تاریخچه و اهمیت traceability(توانایی ردیابی)

[Borna66]

تاریخچه و اهمیت traceability(توانایی ردیابی)
Trace fishمخفف عنوان traceability of fish product میباشد.
Traceability یعنی چه؟ این واژه از دو کلمه trace به معنای رد یابی و ability به معنای توانایی تشکیل شده است.
طبق تعریف عمومی سازمان استاندارد جهانی (ISO) از واژه traceability توانایی برای پیگیری تاریخچه و موقعیت هر محصول تولید شده بوسیله ثبت اطلاعات آن محصول را گویند
این اطلاعات از اولین مراحل تولید و تهیه مواد اولیه تا زمان رسیدن محصول به دست مصرف کننده را در بر می گیرد که به تناسب توانایی شرکتها ثبت می گردد.
تاریخچه ایجاد توانایی ردیابی
بحران بیماری جنون گاوی(mad cow disease) تب برفکی (food & mouth disease) و آلودگی محصولات کشاورزی با سموم فسفره و سنتتیک مانند دی اکسین(dioxin) که در اروپا بعنوان یک رسوایی غذایی از آن یاد می شود وسپس فراخوان بسیاری از شرکتهای تولید کننده مواد پروتئینی گیاهی و حیوانی جهت بازپس گیری این محصولات و بررسی مجدد جهت حفظ وجه اعتبار بین المللی خود; سازمانهای غذایی اروپا را بر آن داشت که در این زمینه چاره ای بیاندیشند.
بدین سبب با پیشنهاد انستیتو شیلاتی نروژ و حمایتهای کمیسیون اروپا در سالهای 2000 تا 2002 میلادی کنفرانسهای زیادی در ارتباط با بحرانهای آلودگی محصولات غذایی برگزار شد.
پیتر السن(petter olsen) برگزار کننده این اجلاس به همراه همتایان اروپایی خود با ارائه راه حلهای مختلف جهت مدیریت امنیت غذایی در نهایت فرایند ردیابی را برای اولین بار در فراورده های گوشتی به اجرا در آوردند و از ژانویه 2005 این استندارد برای تمامی محصولات در اروپا بصورت اجرایی در آمد.(تصویر 1)
اهمیت توانایی ردیابی در صنعت فراوری آبزیان
با افزایش اعتبار سازوکار توانایی ردیابی و حتی ایجاد کد ایزو 8402 جهت پیگیری محصولات غذایی این فرایند در محصولات دریایی با توجه به فسادپذیری بالا سریعا به اجرا در آمد.
توانایی رد یابی را می توان به روشهای نیمه اتوماتیک نیز به اجرا در آورد اما امروزه با پیشرفتهای ابزار رایانه ای عمدتا این کار بصورت اتوماتیک انجام می گیرد بر ان اساس سه نوع متفاوت از توانایی رد یابی را می توان تعریف کرد. (تصویر2)

1-ردیابی داخلی internal traceability
در محدوده یک حلقه زنجیره مثلا کارگاه یا کارخانه یا مزرعه اطلاعات ثبت می گردد برای مثال در محدوده یک مزرعه از آماده سازی استخر; بررسی منبع آب ;میزان رشد ; برداشت و سایز بندی ثبت اطلاعات می شود.
یا در محدوده یک کارخانه فراوری از مرحله ورود مواد خام ; عملیات فراوری و بسته بندی اطلاعات ثبت می گردد.
2-زنجیره ردیابی chain traceability
توجه روی تمامی حلقه های زنجیره تولید و نقل و انتقال اطلاعات یک حلقه از زنجیره تولید وتحویل به حلقه های دیگر زنجیره را شامل می شود.
3-ساز و کار کنترل ردیابی traceability syste
ابزارها و روشهایی برای تایید مواردی که روی برچسبها ثبت میشود به کمک PCR و...و نحوه استاندارد کردن برچسبها بصورت بین المللی را در بر می گیرد. (تصویر 3)
با توجه به اینکه در جلسات استاندارد سازی برچسبها به این مسئله پرداخته شد که نمی توان کلیه اطلاعات را روی برچسب محصول ثبت کرد شمایی از یک برچسب استاندارد شده در ذیل ارائه شده است.
کد تولید:
بر اساس کارخانه یا مزرعه ;تاریخ دریافت محصول و تاریخ تولید محصول ثبت می گردد البته یک محصول ممکن است شامل چندین کد تولید باشد.

