بررسي عوامل مؤثر اجتماعي، اقتصادي و رواني بر ترك اعتياد
امروز اعتياد را به عنوان يك بيماري ضروري و اجتماعي تلقي ميكنند حاصل سالها تجربه اجرايي ناموفق با استفاده از ابزارهاي نظامي صرف براي كنترل آن بوده (كاهش عرضه) و همچنين سالها تجربه و پشتوانه تحقيقاتي متخصصين مربوطه دريافتن راهكار مناسب بهداشتي و ايجاد تغيير نگرش (كاهش تقاضا) در جامعه بوده است در كشور ما نيز با توجه به سوابق تاريخي آن مانند بسياري از نقاط دنيا از گذشته دور با مواد مخدر به اشكال متفاوتي آشنايي وجود داشته است. موقعيت جغرافيايي ايران كه در مسير ترانزيت جهاني مواد مخدر قرار دارد و همچنين مجاورت آن با كشورهاي توليد كننده اصلي (افغانستان) كه سالانه چندين هزار تن مواد مخدر در آن توليد ميشوند، خود باعث ايجاد زمينه مناسب آسيب خيزي خصوصصاً در مناطق حاشيهاي و همچنين در شهرهاي بزرگ شده است.
هدف تحقيق
هدف كلي اين تحقيق بررسي عوامل مؤثر بر ترك اعتياد ميباشد.
- اهميت و ضرورت تحقيق
چنانچه پيشتر ذكر گرديد تحقيقات گستردهاي در مورد عوامل سوء استعمال مواد مخدر و يا بعضاً اثرات اجتماعي و خاوادگي اعتياد بحث و مورد تحقيق محققان علوم اجتماعي و روانشناسي و ساير رشتههاي تربيتي واقع شده است كه در نتيجه كليتر ميتوان گفت كه ابعاد پيشگيري از اعتياد پرداخته است و ما مدعي نفي پيشگيري نيستيم و هميشه هم اذعان ميكنيم كه پيشگيري بهتر از درمان ميباشد ولي از بعد مددكاري اجتماعي كه به درمان مددجويان آسيبهاي اجتماعي بيشتر ميپردازد تا پيشگيري از آن و بدان معتقد است كه با نگاهي انساني به مردم و علي الخصوص به آسيب ديدگان اجتماعي نگريسته شود و اين خيلي هم به جاست چون اگر پيشگيري صورت گرفته پس چرا فرد منحرف اجتماعي شده است و اگر شده است بايستي او را در امان خدا گذاشت و بدان هيچ توجه اصولي و عملي نكرد و از اين ديدگاه اهميت و ضرورت تحقيقاتي اين چنين در باب درمان مددجويان بويژه آسيب ديدگان اجتماعي و بخصوص معتادان نتيجه بهتري خواهد داشت. چون وجود فرد معتاد و بزهكار در جامعه با توجه به تحقيقات زيادي كه انجام گرفته اثرات جبران ناپذيري بر اجتماع و علي الخصوص خانواده و قشرها و گروههاي مستعد بزهكاري خواهد زد و در جامعه اينكه به لحاظ بسياري از مسائل و مشكلات اقتصادي و اجتماعي، فرهنگي بستر سازي بسياري از انحرافات اجتماعي ميباشد.
بنابراين در روند علمي و عملي پيشگيري بايستي به درمان و بازگرداندن فرد منحرف به جامعه به شيوه علمي و عملي و توانمند كردن اين قشر آسيب پذير ديده تلاشي مضاعف صورت پذيرد.
- روش تحقيق: توصيفي از نوع پيماشي
- جامعه آماري: مركز درمان سرپايي معتادين خود معرف مجتمع بهزيستي شفا بخش پارس (كرمانشاه)
- حجم نمونه: حجم نمونه از جامعه آماري بصورت تصادفي انتخاب شدهاند بدين ترتيب كه در زمان كه در روزهاي معين شده به مركز مراجعه نموده و از مراجعه كنندگان همان روزها حجم نمونه انتخاب شده است كه شامل 120 نفر ميباشد.
- روش جمع آوري اطاعات: از طريق پرسشنامه صورت گرفته است.
