hasti-m
06-01-2009, 06:48 PM
ورق‌های مصرفی در قوطی‌سازی‌های ایران اغلب وارداتی هستند، در حالی که لاک و مرکب مصرفی در این صنعت، تا حد زیادی از داخل کشور تامین می‌شود. شناخت مشخصات فنی این مواد مصرفی و رعایت استانداردها و دستورالعمل‌های مربوطه در مرحله لاکزنی و چاپ و نیز پخت آن، می‌تواند به تولید بهتر و ضایعات کمتر بینجامد. در این مقاله ضمن معرفی مشخصات فنی انواع ورق و لاک‌های وارداتی و داخلی، سازندگان آنها و نیز مراکز چاپ و قوطی‌سازی معرفی می‌شوند.
● پیش از چاپ
قوطی‌های تین پلیت، یکی از انواع بسته‌بندی است که کاربردهای متنوعی دارد. درون قوطی‌ها به طور معمول با لاک پوشش داده می‌شود و بیرون آن با چاپ تزیین می‌شود. چاپ حلب (تین پلیت) به روش افست انجام می‌گیرد. یعنی زینک‌های آن در لیتوگرافی تهیه می‌شود.
در گذشته از پلیت‌های مسی استفاده می‌شد، اما اکنون پلیت‌های آلومینیومی مصرف می‌شوند. ضخامت این پلیت‌ها ۲ میلی‌متر است. برای چاپ کارهای پرتیراژ، پلیت‌ها را می‌سوزانند تا استقامت آنها بیشتر شود.
ماشین چاپ حلب نیز دارای ساختاری همانند ماشین‌های افست چاپ ورقی است، با این تفاوت که حرکت ورق فلزی به صورت مستقیم است و سیلندرها روی آن می‌چرخند و مانند کاغذ به دور سلیندرها نمی‌چرخد.
تفاوت دیگر چاپ فلز با چاپ کاغذ و مقوا، حرارت دادن فلز ضمن عبور از کوره‌های مخصوص است. در اینجا نکات مفیدی درباره مراحل لاکزنی، چاپ و پخت ورق‌های تین پلیت ارایه می‌شود.
● لاکزنی
لاک نیز از جمله مسایلی است که در چاپ فلز به عنوان یکی از مهم ترین عوامل مطرح است.
داخل قوطی که در تماس با محتوای آن قرار می‌گیرد باید با لایه‌ای از لاک پوشیده شود. به طور استاندارد سطح فلز باید در یک نوبت لاک زنی شود.
اما در بعضی مواقع مثل مشکلات ماشین لاکزنی و کیفیت ناکارآمد لاک، این عمل دوبار تکرار می‌شود تا نتیجه مطلوب به دست آید. به طور عمده در این شرایط لاک دوم برای پوشش کامل لاک اول استفاده می‌شود.
اگر یک نقطه کوچک داخل قوطی با لاک پوشیده نشود، قوطی زنگ زده و باعث خرابی محصول داخلش می‌شود.
البته قابل ذکر است که به صورت معمول درون قوطی‌های مربوط به مواد غذایی را دو بار و داخل قوطی‌های صنعتی یک بار لاک زده می‌شود. به طور مثال می‌توان به لاک شماره ۱۲۸۷ که مخصوص مواد غذایی است، اشاره کرد.
پس از انجام مرحله لاکزنی، فلز باید در کوره قرار گیرد تا عملیات پخت به طور کامل انجام شود. اگر لاک کمتر از مقدار زمانی که در دستورالعملش قید شده داخل کوره بماند، خوب پخته نمی‌شود و به احتمال زیاد از سطح فلز کنده می‌شود. اما اگر زمان مناسب برای پخت انتخاب شود، لاک بعد از خروج از کوره به هیچ‌وجه از فلز جدا نمی‌شود.
لاک‌ها به طور معمول سفیدرنگ بوده و دارای تاریخ مصرف هستند. اگر در مرحله لاکزنی از لاک تاریخ مصرف گذشته استفاده شود، قوطی پس از مدتی دچار زنگ‌زدگی می‌شود.