کد محموله تولیدی: Batch number ;Pallet number ;Unit number) ) بوسیله دستگاه برچسب زن نصب می گردد و اجازه پیگیری محصول و کارخانه تولید کننده را می دهد.

بارکد: نیز این امکان را که با ورود رمز بتوان به اطلاعات ثبت شده محصول دسترسی داشت را فراهم می کند.

محل صید : مشخصات اینکه محصول از دریا صید شده یا از آب شیرین صید شده یا از محصولات پرورشی است و نام کشوری که محصول از آبها یش صید یا در آبهایش پرورش داده داده شده است ثبت می گردد. (تصویر 4)

تهیه وتنظیم : دکتر علی باقرپور
کارشناس دفتر بهبود کیفیت و فرآوری آبزیان

منابع:
1- INFO Fish Regional workshop 2006
2- Investigation on traceability of fish product in ICELAND
DALIAN Fisheries university 2002
3- www.tracefish.org

[Borna66]

امروزه موضوع قابليت رديابي بحث روز سازمانهاي بازرسي آبزيان و صنايع شيلاتي در دنيا است . از ?انويه سال 2005 ميلادي صنايع غذايي و شيلاتي اتحاديه اروپا و همچنين كشورهاي ثالث كه خواهان صادرات محصولات خود به اروپا هستند بمنظور انطباق الزامات قانون شماره 178 پارلمان و شوراي اروپا مورخ 28 ?انويه 2002 ميلادي بايستي اين سيستم را اجرا كنند.
قابليت رديابي يا Traceability به معني توانايي رديابي كردن تعقيب و شناسايي محصول يا محموله مواد غذائي در تمام مراحل توليد فرآوري و توزيع است.
از نظر سازمان استاندارد بينالمللي (ISO )قابليت رديابي عبارتست از : توانايي رديابي كردن تاريخچه محل و كاربرد محصول موردنظر هنگامي كه اين محصولات بيانگر مبدا محل مواد اوليه و تاريخ فرآوري ميباشد.
قابليت رديابي سلامتي مصرفكنندگان را افزايش ميدهد.
قابليت رديابي كنترل سريع وآسان محصول را ممكن ساخته و شناسايي همه محصولات را براي مشتريان تضمين مي كند.
قابليت رديابي توانايي شناسايي همه افزودنيها و مستندات فرآيند را براي محصولات توليدي كارخانه تضمين مي كند. همچنين ابزاري است كه بوسيله آن مواد اوليهافزودنيهاي غذايي محصولات و بستهبندي آنها در طول زنجيره عرضه رديابي ميشود. در نهايت قابليت رديابي يك سيستم كنترلي است.
مهمترين و مرتبطترين قانون در اين خصوص مواد 18 تا 20 قانون EC به شماره 2002/178 است.

ماده 18- قابليت رديابي
اين ماده الزام رديابي تمام مواد اوليهاي كه قرار است در تهيه مواد غذايي بكار رود و يا انتظار آن ميرود كه در تهيه مواد غذايي بكار رود را بيان ميدارد . اين الزام هم شامل توليدكننده و هم مصرفكنندة موادغذائي ميباشد. رديابي بايد داراي سيستم مناسبي باشد و اطلاعات آن بايد در صورت درخواست مقامات ذيصلاح قابل دسترسي باشد.

