تربيت بدني و ناهنجاريهاي بدني برگشت پذيردانش آموزان

[O M I D]

تربيت بدني داراي حيطه وسيعي مي باشد كه يكي ازحيطه هاي آن ، كه درارتباط با مبتلايان به ضعفهاي بدني وعوارض جسمي وحركتي مي باشد، حركات اصلاحي نام دارد.

باتوجه به گسترش زندگي شهر نشيني وصنعتي شدن جوامع بشري به همان نسبت نيزاز ميزان وشدت حركات بدني كاسته شده است كه درنهايت شاهد انواع عوارض واختلالات بخاطر فقر حركتي مي باشيم .
كودكان ونوجوانان به علت عدم برخورداري از شرايط مناسب بهداشتي ، زيستي ،تغذيه ا ي وجوي و …. درطول دوران رشد خود دچارضعفهاي عضلاني واستخواني مي شوند كه دراثر كم تحركي وبي توجهي به رشد مي باشد وبدين ترتيب سلامت جسمي وروحي آنها دچار اختلال مي گردد كه بارعايت اصول علمي وانجام تمرينات مناسب مي توان ازبروز عوارض واختلالات مختلف پيشگيري نمود.

كاربرد حركات اصلاحي ( كه به تمرين هاي خاص ، اصلاح ، تفسير، كاربرد يا تفسير ساختمان تأكيد دارد ) براي تمامي اقشار جامعه مي باشد . يعني تمامي گروههاي مختلف درسطح جامعه ازنظر مشاغل وحرفه هاي مختلف وسنين متفاوت را دربرمي گيرد واين وسعت كاربرد حركات اصلاحي درجامعه نشانگر توانمندي رشته تربيت بدني مي باشد.

توصيف وضع موجود
توصيف وضع موجود اين پژوهش درمورد عارضه پشت گرد يا كيفوزيس است كه وضع موجود مطلوب نيست . نام ديگر اين عارضه گوژپشتي است .

دراين عارضه سر شخص تمايل به جلودارد. انحناي كمري صاف شده وبرانحناي پشتي افزوده شده است . مجموعه اين عوامل باعث اختلال دروضعيت تنفس راحت وطبيعي فرد شده است .

عضلات بخش خلفي پشت كشيده شده كه باعث افزايش انحناي ستون مهره هاي پشت مي شود. اگر خط مستقيمي از نرمي لاله گوش فرد به وسط شانه او رسم كنيم واين خط راتا پايين ادامه بدهيم بدن او را به دو قسمت كرده ايم (مساوي ) درفردي كه اين عارضه را دارد قسمت پشتي اوبيشتر از قسمت جلو سينه اوست .( دوقسمت جلويي وعقبي ).

شانه هاي فرد جلوآمده وقفسه سينه اوصاف شده است وكتف ها از يكديگر دور شده ووجود يك حالت قوز درپشت ديده مي شود.

( خط مستقيمي كه از لاله گوش فرد به پايين كشيده مي شود خط شاقولي ناميده مي شود) .

[O M I D]

شواهد (1)

