اندازه گيري شدت نور و تعريف محيط نوري در صنعت طيور
اندازه گيري شدت نور و تعريف محيط نوري در صنعت طيور
مبحث نور يكي از جذاب ترين موضوعات در صنعت طيور مي باشد. از سال هاي دور داستان هاي فراواني بر پايه تجربيات شخصي و كارهاي تحقيقاتي شاخته شده است . اما شناخت درست از نقش نور، مقدار ، مدت نوردهي و رنگ نور داده شده ، هنوز در پرده ابهام مي باشد .
نور نقش اساسي در پرورش طيور داشته و تاثير آن بر توليد به خوبي شناخته شده است . با اينكه پذيرفته شده كه بينايي حس غالب مي باشد ، اما شناخت كمي از تاثير محيط هاي رايج نوري بر رفتار و رفاه ماكيان وجود دارد.
دو محقق از سه سال پيش تحقيقي را آغاز نمودند كه هدف آن بررسي نقش نور در مواردي اين چنين بود. آنان به طور منطقي كار خود را از يافتن روشي جهت اندازه گيري دقيق شدت نور و ارائه تعريف محيط نوري سالن هاي پرورش طيور آغاز كردند. در اين مقاله بعضي از يافته هاي آنان مورد بحث قرار مي گيرد . از جمله اينكه اختلاف موجود در حساسيت مرغ ها به نور موجب تفاوت شدت نور اندازه گيري شده به روش عادي و شدت نور ادراك شده توسط پرنده دارد ، و اينكه ادراك پرندگان از نور داخل سالن بسيار متفاوت با ادراك انسان مي باشد .
حساسيت به رنگ ها
سير تكاملي ماكيان و انسان بسيار متفاوت بوده ، به عنوان مثال تشابه ساختار مغز ماكيان به مغز خزندگان در مقايسه با پستانداران بيشتر است . اين موضوع دليل بسيار خوبي در ايجاد شك به وجود تفاوت بين توانايي بينايي انسان و مرغ ها است . در واقع با توجه به توصيف دقيق تفاوت هاي سلولي و بيوشيميايي (دستگاه بينايي پرندگان و انسان ) شك به وجود تفاوت در ادراك رنگ از اعتبار بيشتري برخودار مي گردد . حساسيت مرغ ها به رنگ نور واجد اهميت كاربردي نيز مي باشد ، چرا كه اندازه گيري شدت نور بر همين اساس صورت مي پذيرد . در واقع آنچه كه به عنوان ((نور قابل مشاهده)) شناخته مي شود ، تنها بخش كوچكي از طيف بسيار وسيع امواج الكترومانيتيك با طول موج هاي متفاوت مي باشد . اين بخش از طول موج هاي قابل تشخيص براي چشم شامل محدوده كوچكي بين 400 تا 700 نانومتر مي باشند . هنگامي كه تمام طول موج ها به صورت مشخصي با يكديگر آميخته شوند ، نور بدست آمده نور سفيد يا نور طبيعي روز ناميده مي شود. با تغيير اندك در ممزوج طول موج ها ، نور بدست آمده ، رنگ اندكي به خود خواهد گرفت . به طور مثال لامپ هاي تنگستن (Incandescent) غالبا ته رنگ قرمز داشته ، اما ته رنگ لامپ هاي فلورسنت به آبي متمايل مي باشد . با توجه به شكل 1 ، علت اين امر توليد بيشتر امواج با طول موج طويل (و متمايل به قرمز ) در لامپ تنگستن و توليد امواج آبي و سبز توسط لامپ فلورسنت مي باشد .
