فرق چک کیفری و حقوقی چيست؟
اصولا اگر اشخاص با يكي از موارد زير مواجه شدند، مي‌تواند چك را برگشت بزند:
۱ـ نبودن وجه نقد يا كافي نبودن آن
۲ـ صدور دستور عدم پرداخت وجه چك به بانك از طرف صاحب حساب
۳ـ تنظيم چك به صورت نادرست از قبيل عدم مطابقت امضا، اختلاف در مندرجات چك، قلم‌خوردگي و...
۴ـ صدور چك از حساب مسدود
اما نكته مهم آن است كه وصف كيفري و حقوقي زماني مطرح ميشود كه دارنده چک برگشتي، آگاهي نسبت به مدت زمان قابل قبول براي طرح شكايت را ندارد.
به موجب ماده (۱۱) قانون صدور چك، مهلت شكايت كيفري عليه صادركننده چك ۲ دوره ۶ ماهه مي‌باشد. منظور از اين دو دوره، ابتدا حداكثر تا ۶ ماه پس از تاريخ صدور چك است كه دارنده چك مي‌تواند آن را برگشت زده و گواهي عدم پرداخت دريافت كند. پس اگر در اين مدت، دارنده چك آن را به بانك ارائه نداده و مقدمات شكايت را فراهم نكند، اين مهلت از بين مي‌رود و ديگر قابل تعقيب كيفري نيست. ۶ ماه دوم از تاريخ صدور گواهي عدم پرداخت است، بدين منظور كه اگر دارنده چك در مهلت ۶ ماه پس از تاريخ صدور، چك را به بانك برده و در صورت نبود وجه نقد در حساب، آن را برگشت زده و گواهي عدم پرداخت از طرف بانك صادر شود، از اين تاريخ وي نيز ۶ ماه وقت رسيدگي كيفري در محاكم دادگستري را خواهد داشت.
اگر دارنده چك در مهلت‌هاي ياد شده، اقدامي نكند، ديگر امكان شكايت كيفري و محكوم كردن صادركننده چك به مجازات‌هايي كه در قانون ذكر شده است، وجود ندارد و مي‌توان از طريق طرح دعواي حقوقي و تقديم دادخواست به دادگاه صالح تنها به طلب مادي و خسارت‌هاي وارده دست يافت كه اين امر مستلزم جريان طولاني دادرسي است و دارندگان چك بي‌محل تمايل چنداني به استفاده از آن را ندارند.
براي مثال تاريخ صدور چكي ۱۰/۱/۸۹ است، دارنده چك براي تعقيب كيفري فقط ۶ ماه فرصت دارد كه چك را برگشت بزند؛ يعني تا تاريخ ۱۰/۷/۸۹. حال اگر در اين مدت چك را برگشت زد، مي‌تواند تا ۶ ماه پس از اين تاريخ (برگشت زدن چك يا دريافت گواهي عدم پرداخت از بانك) به مراجع صالح برود و اقامه دعواي كيفري كند؛ اما اگر تا تاريخ ۱۰/۷/۸۹ چك را برگشت نزند، ديگر نمي‌تواند تقاضاي تعقيب كيفري كند و از مهلت ۶ ماه دومي استفاده كند.
چك برگشتي كيفري و شكايت در دادسرا
هرگاه دارنده چك يا كسي كه چك به نام او پشت‌نويسي شده است، متوجه شود كه در حساب صاحب چك، پولي وجود ندارد كه به او بپردازند، بايد در ابتداي امر، چك را برگشت بزند و پس از آن يك گواهي عدم پرداخت كه شامل هويت چك و صادركننده آن و علت عدم پرداخت چك است را به همراه مهر و امضا از بانك دريافت كند تا بتواند مراحل بعدي شكايت و پيگيري خود را آغاز كند. با در دست داشتن چك برگشتي (چك بلامحل) دارنده چك براي شروع تعقيب كيفري بايد اقدامات زير را انجام دهد:
۱ـ از پشت و روي اصل چك ۲ نسخه كپي برابر اصل تهيه كند .
۲ـ از گواهينامه عدم پرداخت بانك مبني بر علت عدم پرداخت چك ۲ نسخه كپي برابر اصل تهيه كند.