● لاک و کوتینگ
لاک را درون قوطی و برای حفظ محصول داخل آن استفاده می‌کنند. البته نوعی لاک بیرونی هم هست که برای سر و ته قوطی مصرف می‌شود و به طور عمده به رنگ طلایی است. اما کوتینگ را روی سطح فلز (خارج قوطی) و برای بهتر انجام شدن عملیات چاپ می‌زنند. شایان ذکر است که در ایران لاک و کوتینگ مناسب تولید می‌شود.
● چاپ
ورقه‌های فلزی که عملیات چاپ روی آنها انجام می‌شود از قبل باید چربی‌گیری و جرقه‌گیری شده باشند، تا امکان چاپ روی آنها میسر شود. بعد از انجام عملیات چربی‌گیری، می‌توان با کنترل رطوبت هوا از اکسیدشدن ورق‌ها جلوگیری کرد.
شرکت‌های تولیدکننده انواع لاک‌های غذایی و صنعتی، ورنی، تینر اورانوس- پایارنگ- پایازرند- پوشش رنگ- سپندرنگ- نیما شیمی- گوهرفام- ماندانا شیمی- والسپار- ورنی کاور- ایران شیمی
ویژگی مهمی که یک ورق استاندارد باید داشته باشد ضخامت یکسان آن در تمامی سطوح است.
پس از انجام مراحل آماده‌سازی پلیت و ورق چاپی، ورق‌های فلزی با سیستم مک و باد از روی سینی بلند شده و به ماشین چاپ تغذیه می‌شوند.
ماشین‌های فعلی به طور عمده دو رنگ هستند و اگر کاری چهار رنگ باشد، ابتدا دو رنگ اولیه چاپ شده و قبل از چاپ دو رنگ بعدی ورق در کوره قرار می‌گیرد تا خوب پخته شود و مرکب روی فلز ثابت شود.
ماشین‌های جدید دو رنگ، در هر ساعت شش هزار ورق را چاپ می‌کنند در حالی که ماشین‌های قدیمی تنها توانایی چاپ ۴ هزار ورق را در ساعت داشتند.
ماشین‌های چاپ فلز به صورت واحدی (Unit)و ۳سیلندری کار می‌کنند. بعد از چاپ هر رنگ ورق درون ماشین به صورت افقی حرکت کرده و به واحد چاپ بعدی منتقل می‌شود.
ترکیب رنگ یکی از اساسی‌ترین مساله‌ای است که مورد توجه چاپکاران فلز می‌باشد. چرا که آنها در بسیاری از مواقع در به دست آوردن رنگ دلخواه دچار مشکل می‌شوند.
بعضی از رنگ‌ها در کار چاپی نیازمند ترکیب چندین رنگ هستند که با ترکیب چهار رنگ اصلی به سرعت می‌توان به رنگ مورد نظر رسید. مرکب سفید شکری، رنگ خیلی خوبی است که با اضافه مقداری از آن می‌توان به خوبی رنگ را پرداخت و آماده کرد.
رنگ‌های چاپ شده پس از گذر از کوره اندکی تغییر پیدا می‌کنند که در این موضع مرکب‌های ایرانی رفتار خوبی از خود نشان داده و تغییر چندانی نمی‌کنند. مرکب خارجی نسبت به مرکب ایرانی گران‌تر است ولی در بیشتر چاپخانه‌ها از مرکب ایرانی استفاده می‌شود که البته این مرکب جوابگوی نیاز موجود هست.
بعد از چاپ آخرین رنگ، روی کار ورنی زده می‌شود. خط چاپ، ورنی و کوره ممکن است به صورت پیوسته و پشت سر هم قرار گیرند (in line)، یا به طور مستقل باشند (off line)، که در این صورت سرعت خط تولید
پایین می‌آید.
عملیات ورنی‌زنی با همان سیلندری که مخصوص چاپ است، انجام می‌گیرد. به این شکل که به همان اندازه‌ای که می‌خواهیم ورنی روی کار بخورد لاستیک مورد نظر بریده خواهد شد. در ضمن برای لاکزنی هر محصول باید یک سیلندر لا‌ستیکی به ابعاد، اندازه ورق، لبه کار و مارجین مناسب و مطابق نقشه آن کار تهیه شود.