تفاوت حساسيت ماكيان و انسان
شدت نور ادراك شده توسط انسان ـ كه با واحد آشناي لوكس و دستگاه لوكس متر سنجيده مي شود ـ مرغ ها و ديگر جانوران ، برآيندي از طول موج نور توليد شده از منبع نوري و حساسيت هر حيوان به طول موج هاي مختلف مي باشد .شكل دو بيانگر حساسيت نسبي يك انسان به عنوان ناظر و استاندارد، به طول موج هاي مختلف و اطلاعات جمع آوري شده از آزمايشات رفتار شناسي ماكيان مي باشد (در واقع استفاده از لامپ هاي فلورسنت بسيار اقتصادي تر از لامپ هاي تنگستن مي باشد ، زيرا اين لامپ ها طول موج هايي را توليد مي كنند كه انسان نسبت به آن حساسيت بيشتري دارد. لامپ هاي تنگستن به طور عمده طول موج هاي سرخ و فرو سرخ و نيز حرارت را منتشر مي سازند)
از شكل 2 آشكار است كه ماكيان حساسيت متفاوتي با انسان دارند . در نتيجه اندازه گيري شدت نور بر حسب لوكس تخمين دقيقي از شدت نور ادراك شده توسط ماكيان بدست نمي دهد . زيرا در واحد لوكس منحني حساسيت انسان ملاك قرار گرفته است . به همين دليل محققان واحد لوكس (Clux) را به عنوان جايگزين پيشنهاد كرده اند . با استفاده از اين روش از دو لامپ فلورسنت و تنگستن ، كه شدت نور توليدي آنها بر حسب لوكس مشابه است ، چنين به دست مي آيد كه طيور لامپ فلورسنت را 30درصد درخشان تر از لامپ تنگستن درك مي كنند. اين موضوع مخصوصا در مواقعي كه پرندگان از يك سالن به سالن ديگر و با سيستم روشنايي متفاوت منتقل مي شوند، يا هنگامي كه شدت نور سالن هاي مختلف مورد مقايسه قرار مي گيرد ،يا هنگامي كه نوع لامپ هاي داخل سالن تغيير مي كند و همين طور هنگامي كه قوانين و مقررات شدت نوري مشخصي را توصيه مي كنند ، كاملاً قابل مشاهده مي باشد . به عنوان مثال حداقل شدت نور تعيين شده در انگلستان با استفاده از لامپ هاي تنگستن و فلورسنت معادل 5 لوكس تعيين شده ، در حالي كه مرغ ها در اين حالت نور لامپ هاي تنگستني را تنها معادل 5/3 لوكس ادراك مي كنند . اين تفاوت در ادراك نور هنگام استفاده از لامپ هايي كه طول موج نور منتشره آنها متفاوت تر باشد ، تشديد خواهد شد.
دامنه وسيع تر بينايي مرغ ها
شكل 2 بيانگر بعضي ويژگي هاي ديگر نيز مي باشد. در وهله اول آنكه مرغ ها برخلاف انسان ، قادر به ديدن طول موج هاي فرابنفش (بيش از 320 و كمتر از 400 نانومتر ) هستند . اين موضوعي است كه در همه سالن هاي بسته با شرايط محيطي قابل كنترل مورد غفلت قرار مي گيرد . نقش اين موضوع در رفتار جفت گيري گله مادر گوشتي مورد بحث قرار گرفته است ، ولي نبايد تاثير آن در فراهم آوردن امكان شناسايي منابع بالقوه غذايي از نظر دور بماند.بعلاوه بعضي از موارد مشابه مانند جهت يابي و تشخيص فصل كه در نور معمولي چندان واضح نيستند ، در نور ماوراي بنفش كاملاً آشكار مي باشد. با اين وصف با توجه به عدم وجود اشعه ماوراي بنفش در سالن هاي مرغداري ، انتقال سيگنال هاي رفتاري و اجتماعي كه بواسطه وجود اين پرتوها منتقل مي شوند، مختل شده ، رفتار و رفاه پرنده تحت تاثير قرار خواهد گرفت . در وهله دوم مرغ ها در هيچ طول موجي حساسيت كمتري از انسان ندارند .اين موضوع به آن معناست كه هيچ نور خاصي وجود ندارد كه انسان در آن قادر به ديدن بوده ، اما مرغ ها نسبت به آن كور باشند.به عنوان مثال با توجه به آرام بودن مرغ ها در نور آبي از آن جهت گرفتن مرغ ها و بارگيري استفاده مي گردد . در واقع نتيجه بخش بودن اين تدبير دليل ديگري به جز كور بودن مرغ ها در نور آبي دارد. شايد نور آبي نسبت به نور معمولي سالن ها كمتر درخشان بوده و يا اينكه تاثير آرامبخش بر مرغ ها داشته باشد .
