراحتيهاي استخوان ساق پا مي شود.
مواد معدني و ويتامينها اعمال متعددي در بدن به عهده داشته و هرگونه كمبود يا عدم تعادل در ميزان آنها موجب رشد غير طبيعي خواهد شد. كلسيم و فسفر براي تشكيل استخوان ضروري هستند. خوراك براي رشد شتر مرغها بايستي محتوي حدود 5/2 -4/1% كلسيم و 5/1-7/0% فسفر باشد و نسبت Ca:P هميشه بايستي 5/0: 1باشد.
مولدهاي ماده براي ساخت پوسته هاي تخم، به 5/3% كلسيم در جيره نيازمند مي باشند.
آب سرد تازه بايستي هميشه در دسترس باشد. هر چه شترمرغ بيشتر بخورد بسته به رطوبت خوراك آب بيشتري مي آشامد. بطور كلي شتر مرغها 3 برابر خوراك، آب مي نوشند.
براي كمك به هضم غذا وبراي پرهيز از فشردگي معده شتر مرغها نياز به خوردن سنگريزه يا صدف دارند. اين مواد بايستي غير قابل حل بووده، سخت و داراي لبه هاي تيز نباشند.شتر مرغهاي بالغ نيز همانند جوجه به خوردن سنگريزه نيازمندند.اندازه سنگريزه هميشه بايستي حدود نصف اندازه ناخن انگشت شترمرغ باشد.
مصرف خوراك و ضريب تبديل غذايي:
گفته مي شود كه شتر مرغها تا آنجا خوراك مي خورند كه انرژي موردنياز آنها تأمين شود.بنابراين اگر خوراك از لحاظ انرژي غني تر باشد آنها مقدار كمتري ازآن رامي خورند. اين موضوع درمورد جوجه ها نيز ممكن است صادق باشد،اما بالغين معمولاً آنقدرمي خورند تا معده آنها پر شود كه حجم غذايي در آنها تا 5 كيلوگرم در روز مي رسد.

جدول: متوسط مصرف كنسانتره در روز

سن (ماده)
وزن زنده(كيلو گرم)
مصرف روزانه خوراك
جوجه هاي كم سن(chicks) 5/2-1 6-5/2 جوجه هاي درحال رشد(Grower) 11-6 14-11 14< جيره نگهداري بالغين 30< جيره توليدي بالغين
3-75/0 15-3 60-15 80-60 100-80 120-100 120-110
12/0 36/0 5/1 5/2 2/2 3/2 5/2