فرد (دانش آموز ) مذكور مبتلا به ضعفهاي بدني وعوارض جسمي حركتي بود . اونمي توانست با ديگر دانش آموزان بازي وفعاليت نمايد وبا آنها هماهنگ باشد. درحركاتي چون راه رفتن، پريدن، دويدن، جهيدن، پرتاب كردن، توپ گرفتن، بازي هاي گروهي، بازي هاي امدادي و بازي هاي مهارتي مشكل داشت ونمي توانست آنها را خوب انجام دهد. نمي توانست بطور مستقل وآزاد اقدام به اجراي آنها نمايد . شكل ظاهرش يك وضعيت عدم تعادل وعدم قرارگيري مناسب دريك راستاي بخش هاي مختلف را نشان مي داد . ايستادنش غلط بود وباعث مي شد وزن بدنش بطور نامناسب توزيع شود وتعادلش مختل شده وباعث ناپايداري گردد .خيلي زود خسته مي شد واظهار ناراحتي وخستگي مي كرد. او از تيپ بدني اكتومورف برخوردار بود وداراي پشتي خميده بود . اتخاذ اين وضعيت غلط عادت اوشده بودومثل افراد فرسوده وخميده شده بود. ازدردي در ناحيه گردن وپشتي خود شكايت مي كرد وظاهري ناخوشايند ونازيبا داشت . قدش كوتاهتر شده بود وروي مهره هاي پشتي خود فشار بيش از حدي را حس مي كرد.
متوجه شدم او از لحاظ بينايي مشكل دارد وهمين امر باعث شده بود هنگامي كه روي ميز مي نشيند به جلو خم شود وسر خود را به ميز نزديك نمايد وبه بالاتنه خود وضعيت بد وناجور بدهد . علاوه بر اينها او به علت ضعف بدني خود نمي توانست با ديگران بازي وفعاليت نمايد وبه تدريج دچار عقده وناراحتي هاي رواني شده بود واز فعاليت وبازي كناره گيري مي كرد. به گوشه گيري وانزواطلبي روي آورده وبراي مدرسه ووالدين مشكلاتي ايجاد كرده بود….

تجزيه وتحليل داده ها
كودكان ونوجوانان از شرايط مناسب بهداشتي ، زيستي وتغذيه ا ي وجوي و… درطول دوران رشد خود برخوردار باشند كه دچار ضعفهاي عضلاني واستخواني نشوند .تحرك داشته باشند وبه رشد خود توجه داشته باشند . اصول علمي سلامت جسمي وروحي خود را رعايت كنند. تمرينات اصلاحي مناسب باسن وقد ووزن خود انجام دهند . از فعاليت وبازي كناره گيري نكنند تا به گوشه گيري وانزوا طلبي عادت ننمايند.

دانش آموزان از تمرينات حركات اصلاحي شناخت كافي داشته باشند واز نحوه اجرا ي آن مطلع باشند ودرست بودن آنها را تشخيص دهند . عادات غلط نگهداري بدن خود را اصلاح كنند .خود را در معرض تحريكات رشدي مثل نور، آب وهوا، تغذيه، لباس راحت، استراحت وخواب مفيد قرار دهند. نحوه فعاليت جسماني خود را صحيح كنند. والدين در مراحل رشد بدن، به خصوص در سنين 5 ، 7 ،10، 13 سالگي به ضخم هاي جسماني وارگاني فرزندان توجه كنند و از حركات اصلاحي مفيد جهت اصلاح آنها استفاده نمايند.

[O M I D]

به وضعيت بدني خود شكل بدهند كه شامل حداقل ميزان كشش و فشار و حداكثر كارائي در هنگام استفاده از بدن باشد. از ميزو صندلي مناسب استفاده نمايند كه شرايط استاندارد داشته باشد. ارتفاع پشتي صندلي از زاويه تحتاني كتف بيشتر باشد. پشتي صندلي با نشيمنگاه آن زاويه 95 تا 110 درجه داشته باشد.
طول نشيمنگاه صندلي مقداري كمتر از طول استخوان ران باشد تا به مفصل زانو فشار نياورد. ميز حداقل نصف قد فرد ارتفاع داشته باشد. سطح صورت با ميز منطبق و مماس نباشد.

از خستگي هاي مفرط دوري نماييد. (بدني كه خسته است انرژي لازم را براي ماندن به حالت تناسب صحيح ندارد و هر اندازه زمان خستگي طولاني تر باشد خميدگي پشت به صورت عادت در خواهد آمد).
هر ناهنجاري و عارضه بدني، حركات اصلاحي مخصوص به خود دارد كه بايد به اين مهم بي نهايت توجه نمود.