- تعيين پاياني پرسشنامه: مقدماتي و آزمايش آن بر روي 5 نفر از افراد جامعه مورد مطالعه كه همان طريق ازمون Test – Re-test (تكرار آزمون) ميباشد پايايي پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفت كه درصد مناسب و قابل قبولي را نشان ميدهد و سپس در روي كل حجم نمونه جامعه آماري صورت گرفت.
جدول توزيع فراواني و درصد فراواني افراد معتاد در حال ترك بر اساس
«سن»
سن 16-26 27-37 38-48 49-59 60+ تعداد كل
فراواني F 25 40 27 18 10 120
درصد فراوانيP %20/8 %33/3 %22/5 %15 %8/33 %100
جدول توزيع فراواني افراد معتاد در حال ترك اعتياد بر اساس
«جنس»
جنس مذكر مؤنث تعداد كل
فراواني F 103 17 120
درصد فراوني F %85/83 %14/16 %100
جدول توزيع فراواني و درصد افراد معتاد در حال ترك اعتياد بر اساس
«محل سكونت»
محل سكونت شهر كرمانشاه روستا يا شهرهاي تابع كرمانشاه تعداد كل
فراواني F 95 25 120
درصد فراوني P %79/16 %20/83 %120
جدول توزيع فراواني و درصد فراواني افراد معتاد درحال ترك اعتياد بر اساس تحصيلات
تحصيلات بي سواد خواندن و نوشتن ابتدائي راهنمائي ديپلم فوق ديپلم ليسانس فوق ليسانس دكتري حوزوي ساير تعداد كل
فراواني F 35 28 24 14 10 3 4 2 ˝ ˝ ˝ 100
درصد فراواني P %29/16 %23/3 %20 %11/16 %8/3 %2/5 %3/3 %1/6 ˝ ˝ ˝ %100
جدول توزيع فراواني و درصد فراواني افراد معتاد درحال ترك اعتياد بر حسب وضعيت تأهل
وضعيت تأهل مجرد متأهل متاركه مطلقه بيوه ازدواج موقت ازدواج مجدد تعدد زوجات ساير تعداد كل
فراواني F 35 30 16 25 4 ˝ 5 5 ˝ 120
درصد فراوانيP %29/16 %25 %13/3 %20/8 %3/3 ˝ %4/16 %4/16 ˝ %100
جدول توزيع فراواني افراد معتاد درحال ترك اعتياد بر اساس «درآمد ماهيانه»
درآمد ماهيانه 0-40
هزار
تومان 41-90
هزار
تومان 91-140
هزار
تومان 141-190
هزار
تومان 191-240
هزار
تومان 241+
هزار
تومان تعداد كل
فراواني F 28 14 37 16 14 11 120
درصد فراواني P %23/3 %11/16 %30/8 %13/3 %11/16 %9/16 %100
جدول توزيع فراواني و درصد فراواني فراواني افراد معتاد درحال ترك اعتياد بر اساس سن شروع مصرف سيگار
سن شروع مصرف سيگار 16-26 27-37 38-48 49-59 60+ تعداد كل
فراواني F 62 33 18 4 2 120
درصد فراواني P %51/6 %27/5 %15 %3/3 %1/6 %100
جدول توزيع فراواني و درصد فراواني افراد معتاد درحال ترك اعتياد بر اساس
«نوع استفاده از مواد مخدر»
نوع مواد مخدر مصرفي حشيش شيره ترياك هروئين الكل ساير تعداد كل
فراواني F 10 22 64 24 ˝ ˝ 120
درصد فراواني P %8/3 %18/33 %53/3 %20 ˝ ˝ %100
جدول توزيع فراواني و درصد فراواني افراد معتاد درحال ترك اعتياد براساس «سن شروع مصرف مواد»
سن شروع مصرف مواد مخدر 16-26 27-37 38-48 49-59 60+ تعداد كل
فراواني F 51 22 26 7 4 120
درصد فراواني P %42/5 %18/3 %21/6 %5/8 %3/3 %100
جدول توزيع فراواني و درصد افراد معتاد درحال اعتياد بر اساس
«وضعيت رابط والدين در طول ترك اعتياد»