ضريب تبديل غذايي عبارت است از نسبت خوراك مصرفي به افزايش وزن زنده.اين ضريب معياري براي بررسي تأثير تبديل خوارك به وزن مي باشد.در مورد جوجه هاي كوچك اين ضريب 1: 5/1 و براي جوجه هاي در حال رشد1: 5/4 بوده و تا 10:1 در سنين بالاتر افزايش مي يابد. اين موضوع نشان مي دهد كه هر چه شتر مرغها مسن تر مي شوند، مقدار غذاي كمتري صرف رشد بدن مي گردد. بنابر اين از لحاظ اقتصادي عاقلانه است كه جيره غذايي جوجه هاي كوچك خيلي غني باشد تا موجب بهبود ضريب تبديل غذايي دراين سن گردد.اما اگر رشد خيلي سريع باشد، ممكن است در بعضي از شتر مرغها اشكالات استخوان پا ايجاد نمايد.
به عنوان يك راهنماي كلي جوجه هاي كوچكتر براي رسيدن به حداكثر رشد بايستي جيره اي غني از پروتئين و كم فيبر داشته باشند، زيرا ظرفيت هضم فيبرها درآنها هنوز كاملاً تكميل نشده است هرچه جوجه ها بزرگتر ميشوند نيازهايشان به پروتئين كمترشده و مي توانند مقدار بيشتري انرژي توليد نمايند. درطول فصل توليد مثل نياز به پروتئين به واسطه توليد تخم افزايش مي يابد.
تغذيه عملي: شتر مرغها قدرت چشايي خيلي ضعيفي داشته و عمدتاً خوراك خود را از طريق رنگ، بافت و ظاهر كلي آن انتخاب مي كنند. شتر مرغها به تغييرات ناگهاني جيره حساسند. تغيير يك نوع خوراك به نوع ديگر بايستي به تدريج انجام شود في المثل با مخلوط كردن خوراك جديد با خوراك قبلي به مدت حدود يك هفته. اما دادن همان خوراك قبلي به جهت اينكه منجر به كمبودهايي مي شود همانطور كه موجب افزايش بعضي ازعناصر تا حد سمي مي گردد مناسب نيست. اين مسئله منجر به از دست دادن اشتها و كاهش رشد مي گردد. به جوجه هاي تازه از تخم خارج شده بايستي غذا خوردن را ياد داد.
در طبيعت آنها اينكار را با تقليد از والدينشان انجام مي دهند.
كيسه زرده انرژي لازم براي تقريباً 5 روز اول زندگي را براي آنها تأمين مي كند و دراين مدت آنها فرصت دارند تا خوراك خوردن را بياموزند.
جوجه هاي كم سن بايستي از جيره غذايي شروع كننده ( استارتر) با پروتئين زياد كه محتوي تمام اسيدهاي آمينه ضروري به همراه مكمل معدني و ويتامين باشد تغذيه كنند.
مخلوط كردن مقدار كمي از علف تازه خرد شده يا ساير گياهان سبز توجه آنها را به سوي غذا جلب كرده و اين موضوع به عبور غذا از دستگاه گوارش كمك مي كند.
( Grit ) سنگريزه: بايستي به صورت صدف يا سنگريزه دراختيار جوجه ها باشد. جوجه هاي درحال رشد بايستي از علف خرد شده ، يونجه يا ساير علوفه بصورت خرد شده تغذيه كنند آنها را مي توان در چراگاهي كه بتوانند بچرند قرار داد. بالغين مي توانند در شرايط گسترده اي (محيط بازتري) نگهداري شوند درغير اينصورت بايستي 1 كيلوگرم پلت در روز به آنها خورانده شود كه اين پلت بايستي محتوي مكمل ويتامين و مواد معدني باشد به همراه مقدار زيادي علوفه كه آنها را در طول روز مشغول كند. براي پرندگان مولد مخلوط هاي خوراكي ويژه اي وجود دارد كه از لحاظ پروتيئن و كلسيم غني ترند.
جيره نه تنها بر روي تعداد تخم توليدي تأثير مي گذارد بلكه بر روي قدرت هچ تخم ها و قدرت زنده ماندن جوجه ها نيز تأثير دارد. پرهيز از هر گونه كمبود در ميزان مواد معدني و ويتامينها ضروري است.
نحوه نگهداري شترمرغ

