ورزش‌های سنتی Traditional Sports

[alamatesoall]

بازی‌ها و ورزش‌های سنتی (Play Games and Traditional Sports) و بازی‌های بومی و محلی Native از زمان‌های گذشته، به عنوان وسیله‌ای در ایجاد انگیزه‌ی حرکت، تلاش برای آمادگی جسمانی و لذت بردن از تفریحات، زمینه مناسبی را جهت گسترش سلامتی افراد در گروه‌های سنی مختلف مردم فراهم نموده‌اند.

انقلاب صنعتی علاوه بر ایجاد تغییرات بسیار در زندگی مردم، موجب افزایش سریع نظام‌های ارتباطی جدید شد. در دوران جدید، ایجاد هماهنگی و تلاش برای رسیدن به استانداردهای بین‌المللی در زمینه‌های مختلف و ارایه خدمات و مراقبت‌های سلامتی و ورزشی به عنوان نیازی اساسی، ملموس و محسوس شد. مجموعه این تغییرات، الگوها و روش‌های توسعه، بازی‌ها و ورزش‌های سنتی را نیز تحت تأثیر خود قرار داد. با ورود ورزش‌های جدید به ویژه در برنامه بازی‌های المپیک که از پوشش وسیع رسانه‌ای برخوردار بودند ورزش‌های سنتی در سایه قرار گرفتند.

در این راستا بسیاری از تمدن‌های کهن فرصت و سهم اندکی در معرفی فرهنگ‌های بومی خود را یافتند. بسیاری از کشورها مقهور فرهنگ جهانی ورزش شدند. ایرانیان در گذشته با معرفی ورزش‌هایی چون چوگان و یا هاکی (چوگان مردمی) سهمی در فرهنگ جهانی را به خود اختصاص داده‌اند اما به دلیل فقدان یک استراتژی فرهنگی مؤثر و مشخص و عزمی ملی یکی دیگر ار ورزش‌های پهلوانی و کهن ایرانی (ورزش‌های زورخانه‌ای) در معرض هجوم ورزش‌های مدرن و بین‌المللی قرار گرفت. نقش و کارکردهای اجتماعی و فرهنگی و ورزشی آن با مخاطره مواجه شد. شایان ذکر است در تلاقی سنت و مدرنیزم تنها ورزش‌هایی توانستند در عرصه‌های بین‌المللی مطرح شوند که در روند مدرنیزاسیون غربی خود را با استانداردهای جدید وفق دادند.

آلن گاتمن (Allen Gattmann) در کتاب Games and Empires نشان می‌دهد که روند ارائه ورزش‌های جدید در آسیا دیرتر اتفاق افتاد. پس از 68 سال از شکل‌گیری جنبش المپیک نوین به رهبری بارون پیر دوکوبرتن به همت پروفسور کانو سرانجام یکی از آرمان‌های فرهنگی آسیایی محقق می‌گردد و در بازی‌های المپیک 1964توکیو ورزش جودو به عنوان یکی از ورزش‌های آسیایی در برنامه بازی‌های المپیک قرار گرفت و در بازی‌های المپیک سیدنی شاهد حضور یکی دیگر از ورزش‌های آسیایی به نام تکواندو در برنامه بازی‌های المپیک هستیم.

مفهوم «فرهنگ جهانی» و فرآیند «جهانی‌سازی»
مفهوم «فرهنگ جهانی» و فرآیند «جهانی سازی» موضوعات پیچیده‌ای است که نمی‌تواند با جزئیاتش در اینجا مورد بررسی قرار بگیرد. به منظور اختصار اجازه دهید به این دو مفهوم اشاره شود.

جهانی شدن در گسترده‌ترین و لیبرال‌ترین (1) مفهوم خود اشاره به ارتباط‌پذیری متقابل inter) (Connectedness (2) فرهنگ، ساختار و نمایندگی در سطح جهان دارد. (رجوع کنید به کار آرچر 1991، صفحه 133).

در محدودترین و نوعاً سختگیرانه‌ترین مفهوم خود اشاره به غربگرایی یا به طور خاص‌تر آمریکایی شدن یا تحقیرآمیزتر کوکاکولاگرایی یا مک دونالدگرایی دارد. (ریترز (3) 1996)


فرآیند ورزشی‌سازی (Sportification)

علیرغم گوناگونی منشأ اجتماعی ورزش‌های جدید، شاهد تغییر عمده فرآیند ورزشی سازی (Sportification) تغییر شکل مسابقات قومی به ورزش‌های جدید هستم. ماهیت این شکل از طریق تعریف ایده‌آل ـ تیپیکال (4) اینگهام (1979) از ورزش «سازمان یافته» در دو چهارچوب تاریخی (ماقبل مدرن و مدرن) و تحلیل مقایسه‌ای دانینگ و شرید (Dunning and Sheards) (1979 صفحه 34 ـ 33) از خصوصیات ساختاری مسابقات قومی و ورزش‌های جدید نشان داده شده است.


مراحل تغییر شکل و یا انتقال بازی‌های قومی

بیل(5) (1989) چنین پیشنهاد می‌کند: تغییر شکل و یا انتقال بازی‌های قومی به ورزش نوعاً در برگیرنده پنج مرحله می‌باشد که در چرخه کلی کمتر از یک قرن و در بعضی موارد به پنجاه سال می‌رسد.

