نكات كاربردی در مدیریت تغذیه ای گاو های شیری
گزيده هايی از دستورالعمل های سياست مبارزه و ريشه كنی بيماری تب برفكی در كشور كانادا سهشنبه، 19 تير 1386
بيماری تب برفكی يك بيماری عفونی ويروسی حاد با واگيری بالا در دامهای زوج سم اهلی و وحوش می باشد. دامهای مبتلا به اين بيماری شامل: گاو ، خوك ، گوسفند ، بز ، گوزن وحشی ، گوزن شمالی ، لاما و گاوميش بوده و فيلها نيز به اين بيماری حساس می باشند. اما اسب ها مقاوم هستند.
علائم بيماری در گاو شامل : آبريزش از دهان ، خمودگی ، بی اشتهائی و لنگش بوده كه اين علائم ناشی از وجود تاول های دردناك در بافت پوششی لبها ، زبان ، لثه ها ، سوراخهای بينی و پوزه و بين انگشتان و پستان ها می باشد.
عموماً تب و كاهش شير زودتر از حضور تاول ها نمايان می شود. بعد از پاره شدن تاول ها در محل آنها احتمال عفونت ثانويه وجود دارد. محل و شدت زخمها خيلی متغير بوده و بستگی به سويه ويروس دارد. گاو نژاد زبو علائم كلينيكی خفيف تری از خود نشان می دهد.
علائم بيماری و زخمها در خوك ، گوسفند و بز مشابه گاو است اما ملايم تر و بخصوص در گوسفند و بز لنگش عمده ترين علامت بيماری است.
سبب شناسی
ويروس تب برفكی يكی از اعضای خانواده Picornaviridae از گروه ويروس RNA دار می باشد.
7 سويه از ويروس تب برفكی كه شامل: ( C,O,A ) و سويه جنوب آفريقا (SAT1,SAT2,SAT3 ) و Asia1 ، همراه با تعداد زيادی تحت تيپ شناخته شده است.
مقاومت
ويروس تب برفكی ، در محيط و مكانهای آلوده بيشتر از يك سال عفونت زايي خود را حفظ می كند. بطور مثال ، در لباس به مدت 10 تا 12 هفته ، در موها به مدت يك ماه عفونت زا باقی می ماند. همچنين در منابع مختلف مدت زمان بقای ويروس در خاك 200-26 روز ، روی مقوا ، چوب يا فلز آلوده به خون 35 روز ، روی چوب آلوده به چربی 398 روز و 48 ساعت در اتاق نگهداری حيوانات آزمايشگاهی ذكر شده است. اغلب ، ويروس در درجه حرارت انجماد به طور نامحدود بقای خود را حفظ می كند و تخريب بيشتر گونه های ويروس در درجه حرارت 56 درجه سانتی گراد به مدت30 دقيقه روی می دهد.
ويروس در 6/7-4/7= PH منحصراٌ زنده بوده ولی قدرت تكثير و تزايد را ندارد. اما در 5/9-6/7 =PH و درجه حرارت 4 درجه سانتی گراد بقای خود را حفظ نموده و توان بيماريزايي را دارد. اما همين ويروس در 5=PH يا 10=PH غير فعال می گردد.
نور خورشيد ويروس تب برفكی را نابود می كند و رطوبت نسبی 60% به بقای ويروس در هوا كمك می كند.
همه گيری شناسی
تب برفكی بشدت واگيردار می باشد و امكان دارد در مكانهای وسيع توسط تماس مستقيم مابين دامهای آلوده و حساس و يا توسط تماس غير مستقيم با تولِيدات آلوده دام ( گوشت ، شير خام ، پوست ) غذا وساير وسايل پخش شود.
ويروس قبل از شروع علائم كلينيكی ( در گاو 5 روز ، در خوك 10 روز ) در بافتها ، مواد دفعی و ترشحات شامل : شير ، خون ، منی ، ادرار و مدفوع وجود دارد.
ويروس در هنگام عبور خود در دستگاه گوارش پرندگان تغييری پيدا نمی كند.
خوك در تزايد ويروس نقش اساسی دارد. ( يك خوك برابر با 1000 تا 3000 گاو ويروس تب برفكی را دفع می كند ). خوكها عموماً آلودگی را از طريق غذای آلوده كسب می كنند. در صورتيكه گاوها بيشتر از طريق تنفس ذرات آلوده به ويروس ، مبتلا می شوند. قبل از شروع علائم كلينيكی حجم وسيعی از ويروس توسط دام آلوده به بيرون دفع می شود.
بيماريزايی
بيماريزايی تب برفكی با تنفس يا بلع ويروس آغاز می شود ، اين ويروس ابتدا در محل حلق تزايد پيدا كرده ، سپس توسط خون به ساير نقاط و غدد لنفاوی رفته و سلولهای پوششی را آلوده می نمايدسپس تاولها نمايان شده و علائم بيماری ظاهر می شود. گاو بيشتر از 3 سال ، گوسفند 9 ماه و بز 4 ماه ناقل بيماری می باشند.