رفتار: شتر مرغها حيواناتي اجتماعي هستند. در طبيعت آنها درگله هايي متشكل از يك نر وچندين ماده زندگي مي كنند.شتر مرغ حتي هنگامي كه مريض يا زخمي شده هرگز نبايستي تنها باشد.
رقص والتس: اين رفتار يكي از تيپيك ترين رفتارهاي شتر مرغ است.
هنگامي كه شتر مرغها سرحال هستند گاهي اوقات شروع به چرخيدن خيلي سريع دور محور بدن نموده و بالها را به طرف بالا برده و پرهاي زيبايشان را به نمايش مي گذارند.
گاهي اوقات اين كار موجب سرگيجه زياد آنها شده و به زمين مي افتند.
نوك زدن: شتر مرغها بين 2000 تا 4000 بار در روز نوك مي زنند.
هنگامي كه شتر مرغها كسل هستند به هر چيزي نوك مي زنند و اغلب اشياء خطرناك را مي بلعند(مانند ناخن، قاشق، چاقوي كوچك و ....)
نوك زدن به پر: اين عمل تنها در پرندگاني اتفاق مي افتد كه در شرايط مزرعه اي متمركز نگهداري مي شوند و معمولاً رفتاري غير عادي است.
اگر به شتر مرغها فقط كنسانتره داده شود آنها در طول بقيه روز كسل شده و بعضي از آنها ممكن است شروع به نوك زدن به پر سايرين نمايند. اين مشكل معمولاً هنگامي كه آنها مشغول تغذيه از علوفه به ميزان كافي هستند كاهش مي يابد.
له له زدن: هنگامي كه شتر مرغ احساس گرما كند، نوكش را باز كرده و عمل تهويه انجام مي دهد كه درجه حرارت بدنش كاهش مي يابد. به دلايلي آنها گاهي اوقات پرهايشان را از بدن شان باز نگه ميدارند.
رفتار تهاجمي: در طول فصل توليد مثل شتر مرغهاي نر ميتوانند خطرناك باشند. زيرا آنها مي خواهند از قلمرو خود در برابر مزاحم از جمله انسان دفاع كنند. قبل از حمله آنها در جايگيري با بالا بردن (بلند كردن) سينه خود نموده و بالهايشان را درحاليكه دمشان كاملاً سيخ شده بالا مي گيرند.نرها با دهان كاملاً باز توليد صداي هيس مي كنند.
معمولاً يك شتر مرغ مهاجم را مي توان با تكان دادن يك چوب بلند روبروي سر شتر مرغ كه تعدادي پر براق به انتهاي آن چسبيده است ترساند.اگر هنگامي كه شتر مرغ مي خواهد به طرف شما حمله كند، دست خالي هستيد يك راه حل اين است كه روي زمين دراز بكشيد و اجازه بدهيد كه او دور شود.
نسبت گله اي: گر چه شتر مرغها از علفزارهاي افريقا منشاء گرفته اند كه درآنجا فضاي زيادي دراختيار داشته اند ولي در پرورش بصورت متمركز در مزرعه نيز نسبتاً عملكرد خوبي دارند. هر چند، ازدحام بويژه درمورد شتر مرغهاي جوانتر عامل مهمي براي استرس است كه مي تواند منجر به تضعيف سيستم ايمني و نتيجتاً تلفات بيشتري شود. پرندگان جوان بايستي در گروههاي 15-10 تايي براي جلوگيري از استرس و بهينه كردن توان رشد آنها نگهداري شوند. جوجه ها بايستي قادر به رفتن بيرون از سالن از روز اول به شرطي كه وضع هوا اجازه دهد باشند. اين نكته حياتي است زيرا كه آنها نياز به استفاده از نور مستقيم خورشيد همانند فضاي زياد براي تحرك دارند. تحرك خوب به هضم خوب غذا كمك كرده و جوجه ها را شادابتر نگه مي دارد.

راهنمايي نسبت گله اي و حداقل فضاي مورد نياز براي هر پرنده:
سن (ماه)
سرپناه (سقف)
بهاربند
اندازه گروه
1-0 3-1 6-3 14-4 پيش مولدها مولدها
(پرنده/m2 ) 2/1 5/2 3 4 5 5
(پرنده / m2 ) 5/1 5 25 50 250 1000
15-10 15-10 هكتار/400-20 هكتار/400-20 هكتار/40-20 هكتار/ پرنده 30

هدف توليد مثلي : هدف توليد مثل براي شترمرغها نگهداري و اصلاح وضع سلامت و عملكرد آنها ميباشد به منظور دستيابي به سطح بالاي توليد ، شتر مرغهاي نر و ماده بايستي از لحاظ باروري و سلامتي در سطح بالايي باشند و نيز سرعت رشد جوجه و سلامت آنها در سطح بالا باشد .

