Borna66
07-05-2009, 01:23 PM
در این مقاله پرورش گوساله در دو قسمت عمده پرورش گوساله و مراقبت از گوساله بعد از تولد بررسي خواهد شد.
كنترل تنفس:
- بعد از خروج گوساله وضعيت تنفس آن را كنترل كنيد( تحريك سوراخ بيني با يك تكه كاه باعث تحريك تنفس خواهد شد.)
- در حالت طبيعيفرورفتگي بيش از حد دنده يا خرخر كردن نبايد وجود داشته باشد.
- سعي كنيدمايعات مخاطي را از دهان و سيستم تنفسي گوساله خارج كنيد.
- در موارد سخت زاييلازم است گوساله را روي يك ميله از پا به پايين آويزان كنيد تا مواد مخاطي وارد شدهبه گلو خارج شوند.
خشك كردن گوساله:
- براي خشك شدن گوساله را مدتي دركنار مادر قرار دهيد اين كار علاوه بر خشك شدن گوساله، در به جريان انداختن خون دربدن گوساله بسيار اهميت دارد. مگر اينكه كه گاو شما مبتلا به بيماري باشد و احتمالانتقال آن از طريق ليسيدن به گوساله وجود داشته باشد ( مانند يون) . بنابراين دراين مورد با دامپزشك خود مشورت كنيد.
- اگر به هر دليلي اين كار توسط مادرانجام نمي شود، گوساله را با يك حوله خشك و تميز خشك كنيد.
ضدعفوني بندناف:
- براي جلوگيري از عفونت بند ناف ، بلافاصله بعد از تولد بند ناف را درمايع ضدعفوني مناسب ( محلول يد 7% ) فروبريد .
- از بستن و گره زدن بند نافخودداري كنيد.
- كار ضدعفوني را همراه با هر بار خوراندن آغوز تكرار كنيد بهاين ترتيب بند ناف بطور طبيعي خشك شده و خواهد افتاد.
خوراندن آغوز:
- ماك ( آغوز) چيست؟ ماك يا آغوز اولين ترشح غده پستاني بعد از تولداست و منبع سرشاري از پروتئين ، عناصر معدني و آنتي بادي ها بشمار مي رود. موادجامد آغوز تقريباً 2 برابر شير معمولي است كه بيشتر به بخش پروتئيني آن مربوط ميباشد. اين ماده مغذي معمولاً تا 6 دوشش اول بعد از تولد از پستان خارج مي شود امارفته رفته از مقدار مواد ايمني زاي آن كاسته مي شود و تركيبات آن به تركيبات شيركامل تبديل مي شود. طوري كه ميزان گلوبولينهاي ايمني در دوشش دوم و سوم نسبت بهدوشش اول به ترتيب 30 و 70 درصد كاهش مي يابد.
- گوساله بر خلاف نوزاد انسانايمينوگلبولينها را از طريق جفت ( درشكم مادر ) دريافت نمي كند ولي در عوض اولينشير گاو يا ماك حاوي گلبولينها ي ايمني زا و بسياري از موا د مغذي است كه بايد هرچه سريعتر توسط گوساله مصرف شود.
- ايمونوگلبولينها مولكولهاي پروتئيني بزرگي هستند كه در گوسالهايجاد مصونيت در برابر بيماريهاي مختلف مي كند.
- بلافاصله بعد از تولد گوسالهدر ديواره روده گوساله منافذ بزرگي وجود دارد كه به او قدرت جذب اين مولكولهاي بزرگرا بدون هضم مي دهد.
...
مقايسه تركيبات شير در روزهاي بعد از زايش با شيركامل
تركيبات دوششاول دوششدوم روزدوم روزسوم شيركامل
مجموع مواد جامد % 9/23 9/17 14 6/13 9/12
چربي % 7/6 4/5 1/4 3/4 4
پروتئين % 14 4/8 6/4 1/4 1/3
لاكتوز % 7/2 9/3 5/4 7/4 5
ويتامين A
100 ميلي ليتر/ ميكروگرم 295 190 95 74 34
ايمونوگلوبولينها % 6 4/2 1 ---- 09/0
- در حدود 12تا 24 ساعت اوليه زندگي گوساله اين منافذ رفته رفتهبسته مي شوند و قدرت جذب اين پروتئينهاي بزرگ در روده بطور چشم گيري كاهش خواهديافت.
- در دادن آغوز مادر به گوساله هرگز درنگ نكنيد. اولين آغوز بايد در طولحداكثر نيم ساعت بعد از تولد به گوساله داده شود.
- آغوز اولين دوشش بعد اززايمان داراي موا ايمني زاي بيشتري مي باشند و در دوششهاي بعدي از غلظت اين مواكاسته ميشود. بنابراين حداقل در 6 ساعت اول زندگي حتماً بايد آغوز دوشش اول بهگوساله ها خورانده شود.
- براي اطمينان از اينكه مواد ايمني زا به اندازه كافيوارد بدن گوساله شده است در 8 ساعت اول زندگي هر 2 ساعت يكبار آغوز را به گوسالهبدهيد.
- گوساله بايد در اولين 12 ساعت عمر خود 8 تا 10 درصد وزن بدن آغوزدريافت كرده باشد.
- سعي كنيد ماك هر گاو را به گوساله خودش بخورانيد.
- بهخاطر داشته باشيد ماك گاو نسبت به ماك تليسه مواد ايمني زاي بيشتري دارد. بنابرايناگر ماك گاو مسن سالمي را اضافه بر گوساله اش داريد مي توانيد به گوساله تليسه خودبخورانيد.
- دماي آغوز در هنگام تغذيه بايد درحدود دماي بدن باشد ( 38 الي 40در جه سانتيگراد)
- اگر گوساله تمايلي به خوردن آغوز ندارد بهتر است از خوراكدهنده مري استفاده كنيد تا ماك اول حتماً به گوساله داده شود.
- كيفيت ماك راكنترل كنيد. براي اين كار مي توانيد از ماك سنج استفاده كنيد.
- ماك اضافي ( بخصوص در دوشش اول ) را در فريزر به صورت منجمد ذخيره كنيد تا همواره ماك در دسترسداشته باشيد. اين كار در مورد ماكهاي با كيفيت خوب اهميت بيشتري دارد.
- آغوزرا در ظروف پلاستيكي ذخيره كنيد. زيرا آغوز روي ظروف فلزي اثر مي گذارد.
- ظرفمحتوي آغوز را دربسته نگهداريد.
- هرچه مدت ذخيره آغوز بيشتر باشد، مواد غذاييآن بيشتر از بين مي رود.
- بعد از گذشت 24 ساعت از تولد هر چند قدرت جذب بهپروتئينهاي بزرگ به صفر مي رسد اما خوراندن آغوز حداقل به مدت 3 روز براي ايمنيدستگاه گوارش و رساندن مواد مغذي به گوساله بسيار مهم است.
- در اين مدت سعيكنيد گوساله را به خوردن شير با سطل عادت دهيد . در اين كار حوصله زيادي بايد بهخرج داد.
دستگاه گوارش در گوساله
- معده گوساله نيز مانند گاو بالغ 4 قسمت دارد با اين تفاوت كه نسبتبخشهاي مختلف در گاو گوساله تازه متولد شده متفاوت مي باشد:
بخشهايگوناگون گوساله گاوبالغ
شكمبه - نگاري (%) 37 76
هزارلا (%) 13 18
شيردان (%) 50 15
- معده گوساله هاي تازه متولد شده شبيه يك حيوان تكمعده اي است. رشد بافت شكمبه ,نگاري در طي سن 3 تا 8 هفتگي گوساله خيلي سريع بوده 4تا 8 برابر سريعتر از رشد كل بدن مي باشد.
رشد و تكامل شكمبه:
- مادامي كه گوساله با شيرتغذيه مي شود، شكمبه توسعه نيافته باقي مي ماند.
- با آغاز خوردن خوراك جامد،جمعيت ميكروبي در شكمبه و نگاري مستقر شده و تكامل شكمبه آغاز مي شود. اين وضعيتاكثراً در 3 هفته اول پس از تولد ايجاد مي شود.
- عوامل متعددي در نمو شكمبه ونگاري موثر مي باشند . اسيدهاي چرب فرار حاصل از تخمير استارتر (كنسانتره مخصوصگوساله ها) در اين مسئله مهمترين نقش را بازي مي كند.
- مصرف آب تازه در فراهمكردن محيط مناسب براي رشد ميكروارگانيسم ها بسيار مهم مي باشد.
- فعاليت شكمبهدرسن 3 ماهگي همانند فعاليت آن در دام بالغ خواهد بود.
تغذيه گوساله هاي شيرخوار:
- هزينه تغذيه 55 تا 60 درصد هزينههاي پرورش تليسه ها را در بر مي گيرد. بنابراين تغذيه صحيح اهميت زيادي در سوددهيگاوداري دارد.
- تغذيه صحيح در زمان گوسالگي در رسيدن به موقع به وزن و قدتلقيح بسيار موثر است.
شير:
- بعد از اتمام دوره 3 روزه تغذيه با آغوزبايد تغذيه با شير يا شير جانشين را آغاز كرد.
- شير كامل غذاي مايع مرغوبي استكه گوساله ها با تغذيه آن به خوبي رشد مي كنند.