دوره كمون ، درصد ابتلا و مرگ و مير
دوره كمون در يك همه گيری در يك بخش 2 تا 21 روز است ( بطور ميانگين 8-3 روز ، گاو 5-3 روز، خوك 9-4 روز ) در دامهايی كه تجربه اولين برخورد با ويروس را دارند اين زمان به 24 ساعت می رسد. در مناطقی كه بيماری اندميك است دوره كمون از 21 روز هم بيشتر می شود. در مناطق عاری از بيماری مثل شمال آمريكا ، 14 روز آخرين حد دوره كمون است. و استاندارد OIE نيز 14 روز می باشد. درصد ابتلا بيماری تب برفكی به 100% هم می رسد. درصد مرگ و مير دربالغ ها كم است (5%) اما در خوكهای شيرخوار و بره ها امكان دارد به 75% برسد. در اين موارد مرگ همراه با ضايعات قلبی می باشد.
تشخيص
تشخيص تب برفكی بر اساس تاريخچه ، علائم كلينيكی و تستهای آزمايشگاهی می باشد.
اين تستها شامل DAS ، ELISA ، سرولوژی ، جداسازی ويروس و تزريق به حيوانات آزمايشگاهی است. تستهای آزمايشگاهی جهت تشخيص تفريقی اين بيماری با ساير بيماريهای مخاطی می باشد.
روش نمونه گيری
ويروس تب برفكی نسبت به شرايط اسيدی بسيار حساس می باشد. يخ خشك با توليد اسيد سيتريك ويروس را از بين می برد. بنابراين جهت نمونه برداری بايستی از يخ معمولی يا ICE PACK استاندارد استفاده نمود.
نمونه های مورد نياز عبارتنداز :
1- در صورت امكان ، توسط يك سرنگ استريل 2 سی سی از محتويات يك تاول پاره نشده را آسپيره كرد.
2- 2 گرم از بافت پوششی آلوده كه در 5 سی سی از بافر فسفات گليسيرين ( 6/7=PH ) قرار داده شده باشد.
3- زخمهای بين سمها .
4- 10 سی سی از سرم دامهای بيمار و دامهايي كه دوره بيماری را گذرانده اند.
5- در صورت تلفات يا ذبح دام ، نمونه های مورد نظر از غدد لنفاوی پيش كتفی ، غدد فوق كليوی ، كليه ها و غدد تيروئيد تهيه می شود.
بهداشت عمومی
از لحاظ بهداشت عمومی بيماری تب برفكی ، خطرناك تلقی نمی شود . اين بيماری مشترك بين انسان و دام نبوده و در صورتيكه در انسان ضايعات تاول مانند در دستها و پا و دهان ديده شد عامل اين بيماری يك ويروس متفاوت با ويروس تب برفكی بوده و ( Coxsackie virus A16 ) ناميده می شود.
اصول كنترل
در هنگام بروز شيوع تب برفكی ، وزير كشاورزی كانادا سياست كنترل بيماری تب برفكی كه شامل: معدوم نمودن و كشتار همراه با واكسيناسيون يا عدم واكسيناسيون دامها را می باشد اعلام می كند. استراتژی اوليه كشور كانادا برای كنترل تب برفكی بر اساس معدوم نمودن ( حذف ) می باشد. اين اقدام شامل : معدوم نمودن دامهای بيمار و همچنين كشتار دامهای سالم اما در مجاورت دامهای بيمار (دامهای مظنون ) می باشد. اما امكان دارد در شرايط خاص واكسيناسيون اضطراری نيز صورت پذيرد.
اما بهرصورت شناسايي كامل مكانهای آلوده جهت شناسايي و نابود كردن تمامی دامها و مواد آلوده و ضدعفونی كردن محيط و خودروها سريعاٌ و بدون هيچگونه تاخيری بايد صورت پذيرد.
NERT گروه ملی واكنش سريع(National emergency response team)
هنگاميكه يك نمونه تب برفكی جمع آوری شده از طريق آزمايشگاه مورد تائيد قرار گرفت سريعاٌ گروه ملی واكنش سريع (NERT ) فعال می شود. دفتر مركزی اين گروه در شهر اوتاوا قرار دارد و وزارتخانه خيلی فوری كانون بيماری را مشخص نموده و منطقه آلوده و همچنين منطقه مراقبت و منطقه محافظتی را جهت ريشه كنی و مبارزه با بيماری تب برفكی معين می نمايد. NERT شامل يك مركز عملياتی ميدانی (FOC )Focal operative center و يك مركز اضطراری ( EC )Emergency center می باشد.
اقدامات اوليه در مناطق با خطر بالا
كنترل های اوليه
1- اعلام آلودگی منطقه.
در اين زمان سريعاٌ بايستی مكان آلوده با مستندات قانونی مشخص و اعلام گردد. تمامی دامها ، توليدات دامی و غذای دام و كود و خودروها و وسايل دامداری بايستی در مكان ثابت مانده و ورود و خروج به اين منطقه اكيداٌ ممنوع می باشد .
2- كنترل حمل و نقل در مناطقی كه آلوده اعلام شده اند.
نقل و انتقال نشخواركنندگان ( گاو ، گوسفند و بز و غيره ) و خوك اكيداٌ ممنوع می باشد. سگ ها و گربه ها و ساير دامهايی كه بالقوه می توانند ويروسها را منتقل كنند نيز بايستی محدوديت نقل و انتقال داشته باشند. طيور و اسبها نيز الزاماٌ در محدوده قرنطينه قرار گرفته ، اما می توانند در صورت صدور مجوز طيور را به نزديكترين كشتارگاه واقع در همان استان هدايت كرد و اسبها را نيز به مكانی كه هيچگونه دام حساس وجود نداشته باشد منتقل كرد.