آشنايي با بخشهاي اصلي پرورش شترمرغ
الف.نگهداري مولد و توليد تخم
مديريت مولدها به دو دوره عمده تقسيم مي‌گردد:
دوره توليدمثل
شترمرغ در دوره توليد مثل معمولا يکروز درميان (با استراحت در فواصل زماني معين) تخم مي‌گذارد. تجربه نشان مي‌دهد هرچه ماههاي گرم سال بيشتر باشد فصل توليدمثل شترمرغ نيز طولاني‌تر مي‌شود. در بعضي مناطق اين دوره گاه تا 10 ماه طول کشيده و محصولي بالغ بر 100 تخم به‌همراه دارد. در اين دوره براي بدست آوردن بالاترين بازده، مولدها هرگز جابجا نمي‌شوند.
مزرعه توليد تخم بايد امکانات زير را دارا باشد:
پن هاي توليدمثل
دانخوري (نبايد صرفا به چرا اکتفا شود)
آبخوري
سايبان
آشيانه مخصوص تخمگذاري؛ مولدها خود به ساختن لانه و تخمگذاري اقدام مي‌کنند. مي‌توان آنها را به آشيانه ديگر که به شکل 8 ساخته شده هدايت کرد. اين کار با قرار دادن تخم و پاشيدن ذرت در آن انجام مي‌گيرد و غالبا مورد قبول مولدها واقع مي‌شود.
حصارسيمي 5/1 متري براي ممانعت از درگيري نرها و ورود شغال که تخمها را خورده يا مولدها را مي‌ترساند.
تعداد نر و ماده:
در اين باره روشهاي زيادي وجود دارد و انتخاب روش مناسب به شرايط مختلف و بازده تخمها در سالهاي گذشته بستگي دارد.
بعضي از روشهاي تجربه شده:
1 نر و 1 ماده
1 نر و 2 ماده
1 نر و 3 ماده نکته: بعضي نرها فقط يک ماده را قبول و بقيه را رها مي‌کنند.
2 نر و 2 ماده
2 نر و 3 ماده نکته: اين دو روش موجب اشکالاتي در ثبت محصول است.در اين روشها روش دوم (ا نر و2 ماده ) مناسبتر از بقيه و به صرفه‌تر به نظر ميرسد.
تغذيه دوره تخمگذاري:
روش نامحدود: اين روش مناسبترين روش است که مواد خوراکي در سطح مرتع به طور نامحدود در اختيار مولدها قرار گيرد. علل رجحان اين روش: ـ راحت. ـ ارزان . ـ موجب چاقي نمي‌شود. ـ پرنده هميشه سير و آرام و در حالت طبيعي است.
نکته: در اين روش اگر خوراک کمتر از مقدار کافي مصرف شود نياز غذايي حيوان تامين نشده اثر سو‌ء خواهد گذاشت. علل کاهش مصرف از اين قرار است:
· شرايط نامطلوب چراگاه.
· ناکافي بودن غذاي مکمل.
· کيفيت پايين غذاي مکمل مثل داشتن کپک يا مزه ناخوشايند
‌· کوبي بلافاصله قبل از دوره توليد.
· انگل و بيماري.
· عوامل وراثتي در خود مولدها.
· اضطراب.
روش محدود: خوراک به طور آماده در اختيار حيوان قرار مي گيرد؛ اين روش جايي مناسب است که علوفه در دسترس نباشد.
نکته: در روش محدودبايد از مصرف زياد خوراک جلوگيري کردچرا که باعث چاقي شده واثر زيان‌باري بر باروري جنسي شترمرغ چه ماده و چه نر داردهمچنين مصرف بالاي پروتيئن موجب اضطراب گرمايي ويا توليد تخمهاي با پوسته خشک مي‌گردد.