● پس از چاپ
پس از پایان عملیات چاپ، ورق باید داخل کوره قرار گیرد. قبل از کار بایستی ورق‌ها کنترل شود تا در طی مسیر مشکلی پیش نیاید. طول کوره‌های معمولی حدود ۲۶ الی ۳۳ متر است. داخل کوره زنجیری تعبیه شده است که ویکت‌ها روی آن نصب شده ، ورق‌ها را به صورت تک تک در طول آن به جریان درآورد. اگر ورق‌ها روی هم قرار گیرند، به دلیل خیس بودن، خراشیده شده و از بین می‌روند. حرکت ورق‌ها در کوره به صورت اتوماتیک انجام می‌شود. کارهای چاپ شده باید با همان سرعتی که چاپ شده‌اند از کوره بگذرند و اگر سرعت کم باشد احتمال سوختن ورق وجود دارد.
درون کوره ۲ تا ۳ مشعل وجود دارد که اغلب به صورت گازی کار می‌کنند. شعله‌ها به طور مستقیم با یک دیگ (مخزن بزرگ بسته) برخورد می‌کنند. در آن قسمت خازن‌هایی وجود دارد که به طور مستقیم گرما را پخش و به ورق می‌رساند. قابل ذکر است که شعله نباید به طور مستقیم با ورق در تماس باشد و بایستی حرارت و دمای کوره در کل مسیر تونل یکسان باشد تا ورق را نسوزاند.
علاوه بر آن این دما باید کنترل شود تا باعث تغییر رنگ در لاک و رنگ نشود. در انتهای کوره دو هواکش بزرگ وجود دارد تا ورق‌ها را خنک کند و به دمای اولیه برگرداند. در غیر این صورت ورق‌ها به دلیل بیش ازحد داغ بودن به هم می‌چسبند. پس از عبور ورق از کوره و شروع مراحل تکمیلی کار، ورق‌های چاپ شده، در قسمت قوطی سازی قیچی می‌شوند و از روی خط تا، خم شده و شکل نهایی قوطی را به خود می‌گیرند.
در فرم‌دهی تنوع زیادی است که متاسفانه این تنوع هنوز در بسته‌بندی کالاهای ایرانی جایگاهی ندارد. بازار مصرف ایران به نوعی است که وارد کردن تجهیزات مورد نیاز این کار مقرون به صرفه به نظر نمی‌رسد. اغلب تولیدکنندگان به دنبال این هستند که از بسته‌بندی تضمین شده در بازار استفاده کنند. بد نیست یادآوری شود که بین کشورهای خاورمیانه، ترکیه هم از نظر چاپ و هم از نظر تنوع در شکل قوطی پیشرفت بیشتری داشته است.
● پیش از چاپ
قوطی‌های تین پلیت، یکی از انواع بسته‌بندی است که کاربردهای متنوعی دارد. درون قوطی‌ها به طور معمول با لاک پوشش داده می‌شود و بیرون آن با چاپ تزیین می‌شود. چاپ حلب (تین پلیت) به روش افست انجام می‌گیرد. یعنی زینک‌های آن در لیتوگرافی تهیه می‌شود.
در گذشته از پلیت‌های مسی استفاده می‌شد، اما اکنون پلیت‌های آلومینیومی مصرف می‌شوند. ضخامت این پلیت‌ها ۲ میلی‌متر است. برای چاپ کارهای پرتیراژ، پلیت‌ها را می‌سوزانند تا استقامت آنها بیشتر شود.
ماشین چاپ حلب نیز دارای ساختاری همانند ماشین‌های افست چاپ ورقی است، با این تفاوت که حرکت ورق فلزی به صورت مستقیم است و سیلندرها روی آن می‌چرخند و مانند کاغذ به دور سلیندرها نمی‌چرخد.
تفاوت دیگر چاپ فلز با چاپ کاغذ و مقوا، حرارت دادن فلز ضمن عبور از کوره‌های مخصوص است. در اینجا نکات مفیدی درباره مراحل لاکزنی، چاپ و پخت ورق‌های تین پلیت ارایه می‌شود.
● لاکزنی
لاک نیز از جمله مسایلی است که در چاپ فلز به عنوان یکی از مهم ترین عوامل مطرح است.
داخل قوطی که در تماس با محتوای آن قرار می‌گیرد باید با لایه‌ای از لاک پوشیده شود. به طور استاندارد سطح فلز باید در یک نوبت لاک زنی شود.