كليه خودروها و وسايلی كه امكان دارد از مكانهای مشكوك و مظنون به آلودگی عبور كرده باشند بايستی كاملاٌ تميز و ضد عفونی گردند.
اشخاصی كه امكان دارد خودروی شخصی داشته باشند و از آن مكانها عبور می كنند بايستی خودروی آنها كاملاٌ تميز و ضدعفونی شود.
اين اشخاص بايستی لباس تميز پوشيده و ساير مكانهايی كه دامهای حساس در آنها وجود دارد را بازديد نكنند.
3- اقدامهای اوليه در محيط مكانهای آلوده
تمامی مكانها تا محدوده 5 كيلومتری از مكان آلوده به ويروس تب برفكی ، منطقه آلوده اعلام گردد.
شير خام و ساير محصولات لبنی در مكانهای مشكوك ، بايستی قرنطينه شوند و حمل و نقل آنها ممنوع می باشد. جهت معدوم نمودن شير بايستی ابتدا آنرا ضد عفونی كرد كه می توان در 97 ليتر شير از 3 ليتر اسيد استيك يا 500 گرم اسيد سيتريك در 240 ليتر شير يا 5/1 ليتر اسيد ارتوفسفريك در 500 ليتر شير استفاده نمود . سپس اين شير ضدعفونی شده را بايستی روی زمين ريخت تا در خاك منطقه نفوذ كرده و يا می توان آنرا دفن كرد.
كنترل حمل و نقل ( در صورت اثبات وجود بيماری تب برفكی )
اصول اساسی جهت ريشه كنی يك بيماری نوظهور ( اگزوتيك ) شامل :
1- جلوگيری از تماس بين دامهای حساس و عامل بيماری.
2- توقف توليد ويروس توسط دامهای آلوده.
3- افزايش مقاومت دامهای حساس.
برای ريشه كنی تب برفكی می توان :
1- با اعلام قرنطينه و كنترل حمل و نقل از پخش عفونت جلوگيری كنيم.
2- حذف عامل عفونت با كشتار دامهای آلوده و دامهای در معرض عفونت.
3- حذف ويروس با ضد عفونی مكانها ، خودروها و وسايل و اقلام يا معدوم نمودن اقلام آلوده.
4- ايجاد ايمنی با واكسيناسيون در صورت نياز.
كنترل در مكانهای آلوده
فعاليت های ريشه كنی سريعاٌ در مكانهای آلوده بايستی آغاز شود.
سگها ، گربه ها و ساير دامهايی كه غير حساس به بيماری بوده اما توانايی پخش ويروس را دارند بايستی تحت نظر بوده تا اينكه ضد عفونی مكان آلوده اتمام يابد و پس از ضد عفونی مكان ، سگ ها و گربه ها در صورت انتقال بايستی قبل از حركت توسط محلول 2 درصد اسيد استيك اسپری شود.
كليه وسايل و خودروها در صورت انتقال از مكان آلوده بايستی بطور كامل تميز و ضدعفونی شوند.
اقدامات اوليه در محدوده مكانهای آلوده
الف) تا شعاع 5 كيلومتری از مكان آلوده ، منطقه آلوده اعلام گردد.
ب) اطلاع رسانی به عموم و آغاز كنترل حمل و نقل دام.
ج) آگاهی به عموم از طريق:
1- اخبار ( تلويزيون ، راديو ، روزنامه و نشريات ).
2- تماس با بخش كشاورزی هر استان ، دانشكده های دامپزشكی ، جامعه دامپزشكی شامل: دامپزشكان بخش خصوصی ، مراكز تلقيح مصنوعی ، جامعه دامداران .
3- ارتباط با صاحبان مراكز عرضه دام ، چوبداران ، باغ وحش ها و نمايشگاهها.
بخش بررسيها
1) واحد تشخيص
واحد تشخيص مسئوليت تمامی تماسهايی كه در خصوص اعلام موارد مظنون به بيماری است را بعهده دارد و با توجه به توانايی كارشناسان و بدست آوردن آخرين اطلاعات از مكانهای آلوده بايستی اين مكانها هرسه روز يك بار مورد بازديد قرار گيرند.
2) گشت مراقبت
هنگامی كه يك كارشناس ( بررسيها ، قرنطينه ، صدور مجوز ) مظنون به يك مكان آلوده در منطقه می شود سريعاً بايستی مقامات ارشد خود را مطلع سازد تا گروه كارشناسی تشخيص به مكان اعزام گردد. تشخيص اين گروه براساس ، علائم كلينيكی و يافته های اپيدميولوژيكی و كالبدگشايی می باشد.
پس از تاييد آلودگی مكان ، سريعاً برنامه ريشه كنی براساس دستورالعملها بايستی انجام گيرد. از آنجائيكه مردم و فعاليت های روزانه آنها باعث انتقال مكانيكی ويروس تب برفكی می گردد در مكانهايی با خطر بالا بايستی كارشناسان ضمن رعايت دقيق شرايط ضدعفونی فاصله زمانی 48 ساعت مابين دوبازديد را دقيقاً رعايت نمايند. در خصوص افرادی كه در تماس مستقيم با دامهای بيمار می باشند دستورالعمل ضدعفونی به قرار ذيل است:
- تعويض كامل لباس.