دوره استراحت
چون در دوره توليد از هرگونه جابجايي و فعاليت غيرطبيعي در محيط مولدها بايد اجتناب کرد؛ لذا عمده کارهاي مربوط به مديريت مولد در دوره استراحت انجام مي‌گيرد:
پرکني.
مبارزه با انگلهاي خارجي مثل کـک، شپش، کنـه بوسيله افشانه‌هاي ضدعفوني.
مبارزه با انگلهاي داخلي مثل کرم نواري و کرم پهن بوسيله دارو.
واکسيناسيون در برابر بيماريهايي مثل ادرارسبز، تورم‌ روده، نيوکاسل.
نکته: در 3 مورد بالا مشاوره با متخصص الزامي است چون معالجات نادرست بسيارخطرناک وگاه موجب تلفات سنگين است.
جداکردن نرها و ماده‌ها.
تغذيه در دوره استراحت؛ خود به دو دوره تقسيم مي‌شود:
دوره تعديل وزن؛ غالبا مولدها احتياج به کاهش وزن پيدا مي‌کنند. اين کار تا چند هفته به پايان دوره استراحت انجام مي‌شود. جيره آن عبارت‌است از مکمل ويتاميني معدني به همراه علوفه‌خشک يا تازه يا خوراک. نکته: هيچ نوع غله اي به مولدها داده نمي‌شود به استثناي مواردي مثل: بعد از پرکني، مايه‌کوبي، هنگام بيماري يا هواي سرد حداکثر 300 گرم به هر پرنده.
دوره آمادگي جنسي؛ که در 2 تا 4 هفته پاياني دوره استراحت انجام مي‌گيرد. جيره آن عبارت‌است از علوفه تازه با 400 گرم ذرت يا خوراک داراي 25 درصد غله و نيز مکمل فسفاته.
حذف شترمرغهاي غيراقتصادي؛ براي تعيين صرفه اقتصادي بايد در پرونده هر مولد اين موارد مشخص شود:
کم و کيف جفتگيري آن.
تاريخ روزهاي بدون جفتگيري.
تعداد، تاريخ، وزن واندازه همه تخمهاي آن.
وزن، اندازه و تاريخ و ساعت تولد همه جوجه‌هاي آن.
تعداد و تاريخ تخمهاي بدون نطفه.
تعداد و تاريخ تخمهاي با جنين مرده.
تعداد و تاريخ تخمهايي که جوجه با عمرکوتاه دارد.