- شير گاوهارا بعد از درمانآنتي بيوتيك نمي توان فروخت در عوض مي توان به مصرف گوساله ها رساند.
- گوسالهنوزاد بايد از شير تازه مادر تغذيه نمايد و شير گاوهايي كه از نظر ابتلا به امراضمسري مثل سل و بروسلولز مشكوك هستند بايد جوشيده شود.
- مصرف شير گاوهاي ورمپستاني در گوساله هاي ماده احتمالاً ايجاد گاوهائي با ورم پستان يا كارتيه هاي كورمي كند.
- پاستوريزه كردن منجربه كاهش بيماري و افزايش سرعت رشد در گوساله هاقبل و بعد از شير گيري شده.
- پاستوريزه كردن منجربه كاهش اسهال در گوساله هامي شود.
- اما پاستوريزه كردن بخصوص براي تعداد كم گوساله ها هزينه بر است.
- مقدار شيري كه بايد به حيوان داده شود بستگي به وزن گوساله دارد .
- مقدار شير كامل و شير جانشين آماده ، در حدود 10 در صد وزن بدن گوساله در نظر گرفتهمي شود.
- شير و جايگزين شير بايد در درجه حرارت ثابت نزديك درجه حرارت بدنتغذيه شود.
- به درجه حرارت پايين شير بخصوص در محيط سرد توجه فراوان داشتهباشيد.
- دقت در برنامه غذايي مقدار شيري كه در هر وعده بايد گوساله مصرف نمايدداراي اهميت ويژه اي است.
- اگر در يك وعده شير كمتر و در وعده ديگر شير بيشتريبه حيوان داده شود ممكن است موجب نفخ معده و سوء هاضمه شده ايجاد اسهال و دل دردوگاهي مواقع باعث تلف شدن حيوان گردد.
- اگر شير زيادي به گوساله خورانده شودباعث كاهش جذب و كسالت حيوان مي شود.
- مقدار چربي شير ممكن است سبب دل درد وسوء هاضمه شود پس اگر شيري بيشتر از 4 % چربي داشت با افزودن آب گرم يا شيري كهچربي اش گرفته شده باشد ميزان چربي شير را تقليل مي دهيم.
شير جايگزين:
- شير كامل غذايي است عالي . اما در صورت بالا بودن قيمت شير در بازار مي توانگوساله ها را با شير جانشين تغذيه كرد.
- محاسن جايگزين شير عبارتست از :
- يكنواختي محصول در روزهاي متوالي
- سهولت ذخيره
- كنترل بيماري
- سوداقتصادي
- جايگزينهاي شير دو منشأ گياهي و حيواني دارند. به اين موضوع درانتخاب شير خشك توجه خاص داشته باشيد.
- بخصوص در يك ماه اول زندگي بايد از شيرخشكي استفاده كرد كه منشأ شير داشته باشد.
- در انتخاب شير جايگزين شير خود دقتنمائيد.
- پيشنهادهاي مربوط به مخلوط كردن روي برچسب را بايد به دقت اجرا كنيد.
- مخلوط كردن شير جايگزين شير بايد تا موقعي ادامه يابد كه همه پودر درسوسپانسيون حل شده و تكه هاي يزرگ پودر در سطح يا ته ظرف باقي نماند.
- شيرجايگزين بايد در آب معلق بماند و ته نشين نشود.
- زياد مخلوط شدن شير خشك ايجادكف زياد و جدا شدن چربي و تشكيل يك لايه روغني در سطح ظرف مي كند.
خوراك آغازين:
- مصرف زود هنگام خوراك خشكمهمترين عامل موثر در انتقال گوساله جوان از حالت متابوليسم و هضم پيش از نشخوار بهوضعيت حيوان نشخوار كننده بالغ مي باشد.
- فرآورده هاي تخمير اسيدهاي چربفرار(VFA) بويژه اسيدهاي پروپيونيك و بوتيريك كه از تخمير كنسانتره حاصل مي شوند،عامل رشد و تكامل بافتهاي شكمبه مي باشند.
- بمحض از شير گرفتن گوساله و انتقالبه خوراك جامد, مشكلات بيماري مخصوصا اسهال , روند كاهشي نشان مي دهند .
- محتواي پروتئين خام جيره آغازين بايد در حدود 20 الي 22 در صد در نظر گرفت.
- ميزان انرژي (NEL) جيره آغازين بايد در حدود 9/1 باشد.
- شكل فيزيكي بويژهاندازه ذرات خوراك در آماده سازي خوراكهاي آغازين براي گوساله ها فوق العاده مهم ميباشند. كنسانتره نبايد زياد آردي و نرم باشد زيرا نتيجه عكس روي رشد شكمبه خواهدداشت.
- حجم خوراك مايع تغذيه شده(بيشتر از مقادير مصرف ماده جامد) موجب كاهشمصرف خوراك مي شود.
- جثه حيوان و دسترسي به آب نيز بر مصرف خوراك تاثير دارند.
- به ازاي هر ليتر آب مصرفي بيشتر، مصرف خوراك خشك به ميزان 82 گرم در روزافزايش مي يابد و افزايش وزن هم به مقادير 56 گرم بيشتر مي شود.
- كيفيت جيرهمايع بر ميزان مصرف خوراك خشك موثر است.
- در گوساله هائي كه شير دريافت مي كندتا بيش از 65% افزايش وزن بدن به ميزان مصرف خوراك آغازين بستگي دارد و بعد از شيرگيري گوساله، بايد انتظار داشت كه تغييرات در مقادير مصرف خوراك آغازين اثر زيادتريبر افزايش وزن گوساله داشته باشد.
- گوساله هاي جوان بايد تا حد ممكن در سنيناوليه به مصرف خوراك خشك تشويق شوند. اين امر براي تكامل پوشش شكمبه – نگاري موردنياز براي عملكرد خوب اهميت اساسي دارد.
- استقرار جمعيت ميكروبي بستگي به پيشسازهايي دارد كه خوراك خشك آنرا فراهم مي كند.
علوفه:
- مصرف علوفه قبل از شير گيري سبب كاهشسرعت تكامل پرزهاي شكمبه مي شود . چون اسيدهاي چرب لازم براي رشد پاپيلاهاي شكمبهرا توليد نمي كند.
- اما براي عادت دادن گوساله به مصرف علوفه بهتر است برگيونجه را بعنوان بخش علوفه اي با كيفيت بالا از حدود سن 2 ماهگي در اختيار گوسالهقرار داد.
آب:
- براي رشد و تكثير ميكروارگانيسمها نياز به يك محيطآبكي دارند. براي تأمين اين محيط آب تازه و تميز را در اختيار گوساله ها قرار دهيد.
- مصرف آب مصرف كنسانتره را بالا خواهد برد.
- آب را مي تواند از 3 روزگي وهمراه با شروع مصرف جيره آغازين در اختيار گوساله ها قرار داد.
قطع شير:
- زمان قطع شير وقتي است كه گوساله شما 3 روز متوالي مقدار 5/1 الي 2 كيلوگرم كنسانتره را دريافت مي كند. بنابراين براياينكه بتوانيد گوساله را زود از شير بگيريد، بايد او را به خوردن بيشتر كنسانترهترقيب كنيد.
- با مديريت صحيح گوساله هاي هلشتاين را مي توان در حدود 6 هفتگياز شير گرفت.
- در رمان قطع شير به وضعيت بدني گوساله توجه كنيد. اگر گوسالهشما لاغر است بهتر است چند روز ديگر به دادن شير به او ادامه دهيد.
- در زمانقطع شير از سلامت گوساله مطمئن شويد.
- گوساله را حداقل به مدت 5 روز بعد ازشير گيري تحت نظر داشته باشيد تا مطمئن شويد قطع شير به گوساله شما آسيبي نرساندهباشد.
- قطع شير به دو صورت ناگهاني يا تدريجي انجام مي شود . براي انتخاب اينروشها در مزرعه خود با دامپزشك يا كارشناس خود مشورت كنيد.
اقدامات مديريتي و بهداشتي
از بين بردن شاخ:
- از بين بردن شاخ براي كنترلبهتر گاوها و جلوگيري از صدمات احتمالي صورت مي گيرد.
- اين كار با خمير ( پماد) شاخسوز انجام مي شود.
- از بين بردن شاخ بايد در روز 7 الي 10 زندگي و بامشاهده تكمه شاخ بايد انجام گيرد. اين كار شوك و تنش كمتري در گوساله ايجاد مي كند.
- براي انجام كار ابتدا موهاي اطراف تكمه شاخ را بتراشيد، سپس پماد را بهاندازه يك دوريالي روي تكمه شاخ قرار دهيد.
- براي اينكه از جاري نشدن پماد بهروي صورت و چشمها مطمئن شويد بهتر است از وازلين دور تكمه شاخ استفاده كنيد.
- در استفاده از هر نوع پماد شاخسوز بهتر است دستورات روي برچسب پماد را بدقت مطالعهكنيد.
- در استفاده از پماد حتماً از دستكش استفاده كنيد.
قطعسرپستانكهاي اضافي:
- اين كار بايد در روز 7 الي 10 زندگي انجام شود.
- تشخيص سرپستانك اضافي را به عهده دامپزشك يا تكنسين باتجربه بگذاريد.
- برايقطع سرپستانكها اضافي حتماً تمام نكات بهداشتي را رعايت كنيد.