جزئيات ماده 18:
1-رديابي مواد غذايي و خوراك دام و جانداراني كه براي توليد غذا بكار ميروند و هرگونه ماده ديگر كه قرار است در مواد غذايي استفاده شود و يا انتظار داريم كه در تهيه چنين موادي بكار رود بايد درتمام مراحل توليد فرآوري و توزيع مورد تصديق قرار گيرند.
2-متصديان تجارت مواد غذايي و خوراك دام بايستي قادر باشند تا هر فردي كه مواد غذايي از طرف آنها عرضه شده شناسايي كنند ازاينرو چنين متصدياني بايستي به سيستمها و روشهايي تجهيز شوند كه قابليت ارائه اطلاعات لازم به مقامات ذيصلاح را داشته باشد.
3-متصديان تجارت مواد غذايي و خوراك دام بايد به منظور شناخت ساير مشاغلي كه مواد اوليه را تامين ميكنند سيستم و روشهايي مناسب داشته باشند. اين اطلاعات بايد در صورت درخواست براي مقامات ذيصلاح قابل دسترسي باشد.
4-مواد غذايي كه در بازار عرضه ميشود ويا احتمال عرضه آن در جامعة اروپا وجوددارد . بايستي بطور كافي و مناسب جهت تسهيل امر رديابي از طريق مدارك مربوطه يا اطلاعات منطبق با نيازهاي مرتبط بر چسب گذاري شده باشند.

ماده 19 - مسئوليت متصديان تجارت مواد غذايي
1-چنانچه متصديان تجارت مواد غذايي به موردي از عدم انطباق درخصوص تهيه توليد فرآوري و عرضه يك ماده غذايي با الزامات ايمني بهداشتي برخورد كنند بايستي بلافاصله از بازار و از مرحلهاي كه كنترل روي نخستين فروشندة مواد غذايي صورت نگرفته برگردانده شود . همچنين بايستي به مقامات ذيصلاح اطلاعرساني شود و جائيكه احتمال دسترسي به مشتري وجود داشته باشد بايستي براي برگرداندن آن محموله دلايلي ارائه كرده و همچنين در صورت نياز فراخواني براي مشترياني كه محصولات قبلا به آنها عرضه شده وجود داشته باشد يعني جائيكه اقدامات كافي براي محفاظت از سلامت مصرفكننده صورت نگرفته است.
2-متصدي تجارت مواد غذايي كه مسئول امور توزيع و فروش هستند بطريقي كه بر بستهبندي برچسبگذاري ايمني و صحت مواد غذايي تاثير نميگذارد در محدوده فعاليتهاي مربوطه بايد به منظور برگرداندن محصولاتي كه با الزامات ايمني مواد غذايي عدم انطباق دارند تدابيري اتخاذ نمايد و بايد در مشاركت براي ايمني مواد غذايي بوسيله كسب اطلاعات لازم در خصوص ردگيري مواد غذايي با اقدامات توليدكنندگان فرآوري كنندگان سازندگان و يا مقامات ذيصلاح در اين راستا همكاري نمايند.
3-چنانچه متصدي تجارت مواد غذايي دليلي بر مضر بودن محصول عرضه شده در بازار به سلامت جامعه داشته باشد بايستي بلافاصله به مقامات ذيصلاح اطلاع دهد . همچنين متصديان بايستي اقدامات قابل پيگيري بمنظور جلوگيري از بروز مخاطره در سلامت مصرفكننده نهايي را به مقامات ذيصلاح اطلاع دهند و نبايد از همكاري افراد (مردم) دربارة انطباق قوانين ملي و قوانين اجرائي با مقامات ذيصلاح در مواردي كه اين همكاري ميتواند خطر ناشي از مواد غذايي را كاهش داده و يا حذف كند جلوگيري كنند.
4-متصديان تجارت مواد غذايي بايد در خصوص اقدامات قابل پيگيري به منظور كاهش بروز مخاطرات از عرضه مواد غذايي كه تا بحال وارد زنجيرة توزيع شدهاست با مقامات ذيصلاح همكاري كنند.