- شستشوی كامل بدن به مدت يك دقيقه با صابون و سپس آبكشی كامل حداقل به مدت 2 دقيقه.
- ضدعفونی كفش و چكمه.
ايجاد مناطق كنترلی
با اعلام وزارت كشاورزی مبنی بر بروز بيماری تب برفكی سريعاٌ سه منطقه كنترلی معرفی خواهد شد.
1) منطقه آلوده(Infected Zone)
2) منطقه مراقبت(Surveillance Zone)
3) منطقه محافظتی(Buffer Zone)
برای مرزبندی اين سه منطقه ذكر شده كه در برنامه ريشه كنی از اصول اوليه می باشد. توجه به نكات ذيل الزامی است :
1) موانع طبيعی و مرزبندی سياسي مناطق ( استان ، شهر ) .
2) وجود راهها ، دهكده ها ، شهرها .
3) شرايط آب و هوايی ( بخصوص جهت باد ).
4) الگوی حركت دام ها .
5) گونه های درگير بيمار ( دام اهلی ، وحوش ) .
6) طبيعت شيوع بيماری ( عمومی ، منطقه ای ) .
1) منطقه آلوده
متعاقب اعلام وزارت كشاورزی مبنی بر آلوده بودن مكانهايی به ويروس تب برفكی كليه اين مناطق تا شعاع حداقل 5 كيلومتر آلوده اعلام می گردد. حمل و نقل دام اكيداٌ در اين منطقه ممنوع می باشد.
2) منطقه مراقبت
منطقه ای كه بلافاصله دورتادور منطقه آلوده را می پوشاند را منطقه مراقبت می گويند. برای تب برفكی حد اين منطقه بايد حداقل 10 كيلومتر از محل آلوده باشد. بطور عمومی فاصله قابل پذيرش برای توزيع هوايی اين ويروس امكان دارد تا 60 كيلومتر هم برسد كه اين فاصله بستگی به اپيدميولوژی و شرايط آب و هوايی دارد. در اين منطقه مجوز واكسيناسيون وجود ندارد. حمل و نقل دام ممنوع می باشد.
3) منطقه محافظتی
منطقه ای است كه دام ها بصورت سيستميك تحت پوشش واكسيناسيون قرار می گيرند. حمل و نقل دام در اين منطقه بايستی تحت كنترل باشد.
منطقه آلوده
دامپزشكان ، ماموران تلقيح مصنوعی ، توزيع كنندگان علوفه دامی ، كارگران و تمام افرادی كه در منطقه آلوده فعاليت می كنند بايستی نظارت دقيق بر روی كارشان وجود داشته باشد و آئين نامه های مربوط به بروز بيماری تب برفكی را دقيقاٌ رعايت كنند.
يك دامپزشك هنگاميكه در منطقه آلوده فعاليت می كند بايستی :
1) حداقل وسايل را با خود حمل كرده و داروهای مورد نياز را در خودروی شخصی خود داشته باشد.
2) از داروهايی كه احتياج به تكرار تزريق دارند حداقل استفاده را نمايد.
3) از وسايل يك بار مصرف استفاده كند و اگر امكان دارد ساير وسايل را در محوطه دامداری باقی گذاشته و از جابجايی وسايل خودداری كند.
بعلاوه كليه كسانيكه در دامداری فعاليت دارند بايستی :
1) قبل از ترك محل كليه لوازم را تميز كرده و در مواد ضدعفونی غوطه ور سازند.
2) خودروی خود را خارج از محل دامداری پارك نمايند.
3) دائماٌ خودروی خود را بشويند.
4) از چكمه و لباس يك بار مصرف استفاده كنند كه تهيه اين لوازم بعهده صاحب دامداری می باشد.
درغيراينصورت برای هر دامداری بايستی لباس و چكمه جداگانه استفاده شود.
شايان ذكر است در منطقه آلوده كليه اعمال انتقال جنين ، تلقيح مصنوعی و اسپرم گيری اكيداٌ ممنوع می باشد.
حمل كود بعلت اينكه كود بطور 100% آلوده به ويروس تب برفكی است اكيداٌ ممنوع می باشد. بايستی كود در محل دپو شده و توسط اسيد ضدعفونی گردد.
تمام مراكز فروش دام ، نمايشگاه ها ، باغ وحشها ، حراجی های دام بايستی تعطيل گردد.
تعطيلی مكانهای خاص با دامهای موجود در آن بايستی با مديريت ذيل انجام گيرد:
1) اگر دامها علائم بيماری تب برفكی را نشان می دهند بايستی حذف ( معدوم ) گردند.
2) اگر دامها علائم را نشان نمی دهند اما با عامل بيماری در تماس بوده اند يا بايستی معدوم گردند ( سوزاندن - دفن ) يا تحت مجوز مستقيماٌ به كشتارگاه اعزام گردند.