فرضيه سازي – راه حل هاي اجرايي
راه حل هاي مختلفي جهت بررسي وضعيت بدن وجود دارد كه با توجه به امكانات در دسترس مي توان يكي از آنها را انتخاب نمود و سپس اقدامات اجرايي در مورد ارزيابي وضعيت بدن افراد انجام داد.اين راه حل ها عبارتند از :
1- آزمون استاتيك با استفاده از خط شاقولي كه وضعيت بدني فرد از نماي طرفي، قدامي و خلفي مورد بررسي قرار مي گيرد.
2- آزمون استاتيك با استفاده از صفحه شطرنجي مي باشد كه با دقت بيشتري از نماهاي مختلف وضعيت بدن مورد ارزيابي قرار مي گيرد و با استفاده از اسپينوگراف و كاتمورماتوركه شكلي از انحناهاي ستون فقرات را براي ما ارائه مي دهد.
3- آزمون عملكردي: با تشخيص وجود اختلالات در انجام هر مهارتي معلم اقدامات اصلاحي و درماني را جزو برنامه دانش آموز قرار مي دهد.
4- آزمون غربالي: انجام يك ارزيابي ذهني است.
5- آزمون ايستادن كنار ديوار: پاشنه پاها، باسن و ناحيه كتف با ديوار در تماس است و سر اندكي از ديوار فاصله دارد. اگر شخصي دچار خميدگي در ناحيه ستون فقرات پشت گردد (كيفوزيس) باشد اين قوس يا خميدگي در ناحيه پشت مانع از رسيدن سر به كف دستي كه بين سر و ديوار قرار گرفته و ديوار مي شود و از اين طريق مي توان عوارض و انحرافات آن تشخيص داد و درمان كرد.
6- تست ماتيوس: ارزيابي وضعيت قدرت عضلات است. از دانش آموز مي خواهيم به مدت 30 ثانيه در حالت ايستاده و دست ها را به جلو بدن در امتداد شانه ها قرار دهد و بدن خود را به طور قائم و صاف نگه دارد.
7- ارزشيابي موشكافانه و دقيق وضعيت بدن: با استفاده از وسيله هاي اندازه گيري دقيق و كمي مانند زاويه سنج ها، فتوگراف، اشعه x و تست هاي تشخيص قدرت و انعطاف پذيري.

[O M I D]

اقدام يا عمل (1)
صفحه شطرنجي يا صفحه وضعيت بدن: (آزمون استاتيك صفحه شطرنجي)

صفحه وضعيت بدن از يك چهارچوب مستطيلي شكل به ابعاد يك متر در دو متر ساخته شده كه داراي دو پايه صاف و كشيده و موازي يكديگر مي باشد كه بايد با استفاده از نوارهايي مثل سيم، نخ و … داخل چهارچوب را با فاصله هاي 5 سانتي متر تقسيم بندي كرد و به صورت شطرنجي درآورد.

خط عمودي در صفحه شطرنجي بايد با خط ثقل مركزي موازي باشد و خطوط افقي با خط ثقل بايد زاويه قائمه بسازد. خط مركزي عمودي (ثقل مركزي) با رنگ غير از رنگ ديگر رشته ها مي باشد نياز به يك مكاني مي باشد كه صفحه شطرنجي با ديوار 1 تا 2 متر فاصله داشته باشد تا دانش آموز براحتي در پشت و مركز صفحه شطرنجي و خط ثقل قرار گيرد.

در موقع انجام آزمايشات وضعيت بدن ، دانش آموز بايد لباس خيلي كمي (در صورت امكان با شرط) داشته باشد. هيچ يك از كفش ها نبايد ساق دار بوده و داراي پاشنه باشد. (در صورت امكان بدون كفش باشد). هنگامي كه دانش آموز در پشت صفحه شطرنجي قرار مي گيرد و آزمايشگر قصد بررسي از نماي قدامي (جلويي) دارد بايد خط مركزي درست از وسط دو قوزك داخلي مچ پاها بگذرد و به طور كلي از نماي جانبي يا قدامي و خلفي بايد ارزيابي وضعيت در ارتباط با خط مركزي صفحه شطرنجي باشد.