اما در بعضی مواقع مثل مشکلات ماشین لاکزنی و کیفیت ناکارآمد لاک، این عمل دوبار تکرار می‌شود تا نتیجه مطلوب به دست آید. به طور عمده در این شرایط لاک دوم برای پوشش کامل لاک اول استفاده می‌شود.
اگر یک نقطه کوچک داخل قوطی با لاک پوشیده نشود، قوطی زنگ زده و باعث خرابی محصول داخلش می‌شود.
البته قابل ذکر است که به صورت معمول درون قوطی‌های مربوط به مواد غذایی را دو بار و داخل قوطی‌های صنعتی یک بار لاک زده می‌شود. به طور مثال می‌توان به لاک شماره ۱۲۸۷ که مخصوص مواد غذایی است، اشاره کرد.
پس از انجام مرحله لاکزنی، فلز باید در کوره قرار گیرد تا عملیات پخت به طور کامل انجام شود. اگر لاک کمتر از مقدار زمانی که در دستورالعملش قید شده داخل کوره بماند، خوب پخته نمی‌شود و به احتمال زیاد از سطح فلز کنده می‌شود. اما اگر زمان مناسب برای پخت انتخاب شود، لاک بعد از خروج از کوره به هیچ‌وجه از فلز جدا نمی‌شود.
لاک‌ها به طور معمول سفیدرنگ بوده و دارای تاریخ مصرف هستند. اگر در مرحله لاکزنی از لاک تاریخ مصرف گذشته استفاده شود، قوطی پس از مدتی دچار زنگ‌زدگی می‌شود.
● لاک و کوتینگ
لاک را درون قوطی و برای حفظ محصول داخل آن استفاده می‌کنند. البته نوعی لاک بیرونی هم هست که برای سر و ته قوطی مصرف می‌شود و به طور عمده به رنگ طلایی است. اما کوتینگ را روی سطح فلز (خارج قوطی) و برای بهتر انجام شدن عملیات چاپ می‌زنند. شایان ذکر است که در ایران لاک و کوتینگ مناسب تولید می‌شود.
● چاپ
ورقه‌های فلزی که عملیات چاپ روی آنها انجام می‌شود از قبل باید چربی‌گیری و جرقه‌گیری شده باشند، تا امکان چاپ روی آنها میسر شود. بعد از انجام عملیات چربی‌گیری، می‌توان با کنترل رطوبت هوا از اکسیدشدن ورق‌ها جلوگیری کرد.
شرکت‌های تولیدکننده انواع لاک‌های غذایی و صنعتی، ورنی، تینر اورانوس- پایارنگ- پایازرند- پوشش رنگ- سپندرنگ- نیما شیمی- گوهرفام- ماندانا شیمی- والسپار- ورنی کاور- ایران شیمی
ویژگی مهمی که یک ورق استاندارد باید داشته باشد ضخامت یکسان آن در تمامی سطوح است.
پس از انجام مراحل آماده‌سازی پلیت و ورق چاپی، ورق‌های فلزی با سیستم مک و باد از روی سینی بلند شده و به ماشین چاپ تغذیه می‌شوند.
ماشین‌های فعلی به طور عمده دو رنگ هستند و اگر کاری چهار رنگ باشد، ابتدا دو رنگ اولیه چاپ شده و قبل از چاپ دو رنگ بعدی ورق در کوره قرار می‌گیرد تا خوب پخته شود و مرکب روی فلز ثابت شود.
ماشین‌های جدید دو رنگ، در هر ساعت شش هزار ورق را چاپ می‌کنند در حالی که ماشین‌های قدیمی تنها توانایی چاپ ۴ هزار ورق را در ساعت داشتند.
ماشین‌های چاپ فلز به صورت واحدی (Unit)و ۳سیلندری کار می‌کنند. بعد از چاپ هر رنگ ورق درون ماشین به صورت افقی حرکت کرده و به واحد چاپ بعدی منتقل می‌شود.
ترکیب رنگ یکی از اساسی‌ترین مساله‌ای است که مورد توجه چاپکاران فلز می‌باشد. چرا که آنها در بسیاری از مواقع در به دست آوردن رنگ دلخواه دچار مشکل می‌شوند.