3) اگر دامها علائم بيماری را نشان نمی دهند و در معرض عامل بيماری هم نبوده اند بايستی تحت مجوز به مقصد معين انتقال يابند( به طور مثال كارخانجات صنايع تبديلی ).شايان ذكر است بايستی 72 تا 96 ساعت قبل از حركت هيچگونه علائمی از بيماری را نشان ندهند.
وحوش حساس در اين منطقه بايستی با همكاری آژانس منطقه ای حمايت از وحوش و شكارچيان كشتار شوند.
منطقه مراقبت
با توجه به امكان انتقال ويروس توسط جريان باد ، منطقه مراقبت كه دورتادور منطقه آلوده را بصورت دايره وار می پوشاند. حداقل بايستی 10 كيلومتر شعاع داشته باشد. شرايط زمان شيوع بيماری: شامل سرعت باد ، جهت باد ، رطوبت نسبی ، درجه حرارت ، نور آفتاب ، طبيعت جغرافيايی محل ، وجود واحدهای پرواربندی خوك ، شعاع اين منطقه را تغيير می دهند.
بطور عمومی حمل و نقل دامهای غير حساس در اين منطقه ممنوع می باشد و تنها با صدور مجوز ، اجازه حمل داده می شود و دامهای حساس موجود در مكانهای غير قرنطينه شده منحصراٌ اجازه حركت به مقصدهای ذيل را دارند:
الف) كشتارگاه واقع در همان منطقه.
ب) ساير دامداريهای واقع در همان منطقه كه شرايط ذيل را داشته باشند:
1) هيچ دامی در آن مكان علائم تب برفكی را در طی 14 روز نشان نداده باشد.
2) در طول 14 روز قبل دامی به دامداری اضافه نشده باشد.
3) در طی 14 روز تا شعاع 10 كيلومتری از دامداری علائم كلينيكی ديده نشده باشد.
4) دامداری مبداء و مقصد تحت قرنطينه نباشند.
5) رانندگان خودروهای حمل و نقل كننده، كليه آئين نامه های حمل و نقل در زمان شيوع تب برفكی را دقيقاٌ رعايت كنند.
6) تمامی دامهای حساس به بيماری توسط دامپزشك معاينه شده و دامها هيچگونه علائمی را دو روز قبل از حركت بروز ندهند.
كليه پرسنلی كه خدمات رسانی به دامها را در اين منطقه بعهده دارند. از قبيل دامپزشكان ، ماموران تلقيح مصنوعی و ... بايستی كليه دستورالعمل ها را همانند منطقه آلوده اجرا نمايند.
در اين منطقه اجازه فعاليت مراكز اسپرم گيری ، تلقيح مصنوعی ، انتقال جنين تحت مجوز بلامانع می باشد.
حمل توليدات دامی در مكانهای غير قرنطينه شده بلامانع است. اما در مكانهای قرنطينه شده ( حساس ) حمل توليدات دامی بخصوص كود در صورتيكه ضدعفونی گردد با صدور مجوز بلامانع است.
تمامی مراكز فروش دام ، نمايشگاها ، باغ وحشها ،حراجی دامها تعطيل می باشد.
تعطيلی مكانهای خاص با دامهای موجود در آن بايستی با مديريت ذيل انجام گيرد:
1) اگر دامها علائم بيماری تب برفكی را نشان می دهند بايستی حذف ( معدوم ) گردند.
2) اگر دامها علائم را نشان نمی دهند اما با عامل بيماری در تماس بوده اند يا بايستی معدوم گردند ( سوزاندن - دفن ) يا تحت مجوز مستقيماٌ به كشتارگاه اعزام گردند.
3) اگر دامها علائم بيماری را نشان نمی دهند و در معرض عامل بيماری هم نبوده اند بايستی تحت مجوز به مقصد معين انتقال يابند( به طور مثال كارخانجات صنايع تبديلی ).شايان ذكر است بايستی 72 تا 96 ساعت قبل از حركت هيچگونه علائمی از بيماری را نشان ندهند.
جمعيت وحوش حساس در منطقه مراقبت با همكاری آژانس منطقه ای حمايت از حيوانات و شكارچيان بايستی كاهش يابد.
منطقه محافظتی
اين منطقه منحصراٌ در صورتيكه اجازه واكسيناسيون صادر شود ايجاد می گردد. شرايط ايجاد اين منطقه مانند شرايط ايجاد منطقه مراقبت می باشد. و اين منطقه. از آخرين حد منطقه مراقبت تا آخرين حد منطقه آلوده می تواند گسترش يابد. ورود دام به منطقه واكسيناسيون يا خروج بدون مجوز ممنوع می باشد.
به محض شروع واكسيناسيون ، مكانها قرنطينه اعلام می گردند و شرايط صدور مجوز به شرح ذيل می باشد:
1) هيچگونه دامی در دامداری علائم كلينيكی تب برفكی طی 21 روز نشان نداده باشند.
2) در طی 21 روز قبل دامی به دامداری اضافه نشده باشد.
3) در طی 21 روز و تا شعاع 10 كيلومتر از دامداری علائم تب برفكی ديده نشده باشد.
4) دام واكسينه شده منحصراٌ به دامداريی منتقل شود كه در آن مكان نيز واكسيناسيون انجام گرفته باشد.
5) كليه رانندگان خودروهای حمل دام دستورالعملهای اجرايی تب برفكی را رعايت كنند.