وضعيت رابط والدين در طول ترك اعتياد بد نسبتاً خوب خوب تعداد كل
فراواني F 8 31 33 72
درصد فراواني p %11/1 %43/05 %45/8 %100
بررسي وضعيت روحي و رواني افراد معتاد درحال ترك اعتياد در طولاني بودن مدت ترك اعتياد
Fi بالاي 5 سال 3 تا 5 سال 1 تا 3 سال 6 ماه تا يكسال 3 تا 6 ماه طولانيترين
دورة ترك وضعيت
اعتياد روحي و رواني
47 0 0 9 24 14 بد
41 3 8 11 8 11 نسبتاً خوب
32 1 3 4 5 19 خوب
120 4 11 24 37 44 جمع FJ
نتيجهگيري از آزمون فرضيهها
فرضيه اول:
«بررسي ميزان تأثير وضعيت روحي و رواني افراد معتاد درحال ترك اعتياد و رابطه آن با طولاني بودن مدت ترك اعتياد» بايد توجه داشت كه با توجه به جدول تأثير اين متغير و محاسبه آن متوجه ميشويم كه ميزان تأثير وضعيت روحي و رواني افراد معتاد يكي از عوامل مهمي است كه افراد معتاد درحال ترك اعتياد را مورد مطالعه قرار ميدهد و نشانگر اين است كه افراد مورد مطالعه هرچه قدر در وضعيت مطلوب روحي و رواني قرار داشته باشند، به همان ميزان بهتر ميتوانند مواد اعتيادآور را ترك موفقتري داشته باشند.
فرضيه دوم:
«ميزان ناراحتيهاي روحي و رواني بر عود مجدد افراد درحال ترك اعتياد و رابطه آن با طولاني بودن مدت ترك اعتياد» با توجه به جدول، تأثير اين متغير و محاسبه آن متوجه شديم كه ميزان ناراحتيهاي روحي و رواني افراد معتاد درحال ترك اعتياد يكي ديگر از عواملي است كه اين افراد را تحت تأثير قرار ميدهد و نشانگر اين است كه افراد مورد مطالعه هرچه قدر در وضعيت مطلوب روحي و رواني قرار بگيرند، امكان كمي دارد كه عود مجدد (بازگشت) به مواد را داشته باشند.
فرضيه سوم:
معتاد درحال ترك اعتياد و رابطه آن با طولاني بودن مدت ترك اعتياد» بايد ازهان كرد كه؛ اين كه چرا اين فرضيه رد شده است بخاطر اين است كه ستيزه والدين در دوران كودكي و نوجواني بيشترين تأثير را در آنها ايجاد ميكند ودر دوراني كه كودك به رشد بلوغ ميرسد كساني ديگر مثل دوستان و همسالان هستند كه كمي محبت پدرو مادر را جبران ميكنند و يك نوع بياعتنايي فرد معتاد نسبت به اين ستيزه والدين در دوران اعتياد به وي دست ميدهد، پس بنابراين بايستي پدر و مادران در هنگام كودكي و مخصوصاً تا نرسيدن كودك به سن بلوغ از ستيزه پرهيز نمايند و كودك به جاي گشتن محبت و پركردن خلاء آن دنبال دوستان و همسالان ناباب آن را در خانواده و نزد پدر و مادر و ساير اعضاء خانواده پيدا بكنند.
البته در اين دوران هم لازم است ولي زياد ضروري به نظر نميرسد.
فرضيه چهارم:
«ميزان رابطه افراد معتاد درحال ترك اعتياد با همسر خويش و رابطه آن با طولاني بودن مدت ترك اعتياد» كه با توجه به جدول تأثير اين متغير و محاسبه آن متوجه ميشويم كه نقش همسر و يا شوهر فرد معتاد در بهبود فرد بيمار مؤثر ميباشد كه همسران فداكار و صبور بهتر ميتوانند با اين معضل مبارزه كرد و فرد معتاد را به سوي زندگي بدون مواد مخدر هدايت نمايند.