بعضی از رنگ‌ها در کار چاپی نیازمند ترکیب چندین رنگ هستند که با ترکیب چهار رنگ اصلی به سرعت می‌توان به رنگ مورد نظر رسید. مرکب سفید شکری، رنگ خیلی خوبی است که با اضافه مقداری از آن می‌توان به خوبی رنگ را پرداخت و آماده کرد.
رنگ‌های چاپ شده پس از گذر از کوره اندکی تغییر پیدا می‌کنند که در این موضع مرکب‌های ایرانی رفتار خوبی از خود نشان داده و تغییر چندانی نمی‌کنند. مرکب خارجی نسبت به مرکب ایرانی گران‌تر است ولی در بیشتر چاپخانه‌ها از مرکب ایرانی استفاده می‌شود که البته این مرکب جوابگوی نیاز موجود هست.
بعد از چاپ آخرین رنگ، روی کار ورنی زده می‌شود. خط چاپ، ورنی و کوره ممکن است به صورت پیوسته و پشت سر هم قرار گیرند (in line)، یا به طور مستقل باشند (off line)، که در این صورت سرعت خط تولید
پایین می‌آید.
عملیات ورنی‌زنی با همان سیلندری که مخصوص چاپ است، انجام می‌گیرد. به این شکل که به همان اندازه‌ای که می‌خواهیم ورنی روی کار بخورد لاستیک مورد نظر بریده خواهد شد. در ضمن برای لاکزنی هر محصول باید یک سیلندر لا‌ستیکی به ابعاد، اندازه ورق، لبه کار و مارجین مناسب و مطابق نقشه آن کار تهیه شود.
● پس از چاپ
پس از پایان عملیات چاپ، ورق باید داخل کوره قرار گیرد. قبل از کار بایستی ورق‌ها کنترل شود تا در طی مسیر مشکلی پیش نیاید. طول کوره‌های معمولی حدود ۲۶ الی ۳۳ متر است. داخل کوره زنجیری تعبیه شده است که ویکت‌ها روی آن نصب شده ، ورق‌ها را به صورت تک تک در طول آن به جریان درآورد. اگر ورق‌ها روی هم قرار گیرند، به دلیل خیس بودن، خراشیده شده و از بین می‌روند. حرکت ورق‌ها در کوره به صورت اتوماتیک انجام می‌شود. کارهای چاپ شده باید با همان سرعتی که چاپ شده‌اند از کوره بگذرند و اگر سرعت کم باشد احتمال سوختن ورق وجود دارد.
درون کوره ۲ تا ۳ مشعل وجود دارد که اغلب به صورت گازی کار می‌کنند. شعله‌ها به طور مستقیم با یک دیگ (مخزن بزرگ بسته) برخورد می‌کنند. در آن قسمت خازن‌هایی وجود دارد که به طور مستقیم گرما را پخش و به ورق می‌رساند. قابل ذکر است که شعله نباید به طور مستقیم با ورق در تماس باشد و بایستی حرارت و دمای کوره در کل مسیر تونل یکسان باشد تا ورق را نسوزاند.
علاوه بر آن این دما باید کنترل شود تا باعث تغییر رنگ در لاک و رنگ نشود. در انتهای کوره دو هواکش بزرگ وجود دارد تا ورق‌ها را خنک کند و به دمای اولیه برگرداند. در غیر این صورت ورق‌ها به دلیل بیش ازحد داغ بودن به هم می‌چسبند. پس از عبور ورق از کوره و شروع مراحل تکمیلی کار، ورق‌های چاپ شده، در قسمت قوطی سازی قیچی می‌شوند و از روی خط تا، خم شده و شکل نهایی قوطی را به خود می‌گیرند.
در فرم‌دهی تنوع زیادی است که متاسفانه این تنوع هنوز در بسته‌بندی کالاهای ایرانی جایگاهی ندارد. بازار مصرف ایران به نوعی است که وارد کردن تجهیزات مورد نیاز این کار مقرون به صرفه به نظر نمی‌رسد. اغلب تولیدکنندگان به دنبال این هستند که از بسته‌بندی تضمین شده در بازار استفاده کنند. بد نیست یادآوری شود که بین کشورهای خاورمیانه، ترکیه هم از نظر چاپ و هم از نظر تنوع در شکل قوطی پیشرفت بیشتری داشته است.