جيره دام
خوراكهاى علوفهاى و كنسانتره دام
الف - علوفه ها
هرگونه خوراك گياهى و پرحجم كه ارزش غذايى داشته باشد و خوشخوراكهم باشد، علوفه نام دارد.
يونجه يابيده: اين علوفه ارزش غذايى زيادى دارد. يونجه به عنوان يك غذاى عالى در تغذيه دام به خصوص براى گاو شيرى استفاده مىشود. پروتئين و كلسيم بالاى اين علوفه نشانه مرغوببودن آن است. زمان برداشت يونجه وقتى است كه يك سوم بوتهها به گل بنشينند. در جيره غذايى گاو شيرى، بين دو تا چهار كيلوگرم يونجه در روز كافى و مناسب است.
علف باغ: اين علف در تغذيه گاو شيرى و پروارى استفاده مىشود. به دليل داشتن رشتههاى بلند، نشخوار دامها را زياد مىكند. به علاوه در گاوهاى شيرى باعث بيشترشدن چربى شير مىشود. براى جلوگيرى از خارجشدن سريع خوراكهاى آردى از بدن دامهاى پروارى از اين علوفه استفاده مىكنند.
كاه به علت خشك و پُرحجمبودن، ارزش غذايى زيادى براى دامها ندارد. از نظر ارزش غذايى، كاه جو از كاه گندم بهتر است. همچنين كاه گندم از كاه برنج بهتر است. براى دامهاى سنگين بهتر است كه كاه به صورت رشتههاى بلند باشد. مصرف كاه بايد كم و به مقدار لازم باشد. هر چه مقدار اين علوفه در جيره غذايى دامها بيشتر باشد، جلوى هضم و مصرف بيشتر غذا را مىگيرد. بهت راست كاه را هميشه بعد از خوراكهاى ديگر به دامها داد.
اگر كاه و علوفههاى مانند آن به صورت غنى شده به دامها داده شوند. ارزش غذايى بيشتر مىدارند. براى گاوهاى خشك مىتوان مقدار بيشترى از اين علوفه در جيره غذايى قرار داد.
سيلوها: براى استفاده بيشتر و بهتر از علوفههاى خشك و هضم بهتر اين علوفهها، آنها را سيلو مىكنند.
ب - خوراكهاى فشرده شده يا كنسانتره دامى
علوفههاى آردى و خوراكهايى كه از رشتههاى كمى تشكيل شدهاند رإ؛
»ل خوراكهاى كنسانترهاى مىگويند. وقتى مقدار مشخصى از مادههايى مانند جو، سبوس، تفاله چغندر قند، كنجاله تخم پنبه را با تكميلكنندههاى معدنى و ويتامينى مخلوط كنند، خوراك كنسانتره تهيه مىشود.
براى برطرفكردن نياز غذايى دامهايى كه توليد بالايى دارند، علاوه بر علوفه بايد مقدار مشخصى از كنسانتره دامى هم استفاده كرد. به گاوهاى بومى و دورگ روستايى كه بيشتر از هشت كيلوگرم شير توليد مىكنند، بايد مقدار مشخصى كنسانتره دامى داد.
به دامداران عزيز سفارش مىشود اگر خوراك را از كارخانه خريدارى مىكنند، در هنگام تهيه و مخلوط كردن كنسانتره در كارخانه حضور داشته باشند. به اين ترتيب، مىتوانند كنترل كنند كه از هر مادهاى به مقدار مشخص و لازم در كنسانتره مخلوط شده است و جلوى هرگونه تقلب گرفته شود.
براى تهيه كنسانتره به وسيله خود دامدار، مىتوانيد از دستور زير استفاده كنيد. اين دستور براى گاو شيرى كه بين ده تا پانزده كيلوگرم شير توليد مىكند، مناسب است.
مقدار جو سى و پنج تا چهل درصد، سبوس گندم سى تا سى و پنج درصد، تفاله چغندر قند هشت تا ده درصد، كنجاله تخم پنهب پنج تا هفت درصد، نمك نيم درصد و سبوس برنج شش تا هشت درصد بايد باشد. به اين مادهها مقدارى كربنات كلسيم يا دىكلسيم فسفات هم اضافه مىكنند.
نكتههاى مهم در تغذيه مخلوط علوفه و كنسانتره
براى گاوهاى شيرى روستايى كه توليد شير آنان به هفت تا هشت كيلوگرم مىرسد، لازم نيست كه از كنسانتره استفاده كنيد. با علوفههاى مرغوب مىتوان نياز غذايى اين دامها را برطرف كرد. ولى براى گاوهايى كه در روز بيشتر از هشت كيلوگرم شير توليد مىكنند، بايد از كنسانتره استفاده كرد.
براى اين گاوها در برابر هر يك كيلوگرم شير توليدى، نيم كيلوگرم كنسانتره دامى لازم است. براى مثال اگر گاوى چهارده كيلوگرم شير توليد مىكند، بايد روزانه هفت كيلوگرم كنسانتره به اضافه مقدار لازم علوفه تازه و مرغوب بخورد.