جلوگيري از عادت مكيدن:
- جا دادن گوساله ها درجايگاه انفرادي و استفاده از سطل تا حد زيادي باعث از بين رفتن عادت مكيدن مي شود .
- گاهي اين عادت در بعضي گوساله ها مشاهده مي شود كه ممكن است در سنين بالاترنيز مشاهده شود. اين موضوع بخصوص در گوساله هاي ماده اهميت دارد چراكه مكيدن پستانيك گوساله توسط گوساله اي كه عادت به مكيدن دارد علاوه بر افزايش انتقال عواملبيماريزاي احتمالي باعث ورم پستان و گاهي كوري پستان مي شود.
- براي جلوگيري ازاين عادت، وسيله اي وجود دارد كهبه بيني گوساله وصل مي شود كه در موقع مك زدن باعثناراحتي در خود و گوساله ديگر در موقع مكيدن مي شود.
جايگاه گوساله:
- جايگاه گوساله بايد جايي بنا شود كه بتوان به آساني فضولات آنرا خارج نمود.
- جايگاه گوساله بايد به نحوي باشد كه دسترسي به مواد بستر و غذا باشد.
- گوسالهنبايد دور از نظر باشد . بهترين محل نزديك زايشگاه و يا در كنار آن است .
- براي جلوگيري از انتشار بيماري بايد جايگاه گوساله را كمي دوراز جايگاه دامهاي بالغبنا نمود.
- جهت گوساله داني بايد به نحوي باشد كه زهكشي در آن بخوبي صورت گيردو بادهاي زمستاني زياد به داخل آن نفوذ نكند و در تابستان حداقل نور خورشيد و درزمستان حداكثر نور خورشيد به داخل آن بتابد.
- لايه نازك عايق كمك مي كند تاحرارت در زمستان كمتر به خارج نفوذ كند و در تابستان نيز خيلي گرم نشود.
- تهويه در جايگاه گوساله حياتي است كه مي تواند طبيعي يا مصنوعي توسط هواكشها درجايگاه بسته حاصل شود. تهويه كافي و دايمي باعث كنترل رطوبت ، حرارت و بو در جايگاهدر طول سال مي شود.
..
علائم تهويه
- جمع شدن قطرات آب زير سقف و ديوارها
- يخ زدنآنها در فصل سرد
- بوي زننده
- رطوبت زياد
- اغلب ساختمانهاي گوسالهداني طوري ساخته مي شوند كه براي خروج هوا قدري فاصله بين سقف و ديوارها وجود داشتهياشد.اين كار به تهويه كمك مي كند.
- در جايگاه باز جريان حركت هوا بايد از سمتگوساله داني به سمت دامهاي بالغ باشد و در جايگاه بسته دستگاههاي تهويه بايد طوريكار گذاشته شوند كه هواي داخل جايگاه دامهاي بالغ به طرف دامهاي بالغ كشيده شود.
- براي پخش يكنواخت گرما و اجتناب از خيس و كثيف شدن كف جايگاه ، بايد شيبمناسب در كف ايجاد گردد و ادرار و آب ناشي از شستشو دورن فاضلاب ريخته شود و بهخارج هدايت گردد.
- كف بهتر است از بتون ساخته شود كه با شيب مناسبي به فاضلابمنتهي گردد.
- به طور كلي زايشگاه و گوساله داني احتياج به نظافت بيشتري دارند .بنابراين طرح ساختماني در آنها بايد به نحوي باشد كه تميز كردن آنها آسان باشد.
- بستر در جايگاه گوساله از اهميت بسياري برخوردار مي باشد.
- كاه غلات ( بلند يا خرد نشده) داراي رنگ روشن ، بوي خوب و قابليت جذب رطوبت مناسب است و بسترخوب وگرمي را تشكيل مي دهد.
- اگر قيمت كاه بالاست ، پوست خرد شده درخت ، خاكاره ، تراشه چوب و غيره را ميتوان به كار برد. اما تا حد امكان از اين مواد استفادهنكنيد.
- بستر بايد حتي الامكان هر روز تعويض شده و قسمتهاي مرطوب آن برداشتهشود.
- جايگاه انفرادي براي گوساله ها بسيار مناسبتر از آغلهاي گروهي مي باشند.
- در جايگاه انفرادي گوساله ها بايد از اجرام ، تغيير ناگهاني درجه حرارت ورطوبت محافظت شوند.
- آغلهاي انفرادي به دودسته ثابت (بتوني)و متحرك( اغلبفلزي)تقسيم مي شوند.
- از مزاياي جايگاه انفرادي مي توان به موارد زيراشاره كرد:
- عدم تماس گوساله ها باهم كه موجب كاهش گسترش عوامل بيماريزا بهحداقل ممكن مي شود.
- امكان بازديد هر رأس گوساله را به منظور دريافت حالاتسلامتي يا بيماري آنها با آساني فراهم مي كند .
- از مكيدن ناف گوساله بوسيلهيكديگر جلوگيري مي نمايد.
- امكان تميز ، شستشو و ضد عفوني نمودن جايگاه بهآساني فراهم مي شود.
- مي توان كف آن را بوسيله بستري از كاه يا كلش كاملاً خشكو پاك نگهداشت.
- جيره يا شير هر گوساله را مي توان به ميزان جثه هرگوساله بهآساني در اختيار آن قرار داد.
- از بروز بيماريهاي تنفسي در اثر جايگاه مرطوب وپخش ميكروبها جلوگيري مي كند.
- البته لازم به ذكر است جايگاههاي انفرادي تعداگارگر بيشتري را لازم دارد.
- خصوصيات جايگاه انفرادي:
• اين جايگاه بايد درسطحي قرار گيرند كه عمل زهكشي در آن بخوبي صورت گيرد.
• ظرف غذا(علوفه وكنسانتره ) بايد در داخل آغل قرار گيرد.
• براي ايجاد تهويه مناسب در تابستانبهتر است در قسمت بالاي ديوار عقب جايگاه دريچه اي ايجاد گردد كه براحتي باز و بستهگردد.
- ابعاد جايگاه انفرادي ثابت را معمولا به صورت زيردر نظر مي گيرند:
120 سانتي متر عرض
180 سانتي متر طول
5 سانتي متر شيبدر كف به سمت فاضلاب
- ابعاد جايگاه انفرادي متحرك اين مقادير كمتر مي باشدومعمولاً براي ساختن اين نوع جايگاهها از ميله هاي فلزي استفاده مي شود كه كف آن رابا مواد بستري مناسب مي پوشانند. از اين آغلها بخصوص در يك هفته اول كه گوساله هاحساس هستند مي تواند مورد استفاده قرار گيرند.اين آغلها كار پرورش گوساله ها را بامشكلات بهداشتي بسيار كمتري ميسر مي سازد. بخصوص كه اين آغلها براحتي قابل شستشوبوده و ضد عفوني كردن و شعله دادن آن راحتتر مي باشد. معمولا تعدادي از اين آغلهايانفرادي را دريك فضاي بسته در شرايط كنترل شده قرار مي دهند كه گوساله ها در يكهفتهاول زندگي كه دوره بحراني است تحت كنترل بيشتري باشند. بعد از تخليه باكس از گوسالهبايد باكس رابدقت شستشو و ضدعفوني كرد.
- از روش مناسب براي مبارزه با حشراتاستفاده كنيد.
- گوساله ها را بايد بعد گرفتن از شير ( 1 هفته بعنوان استرس ازشير گيري در نظر گرفته مي شود) از جايگاه انفرادي خارج كرده و در آغلهاي گروهي درگروه سني بالاتر قرار داد.در اين جايگاهها معمولا 3 تا 5/3 متر مربع فضا ، براي هررأس گوساله در نظر گرفته مي شود.
- پس از تخليه آغل از يك گوساله و قبل از قراردادن گوساله ديگر در آن در صورت متحرك بودن بايد محل آنرا را تغيير داد و در صورتثابت بودن باد بستر و كف آنرا كاملاً جمع آوري و ضدعفوني نمود و حدود 15 سانتي مترسنگ آهك خرد شده در آن قرار داد ( سنگ آهك براي ضد عفوني كف و جذب رطوبت بسيارمناسب مي باشد.
- كف جايگاه بايد قابليت تميز كردن كافي باشد چون در پيشگيري ازبيماري مفصلي بسيار موثر است.طي 3 روز اول زندگي بويژه در 24 ساعت اول ناف راهمناسبي براي ورود عفونت است و بديهي است كه احتمال استقرار عفونت در يك بستر خيس وكثيف بسيار بيشتر از يك بستر خشك و تميز است.
- جاي ظرف آّب و كنسانتره بايد درجايگاه انفرادي در نظر گرفته شود و براحتي قابل دسترس باشد.
.
دستگاه گوارش گاو در برگيرنده :
..
- دهان (دندان ها، زبان و غدد بزاقي)
- حلق
- مري
- معده چهار قسمتي شامل :
• شكمبه Rumen
• نگاري Reticulum
• هزارلا Omasum
• شيردان Abomasums
- روده باريك شامل:
• دئودنوم Duodenum
• ژژنوم Jejunum
• ايليوم Ileum
- روده فراخ شامل :
• روده كور Cecum
• كولنColon
• راست روده Rectum
- جگر
- پانكراس (لوزالمعده)
..