نمايشگر در حدود 4 تا 5 متر از صفحه شطرنجي فاصله مي گيرد. او بايد درست در روبروي خط مركزي صفحه شطرنجي قرار گيرد، به گونه ا ي كه از طريق خط شاقولي و خط مركزي صفحه شطرنجي بتواند علائم موجود را بررسي و شناسايي كند و اين نقاط بايد با آزمايشگر در يك راستا باشد (قرار گيرد).

دانش آموز بايد در پشت صفحه شطرنجي ثابت و بدون حركت قرار گيرد. مي توان نتايج بدست آمده را برروي شكل، برگهاي آزمايش يا فرم هايي از قبل تعيين شده ثبت نمود. در موارد ضروري مي توان مطالبي را كه در چارت آزمايش نيامده يا اطلاعات ويژه را يادداشت نمود.

[O M I D]

نتايج آزمايشات را مي توان براي دفعات متعدد ثبت كرد. تا ميزان تغييرات وضعيت بدن شناخته شود. حالا اقدام (2) و نرمش هاي اصلاحي زير انجام شود.

اقدام (2)
چند نمونه نرمش هاي اصلاحي براي درمان مبتلا به پشت گرد:

1- زانو بزنيد. كف دستها را در جلوي بدن روي زمين قرار دهيد. بدون آنكه زانو از زمين جدا شود قسمت بالاتنه و دستها را به سمت بالا حركت دهيد دوباره به حالت اول برگرديد و اين حركت را دوباره انجام دهيد


2- به شكم بخوابيد و سر و سينه خود را از روي زمين بلند كنيد و به حالت اول برگرديد.


3- حركت اصلاحي را از شماره (1) به (2) انجام دهيد.




4) روبروي ديوار بايستيد. روي پنجه هاي پا بلند شويد و سينه را به ديوار نزديك كنيد. سعي كنيد آرنج هايتان خم نشود. پس از چند ثانيه به حالت اول برگرديد.




شواهد (2)
بعد ازتشخيص نوع عارضه وميزان شدت آن نوبت به نرمش هاي اصلاحي آن عارضه مي رسد. بعد از تجويز نرمش هاي اصلاحي مخصوص و انجام آن توسط دانش آموز مبتلا، شاهد نتايج و تغييراتي چند در محل ضايعه هستيم:

كاهش قوس سينه ا ي يا پشتي، دور شدن چانه از سينه، دور شدن شانه ها از يكديگر از قسمت جلو، باز شدن قفسه سينه و عضلات مربوط به آن، رفع حالت افسردگي مانند وجود يك تحدب طبيعي در ناحيه پشتي ستون فقرات كه شكلي مناسب به شخص داده است. نزديك شدن كتف ها به يكديگر (از پشت) اتخاذ وضعيت بدني صحيح در طول زندگي روزمه، خستگي كمتر با كارائي بيشتر افزايش قد و تقويت عضلات پشتي، تقويت بنيه رواني فرد، افزايش عملكرد ريوي، قلبي، زيبايي ظاهري (خوشايند)، تقسيم قفسه سينه به دو نيمه مساوي50-50 در قسمت قدامي وخلفي با استفاده از خط شاقولي در نماي جانبي پهلويي، حالت گيري مناسب بدن در تمام موارد زندگي حتي در وضعيت خوابيدن يا نشستن و …. از بين رفتن قوزه پشتي، پيشگيري از عوارض ناگوار بعدي، برقراري تعادل و قرار گيري بخش هاي مختلف در يك راستاو صفر شدن گشتاور نيروها (تقريباً).