تغيير جيره غذايى دام بايد با احتياط كمكم انجام شود. تا باعث كمشدن توليد نشود. اگر در غذاى دام از ضايعات استفاده مىشود بايد با توجه به نوع ماده افزودنى از مقدار كنسانتره كم كرد.
علوفههاى سبز، رطوبت زيادى دارند. به همين دليل دو تا سه برابر علوفههاى خشك بايد مصرف شوند. اگر بتوان علوفه و كنسانتره را به طور كامل مخلوط كرد، خيلى مناسب است. اگر اين كار انجام نشد، سعى كنيد فاصله زمانى بين تغذيه با علوفه و كنسانتره خيلى كم باشد.
براى بيشترشدن مقدار توليدشيره مىتوان تا حدودى از كنسانتره دامى استفاده كرد. مصرف زياد كنسانتره باعث كمشدن چربى شير مىشود. در اين حالت بايد از علوفههاى مرغوب با رشتههاى بلند و كنجاله تخم پنبه استفاده كرد.
دستور تهيه كسانتره براى گوسالههاى پروارى
مقدار چهل تا چهل و پنج درصد جو، سى تا سى و پنج درصد سبوس، ده تا دوازده درصد تفاله چغندر، سه تا پنج درصد كنجاله تخم پنبه، هشت تا ده درصد سبوس برنج را با مقدارى كربنات كلسيم مخلوط كنيد. سپس در اختيار دامها بگذاريد.
فراهمكردن خوراك لازم براى دامهاى مختلف
همه دامها براى توليد بايد انرژى و پروتئين كافى مصرف كنند. مقدار مصرف مادههاى غذايى دامها با هم فرق مىكند.
الف - گاوهاى شيرده: اين گاوها به دليل توليد شير، خوراكهايى لازم دارند كه پروتئين زيادى داشته باشند. مخلوط علوفههايى مانند يونجه خشك با كنسانتره دامى كه انرژى كافى داشته باشند، بسيار مناسب است.
مقدار خوراك براى اين دامها به نوع دام حك هبومى است يا دورگ و مقدار شير توليدى بستگى دارد. مقدار ماده غذايى خشك براى گاوى كه دوازه كيلوگرم در روز شير مىدهد و پانصد كيلوگرم وزن دارد، ده كيلوگرم است. دو كيلوگرم از اين مقدار بايد كنسانتره باشد.
در ابتداى دوره شيروارى چون دام وزن زيادى را از دست داده و اشتهاى كمترى دارد، بايد از علوفههاى مرغوب و كنسانتره خوب استفاده كرد. به علاوه از دادن علوفههايى مانند كاه و سبوس برنج بايد خوددارى شود.
ب - گاوهاى خشك آبستن
در آخر دوره شيروارى يعنى سه ماه قبل از زايمان كمكم بايد از مقدار كنسانتره دامى و علوفههاى مرغوب كم كرد. به جاى آن مىتوان، خوراكهاى كمارزشتر را در غذاى دام قرار داد. يعنى مىتوان به طور كامل از علوفه استفاده كرد و ديگر به دامها كنسانتره نداد. استفاده زياد از غذاى آردى در گاوهاى خشك باعث چاقى آنان مىشود. در نتيجه، سختزايى و بيشترشدن هزينهها را به دنبال دارد.
دو هفته قبل از زايمان، كم كم مقدار كنسانتره در غذاى دام را اضافه كنيد. همچنين از علوفههاى مرغوب مانند يونجه بايد در خوراك دام استفاده كرد.
ج - گوساله هاى پروارى
سه ماهه اول دوره پروار: در اين دوره، استخوانها و اندام گوسالهها رشد مىكند. بنابراين گوسالهها به خوراكهايى نياز دارند كه پروتئين زيادى داشته باشند. براى اين كار، علوفههايى مانند يونجه و علف باغ مناسب هستند. به علاوه در مخلوط كنسانتره بايد از كنجاله تخم پنبه استفاده كرد. همچنين استفاده از كربنات كلسيم يا پودر آهك و خوراكهاى كلسيمدار ضرورى است.
اضافهوزن روزانه در اين دوره، با هزينه كمتر و سرعت بيشتر انجام شود. بنابراين، پروار دامهاى جوان از نظر اقتصادى باصرفهتر است.
سه ماهه دوم پروار: در اين دوره گوسالهها رشد ابتدايى خود را انجام دادهاند. در نتيجه، استخوانها و اندامها رشد كمترى دارند. بنابراين، براى پروار و چاقشدن گوسالهها بايد از خوراكهاى پرانرژى و علوفههايى كه تا حدودى مرغوب هستند، استفاده كرد.