نسبت قسمت هاي مختلف دستگاه گوارش در نشخواركنندگان جوانبالغ
قسمت هاي گوارشي گوساله تازه متولد شده گاو بالغ
شكمبه 25 80
نگاري 25 6
هزارلا 10 3
شيردان 40 11
- لب ها
نسبتاً متحرك
نقش مهمي در انتقال غذا به دهان ندارد.
..
- زبان
دراز، نيرومند، متحرك و سفت
بهآساني پيرامون علوفه و ديگر خوراك ها مي پيچد.
گاو به كمك دندان ها و آرواره هاغذا را به دهان مي كشد.
...
- دهان
فعاليت هاي دهان :
• مصرف آب
• برداشت خوراك
• مخلوط كردن خوراك
• ترشح بزاق
• مرطوب سازي موادخوراكي با ترشح بزاق
• بلع مواد خوراكي، آب و بزاق
• انجام عمل نشخوار
• كاهش اندازه ذرات مواد خوراكي طي فعاليت جويدن دام
..
- دندان ها
32 عدد دندان هميشگي در گاوبالغ
20 عدد دندان شيري در گوساله
آرواره بالا دندان نيش ندارد.
آروارهبالا سكويي دنداني دارد با بافت پيوندي سخت كه روي آن با بافت پوششي شاخي پوشيدهشده.
فرمول دندان هاي شيري و هميشگي
تمام دندان هاي شيري تقريباً تا 2 هفتگي پديدار ميشوند.
..
- بزاق
گاو بالغ در هرروز حدود 200 ليتر بزاق توليد مي كند.
كمترين ميران بزاق در زماني است كه غذا به پايان رسيده و حيوان درحال استراحتاست.
..
نقش بزاق:
• مرطوب سازي خوراك، آسان سازيجويدن و تسهيل عبور به قسمت هاي پائين تر دستگاه گوارش
• ايجاد محيط آبي مناسببراي رشد باكتري ها و هضم خوراك
• نقش بافر براي درصد خنثي نگه داشتن pH شكمبه (بافرهاي بزاق نظير فسفات، بي كربنات، اسيدهاي توليدي ميكرو ارگانيسم هاي شكمبه راخنثي مي سازند)
......
عوامل مؤثر بر ترشح بزاق :
• تحريك فيزيكي دهان حين مصرف
• كشش مري حين بلع
• تحريك زبان طي مصرف خوراك يا نشخوار
• فقدان اكسيژن كهدر حين مصرف خوراك به علت كاهش تنفس رخ مي دهد.
• افزايش فشار گاز در شكمبه
• مصرف مواد علوفه اي با اندازه ذرات بلند
غدد اصلي ترشح كننده بزاق:
• بنا گوش Parotid
• زير آرواره اي Sub maxillary
• زير زباني Sublingual
..
- مري
طول 105 سانتي متر
از حلق تاشكمبه
مواد خوراكي به همراه بزاق با حركات ماهيچه اي مري از دهان به شكمبهمنتقل مي شوند. در موقع نشخوار از شكمبه به دهان منتقل مي شوند.
حركات وروديشكل ناشي از انقباضات عضلات مجاري گوارشي مي باشند كه موجي بوده و باعث اعمال فشاربه مواد خوراكي در طول لوله گوارش مي گردند.
..
- شكمبه
بزرگترين بخش معده نشخواركنندگانكه حجمي معادل 40 تا 50 ليتر دارد.
شكمبه بوسيله پرده هاي ماهيچه اي عرضي بهنام پيلار به يك ناحيه جلويي و يك ناحيه پشتي، يك ناحيه شكمي و دو ناحيه بين تقسيممي شوند.
به كمك فعاليت ديواره ماهيچه اي شكمبه، محتويات آن با حركات چرخشي،جابجا شده و به خوبي آميخته مي شود.
پرزهاي ديواره شكمبه كه نزديك به 1cm طولدارند، سطح جذب را افزايش داده و سبب گرم شدن مواد مي شوند.
شكمبه از ديافراگمتا ناحيه لگن سمت چپ حفره شكمي را پر مي كند.
شكمبه يك محيط تخميري مداوم است.
..
خصوصيات شكمبه:
• اسيديته آن در بين 6 تا 9است.
• محيط تخميري مداوم بزرگ آبي
• اداره ميكروارگانيسم هاي بي هوازي (باكتري ها، پروتوآزها، قلرچ ها و باكتريوناژها)
• محيط كشت ميكروبي با سرعتعبور معين براي بخش مايع و جامد.
• دماي ثابت در دامنه c°38 و c° 42
• فشاراسمزي ثابت و در حدود 240 تا 300 ميلي اسمز
• 65% كل حجم دستگاه گوارش
• محتويات شكمبه حدود 10 تا 20 درصد ماده خشك دارند.
• در هر دقيقه بيش از 2 بارمنقبض مي شود كه سبب مخلوط شدن ميكروب هاي شكمبه با مواد خوراكي و انتقال موادخوراكي ريز به نگاري و شيردان مي شود.
• در شكمبه حدود 30 تا 50 ليتر در ساعتگازهاي متان و دي اكسيد كربن توليد و با آروغ زدن دفع مي شود.
...
- نگاري
نگاري و شكمبه كاملاً از هم مجزانيستند (با يك ديواره كوتاه)
سطح دروني داراي بافت لانه زنبوري است.
عملكردنگاري ذخيره كردن مواد براساس اندازه آن هاست تا قطعات بزرگتر براي هضم بيشتر بهشكمبه برگرداند.
اشياء و اجزاء سنگين و خارجي در نگاري تجمع مي يابند.
دردرون نگاري شياري وجود دارد كه بين مري و هزارلا قرار دارد و به نام ناودان مريمعروف است.( اهميت اين بخش در گوساله مي باشد.)
تفكيك ذرات در نگاري براساس جرمحجمي آن ها است.
ذرات با جرم حجمي كمتر ترجيحاً در داخل شكمبه به عقب بر ميگردند و مواد با جرم حجمي بيشتر در نگاري مي مانند و شانس بيشتري براي خروج از پيشمعده دارند.
...
- هزارلا
مواد خوراكي پس از گذشتن ازشكمبه و نگاري وارد هزارلا مي شوند.
هزارلا از تعداد زيادي لايه ( برگ مانند) تشكيل شده است.
نقش لايه هاي هزارلا در افزايش سطح جذب به ويژه براي آب ميباشند.
هزارلا 70-60 درصد آبي كه به آن وارد مي شود را جذب مي كنند كه تقريباًبرابر 100 ليتر آب در روزخواهد بود.
وجود هزارلا الزامي نيست (شتر و لاماهزارلا ندارند.)
گنجايش هزارلا حدود 20 ليتر است.
...
- شيردان
بخش انتهايي معده نشخواركنندگانمعروف به معده حقيقي
بافت آن مي تواند شير معده را توليد كند.
شيردان اسيدهيدروكلريد HCl ترشح مي كند.
محيط شيردان اسيدي است pH=2
شيردان آنزيم همترشح مي كند.
رنين در حيوانات جوان ترشح شده و باعث لخته و غليظ شدن شير ميشود.
شيردان گاو نزديك به 15 ليتر گنجايش دارد.
...
- نشخوار
گاوها 7 تا 10 ساعت از روز را جهت نشخوار سپريمي كنند.
مراحل نشخوار عبارتند از:
1) برگشت مواد خوراكي بلع شده در دهان
از طريق حركات دودي معكوس كه مواد خوراكي را از طريق مري به دهان هدايت مي كند.
2)دوباره جويدن خوراك
مواد خوراكي بيشتر و كامل تر جويده ميشوند.
3)بلع
بلع مجدد مواد خوراكي كاملاً جويده شده.
4)آروغ زدن
...
اهميت نشخوار
• افزايش ترشح بزاق
• افزايش هضم فيبر از طريق كاهش اندازه ذرات مواد خوراكي و افزايش سطح هضمي آن هاصورت مي گيرد.
• افزايش بازدهي استفاده از منابع علوفه اي
• جلوگيري ازابتلا به بيماري هاي متابوليكي نظير اسيدوز حاد و تحت باليني
• افزايش درصدچربي شير
..
- روده باريك
از دئودنوم، ژرژنوم و ايليوم تشكيل شده است.
محتويات شيردان كهشامل مواد خوراكي است كه به طور جزئي هضم شده و به همراه مواد گوارشي كيموس ناميدهمي شوند.
از شيردان به روده باريك راه مي يابند.
ميانگين طول روده باريك 40متر است كه ظرفيتي حدود 38 ليتر دارد.
روده باريك پرزهايي فراواني دارد كه سطحرا افزايش مي دهند.
حركات دودي روده عامل به حركت در آوردن محتويات روده ميباشند.
..
- روده بزرگ
از دو قسمت روده كور و كولن تشكيل شده
عملاصلي روده بزرگ جذب آب و ذخيره وشكل دهي مواد زائد است.
اگر چه روده بزرگ محلعمده هضم و جذب نيست. ولي جمعيت زيادي از ميكروارگانيسم ها در آن به سر مي برند.
ميكروارگانيسم هاي روده بزرگ مواد مغذي موجود را تخمير و مانند ميكروارگانيسمهاي شكمبه توليد اسيد چرب فرار و پروتئين ميكروبي مي كنند.
اسيدهاي چرب فرارتوليد شده در روده بزرگ مي توانند جذب شده و مورد استفاده قرار گيرند.