بايد توجه داشت دامهای واكسينه شده می توانند با مجوز در محدوده محافظتی حركت كنند. اما در صورتيكه اين منطقه را بخواهند ترك كنند بايستی به كشتارگاه اعزام شوند.
كليه توليدات دامهای واكسينه شده نيز امكان دارد ناقل ويروس تب برفكی باشند به همين لحاظ پس از ضدعفونی لازم اجازه توزيع دارند.
در مورد اشخاص و خودروها نيز بايستی دستورالعمل منطقه مراقبت اجرا شود.
بايستی بخاطر داشت ، مكانهايی كه در آنجا واكسيناسيون صورت پذيرفته است احتمال حضور ويروس تب برفكی بيشتر از مكانهايی است كه تحت پوشش واكسن قرار نگرفته اند بنابراين بايد بازديد از مكانهاي واكسينه شده بعد از مكانهای غير واكسينه انجام گيرد و نيزجمع آوری شير از مكانهای واكسينه شده در آخر روز صورت پذيرد.
سيستم مراقبت در هنگام شيوع بيماری
1) در منطقه آلوده
تمام مكانهای موجود با دامهای حساس بايستی هر سه روز مرتباٌ تحت بررسی قرار گيرند و موارد وقوع بيماری كه تلفنی اطلاع داده می شود سريعاٌ تحت نظر قرار گرفته و تا آنجائيكه امكان دارد از تماس مستقيم بعلت پخش ويروس ممانعت بعمل آيد . تمامی تلاشها بايستی جهت آموزش افراد در خصوص تشخيص علائم كلينيكی و گزارش موارد بيماری باشد و سيستم مراقبت تا اعلام پاك شدن منطقه توسط بايستی برقرار باشد. همچنين در اين منطقه سيستم مراقبت شامل : آزمايشهای كلينيكی و سرولوژي برروی جمعيت باقيمانده حساس می باشد. در صورت وجود وحوش انجام آزمايش در اين جمعيت نيز الزامی است.
2) در منطقه مراقبت
در اين منطقه سيستم مراقبت شامل تحت نظر داشتن و برپايي قرنطينه و بررسی مراكز پرورش خوك همانند منطقه آلوده می باشد. درخواست حمل و نقل دام در اين مكان بايستی با اجازه و تحت نظارت دامپزشكان باشد. هرگونه موارد گزارش توسط اشخاص بايستی توسط افرادی بررسی شود كه در منطقه آلوده فعاليت نمی كنند.
3) در منطقه محافظتی
اعضای گروه واكسيناسيون قبل از انجام عمليات بايستی تمامی دامها را از لحاظ كلينيكی بازرسی كنند و در صورت مشاهده مورد بيماری سريعاٌ مراتب را تلفنی اطلاع داده و كارشناسان مربوطه كه در منطقه آلوده فعاليت نمی كنند از منطقه بازديد بعمل آورند.
4) در منطقه عاری از تب برفكی
در اين منطقه دقت بسيار خاص توسط كارشناسان اعمال می شود و از دامها نمونه های سرمی جهت تشخيص در آزمايشگاههای دامپزشكی تهيه می گردد همچنين بررسی سرولوژيكی از دامهای كشتاری در كشتارگاههای مجاور مناطق كنترلی نيز صورت می پذيرد.
واكسيناسيون
در هنگام بروز تب برفكی در كانادا بهترين سياست جهت ريشه كنی بيماری روش حذف كامل يا معدوم نمودن دامها می باشد. اما بهر جهت امكان دارد روش حذف كامل به تنهايی جهت كنترل ويروس در مناطق پرتراكم كافی نبوده لذا واكسيناسيون نيز پيشنهاد می گردد.
كشور كانادا يكی از اعضای بانك ويروس تب برفكی آمريكای شمالی( NAFMDVB ) می باشد و اجازه استفاده از واكسن تب برفكی در شرايط اضطراری به قرار ذيل است:
1- شيوع بيماری در مكانهايی با تراكم بالای دام حساس و منابع كم مالی جهت كشتار و حذف دام و همچنين خطر بالای انتقال ويروس از طريق هوا در مراكز پرواربندی خوك.
2- توانايی دسترسی داشتن به واكسن با قدرت ايمنی زايی بالا.
3- آسايش خاطر عموم مردم بعلت نگرانی ناشی از حذف وسيع و زياد دام .
4- كاهش دامهای مبتلا به بيماری تب برفكی از طريق واكسيناسيون.
در نظر داشتن شرايط منطقه در انجام واكسيناسيون
انجام واكسيناسيون با در نظر گرفتن شرايط منطقه می باشد. امكان دارد هزينه های اقتصادی از قبيل پرداخت غرامت و هزينه های كنترل بيماری بيشتر از هزينه واكسيناسيون باشد.
نظر انجمن ملی دامداران و ساير مراكز مهم دامپروری در اين خصوص مطرح می باشد. ليست ذيل بطور خلاصه فاكتورهای موثر در واكسيناسيون را مشخص می نمايد.
1) طبيعت دامداريها بطور مثال وجود مكانهايی با خطر بالا مانند پرواربنديها.
2) تعداد دامداريهای آلوده اوليه و در معرض خطر.