۳ـ شكايت را در فرم‌هاي چاپي مخصوص تكميل و امضا كند و سپس تمبر بزند.
۴ـ اصل چك برگشتي و شناسنامه يا كارت شناسايي را همراه با مدارك بالا به مرجع قضايي تحويل دهد. حال دارنده چك بايد در زمان مناسب يعني همان ۶ ماه از تاريخ گواهي عدم پرداخت با در دست داشتن مداركي كه قبلا بيان شد، به دادسراي محل مراجعه و با طرح شكايت كيفري خواستار مجازات صادركننده چك بلامحل گردد.
درخصوص مجازات چك‌هاي برگشتي كه مشمول تعقيب كيفري هستند، ماده ۷ قانون صدور چك اصلاحي سال ۸۲ مي‌گويد:
الف) چنانچه مبلغ مندرج در متن چك كمتر از ۱۰ ميليون ريال باشد، به حبس تا حداكثر ۶ ماه محكوم خواهد شد.
ب) چنانچه مبلغ مندرج در متن چك از ۱۰ ميليون ريال تا ۵۰ ميليون ريال باشد، از ۶ ماه تا يك سال حبس محكوم خواهد شد. ج) چنانچه مبلغ مندرج در متن چك از ۵۰ ميليون ريال بيشتر باشد، به حبس از يك سال تا ۲ سال و ممنوعيت از داشتن دسته چك به مدت ۲ سال محكوم خواهد داشت. همچنين ماده ۱۰ قانون چك اعلام مي‌دارد كه هر كسي با علم به بسته بودن حساب بانكي خود، چك صادر نمايد به حداكثر مجازات مندرج در ماده (۷) محكوم ميشود.
مراجعه به مراجع ثبتي
راه ديگر براي رسيدن به حقوق دارنده چك، اقدام از طريق مراجعه به اجراي ثبت براي وصول وجه چك است.
به گفته ماده (۲) قانون صدور چك «چك در حكم سند لازم‌الاجراست» پس براي چك صدور اجراييه پيش‌بيني شده است.
دارنده چك پس از مراجعه به بانك و اطلاع از غيرقابل پرداخت بودن چك، با دريافت گواهينامه عدم پرداخت براي صدور اجراييه، عين چك را به انضمام گواهينامه مبني بر مطابقت امضاي چك با نمونه موجود آن در بانك كه از سوي بانك صادر ميشود، به اجراي ثبت اسناد محل تسليم و تقاضاي صدور اجراييه مي‌كند. البته قبل از صدور اجراييه، متقاضي بايد مبلغ حق‌الاجرا را در صندوق اجراي ثبت توديع كرده و اقدام به معرفي اموال متعلق به صادركننده چك به غير از مستثنيات دين (مثلا فرش يا يخچال) كه از موارد ضروري براي زندگي است، كند.
آخرين راه و شكايت در مراجع قضايي (دادگاه)
اگر دارنده چك از شرايطي كه موجب تعقيب كيفري ميشود، استفاده نكرده باشد، اين حق براي وي محفوظ است تا به منظور مطالبه مبلغ چك، اقدام به تنظيم و تقديم دادخواست عليه صادركننده به دادگاه عمومي محل انجام معامله يا اقامتگاه صادركننده چك (خوانده) كند. دارنده چك بايد با در دست داشتن ۲ نسخه فتوكپي مصدق چك بلامحل و نيز ۲ نسخه فتوكپي مصدق گواهينامه عدم پرداخت چك بلامحل توسط بانك و تكميل و امضاي ۲ نسخه برگ دادخواست به دادگاه و الصاق تمبر قانوني به آن، مراحل اوليه را تكميل و تقديم دادگاه كند.
البته چك‌هايي كه مبلغ آنها تا ۵۰ ميليون ريال است، مي‌بايست همراه با مدارك بالا و در دست داشتن فيش واريزي بانك ملي به مبلغ تعيين شده، به واحد ارجاع حل اختلاف واقع در شهر يا استان مربوطه مراجعه كرده تا بعد از ارجاع مدارك به شعبه صالح( اقامتگاه خوانده) رسيدگي توسط شعبه حل اختلاف آغاز شود.