پروتئينميكروبي توليد شده در روده بزرگ فابل جذب نيست و از طريق مدفوع دفع مي شود.
كنترل تنفس:
- بعد از خروج گوساله وضعيت تنفس آن را كنترل كنيد( تحريك سوراخ بيني با يك تكه كاه باعث تحريك تنفس خواهد شد.)
- در حالت طبيعيفرورفتگي بيش از حد دنده يا خرخر كردن نبايد وجود داشته باشد.
- سعي كنيدمايعات مخاطي را از دهان و سيستم تنفسي گوساله خارج كنيد.
- در موارد سخت زاييلازم است گوساله را روي يك ميله از پا به پايين آويزان كنيد تا مواد مخاطي وارد شدهبه گلو خارج شوند.
خشك كردن گوساله:
- براي خشك شدن گوساله را مدتي دركنار مادر قرار دهيد اين كار علاوه بر خشك شدن گوساله، در به جريان انداختن خون دربدن گوساله بسيار اهميت دارد. مگر اينكه كه گاو شما مبتلا به بيماري باشد و احتمالانتقال آن از طريق ليسيدن به گوساله وجود داشته باشد ( مانند يون) . بنابراين دراين مورد با دامپزشك خود مشورت كنيد.
- اگر به هر دليلي اين كار توسط مادرانجام نمي شود، گوساله را با يك حوله خشك و تميز خشك كنيد.
ضدعفوني بندناف:
- براي جلوگيري از عفونت بند ناف ، بلافاصله بعد از تولد بند ناف را درمايع ضدعفوني مناسب ( محلول يد 7% ) فروبريد .
- از بستن و گره زدن بند نافخودداري كنيد.
- كار ضدعفوني را همراه با هر بار خوراندن آغوز تكرار كنيد بهاين ترتيب بند ناف بطور طبيعي خشك شده و خواهد افتاد.
خوراندن آغوز:
- ماك ( آغوز) چيست؟ ماك يا آغوز اولين ترشح غده پستاني بعد از تولداست و منبع سرشاري از پروتئين ، عناصر معدني و آنتي بادي ها بشمار مي رود. موادجامد آغوز تقريباً 2 برابر شير معمولي است كه بيشتر به بخش پروتئيني آن مربوط ميباشد. اين ماده مغذي معمولاً تا 6 دوشش اول بعد از تولد از پستان خارج مي شود امارفته رفته از مقدار مواد ايمني زاي آن كاسته مي شود و تركيبات آن به تركيبات شيركامل تبديل مي شود. طوري كه ميزان گلوبولينهاي ايمني در دوشش دوم و سوم نسبت بهدوشش اول به ترتيب 30 و 70 درصد كاهش مي يابد.
- گوساله بر خلاف نوزاد انسانايمينوگلبولينها را از طريق جفت ( درشكم مادر ) دريافت نمي كند ولي در عوض اولينشير گاو يا ماك حاوي گلبولينها ي ايمني زا و بسياري از موا د مغذي است كه بايد هرچه سريعتر توسط گوساله مصرف شود.
- ايمونوگلبولينها مولكولهاي پروتئيني بزرگي هستند كه در گوسالهايجاد مصونيت در برابر بيماريهاي مختلف مي كند.
- بلافاصله بعد از تولد گوسالهدر ديواره روده گوساله منافذ بزرگي وجود دارد كه به او قدرت جذب اين مولكولهاي بزرگرا بدون هضم مي دهد.
...
مقايسه تركيبات شير در روزهاي بعد از زايش با شيركامل
تركيبات دوششاول دوششدوم روزدوم روزسوم شيركامل
مجموع مواد جامد % 9/23 9/17 14 6/13 9/12
چربي % 7/6 4/5 1/4 3/4 4
پروتئين % 14 4/8 6/4 1/4 1/3
لاكتوز % 7/2 9/3 5/4 7/4 5
ويتامين A
100 ميلي ليتر/ ميكروگرم 295 190 95 74 34
ايمونوگلوبولينها % 6 4/2 1 ---- 09/0
- در حدود 12تا 24 ساعت اوليه زندگي گوساله اين منافذ رفته رفتهبسته مي شوند و قدرت جذب اين پروتئينهاي بزرگ در روده بطور چشم گيري كاهش خواهديافت.
- در دادن آغوز مادر به گوساله هرگز درنگ نكنيد. اولين آغوز بايد در طولحداكثر نيم ساعت بعد از تولد به گوساله داده شود.
- آغوز اولين دوشش بعد اززايمان داراي موا ايمني زاي بيشتري مي باشند و در دوششهاي بعدي از غلظت اين مواكاسته ميشود. بنابراين حداقل در 6 ساعت اول زندگي حتماً بايد آغوز دوشش اول بهگوساله ها خورانده شود.
- براي اطمينان از اينكه مواد ايمني زا به اندازه كافيوارد بدن گوساله شده است در 8 ساعت اول زندگي هر 2 ساعت يكبار آغوز را به گوسالهبدهيد.
- گوساله بايد در اولين 12 ساعت عمر خود 8 تا 10 درصد وزن بدن آغوزدريافت كرده باشد.
- سعي كنيد ماك هر گاو را به گوساله خودش بخورانيد.
- بهخاطر داشته باشيد ماك گاو نسبت به ماك تليسه مواد ايمني زاي بيشتري دارد. بنابرايناگر ماك گاو مسن سالمي را اضافه بر گوساله اش داريد مي توانيد به گوساله تليسه خودبخورانيد.
- دماي آغوز در هنگام تغذيه بايد درحدود دماي بدن باشد ( 38 الي 40در جه سانتيگراد)
- اگر گوساله تمايلي به خوردن آغوز ندارد بهتر است از خوراكدهنده مري استفاده كنيد تا ماك اول حتماً به گوساله داده شود.
- كيفيت ماك راكنترل كنيد. براي اين كار مي توانيد از ماك سنج استفاده كنيد.
- ماك اضافي ( بخصوص در دوشش اول ) را در فريزر به صورت منجمد ذخيره كنيد تا همواره ماك در دسترسداشته باشيد. اين كار در مورد ماكهاي با كيفيت خوب اهميت بيشتري دارد.
- آغوزرا در ظروف پلاستيكي ذخيره كنيد. زيرا آغوز روي ظروف فلزي اثر مي گذارد.
- ظرفمحتوي آغوز را دربسته نگهداريد.
- هرچه مدت ذخيره آغوز بيشتر باشد، مواد غذاييآن بيشتر از بين مي رود.
- بعد از گذشت 24 ساعت از تولد هر چند قدرت جذب بهپروتئينهاي بزرگ به صفر مي رسد اما خوراندن آغوز حداقل به مدت 3 روز براي ايمنيدستگاه گوارش و رساندن مواد مغذي به گوساله بسيار مهم است.
- در اين مدت سعيكنيد گوساله را به خوردن شير با سطل عادت دهيد . در اين كار حوصله زيادي بايد بهخرج داد.
دستگاه گوارش در گوساله
- معده گوساله نيز مانند گاو بالغ 4 قسمت دارد با اين تفاوت كه نسبتبخشهاي مختلف در گاو گوساله تازه متولد شده متفاوت مي باشد:
بخشهايگوناگون گوساله گاوبالغ
شكمبه - نگاري (%) 37 76
هزارلا (%) 13 18
شيردان (%) 50 15
- معده گوساله هاي تازه متولد شده شبيه يك حيوان تكمعده اي است. رشد بافت شكمبه ,نگاري در طي سن 3 تا 8 هفتگي گوساله خيلي سريع بوده 4تا 8 برابر سريعتر از رشد كل بدن مي باشد.
رشد و تكامل شكمبه:
- مادامي كه گوساله با شيرتغذيه مي شود، شكمبه توسعه نيافته باقي مي ماند.
- با آغاز خوردن خوراك جامد،جمعيت ميكروبي در شكمبه و نگاري مستقر شده و تكامل شكمبه آغاز مي شود. اين وضعيتاكثراً در 3 هفته اول پس از تولد ايجاد مي شود.
- عوامل متعددي در نمو شكمبه ونگاري موثر مي باشند . اسيدهاي چرب فرار حاصل از تخمير استارتر (كنسانتره مخصوصگوساله ها) در اين مسئله مهمترين نقش را بازي مي كند.
- مصرف آب تازه در فراهمكردن محيط مناسب براي رشد ميكروارگانيسم ها بسيار مهم مي باشد.
- فعاليت شكمبهدرسن 3 ماهگي همانند فعاليت آن در دام بالغ خواهد بود.
تغذيه گوساله هاي شيرخوار:
- هزينه تغذيه 55 تا 60 درصد هزينههاي پرورش تليسه ها را در بر مي گيرد. بنابراين تغذيه صحيح اهميت زيادي در سوددهيگاوداري دارد.
- تغذيه صحيح در زمان گوسالگي در رسيدن به موقع به وزن و قدتلقيح بسيار موثر است.
شير:
- بعد از اتمام دوره 3 روزه تغذيه با آغوزبايد تغذيه با شير يا شير جانشين را آغاز كرد.
- شير كامل غذاي مايع مرغوبي استكه گوساله ها با تغذيه آن به خوبي رشد مي كنند.
- شير گاوهارا بعد از درمانآنتي بيوتيك نمي توان فروخت در عوض مي توان به مصرف گوساله ها رساند.