ماده 20 : متصديان و سازندگان خوراك دام
مسئوليتهايي براي متصديان تجارت خوراك دام
1-اگر متصدي تجارت خوراك دام با موردي از عدم انطباق درتوليد و عرضة خوراك دام فرآوري شده توليد شده و يا توزيع شده با الزامات ايمني خوراك دام مواجه شوند بايستي بلافاصله نخستين اقدام را براي برگرداندن خوراك دام از بازار بكار بسته و پس از آن به مقامات ذيصلاح اطلاع دهد. درچنين شرايطي بايد در مورد ماده (3) 15 بطوريكه محموله يا (lot) يا مرسوله الزمات ايمني خوراك دام را بر آورده نميسازد آن محموله بايستي از بين برده شود مگر اينكه مقامات ذيصلاح مجاز بدانند متصدي ميتواند بطور دقيقي به استفاده كنندگان از خوراك دام دربارة عودت آن اطلاع دهد و درصورت نياز و ضرورت وقتي ساير اقدامات براي دستيابي به سطح بالاي ايمني و سلامتي كافي نيست فراخواني از آنها درخصوص محصولاتي كه قبلا ارائه شده انجام دهد.
2-متصدي تجارت خوراك دام كه مسئول امور توزيع و فروش است و بر بستهبندي برچسبگذاري ايمني و صحت خوراك دام تاثيرنميگذارد در محدوده فعاليتهاي مربوطه بايد به منظور برگرداندن محصولاتي كه با الزامات ايمني خوراك دام عدم انطباق دارند تدابيري اتخاذ نمايد و بايد در مشاركت به منظور ايمني مواد غذايي بوسيله كسب اطلاعات لازم در خصوص ردگيري خوراك دام با اقدامات در دست اجراي توليدكننده فرآوري كننده سازندگان و يا مقامات ذيصلاح همكاري نمايند.
3-متصدي تجارت خوراك دام بايستي بلافاصله در صورت مشاهده مواردي كه دال بر وجود عدم انطباق با الزامات ايمني خوراك دام در خصوص محصول عرضه شده به بازار را به مقامات ذيصلاح يا اطلاع دهد. همچنين متصديان بايستي اقدامات قابل انجام را به منظور جلوگيري از مخاطرات ناشي از خوراك دامي كه آنها عرضه مي كنند ويا تابحال عرضه كردهاند با مقامات ذيصلاح همكاري داشته باشند.

ماده 19 و 20 : ايجاد مسئوليت براي شركت هاي خاص كه بلافاصله بايستي:
-محصولات مضنون با مصرف انساني را عودت دهند.
-جهت كاهش و ياحذف مخاطره به مقامات صلاحيتدار مربوطه اطلاع دهند و از با آنها همكاري كنند.

ماده 11:
لازم است همه مواد غذايي و خوراك دام وارداتي از كشورهاي ثالث صادركننده به اتحاديه اروپا الزامات اين قانون و يا حداقل معادل آن را رعايت كنند. اين مهم درسال 2002 تدوين و اطلاع رساني شده و درسال 2005 به اجرا درخواهد آمد.

قوانين ديگر مرتبط با قابليت رديابي:
Directive شماره 95 اتحاديه اروپا سال 2001درخصوص ايمني محصول كه تصريح ميدارد : لازم است شركتها:
-قابليت رديابي محصول بسوي مبداء توليد داشته باشند.
-سيستمهايي جهت بازگرداندن محصولات ناسالم داشته باشند.
-مقامات ذي صلاح را آگاه سازند
در اتحاديه اروپا قابليت رديابي و سيستمهاي بازگرداندن محصول از الزامات متداول دربارة محصولات غذايي هستند. ديگرقوانين اتحاديه اروپا مانند قابليت رديابي و سيستمهاي فراخواني محصول خاص نيستند اما اجزاي گوناگوني از چنين سيستمهايي در صنايع شيلاتي تنظيم ميكنند.
ليست زير قوانين كامل در اين خصوص نبوده ولي جزئيات مثالهايي كه با قابليت رديابي ارتباط دارند را فراهم مي كند.

Directive 93/43 EEC:اين دستور در مورد شرايط بهداشتي مواد غذايي بوده و قوانين تجارت موادغذايي از جنبههاي بهداشتي و الزامات ضروري براي تمامي توزيع كنندگان و دستاندركاران موادغذايي را ارائه ميدهد.
Directive 91/493 EEC:با توجه به شرايط بهداشتي براي توليد و ارائه در بازار محصولات شيلاتي قوانين ديگري در خصوص شرايط بهداشتي صنعت ماهي فراهم مي كند.
Directive 89/396 EEC:براساس اين Directive تمامي موادغذايي بوسيله يك شماره محموله مشخص ميشوند .يك محموله يا (lot) به صورت زير تعريف ميشود:
گروهي از واحدهاي فروش موادغذايي توليدشده ساخته شده و يا بسته بندي شده در شرايط مشابه وقتي مواد غذايي پيش بستهبندي مي شود. اين بدين معني است كه برچسبي به بسته چسبانده شده و يا در مورد محصولات غيربستهبندي شده با مدارك همراهي ميشود.