فرضيه پنجم:
«ميزان كنترل خانواده بر روي افراد معتاد در حال ترك اعتياد با طولاني بودن مدت ترك اعتياد رابطه دارد» كه با توجه به جدول تأثير اين متغير و محاسبه آن متوجه شديم كه افراد مورد مطالعه ازهان ميكنند كه هرچه حساسيت و كنترل خانواده كمتر باشد ما ميتوانيم مواد مخدر مصرفي را ترك كنيم، البته شايد اين درست باشد ولي خانوادهها به عنوان نه يك عضو آلرژيكزا بلكه به طور مستقيم ميتوانند افراد معتاد را در كنترل داشته باشند.
فرضيه ششم:
«ميزان مشكلات مختلف خانوادگي افراد معتاد درحال ترك اعتياد و رابطه آن با طولاني بودن مدت ترك اعتياد» كه با توجه به جدول تأثير اين متغير و محاسبه آن متوجه شديم كه نقش مشكلات مختلف خانوادگي از ابعاد متعدد در كوتاه مدت بودن و طولاني بودن مدت ترك اعتياد مؤثر ميباشد.
فرضيه هفتم:
«ميزان معاشرت افراد معتاد درحال ترك اعتياد و رابطه آن با طولاني بودن مدت ترك اعتياد» كه با توجه به جدول تأثير اين متغير و محاسبه آن متوجه ميشويم كه تأثير معاشرت زياد با افراد بزهكار بر روي افراد معتاد و كم بودن مدت ترك اعتياد رابطة مستقلي دارد و كم بودن اين معاشرت به نفع فرد معتاد ميباشد و به وي كمك ميكند كه ترك موفقتري داشته باشد، چون يكي از عوامل گرايش به مواد مخدر وجود افراد ناباب و بزهكار ميباشد.
فرضيه هشتم:
«ميزان معاشرت افراد معتاد درحال ترك اعتياد با افراد معتاد و رابطه آن با طولاني بودن مدت ترك اعتياد» كه با توجه به جدول و تأثير اين متغير و محاسبه آن متوجه شديم، يعني هر چه قدر فرد معتاد درحال ترك اعتياد رابطه كمتري با افراد معتاد داشته باشد بهتر ميتوان مواد مخدر مصرفي را ترك بنابراين ترك موفقتري داشته باشد.
فرضيه نهم:
«ميزان معاشرت افراد معتاد درحال ترك اعتياد با افراد مذهبي و رابطه آن با طولاني بودن مدت ترك اعتياد» كه با توجه به جدول تأثير اين متغير و محاسبه آن متوجه شديم كه فرد چه معتاد و چه غير معتاد هر چه قدر با افراد مذهبي معاشرت داشته باشند و دين را با وجود خويش عجين كرده باشد باعث ميشود كه از انحراف و كجروي دوري گزيده كه همانا اهداف اديان بزرگ هم هدايت بشريت به راه درست ميباشد.
پس افراد معتاد درحال ترك اعتياد بايستي با افراد مذهبي معاشرت بيشتري داشته باشند تا وجدان آگاه خويش را بپرورانند و از كجروي و انحراف دوري گزينند.
فرضيه دهم:
«ميزان مشاركت افراد معتاد درحال ترك اعتياد و رابطه آن با طولاني بودن مدت ترك اعتياد» كه با توجه به جدول تأثير اين متغير و محاسبه آن متوجه شديم كه دنبال كردن برنامههاي درماني درماني، مراكز درمان سرپايي كه بر پايه علم نوين پايهريزي شده است ميتواند كمك مؤثري براي فرد معتاد براي ترك طولاني و موفق داشته باشد.
- پيشنهادات
1- اعتياد يك بيماري است و اين بيماري وابستگي شديد جسمي و رواني ايجاد ميكند و در مقايسه با ساير بيماريها دوره درمان نسبتاً طولاني دارد و در طول اين مدت بايستي با مركز درمان ارتباط خويش را قطع نكند تا اين مركز بتواند برنامههايي را كه براي ترك اعتياد اعم از اطلاع رساني، مددكاري، دارو درماني، گروه درماني، خانواده درماني و مشاوره و ... كه متناسب با وضعيت جسمي و روحي و رواني شما ميباشد، اجراء بكند.