- گوسالهنوزاد بايد از شير تازه مادر تغذيه نمايد و شير گاوهايي كه از نظر ابتلا به امراضمسري مثل سل و بروسلولز مشكوك هستند بايد جوشيده شود.
- مصرف شير گاوهاي ورمپستاني در گوساله هاي ماده احتمالاً ايجاد گاوهائي با ورم پستان يا كارتيه هاي كورمي كند.
- پاستوريزه كردن منجربه كاهش بيماري و افزايش سرعت رشد در گوساله هاقبل و بعد از شير گيري شده.
- پاستوريزه كردن منجربه كاهش اسهال در گوساله هامي شود.
- اما پاستوريزه كردن بخصوص براي تعداد كم گوساله ها هزينه بر است.
- مقدار شيري كه بايد به حيوان داده شود بستگي به وزن گوساله دارد .
- مقدار شير كامل و شير جانشين آماده ، در حدود 10 در صد وزن بدن گوساله در نظر گرفتهمي شود.
- شير و جايگزين شير بايد در درجه حرارت ثابت نزديك درجه حرارت بدنتغذيه شود.
- به درجه حرارت پايين شير بخصوص در محيط سرد توجه فراوان داشتهباشيد.
- دقت در برنامه غذايي مقدار شيري كه در هر وعده بايد گوساله مصرف نمايدداراي اهميت ويژه اي است.
- اگر در يك وعده شير كمتر و در وعده ديگر شير بيشتريبه حيوان داده شود ممكن است موجب نفخ معده و سوء هاضمه شده ايجاد اسهال و دل دردوگاهي مواقع باعث تلف شدن حيوان گردد.
- اگر شير زيادي به گوساله خورانده شودباعث كاهش جذب و كسالت حيوان مي شود.
- مقدار چربي شير ممكن است سبب دل درد وسوء هاضمه شود پس اگر شيري بيشتر از 4 % چربي داشت با افزودن آب گرم يا شيري كهچربي اش گرفته شده باشد ميزان چربي شير را تقليل مي دهيم.
شير جايگزين:
- شير كامل غذايي است عالي . اما در صورت بالا بودن قيمت شير در بازار مي توانگوساله ها را با شير جانشين تغذيه كرد.
- محاسن جايگزين شير عبارتست از :
- يكنواختي محصول در روزهاي متوالي
- سهولت ذخيره
- كنترل بيماري
- سوداقتصادي
- جايگزينهاي شير دو منشأ گياهي و حيواني دارند. به اين موضوع درانتخاب شير خشك توجه خاص داشته باشيد.
- بخصوص در يك ماه اول زندگي بايد از شيرخشكي استفاده كرد كه منشأ شير داشته باشد.
- در انتخاب شير جايگزين شير خود دقتنمائيد.
- پيشنهادهاي مربوط به مخلوط كردن روي برچسب را بايد به دقت اجرا كنيد.
- مخلوط كردن شير جايگزين شير بايد تا موقعي ادامه يابد كه همه پودر درسوسپانسيون حل شده و تكه هاي يزرگ پودر در سطح يا ته ظرف باقي نماند.
- شيرجايگزين بايد در آب معلق بماند و ته نشين نشود.
- زياد مخلوط شدن شير خشك ايجادكف زياد و جدا شدن چربي و تشكيل يك لايه روغني در سطح ظرف مي كند.
خوراك آغازين:
- مصرف زود هنگام خوراك خشكمهمترين عامل موثر در انتقال گوساله جوان از حالت متابوليسم و هضم پيش از نشخوار بهوضعيت حيوان نشخوار كننده بالغ مي باشد.
- فرآورده هاي تخمير اسيدهاي چربفرار(VFA) بويژه اسيدهاي پروپيونيك و بوتيريك كه از تخمير كنسانتره حاصل مي شوند،عامل رشد و تكامل بافتهاي شكمبه مي باشند.
- بمحض از شير گرفتن گوساله و انتقالبه خوراك جامد, مشكلات بيماري مخصوصا اسهال , روند كاهشي نشان مي دهند .
- محتواي پروتئين خام جيره آغازين بايد در حدود 20 الي 22 در صد در نظر گرفت.
- ميزان انرژي (NEL) جيره آغازين بايد در حدود 9/1 باشد.
- شكل فيزيكي بويژهاندازه ذرات خوراك در آماده سازي خوراكهاي آغازين براي گوساله ها فوق العاده مهم ميباشند. كنسانتره نبايد زياد آردي و نرم باشد زيرا نتيجه عكس روي رشد شكمبه خواهدداشت.
- حجم خوراك مايع تغذيه شده(بيشتر از مقادير مصرف ماده جامد) موجب كاهشمصرف خوراك مي شود.
- جثه حيوان و دسترسي به آب نيز بر مصرف خوراك تاثير دارند.
- به ازاي هر ليتر آب مصرفي بيشتر، مصرف خوراك خشك به ميزان 82 گرم در روزافزايش مي يابد و افزايش وزن هم به مقادير 56 گرم بيشتر مي شود.
- كيفيت جيرهمايع بر ميزان مصرف خوراك خشك موثر است.
- در گوساله هائي كه شير دريافت مي كندتا بيش از 65% افزايش وزن بدن به ميزان مصرف خوراك آغازين بستگي دارد و بعد از شيرگيري گوساله، بايد انتظار داشت كه تغييرات در مقادير مصرف خوراك آغازين اثر زيادتريبر افزايش وزن گوساله داشته باشد.
- گوساله هاي جوان بايد تا حد ممكن در سنيناوليه به مصرف خوراك خشك تشويق شوند. اين امر براي تكامل پوشش شكمبه – نگاري موردنياز براي عملكرد خوب اهميت اساسي دارد.
- استقرار جمعيت ميكروبي بستگي به پيشسازهايي دارد كه خوراك خشك آنرا فراهم مي كند.
علوفه:
- مصرف علوفه قبل از شير گيري سبب كاهشسرعت تكامل پرزهاي شكمبه مي شود . چون اسيدهاي چرب لازم براي رشد پاپيلاهاي شكمبهرا توليد نمي كند.
- اما براي عادت دادن گوساله به مصرف علوفه بهتر است برگيونجه را بعنوان بخش علوفه اي با كيفيت بالا از حدود سن 2 ماهگي در اختيار گوسالهقرار داد.
آب:
- براي رشد و تكثير ميكروارگانيسمها نياز به يك محيطآبكي دارند. براي تأمين اين محيط آب تازه و تميز را در اختيار گوساله ها قرار دهيد.
- مصرف آب مصرف كنسانتره را بالا خواهد برد.
- آب را مي تواند از 3 روزگي وهمراه با شروع مصرف جيره آغازين در اختيار گوساله ها قرار داد.
قطع شير:
- زمان قطع شير وقتي است كه گوساله شما 3 روز متوالي مقدار 5/1 الي 2 كيلوگرم كنسانتره را دريافت مي كند. بنابراين براياينكه بتوانيد گوساله را زود از شير بگيريد، بايد او را به خوردن بيشتر كنسانترهترقيب كنيد.
- با مديريت صحيح گوساله هاي هلشتاين را مي توان در حدود 6 هفتگياز شير گرفت.
- در رمان قطع شير به وضعيت بدني گوساله توجه كنيد. اگر گوسالهشما لاغر است بهتر است چند روز ديگر به دادن شير به او ادامه دهيد.
- در زمانقطع شير از سلامت گوساله مطمئن شويد.
- گوساله را حداقل به مدت 5 روز بعد ازشير گيري تحت نظر داشته باشيد تا مطمئن شويد قطع شير به گوساله شما آسيبي نرساندهباشد.
- قطع شير به دو صورت ناگهاني يا تدريجي انجام مي شود . براي انتخاب اينروشها در مزرعه خود با دامپزشك يا كارشناس خود مشورت كنيد.
اقدامات مديريتي و بهداشتي
از بين بردن شاخ:
- از بين بردن شاخ براي كنترلبهتر گاوها و جلوگيري از صدمات احتمالي صورت مي گيرد.
- اين كار با خمير ( پماد) شاخسوز انجام مي شود.
- از بين بردن شاخ بايد در روز 7 الي 10 زندگي و بامشاهده تكمه شاخ بايد انجام گيرد. اين كار شوك و تنش كمتري در گوساله ايجاد مي كند.
- براي انجام كار ابتدا موهاي اطراف تكمه شاخ را بتراشيد، سپس پماد را بهاندازه يك دوريالي روي تكمه شاخ قرار دهيد.
- براي اينكه از جاري نشدن پماد بهروي صورت و چشمها مطمئن شويد بهتر است از وازلين دور تكمه شاخ استفاده كنيد.
- در استفاده از هر نوع پماد شاخسوز بهتر است دستورات روي برچسب پماد را بدقت مطالعهكنيد.
- در استفاده از پماد حتماً از دستكش استفاده كنيد.
قطعسرپستانكهاي اضافي:
- اين كار بايد در روز 7 الي 10 زندگي انجام شود.
- تشخيص سرپستانك اضافي را به عهده دامپزشك يا تكنسين باتجربه بگذاريد.
- برايقطع سرپستانكها اضافي حتماً تمام نكات بهداشتي را رعايت كنيد.
جلوگيري از عادت مكيدن:
- جا دادن گوساله ها درجايگاه انفرادي و استفاده از سطل تا حد زيادي باعث از بين رفتن عادت مكيدن مي شود .
