چگونه اسكناس‌هاي جعلي را تشخيص دهيم
دنیای اقتصاد: طبق ماده 526 قانون مجازات اسلامی، هر کس اسکناس رایج داخلی یا خارجی یا اسناد بانکی نظیر برات‌های قبول شده از طرف بانک‌ها یا چک‌های صادره از طرف بانک‌ها و سایر اسناد تعهدآور بانکی و نیز اسناد یا اوراق بهادار یا حواله‌های صادره از خزانه را به قصد اخلال در وضع پولی یا بانکی یا اقتصادی یا بر هم زدن نظام و امنیت سیاسی و اجتماعی‌جعل یا وارد کشور نماید یا با علم به مجعول بودن استفاده کند، چنانچه مفسد و محارب شناخته نشود به حبس از 5 تا 20سال محکوم می‌شود.
اگرچه قانون، مجازات سنگینی برای مقابله با چاپ و انتشار اسکناس‌های تقلبی در نظر گرفته است، اما در عین حال آمار جاعلان اسکناس در ایران و سایر کشورها کم نیست:
* چاپخانه غیر‌مجاز تولید اسكناس‌های تقلبی پس از دستگیری 2 مرد میانسال به اتهام چاپ این اسكناس‌ها كشف و پلمب شد.
* كارآگاهان پلیس آگاهی تهران بزرگ از طریق اطلاعات مردمی در جریان چاپ و توزیع اسكناس‌های جعلی 20 و 50هزار ریالی قرار گرفتند و جاعلان اسكناس كه در يك كارگاه توليدي اقدام به جعل اسكناس‌هاي مذکور مي‌كردند، توسط پليس دستگير شدند.
* با کشف محموله 90ميليون ريال اسکناس جعلي، پليس موفق به کشف اسکناس‌هاي جعلي 50هزار ريالي شد.
* جلسه رسيدگي به اتهامات متهمان پرونده خريد و فروش ارز و شبه مسكوكات در مجتمع قضايي امور اقتصادي برگزار شد.
* متهمان در خصوص چگونگي توزيع اسکناس‌هاي جعلي گفتند: پس از جعل و چاپ اسکناس‌هاي دو هزار توماني ابتدا مشتريان خود را از قشر کم درآمد و مناطق جنوب شهر که عمدتا اجاره‌نشين مي‌باشند و با مشکلات عديده‌اي روبه‌رو هستند، شناسايي مي‌كرديم و مبالغ چاپ شده را به قيمت يک سوم ارزش اصلي به فروش مي‌رسانديم و در آخرين معامله خود که قرار بود 10ميليون تومان اسکناس جعلي را با مبلغ 3ميليون تومان به فروش برسانيم، دستگير شديم.
همچنین بنابر آمار بانك مركزي اروپا، بيش از 20درصد از اسكناس‌هاي يورويي كه در كشورهاي اروپايي وجود دارد، جعلي هستند؛ در حالي كه هيچ نوع نظارت دقيقي در اين امر وجود ندارد. به طور كلي در نيمه اول سال 2008، 312 هزار اسكناس يوروي تقلبي در سرتاسر اروپا توقيف شد كه اين آمار در مقايسه با سال گذشته كه 265هزار مورد بوده افزايش چشمگيري داشته است.
چاپ اسکناس تقلبی چرا؟
سرانه مصرف اسكناس در ایران 10 برابر اروپا است و سهم مبادلات الكترونیكی در بازار ایران بسیار ناچیز است. خریدهای روزانه بیشتر با پول نقد انجام می‌شود و كم‌ارزش بودن پول، حجم اسكناس‌های در گردش را افزایش می‌دهد.
این امر می‌تواند انگیزه چاپ اسکناس جعلی را در جامعه ما افزایش دهد.
در عین حال مشاهده چک پول‌های تقلبی در بازار موجب شد تا شهروندان ایرانی مجبور باشند برای خرید مایحتاج روزانه خود با تحمل زحمت و مخاطرات زیاد حجم زیادی از اسکناس را با خود حمل کنند.
در این شرایط بانک مرکزی ایران به موازات گراني كاغذ اسكناس ناشی از تحريم‌ها که هزينه توليد و چاپ هر اسكناس را به طرز فزاينده‌اي افزايش داده، برای مقابله با چاپ و نشر جعلی اسکناس موارد امنیتی را نیز افزایش می‌دهد.