مهمترين و اساسيترين درمان اعتياد گروه درماني است كه در اين گروه درماني؛ نااميدي، احساس گناه، عدم توانايي در بقراري ارتباط اجتماعي سالم، تنهايي، گوشهگيري، بياعتمادي، احساس خصومت، عدم پذيرش احساس مسئوليت، دروغگوي، سوءظن، تكبر و غرور تا حد امكان برظرف شده و مهارتهاي مقابله اي با اعتياد و مصرف مواد و نه گفتن به اعتياد آزموزش داده ميشود.
2- صداقت با خود و درمان يك اصل مهم است كه در بهبودي تأثير بسزايي دارد، همچنين پذيرش بيماري اعتياد و مسئوليت درمان توسط معتاد او را در برابر سختيها و مشكلات مقاوم ميسازد.
3- عوامل آشكار ساز وسوسه و ميل به مصرف مواد مخدر؛ شامل افراد، مكانها، رويدادهاي اجتماعي و محيطي، هيجانات مثبت و منفي، زمان مصرف و موقعيت پرخطر است كه بايد از آنها اجتناب كند.
توصیه به خانوادههاي دارای عضو معتاد
1- مهمترين تهديد كننده بيمار (معتاد) درحال ترك «وسوسه» است. او را در شناسايي عوامل وسوسه انگيز ياري دهيد تا با شناخت و پيش بيني موقعيتهاي وسوسه كننده از آنها اجتناب نمايد. كه عوامل وسوسه عبارتند از: تنهايي، پول زياد، افسردگي، درد، اضطراب، بيخوابي، خشم و ترس و ... كه در زمان وسوسه با حضور به موقع، مداخله بجا برقراري ارتباط متناوب و حمايت منطقي به او گوشزد دهيد كه «وسوسه» كوتاه مدت است و زود برطرف ميشود.
او را با همراهي و صحبت نسبت به مقاومت در برابر وسوسه و طي دورة بحراني و رفع مشكل تشويق كنيد و نتايج حاصل از ترك اعتياد و فوائد زندگي سالم را به بيمار گوشزد كنيد و انگيزة او را براي ادامه ترك بالا نگه داريد.
2- او را تشويق كنيد كه بتدريج با جايگزين ساختن فعاليتهاي مثبت، سازنده و مورد علاقة خود، طعم لذتهاي زندگي را مزه كرده و بدون مواد مخدر، آرامش و آسايش را تجربه كند.
3- در صورت عود يا لغزش بجاي سرزنش او را به حضور عوامل وسوسه كننده هوشيار نموده و او را از افراد و اماكن و اشيايي كه خاطرة مصرف را يادآوري ميكنند برحذر داشته و اگر عليرغم تلاش شما عود اتفاق افتاد دلسرد نشده و فرآيند درمان را از ابتدا شروع كنيد.
نهایتا:
حمايت از افراد معتاد علاوه بر خود شخص معتاد در خانواده مستلزم حمايتهاي بيدروغ مردم جامعه و مسئولين نيز ميباشد كه:
اولاً: به معتاد به چشم مجرم نبايستي نگاه كرد و بايد به او با ديد بيمار كه به عللي نامعلوم دچار اعتياد شده است، نگاه كرد كه در جامعه ما هنوز اين ذهنيت وجود دارد كه معتاد فرد و يا موجود طرد شدهاي است كه بايد او را به حال خويش رها كرده ولي ما مددكاران معتقديم كه به انسان از هر نوع و يا از هر طبقه اجتماعي كه باشد بخصوص به آسيب ديدگان اجتماعي و مجرمين بايستي به چشم يك انسان نگاه كرد ولاغير و نسبت به درمان آن با كمك گرفتن از خود شخص و اراده او تلاش نمود تا به آغوش خانواده و جامعه بازگردد.
ثانياً: حمايت از خانوادههاي معتاداني كه سرپرست آنها تحت معالجه و بازپروري جهت ترك اعتياد ميباشد و يا در دورة ترك دچار مشكلات عديده اقتصادي شده است كه شايد اوضاع بد اقتصادي خود زمينهاي باشد براي روي آوردن افراد خانواده معتاد به خريد و فروش، قاچاق و بعضاً جرم و بزهكاري.