Directive 2003/89 EEC: اصلاحية Directive شماره 13 اتحاديه اروپا درسال 2000, در ارتباط با علائم وجود مواد افزودني در مواد غذايي كه بايستي بوسيله كشورهاي عضو تا 25 نوامبر سال 2004 ميلادي اجرا شود قانون پيش از آن كه محصولات حاوي 25% مواد افزودني را از شمول قانون معاف كردهبود حذف كرده و برچسب گذاري اجباري براي تمامي تركيبات افزودني مخصوصا مواد غذايي كه بالقوه پس از مصرف حساسيت ايجاد ميكنند نظير فندق و فرآوردههاي دريايي را جايگزين مي كنند.
قانون شوراي جامعه اقتصادي اروپا به شماره 93/2847مبني بر تاسيس سيستم كنترل قابل اجرا در سياست شيلاتي و قانون شوراي اتحاديه اروپا بشماره 2371 سال 2002 ميلادي مبني بر حفاظت وبهرهبرداري پايدار منابع شيلاتي مطابق همان سياست كلي لازم است كه تمام شناورهاي صيادي بيش از 15 متر (از اول ?انويه سال 2005) بوسيله ماهواره پايش شوند و كشورهاي عضو تمامي مدارك و اسناد كامپيوتري در ارتباط با شناسايي موقعيت و اطلاعات مربوط به صيد اين شناورها نگهداري كنند.
يك بخش اساسي هر سيستم قابليت رديابي برچسبگذاري محصول است. الزامات قانوني در مصوبة شوراي اتحاديه اروپا به شماره 104 سال 2000 درخصوص بازارهاي مشترك محصولات شيلاتي صيد شده از دريا و پرورشي سياست متعارف شيلاتي با هدف زير را تشكيل ميدهد.
تثبيت بازارها در خصوص اين فرآوردهها و وضع كردن علائم مشخص يا الزامات برچسبزني براي ماهياني كه به مشتري فروخته ميشود.
اين مطلب بيانگر اين است كه طبقه بندي كردن محصولات مشخص و معين شامل ماهي تازه لازم است كه با علائم زير برچسبگذاري شود:
-نام گونه نام لاتين نام معمول
-روش صيد در دريا آبهاي داخلي يا پرورشي
-مناطق صيد سازمان فائو (FAO) مناطق شيلاتي دريايي داخلي و حتي كشوري كه فرآورده توليدي پرورشي است را مشخص كرده است.

قانون كميسيون اتحاديه اروپا به شماره 2065 سال 2001 ميلادي
قانون مفصل وضع شده براي كاربرد قانون شماره 104 سال 2000 ميلادي شوراي اتحاديه اروپا در ارتباط با اطلاعرساني مشتريان درباره محصولات شيلاتي و آبزيپروري قانون شوراي جامعه اقتصادي اروپا به شماره 2092 سال 1991 ميلادي درخصوص توليد ارگانيك محصولات كشاورزي و علائم مربوط به محصولات كشاورزي و مواد غذايي:
اين قانون اين امكان را بوجود ميآورد كه قابليت رديابي محصولات آبزي پروري ارگانيك در قوانين گنجانده شود.