اعتبار بخشي و نتيجه گيري
نيروي ثقل يا جاذبه زمين به عنوان يكي از نيرو هاي خارجي مي باشد كه به طور دائم بر بدن تأثير مي گذارد و باعث ايجاد انحرافاتي در بدن مي شود. براي حفظ تعادل قسمت هاي مختلف بدن، تعدادي از عضلات وجود دارند كه در وضعيت هاي مختلف، بدن را حمايت كرده و در وضعيت قائم نگه مي دارند كه به طور غير ارادي اين اعمال انجام مي گرد و توسط بخش هاي نيمه هوشيار سيستم عصبي مركزي اداره مي شود اما بخش عمده ا ي از فعاليت عضلات به دليل مخطط بودن اين عضلات ارادي مي باشد.

[O M I D]

در قسمت پشت شخص (بالاتر از كمر) عضلات راست گننده ستون فقرات وجود دارند كه جزء عضلات ضد جاذبه هستند و از خم شدن تنه به سمت جلو و پايين جلوگيري كنند. بنابراين زماني كه شخص مبتلا به پشت گرد مي شود عضلات ذوزنقه ا ي (ضد جاذبه)كه در ناحيه پشت قرار گرفته اند دچار ضعف و كشيدگي مي شود و قوز ايجاد مي شود كه در اين حالت شانه ها نيز به طرف جلو متمايل مي گردد و سر به جلو مي افتد.

نيروي جاذبه هنگامي بر وضعيت بدن تأثير بيشتري مي گذارد كه عضلات دچار ضعف يا كشيدگي شده باشند كه با افزايش قدرت عضلاني مي توان از تأثيرات آن كاست.ضعف هاي عضلاني ممكن است بدون كوتاهي يا كشيدگي عضلات باشد .

نتيجه گرفته مي شود كه وقتي نيروي ثقل از مركز توده بدن و از نزديك ترين فاصله نسبت به محور مفاصل عبور نمايد قسمت هاي مختلف بدن در حالت تعادل قرار مي گيرد و هيچگونه گشت آوري كه موجب فشار زيادي بر مفاصل و عضلات شود، به وجود نمي آيد و از انقباضات اضافي و غير ضروري (‍مانند حالت پشت گرد) در عضلات جلوگيري شده، با حداقل انرژي مي توان وضعيت خود را حفظ نمود.

پژوهش مذكور مطابق با اصول تعليم و تربيت مي باشد و به تأييد اساتيد فن و صاحبنظران در اين رشته رسيده است و… .




پيشنهادات
خواهشمند است كلاسهاي آموزشي- پژوهشي با كيفيت بهتر و بيشتري برگزار گردد تا درشأن همكاران گرامي باشد.
مكان برگزاري كلاس ها در محلي باشد كه تقريباً مسافتي كه همكاران طي مي نمايند يكسان باشد.
جزوات جالب هرچند كم در طي دوره در اختيار همكاران قرار گيرد.
مكان تماس براي پژوهشگران در نظر گرفته شود تا آنها در طول پژوهش خود اگر با مشكلي يا سؤالي روبرو شدند بتوانند براي رفع مشكل خود براحتي با فرد مورد نظر تماس گيرند.

چون همكاران مجبورند روي ميزهاي بچه ها بنشينند و ميزها استاندارد نيست و همين ميزها ممكن است عوارض و ناهنجاري هايي براي افراد ايجاد نمايد لذا بهتر است در استاندارد كردن آنها اقدام نمود.


منابع و مآخذ
1- دكتر تندنويس ، فريدون /حركت شناسي/ انتشارات دانشگاه تربيت معلم تهران/ سال 1377/ پنجم
2- دكتر عطري ، ابراهيم / جزوه حركات اصلاحي
3- دكتر حسن پناه ، ـــــــ / جزوه حركات اصلاحي
4- دكتر رحيميان ، ـــــــ / جزوه حركات اصلاحي
5- دكتر فاكس و ماتيوس / فيزيولوژي ورزشي / ترجمه دكتر اصغر خالدان
انتشارات دانشگاه تهران / سال 1387 / سوم جلد 1 و2 .