- گاهي اين عادت در بعضي گوساله ها مشاهده مي شود كه ممكن است در سنين بالاترنيز مشاهده شود. اين موضوع بخصوص در گوساله هاي ماده اهميت دارد چراكه مكيدن پستانيك گوساله توسط گوساله اي كه عادت به مكيدن دارد علاوه بر افزايش انتقال عواملبيماريزاي احتمالي باعث ورم پستان و گاهي كوري پستان مي شود.
- براي جلوگيري ازاين عادت، وسيله اي وجود دارد كهبه بيني گوساله وصل مي شود كه در موقع مك زدن باعثناراحتي در خود و گوساله ديگر در موقع مكيدن مي شود.
جايگاه گوساله:
- جايگاه گوساله بايد جايي بنا شود كه بتوان به آساني فضولات آنرا خارج نمود.
- جايگاه گوساله بايد به نحوي باشد كه دسترسي به مواد بستر و غذا باشد.
- گوسالهنبايد دور از نظر باشد . بهترين محل نزديك زايشگاه و يا در كنار آن است .
- براي جلوگيري از انتشار بيماري بايد جايگاه گوساله را كمي دوراز جايگاه دامهاي بالغبنا نمود.
- جهت گوساله داني بايد به نحوي باشد كه زهكشي در آن بخوبي صورت گيردو بادهاي زمستاني زياد به داخل آن نفوذ نكند و در تابستان حداقل نور خورشيد و درزمستان حداكثر نور خورشيد به داخل آن بتابد.
- لايه نازك عايق كمك مي كند تاحرارت در زمستان كمتر به خارج نفوذ كند و در تابستان نيز خيلي گرم نشود.
- تهويه در جايگاه گوساله حياتي است كه مي تواند طبيعي يا مصنوعي توسط هواكشها درجايگاه بسته حاصل شود. تهويه كافي و دايمي باعث كنترل رطوبت ، حرارت و بو در جايگاهدر طول سال مي شود.
..
علائم تهويه
- جمع شدن قطرات آب زير سقف و ديوارها
- يخ زدنآنها در فصل سرد
- بوي زننده
- رطوبت زياد
- اغلب ساختمانهاي گوسالهداني طوري ساخته مي شوند كه براي خروج هوا قدري فاصله بين سقف و ديوارها وجود داشتهياشد.اين كار به تهويه كمك مي كند.
- در جايگاه باز جريان حركت هوا بايد از سمتگوساله داني به سمت دامهاي بالغ باشد و در جايگاه بسته دستگاههاي تهويه بايد طوريكار گذاشته شوند كه هواي داخل جايگاه دامهاي بالغ به طرف دامهاي بالغ كشيده شود.
- براي پخش يكنواخت گرما و اجتناب از خيس و كثيف شدن كف جايگاه ، بايد شيبمناسب در كف ايجاد گردد و ادرار و آب ناشي از شستشو دورن فاضلاب ريخته شود و بهخارج هدايت گردد.
- كف بهتر است از بتون ساخته شود كه با شيب مناسبي به فاضلابمنتهي گردد.
- به طور كلي زايشگاه و گوساله داني احتياج به نظافت بيشتري دارند .بنابراين طرح ساختماني در آنها بايد به نحوي باشد كه تميز كردن آنها آسان باشد.
- بستر در جايگاه گوساله از اهميت بسياري برخوردار مي باشد.
- كاه غلات ( بلند يا خرد نشده) داراي رنگ روشن ، بوي خوب و قابليت جذب رطوبت مناسب است و بسترخوب وگرمي را تشكيل مي دهد.
- اگر قيمت كاه بالاست ، پوست خرد شده درخت ، خاكاره ، تراشه چوب و غيره را ميتوان به كار برد. اما تا حد امكان از اين مواد استفادهنكنيد.
- بستر بايد حتي الامكان هر روز تعويض شده و قسمتهاي مرطوب آن برداشتهشود.
- جايگاه انفرادي براي گوساله ها بسيار مناسبتر از آغلهاي گروهي مي باشند.
- در جايگاه انفرادي گوساله ها بايد از اجرام ، تغيير ناگهاني درجه حرارت ورطوبت محافظت شوند.
- آغلهاي انفرادي به دودسته ثابت (بتوني)و متحرك( اغلبفلزي)تقسيم مي شوند.
- از مزاياي جايگاه انفرادي مي توان به موارد زيراشاره كرد:
- عدم تماس گوساله ها باهم كه موجب كاهش گسترش عوامل بيماريزا بهحداقل ممكن مي شود.
- امكان بازديد هر رأس گوساله را به منظور دريافت حالاتسلامتي يا بيماري آنها با آساني فراهم مي كند .
- از مكيدن ناف گوساله بوسيلهيكديگر جلوگيري مي نمايد.
- امكان تميز ، شستشو و ضد عفوني نمودن جايگاه بهآساني فراهم مي شود.
- مي توان كف آن را بوسيله بستري از كاه يا كلش كاملاً خشكو پاك نگهداشت.
- جيره يا شير هر گوساله را مي توان به ميزان جثه هرگوساله بهآساني در اختيار آن قرار داد.
- از بروز بيماريهاي تنفسي در اثر جايگاه مرطوب وپخش ميكروبها جلوگيري مي كند.
- البته لازم به ذكر است جايگاههاي انفرادي تعداگارگر بيشتري را لازم دارد.
- خصوصيات جايگاه انفرادي:
• اين جايگاه بايد درسطحي قرار گيرند كه عمل زهكشي در آن بخوبي صورت گيرد.
• ظرف غذا(علوفه وكنسانتره ) بايد در داخل آغل قرار گيرد.
• براي ايجاد تهويه مناسب در تابستانبهتر است در قسمت بالاي ديوار عقب جايگاه دريچه اي ايجاد گردد كه براحتي باز و بستهگردد.
- ابعاد جايگاه انفرادي ثابت را معمولا به صورت زيردر نظر مي گيرند:
120 سانتي متر عرض
180 سانتي متر طول
5 سانتي متر شيبدر كف به سمت فاضلاب
- ابعاد جايگاه انفرادي متحرك اين مقادير كمتر مي باشدومعمولاً براي ساختن اين نوع جايگاهها از ميله هاي فلزي استفاده مي شود كه كف آن رابا مواد بستري مناسب مي پوشانند. از اين آغلها بخصوص در يك هفته اول كه گوساله هاحساس هستند مي تواند مورد استفاده قرار گيرند.اين آغلها كار پرورش گوساله ها را بامشكلات بهداشتي بسيار كمتري ميسر مي سازد. بخصوص كه اين آغلها براحتي قابل شستشوبوده و ضد عفوني كردن و شعله دادن آن راحتتر مي باشد. معمولا تعدادي از اين آغلهايانفرادي را دريك فضاي بسته در شرايط كنترل شده قرار مي دهند كه گوساله ها در يكهفتهاول زندگي كه دوره بحراني است تحت كنترل بيشتري باشند. بعد از تخليه باكس از گوسالهبايد باكس رابدقت شستشو و ضدعفوني كرد.
- از روش مناسب براي مبارزه با حشراتاستفاده كنيد.
- گوساله ها را بايد بعد گرفتن از شير ( 1 هفته بعنوان استرس ازشير گيري در نظر گرفته مي شود) از جايگاه انفرادي خارج كرده و در آغلهاي گروهي درگروه سني بالاتر قرار داد.در اين جايگاهها معمولا 3 تا 5/3 متر مربع فضا ، براي هررأس گوساله در نظر گرفته مي شود.
- پس از تخليه آغل از يك گوساله و قبل از قراردادن گوساله ديگر در آن در صورت متحرك بودن بايد محل آنرا را تغيير داد و در صورتثابت بودن باد بستر و كف آنرا كاملاً جمع آوري و ضدعفوني نمود و حدود 15 سانتي مترسنگ آهك خرد شده در آن قرار داد ( سنگ آهك براي ضد عفوني كف و جذب رطوبت بسيارمناسب مي باشد.
- كف جايگاه بايد قابليت تميز كردن كافي باشد چون در پيشگيري ازبيماري مفصلي بسيار موثر است.طي 3 روز اول زندگي بويژه در 24 ساعت اول ناف راهمناسبي براي ورود عفونت است و بديهي است كه احتمال استقرار عفونت در يك بستر خيس وكثيف بسيار بيشتر از يك بستر خشك و تميز است.
- جاي ظرف آّب و كنسانتره بايد درجايگاه انفرادي در نظر گرفته شود و براحتي قابل دسترس باشد.
.
دستگاه گوارش گاو در برگيرنده :
..
- دهان (دندان ها، زبان و غدد بزاقي)
- حلق
- مري
- معده چهار قسمتي شامل :
• شكمبه Rumen
• نگاري Reticulum
• هزارلا Omasum
• شيردان Abomasums
- روده باريك شامل:
• دئودنوم Duodenum
• ژژنوم Jejunum
• ايليوم Ileum
- روده فراخ شامل :
• روده كور Cecum
• كولنColon
• راست روده Rectum
- جگر
- پانكراس (لوزالمعده)
..
نسبت قسمت هاي مختلف دستگاه گوارش در نشخواركنندگان جوانبالغ
قسمت هاي گوارشي گوساله تازه متولد شده گاو بالغ
شكمبه 25 80
نگاري 25 6
هزارلا 10 3
شيردان 40 11
- لب ها
نسبتاً متحرك
نقش مهمي در انتقال غذا به دهان ندارد.