3) گونه های درگير و تراكم آنها مانند پرواربندي خوك ها .
4) تخمين حوزه و طول مدت شيوع تب برفكی.
5) صنايع دامی و مديريت در مكانهاي مبتلا ( فرهنگ جغرافيايی ).
6) فصول ، آب و هوا و موانع فيزيكی طبيعی ( جغرافيايی محل ).
7) منابع فيزيكی قابل دسترس جهت حذف كامل دام ( صنايع ).
8) منابع انسانی قابل دسترس جهت حذف كامل دام يا واكسيناسيون .
9) نقطه نظر و آرای عموم مردم بطور مثال انجمن حمايت از حيوانات .
10) فاكتورهای اختصاصی از قبيل ضررهای اقتصادی ناشی از دست دادن بازارهای صادراتی بخاطر برنامه ريشه كنی.
11) خصوصيات واكسن و كونه های ايجاد كننده بيماری.
12) پذيرش بين المللی در خصوص واكسيناسيون منطقه ای.
13) توانايی تكنيكی و پذيرش جهانی در خصوص تستهای آزمايشگاهی برای تشخيص تفريقی مابين دامهای واكسينه شده و دامهايی كه بطور طبيعی آلوده شده اند.
كليد تصميم گيري برای انجام واكسيناسيون وابسته به توانايی پيشگويي سرعت پخش و سرعت تماس مابين دامهای حساس است.
اگر برنامه واكسيناسيون بعنوان يك برنامه كنترل در دستور اجرا باشد بايد توجه داشت كه اين عمل منحصراٌ در منطقه محافظتی صورت پذيرد.
به محض اعلام شيوع تب برفكی در كانادا رئيس سازمان دامپزشكی كشور ( CVO ) درخواست تهيه واكسن را از NAFMDVB می كند. در صورتيكه سويه موجود در واكسن و عامل بروز بيماری يكسان نباشد ، دستور ساخت واكسن جديد داده می شود كه اين مورد حداقل 5-4 هفته زمان می برد.
با توجه به اينكه در كشور كانادا از لحاظ زبان دو قسمتی بوده بايستی برچسب های واكسن به دو زبان انگليسی و فرانسوی باشد.
اصول واكسيناسيون
واكسيناسيون اضطراری در منطقه محافظتی با توجه به موارد ذيل است:
1) واكسيناسيون حلقوی .
2) واكسيناسيون مراكز پرخطر بعنوان مثال مراكز پرواربندی بزرگ دام ها و بخصوص خوك ها كه بالقوه توليدكننده قوی ويروس از طريق هوا می باشند.
3) حفاظت از ژن های موجود در مراكز تلقيح مصنوعی و انتقال جنين توسط واكسيناسيون.
واكسيناسيون حلقوی
روش واكسيناسيون حلقوی جهت كنترل تب برفكی بكار برده می شود، بطور عموم اين حلقه از 5 تا 10 كيلومتر شعاع دارد و واكسيناسيون از سمت خارج به سمت داخل انجام می گيرد. اين منطقه تحت پوشش حتی المقدور بايستی كوچك باشد و با توجه به جغرافيا و شرايط آب و هوائي اين حلقه ها نمی توانند منحصراٌ دوايری هم مركز باشند. اما بايد توجه داشت كه اصل ، تشكيل يك ديوار محافظتی مابين منطقه بيمار و جمعيت دامی حساس است.
شناسايی دامهای واكسينه شده
براساس دستورالعمل OIE كليه دامهای واكسينه شده بايستی مشخص و معين گردند و جابجايی وفروش اين دامها بايستی با صدور مجوز باشد. بنابراين در گوش چپ اين دامها از اتيكت هايی استفاده می شود كه در قسمت بيرونی گوش از اعداد استفاده شده و در قسمت داخلی گوش حروف H of A FMD Vaccine نوشته شده است.
ثبت مشخصات دامهای واكسينه
بايستی مشخصات دام واكسينه دقيقاٌ ثبت شود. در برنامه شناسايی گاوان كانادا ( CCIP ) تمامی اطلاعات پايه در خصوص دامدار و دام ثبت می گردد. اين اطلاعات شامل :
1) نام دامدار .
2) آدرس .
3) موقعيت جغرافيايی ( براساس سيستم GIS ).
4) شماره تلفن و پست الكترونيكی .
5) تاريخ واكسيناسيون .
6) نام اعضاء گروه واكسيناسيون.
7) شماره سريال واكسن و تاريخ انقضاء.
8) هرگونه گواهي حمل ( با معرفی مبداء و مقصد ) .
9) خصوصيات دام ( گونه ، جنس ، سن و رنگ ).
10) شماره اتيكت گوش مربوط به واكسيناسيون تب برفكی .
عمليات ريشه كنی
به محض تصميم بر حذف جمعيت ارزيابی بايستی صورت پذيرفته و سريعاٌ دستور حذف دام ها را صادر كرد.
لاشه های دامها ، توليدات دامی ، كود ، وسايل غذاخوری و ساير تجهيزات كه قابل ضدعفونی نيستند بايستی در همان مكان مدفون يا سوزانده شوند. البته روش دفن بيشتر توصيه می شود. روش دوم برای معدوم كردن استفاده از آتش است و بايد توجه داشت كه در صورت وجود حجم زيادی از شير در ابتدا آن را ضد عفونی كرده و سپس در يك گودال عميق دفن نمود.