در وهله سوم شايد با وجود آن كه نور داخل سالن در نظر انسان سفيد مي باشد ، مرغ ها آن را رنگي ببينند . به همين علت ممكن است ادراك اطلاعات يا سيگنال هايي كه به واسطه طول موج هاي مشخصي منتقل مي شوند ، بسيار تشديد و يا به شدت تضعيف شوند.
قدرت بازتاب پرها
در آزمايش ديگري قدرت بازتاب نور از پر سويه هاي بومي و تجاري اندازه گيري شد.حتي با اينكه رنگ پرهاي اين سويه ها از ديد انسان بسيار متفاوت بود ،با بررسي دقيق تر و نزديك ، مشابهت هايي ديده شد . تمامي پرها نورهاي سرخ و بنفش را به خوبي منعكس مي كردند . بازتاب نور تعيين كننده رنگ شي ء مي باشد . برگ ها از آن جهت سبز به نظر مي رسد كه تنها طيف سبز را بازتاب داده و بقيه طول موج هاي قابل ديدن را جذب مي نمايند. ميتوان انتظار داشت كه نور فرابنفش يا قرمز بخشي از فرآيند تشخيص همنوع (يا يك پرنده خاص ، ويا پرنده ديگر ويا ويژگي خاص يك پرنده ديگر مثل رابطه غالب و مغلوبي ) را تشكيل دهد . در صورت صحت اين امر احتمالاً بعضي از نورها چنين سيگنال هايي را به نحو بهتري منتقل خواهند نمود. به عنوان مثال لامپ هاي تنگستن موجود انتقال بهتر اطلاعاتي كه توسط نور قرمز منتقل مي شوند ، مي گردد ; اما در انتقال اطلاعات مرتبط با نور فرابنفش اخلال ايجاد مي كنند . همچنين مشاهده شد كه پرندگان از لحاظ (قدرت ) بازتاب نسبي و درخشش (brightness) بسيار متفاوت ميباشند . اين احتمالا به آن معناست كه مرغ ها كه از ديد انسان كاملا مشابه يكديگر ميباشند ، ولي از ديدخودشان به شدت رنگي و يا متمايز بوده و اين امر آنها را در شناسايي يكديگر كمك مي كند .
نوردهي در آينده
محققين به گوناگوني و تفاوت شدت نور در داخل سالن پرورش علاقه مند مي باشند .شدت نور با افزايش فاصله از منبع نوري به طور تصاعدي كاهش مي يابد .(قانون عكس مجذور : در فاصله 10 متري از منبع نور نسبت به فاصله 5 متري شدت نور در واحد سطح 25/1 مي باشد )
بر همين اساس با تغيير فاصله طيور نسبت به منبع نوري و يا جابجايي آنها ، شدت نور به طور قابل توجهي تغيير مي نمايد . به طور مثال در يك قفس چهار طبقه مرغ تخمگذار ، مشاهده شده كه شدت نور در قفس هاي (بالايي ) و نزديك به منبع نوري 270 لوكس بوده و اين ميزان 170برابر درخشان تر از شدت نور معادل 6/1 لوكس در دورترين قفس ها از منبع نوري مي باشد. انتظار مي رود كه شرايط نوري اين دو محدوده تاثير قابل توجهي بر ادراك و شناخت پرندگان از محيط و يكديگر گذاشته و اين موضوع فارغ از تاثيري است كه بر عملكرد توليدي آنها مي گذارد . هنگامي كه پرندگان نسبت به منبع نوري در يك فاصله پرورش داده مي شوند ـ مثل پرورش جوجه گوشتي و يا مرغ تخمگذار بر روي بستر ـاختلاف شدت نور كاهش بسيار زيادي خواهد داشت .
با شناخت نحوه ادراك رنگ توسط جوجه ها مي توان از طول موج هاي نور توليد شده از سيستم هاي عادي نوردهي و طول موج هاي منعكس شده از پر و پوست جوجه ها ، جهت شناسايي تاثير محيط نوري بر جريان اطلاعات اجتماعي بين مرغ ها استفاده نمود.