نکته: عوامل مؤثر بر کميت وکيفيت تخم هر مولد از قرار زير است:
سن مولد؛ معمولا نرها از5/2 و ماده‌ها از 2 سالگي توليدمثل مي‌کنند و بعد در 6-5 سالگي به سقف توليد مي‌رسند.
نسبت نر و ماده؛ 1 نر به2 يا 3 ماده مناسب است.
تغذيه.
باران.
انگلها.
اضطراب؛ که مي تواند علت آن سروصدا، حيوانات وحشي و سگها يا حتي درگيري نرها باشد.
عوامل وراثتي و همخوني.
ب.جوجه‌کشي
طبيعي:
اگرچه جوجه‌کشي به صورت طبيعي آسانتر است ولي به همان نسبت سودآوري کمتري دارد چون شترمرغ در هنگام خوابيدن روي تخم و نگهداري جوجه تخمگذاري نمي‌کند. براي کرچ شدن شترمرغ حداقل 5 تخم لازم است والا پرنده به تخمگذاري ادامه مي‌دهد. تعداد تخمي که جفت مولد مي‌توانند تفريخ کنند حدود 20 عدد است.
مصنوعي:
مقدمات:
جمع‌آوري تخمها؛ هرروز ترجيحا صبح زوديا غروب.
ضدعفوني تخمها؛ به دو روش شستن(5 گرم virkon-s در 1 ليتر آب ولرم براي شستشويا در نيم ليتر براي افشانه تخمها ودستگاه. ( آب سرد موجب مَکش ميکروبها به داخل تخم مي‌شود) يا گازدادن(80 گرم پرمنگنات پتاسيم و130ميلي‌ليتر محلول 4 درصد فرمالين براي 3 مترمکعب دستگاه)
نگهداري تخمها؛ که نبايد بيش از 1 هفته طول بکشد بايد در دمايي بين 15 تا 20 و رطوبتي بين 75 تا 80 درصد باشد. تخمها به صورت عمودي و با روزي 1 بار چرخش نگهداري مي شوند. بعداز حمل ونقل طولاني بايد حداقل 12 ساعت بي‌حرکت بماند.
گرم کردن تخمها؛ قبل از گذاردن در دستگاه بايد 12 ساعت در اتاق 25 درجه گرم شوند.
دستگاه:
دما؛ 36 درجه با نوسان حداکثر 5/0 (حتي نوسان 1 تا 5/1 درجه منجر به 50درصد تلفات مي‌گردد).
رطوبت؛ بين 26 تا 34 درصد.
کيسه زرده؛ اگر پايين باشد جنين از بين مي‌رود.(محل کيسه باچراغ مشخص وبا مداد علامتگذاري شود).
وضعيت تخمها؛ بر اساس روشهاي استاندارد
چرخاندن تخمها؛ اگر دستگاه خودکار نيست 3 بار در شبانه روز.
جريان هوا؛ 50 ليتر در ساعت براي هر تخم.(افزايش گازکربنيک خطرناکتر از کاهش دماست لذا هنگام قطع برق يا نقص هواکش بايد درها را نيمه باز گذارد).
هچر؛ يک واحد کامل جوجه‌کشي به جز اتاقهاي شستشو، نگهداري و گرم‌کننده تخم، ستر و جوجه‌کشي بايد مجهز به هچر براي سلامت کامل جوجه‌ها باشد.

ج.پرورش جوجه و پرواربندي
نگهداري جوجه تا 3 ماهگي
روش طبيعي(با مادر):
دايه: يک مولد آرام و اهلي که تجربه جوجه‌کشي به همراه جثه اي بزرگ دارد اگر پذيرنده جوجه‌هاي غريبه باشد مناسبترين مورد براي پرورش طبيعي جوجه است. چون به جز 15 الي 20 جوجه خودش، مي تواند در ماههاي سرد 10 الي 15 و در ماههاي گرم تا 40 جوجه ديگر را پرورش دهد. زمان جدا کردن جوجه‌ها از دايه بسته به نظر مزرعه‌دار است. غالبا بعد يک ‌ماه مي‌توان آنها را جدا کرد و جوجه‌هاي جديدي جايگزين نمود. از آنجا که مولدها هنگام نگهداري از جوجه تخمگذاري ندارند معمولا روش طبيعي مورد توجه مزرعه‌داران واقع نمي‌شود.
روش مصنوعي(بدون مادر):
بعد از خشک کردن جوجه‌ها و ضدعفوني کردن ناف، آنها را به سالني با شرايط زير منتقل مي‌کنند:(با احتياط و جلوگيري از بروزسرماخوردگي)
قسمت مجزا براي جوجه‌هاي 1 تا 7 روزه؛ 10 متر به ازاي 50 جوجه(اين محل را بايد هر روز توسعه داد به گونه اي که بعد از يک ‌ماه هر جوجه 1 متر جا داشته باشد)
دماي هوا وکف؛ 26 درجه
ضدعفوني شده
کف يکپارچه؛(اگر بتوني است عايق‌بندي شود)
هر 5 جوجه 1 دانخوري و آبخوري پر؛(نبايد طوري باشد که جوجه در آن بيفتد و گير کند)
تهويه مطبوع بدون جريان مستقيم سرد
خروجي به سمت بهاربند؛(بعد از 2 هفته مي‌توان در هواي مساعد جوجه‌ها را براي چرا خارج کرد)
نکته: عوامل مرگ و مير جوجه‌ها:
عوامل قبل از تولد؛ مثل سوء تغذيه مولدها، تازه نبودن تخم، روشهاي غلط و بهداشت پايين جوجه‌کشي
غذاي نامناسب؛ مثل غذاي درشت
شرايط بد سالن؛ مثل تراکم بالا، گرما و عدم تهويه، سرما و نوسانات شديد دما
انگلهاي داخلي و خارجي و بيماريها
اضطراب؛ تقريبا مهمترين عامل تلفات جوجه است. چون موجب رفتار غيرعادي مثل خوردن پر، علف، چوب، سنگ و.. مي‌شود. مهمترين عامل اضطراب جابجا کردن جوجه‌هاست. از عوامل ديگر مي‌توان به گرفتن زياد جوجه‌ها، سروصدا، جانوران موذي وپرندگان مزاحم، تغييرات شديد خوراک و دما و برنامه‌هاي روزانه، بيماري و انگل و کافي نبودن محيط تحرک اشاره کرد. چريدن دريونجه‌زار و قراردادن مولدهاي حذف شده به عنوان دايه مي‌تواند آرام‌بخش باشد.