هرچند بانک مرکزی مصر است تا با استفاده از تمام ابزارهای امنیتی اسکناسی منتشر كند که کمتر گروهی توان چاپ جعلی آن را داشته باشند؛ اما هزینه امحاي اسکناس‌های در گردش سالانه توان بانک مرکزی را برای تحقق این هدف کاهش می‌دهد.
براساس آمار منتشره قابل‌اتکا، عمر اسكناس در ايران با وجود رعايت همه استانداردهاي كيفيتي در تهيه آن حدود نصف عمر اسكناس در كشورهاي صنعتي است و به دليل پايين بودن فرهنگ استفاده از اسكناس در كشور و فرسوده شدن اسكناس‌ها زودتر از عمر مفيدشان، روزانه بر تعداد اسكناس‌هاي فرسوده افزوده مي‌شود.
متوسط عمر اسكناس در ايران، 5سال است كه با توجه به كيفيت اسكناس حداقل بايد دو برابر مقدار فعلي؛ يعني 10 سال باشد. در حال حاضر، سالانه 700ميليون قطعه اسكناس فرسوده از رده خارج مي‌شود؛ در حالی که نيمي از آنان در اختيار مردم قرار دارد.
اداره نشر اسكناس بانک مرکزی با بيان اينكه هزينه چاپ هر اسكناس به طور متوسط 241ريال است، تعداد اسكناس امحا شده در هر سال را متوسط 700ميليون برگ ذكر كرد كه هزينه چاپ اين تعداد اسكناس به علاوه 20درصد هزينه‌هاي جانبي براي امحا و جايگزيني اسكناس در هر سال معادل 175ميليارد ريال است كه اين هزينه از محل ماليات پرداختي مردم تامين مي‌شود.
نحوه تشخیص اسکناس‌های تقلبی
ماده قانونی 526 قانون مجازات اسلامی، موارد بی‌شمار جعل اسکناس و انگیزه بالای جاعلان برای انتشار اسکناس تقلبی موجب می‌شود، جزو افرادی باشیم که مدام به اصل بودن اسکناس‌هاي درون کیفشان شک مي‌کنند و به دنبال راهی برای اطمینان حاصل کردن از اصل بودن آنها هستند.
شايد رايج‌ترين روشي که اغلب مردم کوچه و بازار براي تشخيص اصل بودن اسکناس‌ها از آن استفاده مي‌کنند، بالا نگه داشتن پول‌هاي کاغذي و تلاش براي ديدن به اصطلاح «نخ اسکناس» است، اما قابل‌توجه اين دسته از افراد بايد گفت که پول‌هاي تقلبي هم اين نخ‌ها را دارند. پس وقتي که نمي‌شود با اين شيوه تشخيص درستی داشت باید سراغ راه‌هاي ديگري رفت.
يکي از اين راه‌ها تاباندن اشعه ماوراءبنفش به اسکناس است. با اين کار، نخ‌هاي نامرئي امنيتي که به صورت رشته‌هاي تکه‌تکه در سراسر اسکناس پراکنده شده‌اند، نمايان مي‌شود.
اگر به اشعه ماوراء بنفش دسترسي نداريد، در بازار ماژيک‌هاي مخصوص تشخيص اسکناس‌هاي اصل موجود است. خاصيت اين ماژيک‌ها اين است که تنها روي اسکناس‌هاي تقلبي رنگ پس مي‌دهند. فروشندگان این ماژیک‌ها می‌گویند: اگر ماژيکي که در اختيار داريد روي اسکناس‌هايتان نقش ايجاد نکرد، يعني پول شما اصل است.
اما يک روش ساده و کم‌خرج‌تر نيز وجود دارد. در اين روش يک عدد اسکناس و تکه‌اي پارچه سفيد موردنياز است. با کشيدن پارچه روي سطح اسکناس، اگر قلابي نباشد، پارچه به رنگ اسکناس در مي‌آيد. به اين ترتيب اگر مثلا اين کار را روي اسکناس دوهزار توماني انجام دهيد پارچه رنگ آبي به خود مي‌گيرد. (پارچه بايد روي عکس حضرت امام (ره) کشيده شود؛ چون اين بخش از اسکناس رنگ پس مي‌دهد). نکته ديگر اينکه با وجود رنگي شدن پارچه، اسکناس کمرنگ نخواهد شد.