كليه كاميونهايي كه لاشه های دامها را جهت معدوم كردن حمل می نمايند بايستی كاملاً قابل ضدعفونی و سرپوشيده باشند. كليه لاشه ها را قبل از بارگيری بايستی ضدعفونی كرد. و اگر زمان معدوم نمودن طولانی شود بايستی علاوه بر ضدعفونی لاشه ، پا و سر و نقاطی از لاشه كه دچار ضايعه شده اند را در كيسه ای قرار داد.
در خصوص كود بايستی كودها را حداقل در فاصله 100 متری از دامداری دپو كرد. سپس سطح كود را با مواد ضدعفونی اسپری نمود و روی كود را با پلاستيك ضخيم پوشاند. سپس اين كود بايستی 6-3 ماه در محل باقی بماند.
كنترل ناقلين
بندپايان ( حشرات ، كنه و جرب ها ) ، جوندگان و پرندگان بالقوه ناقلين مكانيكی در انتقال ويروس تب برفكی می باشندو به محض تشخيص بيماری سريعاٌ بايستی نسبت به كنترل اين ناقلين اقدام كرد.
شرايط اعلام پاك شدن منطقه
مكانها بايستی به مدت 30 روز خالی مانده باشند. پس از تائيد پاكيزگی و ضدعفونی و حذف ويروس بعد از 30 روز چند گونه آزمايشی انتخاب می شوند و به شرح ذيل اقدام می گردد.
1) انتخاب حداقل 4-2 راس خوك .
2) دامهای آزمايشی بايستی از بستر غذا بخورند( در مناطق با خطر بالا ) و هر سه روز تحت نظر كارشناسان بازديد شوند.
3) اين دامها به مدت 30 روز تحت نظر بوده سپس آزمايش سرمی بعمل می آيد.
اگر پاسخ آزمايشها منفی باشد پس از 60 روز منطقه به عنوان پاك تلقی می گردد.
پايان واكسيناسيون
واكسيناسيون هنگامی متوقف می شود كه :
كنترل دقيق حمل و نقل در منطقه تحت كنترل اجرا شود يا هيچگونه از مورد جديد بيماري با توجه به حداكثر دوره كمون 14 روزه در منطقه آلوده مشاهده نشود يا تمامی مكانهای آلوده در منطقه محافظتی تحت پوشش واكسن قرار گرفته باشند.
استاندارد OIE جهت پاك اعلام كردن يك منطقه پس از شيوع تب برفكی به شرح ذيل می باشد:
پس از شيوع بيماری ، استاندارد OIE جهت پاك اعلام كردن كشور كانادا به دو صورت می باشد.
در حالت اول : اعلام منطقه عاری از تب برفكی بدون واكسيناسيون
الف ) 3 ماه بعد از حذف آخرين مورد دام بيمار و با توجه به اينكه آزمايشهای سرولوژيكی مراقبت انجام گرفته است .
ب) 3 ماه بعد از كشتار آخرين مورد دامی كه تحت پوشش واكسن قرار گرفته بود و همچنين روش حذف ، مراقبت سرولوژيكی و واكسيناسيون اضطراری انجام شده باشد.
حالت دوم : اگر شيوع تب برفكی بحدی بود كه نمی توان تمامی دامهای واكسينه شده را كشتار كرد. در اين حالت اعلام منطقه عاری از تب برفكی با واكسيناسيون ناميده می شود. كه اين حالت شامل :
الف) 12 ماه بعد از مشاهده آخرين مورد بيماری كه حذف كامل شده باشد.
ب) 2 سال بعد از مشاهده آخرين مورد بيماری بدون اعمال روش حذف كامل .
شايان ذكر است وجود سيستم مراقبت جهت بررسی موارد فوق الزامی می باشد.
بهر صورت كانادا برای بدست آوردن عنوان وضعيت كشور عاری از تب برفكی بدون استفاده از واكسيناسيون ، بايستی موارد ذيل را انجام دهد:
1- بايگانی كامل از كليه گزارشهای سريع و منظم وقوع بيماريهای دامی در سطح كشور.
2- اعلام OIE مبنی بر اينكه هيچگونه شيوع بيماری تب برفكی و انجام واكسيناسيون طی 12 ماه گذشته صورت نگرفته باشد. همچنين با مدارك مستند وجود سيستم فعال ملی مراقبت اثبات و كليه دستورالعمل های لازم در خصوص پيشگيری و كنترل تب برفكی در سطح كشور اجرا می گردد.
3- پس از انجام آخرين واكسيناسيون ، به هيچ عنوان دام جديد واكسينه شده با واكسن تب برفكی وارد كشور نشده باشد.
ترجمه و تلخيص :
دكتر اميدرضا امرآبادی
كارشناس اداره كل دامپزشكی استان فارس
FOC كليه فعاليتهای مربوطه به ميدان تحت نظر را انجام می دهد. EC در شهر اوتاوا قرار دارد و فعاليتهای FOC را حمايت نموده و كليه مسائل سياسی ، حقوقی ، ارتباطات ، تبادل نظر ، صنايع ، مسائل بين المللی ، ارتباط داخلی كشوری را بعهده دارد.