2- نگهداري بعد از 3 ماهگي
در اين هنگام جوجه بحرانها را پشت‌سر گذاشته لکن نبايد نکاتي مثل مبارزه با بيماري و انگل، تراکم مناسب و تغذيه صحيح را فراموش کرد.

د.کشتار و فرآوري
يک کشتارگاه مجهز شترمرغ؛ شامل قسمتهاي کشتار، تجزيه، بسته‌بندي گوشت، تونل انجماد، سردخانه، بسته بندي پر و دباغي چرم است که البته کارگاهها و کارخانجات تبديلي (مثل کارگاه کيف و کفش…و کارخانه ژامبون و کنسرو…)مي‌تواند مکمل خوبي براي آن باشد

مشكلات رفتاري
مشكلات رفتاري در شترمرغها بيشتر ناشي از ورش باد تند ، تراكم زياد و ديگر مسايل ناسازگار مي باشد .عارضه پرخواري معمولا توسط پرندگان خسته يا در محيط تراكم آغاز ميشود. در صورت بروز اين عارضه از بين بردن آن بسيار مشكل است .
روشهاي استفاده از Hubcap ( وسيله اي جهت مشغول نمودن شتر مرغها ) درجايگاه نگهداري و ديگر اسباب بازيها به حل اين مشكل كمك ميكند .همچنين جدا سازي پرندگان يا استفاده از جايگاه نگهداري با مساحت بيشتر مي تواند مشكل را تا حد زيادي مرتفع نمايد.آسمان نگري هم يكي از مشكلات رفتاري است كه د رپرندگاني كه مدتهاي طولاني در محوطه محدود نگهداري شده اند مشاهده ميشود . بنظر ميرسد اين رفتار بيشتر در شرايط آ ب و هوايي شمالي كه درطول زمستان جوجه شتر مرغها در داخل جايگاه محدود نگهداري ميشود ديده ميشود . خارج كردن آنها از جايگاه محدود موجب حل مشكل ميشود . تهاجم شتر مرغهاي نر يا ماده يك رفتار طبيعي به منظور حفظ قلمرو ميباشد . شتر مرغه انيز قلمرو خود را حفظ نموده حالت تهاجمي پيدا ميكنند . جداسازي ساده آغلها و ايجاد فضاي بيشتر براي شترمرغها ي ماده كه امكان فرار از مسير تهاجمي نرها را داشته باشند در حل مشكل كمك نموده و در پيشگيري از بروز صدمات موثر ميباشد .اموهاي ماده بيشتر از گونه هاي ديگر مهاجم ميباشند و اجازه دادن به اموها جهت جفت يابي ، جداسازي اموهاي نر وماده و فراهم ساختن مساحت بيشتر براي اموها از ايجاد و پيشرفت اين عارضه جلوگيري خواهد نمود.
منبع:
http://www.egoc.ir