قوانين غيراتحاديه اروپا درخصوص رديابي محصول:
در اروپا قابليت رديابي بعنوان يك عنصر لازم در قانون ايمني موادغذايي تلقي ميشود در صورتيكه در آمريكا از آن بعنوان يك ابزار در موارد زير ياد ميشود:
-برآوردهكردن اهداف وي?ه ايمني مواد غذايي
-اثبات آنچه توليدكننده يا عرضة كنندة محصول دربارة آن ادعاميكند.
مثلا محصول ارگانيك در ايالات متحده تاكيد بر اين است كه قابليت رديابي مبدا محصول نبايستي در غياب (2001 NFPA) مراقبتهاي وي?ه ايمني مواد غذايي اجباري باشد. بحث حاضر بايستي تابحال حل شده است. ليكن عليرغم اختلافات آشكار عقايد درخصوص رديابي هنوزهم بكارگيري رديابي به منظور صادرات به آمريكا يك الزام است.
مسئوليت تضمين فرآوردههاي دريايي صادره به آمريكا پاسخ به الزامات قانوني است كه از اداره دارو وغذا آغاز ميشود.
اگرچه سيستمهاي حصپ تصديق شده نياز صادرات محصولات دريايي به بازارهاي آمريكا تحت نظر قانون21FDAو 123CFRاست راهكارهاي سالم و بهداشتي فراوري محصولات شيلاتي و واردات آنها
الزام مشخصي جهت اجراي سيستم رديابي محصول وجود ندارد. ليكن بعنوان بخشي از سيستم HACCP (حصپ) بايستي ارتباطي بين batch (محمولهها) و مدارك فرآوري كه ميتواند فقط بوسيله ثبت كدهاي شناسايي محمولهها روي مدارك فرآوري بدست آيد وجود داشته باشد.
بعنوان بخشي از قانون اخير كه به منظور بالابردن امنيت عرضه غذادر پاسخ به حملات تروريستي معرفي شده آمريكا امنيت سلامت عمومي و آمادگي بيوتروريسم وپاسخ قانون 2002 (188-107 PL) را معرفي كرد. اين قانون به پنج بخش تقسيم ميشود كه عنوان سوم حفاظت ايمني و امنيت تهيه موادغذايي و دارويي كه مرتبطترين موضوع با بحث قابليت رديابي (Traceability) است.

اين بخش داراي شروط زير است:
بخش 305- ثبت توليدكنندگان مواد غذايي لازم است متصدي مالك يا موسسه مسئول يك واحد فرآوري داخلي و يا خارجي تا 12 دسامبر سال 2003 مدارك مربوطه را به سازمان FDA ارائه دهد.

بخش 306- تشكيل و نگهداري مستندات ايجاد و نگهداري مدارك براي تعيين تامين كننده و گيرنده بعدي مواد غذايي لازم است مثل (قبلي و بعدي) چنين مداركي به FDA اين اجازه را مي دهد كه مخاطراتي را كه سلامت مصرف كننده را (انسان يا دام) بطور جدي تهديد كرده و يا باعث مرگ ميشود شناسايي كند.
اين بخش به دليل آنكه براي شركتهاي علاقمند به صادرات مواد غذايي بازارهاي آمريكا را مجبور به اجراي رديابي داخلي محصولاتشان مي كند حائز اهميت است.
بخش 307 – پيش آگهي لازم براي ارسال مواد غذايي لازم است پيش از ارسال مواد غذايي مراتب به FDA اطلاع داده شود اين اطلاع رساني بايد شامل موارد زير باشد:
- توصيف محصول
- سازنده و حمل و نقل كننده
-پرورش دهنده
- كشور مبدا
- كشوري كه كالا از آنجا حمل ميشود
- بندري كه محصول از آنجا اجازه ورود پيدا مي كند
مجموع اطلاعات لازم به روش حمل ونقل بستگي دارد اما نبايد از 5 روز فراتر رود و بايد حداقل هشت ساعت از زمان ورود آن به بندر باشد.
علاوه بر قوانين FDA دستورالعملهايي را تدوين كرده است كه شامل ضمانت شركت به شرح زير ميباشد:
-راهبرد موثر براي جمعآوري محصولات شكل دار وجود دارد
- مواد ورودي با سفارشاتي كه به عرضه كنندگان مشخص فرستاده شده مطابقت داشته باشد.
- عرضه كنندگان تمام مواد اوليه شامل مواد بسته بندي افزودنيها برچسبها و غيره بايد شناخته شده باشند ترجيحا مستقل بودن هم مورد مميزي قرار گيرد.
- كدگذاري و بسته بندي محصولات ورودي بايستي از قبل شناخته شوند و مطابق رسيد تائيد شود.
- مكان نگهداري و استفاده از تمام مواد اوليه بايستي در تمام مدت حضور در كارخانه رديابي شود.
- رديابي محصول نهايي انجام شود.

براي مشاهده تصاوير به پيوست يك مراجعه فرمائيد.
مرتضي پهلوان يلي - كارشناس اداره كل توسعه بازار و صنايع شيلاتي