این تغییر شکل و یا انتقال بازی‌های سنتی به ورزش‌های بین‌المللی به طور کلی از مراحل زیر گذشته است:

1ـ مرحله بازی‌های بومی و محلی (the folk game stage)
2ـ شکل‌گیری باشگاه‌ها (the formation of Clubs)
3ـ ایجاد دیوان‌سالاری ملی وضع قوانین (The establishment of a rule – making national Bureaucracy)
4ـ گسترش و پذیرش ورزش در دیگر کشورها (the diffusion and adoption of the sport in other countries)
5ـ شکل‌گیری یک دیوان‌سالاری بین‌المللی می‌باشد. (The Formation of international Bureaucracy)

[alamatesoall]

در تلاقی سنت و مدرنیسم پروفسور جان لوی John w.loy فرایندهای اجتماعی، استاندارد کردن و نهادینه‌سازی ورزش به پارامترهایی چون:

- ساختار اجتماعی (Social structure)
- تفکر اجتماعی (Social thought)
- مشارکت اجتماعی (Social particpation)
- توزیع اجتماعی و گسترش فرهنگی (Social distribution & cultural diffusion)
اشاره می‌نماید.

به نظر می‌رسد برای نهادینه‌سازی ورزش باستانی بر اساس فرایندهای اجتماعی Social process و معرفی آن در عرصه‌های مختلف داخلی و خارجی باید به پارامترهای فوق توجه نمود.

در این جا مایل هستم در خصوص ورزش باستانی یا ورزش‌های زورخانه‌ای توضیحات بیشتری را ارائه نمایم. ورزش باستانی از دو واژه ورزش باستانی معادل لغات انگلیسی Sport برای ورزش و Ancient برای باستانی تشکیل شده است. زورخانه محلی است که این ورزش در آن انجام می‌شود.
ورزش‌های زورخانه‌ای براساس نوع استفاده از ابزار و وسایل ورزشی، به دو گروه تقسیم می‌شوند:

1ـ حرکات با وسیله شامل، سنگ گرفتن، میل‌گیری، شنا و کباده زدن می‌باشد.
2ـ حرکات بدون وسیله شامل: تمرینات کششی و گرم کردن، پای زدن، چرخیدن و کشتی پهلوانی است.

از منظر هدف، زمان، حالت و چگونگی اجرا و نمایش ورزش باستانی به صورت‌های زیر انجام می‌شود.

1ـ اجرای ورزش‌ باستانی در زورخانه‌ها
این اجرا بیشتر با اهداف آمادگی جسمانی و تفریحات سالم و غنی‌سازی اوقات فراغت در زورخانه‌ها انجام می‌شود، معمولاً حدود دو ساعت طول می‌کشد و با تعارفات و غزل‌خوانی برخی از ورزشکاران خوش صدا توأم است و مرشد با سخنان جذاب بر شیرینی تمرین و اجرا می‌افزاید. این نوع تمرینات بیشتر بین همه گروه‌های سنی بزرگ سال رایج است. ورزشکاران هر یک بر حسب سابقه ورزشی و مقام‌های ورزشی دارای درجات مختلفی هستند و هنرنمایی می‌کنند.

2ـ مسابقات ورزش باستانی
سازماندهی رقابت‌های ورزشی در ورزش باستانی بین گروه‌های مختلف ورزشی در قالب مسابقات هنرهای فردی و تیمی انجام می‌شود. همه گروه‌های سنی می‌توانند از خردسالی تا کهن‌سالی در این مسابقات شرکت نمایند.
از سوی فدراسیون ورزش باستانی و کشتی پهلوانی جمهوری اسلامی ایران هر ساله مسابقات مختلفی در گروه‌های سنی مختلف انجام می‌شود. این مسابقات در گروه سنی نوجوانان زیر 12 سال تا به اضافه 80 سال برگزار می‌شود. در برخی از شهرهای ایران گزارش فعالیت ورزشکاران باستانی کار بالای یک صد سال وجود دارد.

زورخانه‌ها به عنوان میراث فرهنگی ارزشمند مردم ایران زمین و مردم منطقه و کهن‌ترین باشگاه‌ها و سازمان‌های ورزشی جهان مطرح بوده است. به گفته ادوارد براون شرق‌شناس قدمت زورخانه‌ها به دوران باستان پیش از میلاد حضرت مسیح (ع) حدود 3000 هزار سال می‌رسد. در گذشته این ورزش در ایران و به ویژه در غرب و جنوب و آسیای میانه رایج بوده است. بسیاری از صاحب‌نظران داخلی و خارجی معتقد هستند این ورزش علاوه بر آثار مثبت ورزشی با داشتن ساختار ورزشی و فرهنگی آداب و رسوم مبتنی بر فتوت، جوانمردی، صفا و ادب می‌تواند به عنوان یک ورزش و ابزار تربیتی از جایگاه مناسب‌تری برخوردار شود.

ورزش‌های زورخانه‌ای علاوه بر برخورداری از جنبه‌های فرهنگی، هنری و زیبایی‌شناسانه در تقویت قدرت، استقامت و هماهنگی اسکلتی بدن مؤثر است و برای سلامتی و آمادگی جسمانی اقشار مختلف مردم و دستیابی به کیفیت زندگی بهتر می‌تواند مفید و مؤثر واقع شود.


* سید امیر حسینی (رییس آکادمی ملی المپیک و پاراالمپیک )



منابع:
حسن پرتو بیضایی، تاریخ ورزش باستانی ایران 1337 چاپ جدید انتشارات وزرا 1382
غلامرضا انصافپور، تاریخ و فرهنگ زورخانه و گروه‌های اجتماعی زورخانه‌رو، مرکز مردم‌شناسی 1353.
www.bashgah.net/fa/content/show/6127