آرد جو، تفاله چغندر قند، ملاس، علف باغ و مقدارى يونجه و كاه براى اين دوره مناسب هستند. در اين دوره براى اضافهشدن وزن گوسالهها بايد هزينه بيشترى كرد. همچنين هفتاددرصد غذاى دام بايد از كنسانتره دامى كه مواد پرانرژى دارد، تشكيل شود.
استفاده از ضايعات در تغذيه دام
نان خشك
خوراكى است كه از آرد گندم به دست مىآيد. اين خوراك براى دامهاى شيرى و پروارى مناسب است. براى استفاده از اين خوراك بايد بسيار دقت كرد. زيرا اگر نان خشك كپك زده باشد، باعث مسمومشدن دامها مىشود. به علاوه در درازمدت در گاوهاى شيرى باعث ناراحتىهايى مىشود.
چون نانهاى خشك به طور صحيح جمعآورى نمىشوند، ممكن است لابهلاى آنها چيزهايى مانند تيغ، سوزان و پلاستيك وجود داشته باشد. اگر اين چيزها خورده شوند، موجب ناراحتىهاى مختلف براى دام مىشوند.
چيزهايى مانند ميخ يا سوزن به طور مسقيم وارد نگارى حيوان مىشوند، كمكم از ديواره نگارى مىگذرند و به قلب مىرسند. در نتيجه باعث مرگ ناگهانى حيوان مىشوند. مادههاى پلاستيكى نيز باعث بستهشدن رودههاى دام مىشوند.
سبوس برنج
نوع درجه يك آن دانههاى برنج دارد و به شكل آردى است، اين نوع از سبوس براى دامها مفيد است. اما نوعهاى ديگر كه زبره زيادى دارند، براى خوراك دام مفيد نيستند. از اين ماده در مخلوط كنسانتره براى گاو شيرى شش درصد و براى گاو پروارى نه درصد مىتوان در نظر گرفت.
ملاس
اين خوراك، خاصيت انرژى زايى و مُلين بودن دارد. مىتوان تا دهدرصد از آن را در جيره غذايى روزانه در نظر گرفت. شروع تغذيه با اين خوراك بايد كمكم باشد. ملاس جايگزين خوبى براى غذاتى مانند جو و ذرت است.
استفاده از ضايعات براى كمشدن قيمت جيره غذايى و استفاهد بهتر و بيشتر از محصولات فرعى كارخانهها بسيار مناسب است. ولى مصرف بيشتر از اندازه و ناگهانى اين مواد باعث ناراحتىهاى شديد گوارشى براى دام مىشود. براى مثال، استفاده از چغندر خوراكى، خربزه، هندوانه و صيفىجات ديگر بايد كمكم شروع شود. يعنى از روزى دويست گرم شروع شود در پايان هم كمكم قطع شود.
روش غنىسازى كاه
به دليل استفاده زياد كاه در تغذيه دام، غنىسازى اين علوفه اهميت زيادى دارد. براى غنىسازى كاه، ابتدا آب و مقدار مشخصى اوره را با هم مخلوط مىكنند. اگر ملاس هم وجود داشته باشد، مقدار مشخى از ملاس هم با آن مخلوط مىكنند. وقتى اوره و ملاس در آب به خوبى حل شد، آن را بر روى توده كاه مىپاشند و كاه را به هم مىزنند. سپس آب را در داخل سيلوى سيمانى مىريزند و فشرده مىكنند. با اين كار هواى داخل سيلو خارج مىشود. سپس اب استفاده از پلاستيك روى آن را مىپوشانند. اين كاه به مدت بيست و پنج روز به همين صورت باقى مىماند و سپس مصرف مىشود.
مقدار مادههاى لازم براى غنىسازى كاه
لاس 4 تا 10 كيلوگرم
كاه 100 كيلوگرم
آب 50 تا 80 ليتر
اوره 4 كيلوگرم
فايدههاى غنىسازى كاه
1- پانزده درصد به ارزش غذايى كاه اضافه مىشود.
2- پروتئين كاه بيشتر مىشود.
3- كاه خوش خوراك مىشود.
4- اگر در غنىسازى كاه از ملاس هم استفاده شود، انرژى آن بيشتر مىشود.
نكتههاى مهم در تغذيه دام
1- براى جلوگرى از نفخ دام بايد كاه غنىشده را همراه با علوفههاى خشك ديگر استفاده كرد. مقدار كاه غنىشده را براى گوسفند از دويست گرم و براى گاو از سيصد گرم در روز شروع مىكنند. كمكم اين مقدار را بيشترى مىكنند.
2- سبوس به تنهايى، خوراك كنسانتره به حساب نمىآيد. از دادن مقدار زياد اين خوراك به دام خوددارى كنيد. زيرا باعث كمشدن چربى شير مىشود.
3- آرد گندم براى تغذيه نشخواركنندگان مناسب نيست. چون پروتئين موجود در گندم باعث نفخ در گاو مىشود. همچنين حركت شكمبه را كم مىكند و باعث ناراحتىهاى گوارشى در دام مىشود