بانک مرکزی ایران درخصوص مشخصات امنيتی اسکناس و ايران‌چک اعلام کرده است:
مشخصات امنيتی و قابل‌بررسی اسکناس و ايران چک به شما کمک می‌کند تا به راحتی اسکناس‌های واقعی را از موارد تقلبی و جعلی آنها تشخيص دهيد. در اسکناس‌های صادره توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ايران موارد متعددی از خصوصيات امنيتی وجود دارد که تشخيص آنها با اندکی دقت برای شما آسان خواهد بود. در بيشتر موارد بهتر است به يک خصيصه اکتفا نکنيد، بلکه موارد بيشتری را جهت حصول اطمينان بيشتر بررسی نماييد.
بانک مرکزی به صراحت اعلام کرده است: دقت داشته باشيد که نگهداری و استفاده از اسکناس‌های جعلی پيگرد قانونی دارد.
- چاپ برجسته: تصوير حضرت امام خمينی(ره) در سمت راست با چاپ برجسته.
- واترمارك: طرح تصوير حضرت امام خمينی (ره) در سمت چپ و در خميره كاغذ (واترمارك) كه در مقابل نور از دو طرف قابل‌رويت است و همانند طرح تصوير واترمارك اسكناس‌های سری قبل است.
- نخ امنيتی: نخ امنيتی از نوع پلی‌استر با نوشته بانك مركزی جمهوری اسلامی ايران در درون كاغذ قرار گرفته است که در مقابل تابش اشعه ماوراء بنفش به رنگ‌های سبز، آبی و قرمز نمايان می‌شود. - نشانه برجسته برای تشخيص نابينايان: سمت چپ و پايين دو نقطه به صورت برجسته برای سهولت شناسايی اين اسكناس توسط عزيزان روشندل در نظر گرفته شده است.
- سيترو: سمت چپ و پايين (سمت راست مشخصه موضوع بند 4) بخشی از مبلغ اسمی اسكناس به صورت لاتين (2000) چاپ شده كه با چاپ قسمت مكمل آن در پشت اسكناس در مقابل نور قابل‌رويت است. (طرح SeeThrough)
- تصوير مخفی: طرح تصوير مخفی در قسمت وسط و پايينی روی كتيبه قهوه‌ای رنگ مبلغ اسمی اسكناس به صورت لاتين (2000) به طور مخفی چاپ شده است كه با قرار دادن اسكناس در حالت افقی و در مقابل نور قابل‌رويت است.
- ريزچاپ (ميکروپرينت): عبارت «جمهوری اسلامی ايران» در مستطيل‌های کوچک بنفش رنگ در قسمت بالای اسکناس به صورت ريزچاپ (ميکروپرينت) درج گرديده است که با ذره‌بين قابل‌رويت است.
- شماره سريال زير نور ماوراء بنفش: شماره سريال اسکناس‌ها به رنگ قرمز در قسمت پايين سمت راست و بالای سمت چپ با استفاده از مرکب فلورسنت چاپ شده است که زير نور ماوراءبنفش به رنگ طلايی قابل‌رويت می‌باشد.
- چاپ برجسته: بخش‌هايی از اين اسکناس دارای چاپ برجسته می‌باشد که برجستگی اين سطوح در مقايسه با چاپ‌های ديگر به سادگی به‌وسيله انگشتان دست قابل‌لمس است.
- فيبرهای نامرئی فلورسنت: استفاده از فيبرهای نامرئی فلورسنت در خميره کاغذ به رنگ‌های سبز، آبی، قرمز و زرد در رو و پشت اسکناس که مقابل تابش اشعه ماوراءبنفش قابل‌رويت است.
- مرکب فلورسنت: استفاده از مرکب فلورسنت در بخش اعظم سطح اسکناس و بخشی از پشت اسکناس که در زير نور ماوراءبنفش به رنگ سبز روشن ديده می‌شود.
- نخ امنيتی: نخ امنيتی اين اسکناس از نوع پنجره‌ای با روکش فلزی است و آرم بانک مرکزی نيز در زمينه آن به چشم می‌خورد، اين نخ درون خميره کاغذ می‌باشد و فقط بخش‌هايی از آن در سطح کاغذ نمايان است.
- ريزچاپ برجسته: ريزچاپ برجسته با نوشته «بانک مرکزی جمهوری اسلامی ايران» که با استفاده از وسايل بزرگنمايی (ذره‌بين) به سادگی قابل‌رويت می‌باشد.
- ريزحروف برجسته منفی، مثبت: ريزحروف برجسته جمله «جمهوری اسلامی ايران» به‌صورت مثبت و منفی در طرح گنجانده شده که با استفاده از ذره بين به سادگی قابل‌رويت می‌باشد.