..
- زبان
دراز، نيرومند، متحرك و سفت
بهآساني پيرامون علوفه و ديگر خوراك ها مي پيچد.
گاو به كمك دندان ها و آرواره هاغذا را به دهان مي كشد.
...
- دهان
فعاليت هاي دهان :
• مصرف آب
• برداشت خوراك
• مخلوط كردن خوراك
• ترشح بزاق
• مرطوب سازي موادخوراكي با ترشح بزاق
• بلع مواد خوراكي، آب و بزاق
• انجام عمل نشخوار
• كاهش اندازه ذرات مواد خوراكي طي فعاليت جويدن دام
..
- دندان ها
32 عدد دندان هميشگي در گاوبالغ
20 عدد دندان شيري در گوساله
آرواره بالا دندان نيش ندارد.
آروارهبالا سكويي دنداني دارد با بافت پيوندي سخت كه روي آن با بافت پوششي شاخي پوشيدهشده.
فرمول دندان هاي شيري و هميشگي
تمام دندان هاي شيري تقريباً تا 2 هفتگي پديدار ميشوند.
..
- بزاق
گاو بالغ در هرروز حدود 200 ليتر بزاق توليد مي كند.
كمترين ميران بزاق در زماني است كه غذا به پايان رسيده و حيوان درحال استراحتاست.
..
نقش بزاق:
• مرطوب سازي خوراك، آسان سازيجويدن و تسهيل عبور به قسمت هاي پائين تر دستگاه گوارش
• ايجاد محيط آبي مناسببراي رشد باكتري ها و هضم خوراك
• نقش بافر براي درصد خنثي نگه داشتن pH شكمبه (بافرهاي بزاق نظير فسفات، بي كربنات، اسيدهاي توليدي ميكرو ارگانيسم هاي شكمبه راخنثي مي سازند)
......
عوامل مؤثر بر ترشح بزاق :
• تحريك فيزيكي دهان حين مصرف
• كشش مري حين بلع
• تحريك زبان طي مصرف خوراك يا نشخوار
• فقدان اكسيژن كهدر حين مصرف خوراك به علت كاهش تنفس رخ مي دهد.
• افزايش فشار گاز در شكمبه
• مصرف مواد علوفه اي با اندازه ذرات بلند
غدد اصلي ترشح كننده بزاق:
• بنا گوش Parotid
• زير آرواره اي Sub maxillary
• زير زباني Sublingual
..
- مري
طول 105 سانتي متر
از حلق تاشكمبه
مواد خوراكي به همراه بزاق با حركات ماهيچه اي مري از دهان به شكمبهمنتقل مي شوند. در موقع نشخوار از شكمبه به دهان منتقل مي شوند.
حركات وروديشكل ناشي از انقباضات عضلات مجاري گوارشي مي باشند كه موجي بوده و باعث اعمال فشاربه مواد خوراكي در طول لوله گوارش مي گردند.
..
- شكمبه
بزرگترين بخش معده نشخواركنندگانكه حجمي معادل 40 تا 50 ليتر دارد.
شكمبه بوسيله پرده هاي ماهيچه اي عرضي بهنام پيلار به يك ناحيه جلويي و يك ناحيه پشتي، يك ناحيه شكمي و دو ناحيه بين تقسيممي شوند.
به كمك فعاليت ديواره ماهيچه اي شكمبه، محتويات آن با حركات چرخشي،جابجا شده و به خوبي آميخته مي شود.
پرزهاي ديواره شكمبه كه نزديك به 1cm طولدارند، سطح جذب را افزايش داده و سبب گرم شدن مواد مي شوند.
شكمبه از ديافراگمتا ناحيه لگن سمت چپ حفره شكمي را پر مي كند.
شكمبه يك محيط تخميري مداوم است.
..
خصوصيات شكمبه:
• اسيديته آن در بين 6 تا 9است.
• محيط تخميري مداوم بزرگ آبي
• اداره ميكروارگانيسم هاي بي هوازي (باكتري ها، پروتوآزها، قلرچ ها و باكتريوناژها)
• محيط كشت ميكروبي با سرعتعبور معين براي بخش مايع و جامد.
• دماي ثابت در دامنه c°38 و c° 42
• فشاراسمزي ثابت و در حدود 240 تا 300 ميلي اسمز
• 65% كل حجم دستگاه گوارش
• محتويات شكمبه حدود 10 تا 20 درصد ماده خشك دارند.
• در هر دقيقه بيش از 2 بارمنقبض مي شود كه سبب مخلوط شدن ميكروب هاي شكمبه با مواد خوراكي و انتقال موادخوراكي ريز به نگاري و شيردان مي شود.
• در شكمبه حدود 30 تا 50 ليتر در ساعتگازهاي متان و دي اكسيد كربن توليد و با آروغ زدن دفع مي شود.
...
- نگاري
نگاري و شكمبه كاملاً از هم مجزانيستند (با يك ديواره كوتاه)
سطح دروني داراي بافت لانه زنبوري است.
عملكردنگاري ذخيره كردن مواد براساس اندازه آن هاست تا قطعات بزرگتر براي هضم بيشتر بهشكمبه برگرداند.
اشياء و اجزاء سنگين و خارجي در نگاري تجمع مي يابند.
دردرون نگاري شياري وجود دارد كه بين مري و هزارلا قرار دارد و به نام ناودان مريمعروف است.( اهميت اين بخش در گوساله مي باشد.)
تفكيك ذرات در نگاري براساس جرمحجمي آن ها است.
ذرات با جرم حجمي كمتر ترجيحاً در داخل شكمبه به عقب بر ميگردند و مواد با جرم حجمي بيشتر در نگاري مي مانند و شانس بيشتري براي خروج از پيشمعده دارند.
...
- هزارلا
مواد خوراكي پس از گذشتن ازشكمبه و نگاري وارد هزارلا مي شوند.
هزارلا از تعداد زيادي لايه ( برگ مانند) تشكيل شده است.
نقش لايه هاي هزارلا در افزايش سطح جذب به ويژه براي آب ميباشند.
هزارلا 70-60 درصد آبي كه به آن وارد مي شود را جذب مي كنند كه تقريباًبرابر 100 ليتر آب در روزخواهد بود.
وجود هزارلا الزامي نيست (شتر و لاماهزارلا ندارند.)
گنجايش هزارلا حدود 20 ليتر است.
...
- شيردان
بخش انتهايي معده نشخواركنندگانمعروف به معده حقيقي
بافت آن مي تواند شير معده را توليد كند.
شيردان اسيدهيدروكلريد HCl ترشح مي كند.
محيط شيردان اسيدي است pH=2
شيردان آنزيم همترشح مي كند.
رنين در حيوانات جوان ترشح شده و باعث لخته و غليظ شدن شير ميشود.
شيردان گاو نزديك به 15 ليتر گنجايش دارد.
...
- نشخوار
گاوها 7 تا 10 ساعت از روز را جهت نشخوار سپريمي كنند.
مراحل نشخوار عبارتند از:
1) برگشت مواد خوراكي بلع شده در دهان
از طريق حركات دودي معكوس كه مواد خوراكي را از طريق مري به دهان هدايت مي كند.
2)دوباره جويدن خوراك
مواد خوراكي بيشتر و كامل تر جويده ميشوند.
3)بلع
بلع مجدد مواد خوراكي كاملاً جويده شده.
4)آروغ زدن
...
اهميت نشخوار
• افزايش ترشح بزاق
• افزايش هضم فيبر از طريق كاهش اندازه ذرات مواد خوراكي و افزايش سطح هضمي آن هاصورت مي گيرد.
• افزايش بازدهي استفاده از منابع علوفه اي
• جلوگيري ازابتلا به بيماري هاي متابوليكي نظير اسيدوز حاد و تحت باليني
• افزايش درصدچربي شير
..
- روده باريك
از دئودنوم، ژرژنوم و ايليوم تشكيل شده است.
محتويات شيردان كهشامل مواد خوراكي است كه به طور جزئي هضم شده و به همراه مواد گوارشي كيموس ناميدهمي شوند.
از شيردان به روده باريك راه مي يابند.
ميانگين طول روده باريك 40متر است كه ظرفيتي حدود 38 ليتر دارد.
روده باريك پرزهايي فراواني دارد كه سطحرا افزايش مي دهند.
حركات دودي روده عامل به حركت در آوردن محتويات روده ميباشند.
..
- روده بزرگ
از دو قسمت روده كور و كولن تشكيل شده
عملاصلي روده بزرگ جذب آب و ذخيره وشكل دهي مواد زائد است.
اگر چه روده بزرگ محلعمده هضم و جذب نيست. ولي جمعيت زيادي از ميكروارگانيسم ها در آن به سر مي برند.
ميكروارگانيسم هاي روده بزرگ مواد مغذي موجود را تخمير و مانند ميكروارگانيسمهاي شكمبه توليد اسيد چرب فرار و پروتئين ميكروبي مي كنند.
اسيدهاي چرب فرارتوليد شده در روده بزرگ مي توانند جذب شده و مورد استفاده قرار گيرند.
پروتئينميكروبي توليد شده در روده بزرگ فابل جذب نيست و از طريق مدفوع دفع مي شود.