اختلالات یادگیری

[Borna66]

بسیارند کودکانی که ظاهری طبیعی دارند، رشد جسمی و قد و وزنشان حاکی از بهنجار بودن آنان است. هوششان کمابیش عادی است، به خوبی صحبت می‌کنند، مانند سایر کودکان بازی می‌کنند و مثل همسالان خود با سایرین ارتباط برقرار می‌کنند، در خانه نیز خود یاریهای لازم را دارند و کارهایی را که والدین به آنان واگذار می‌کنند به خوبی انجام می‌دهند و از رفتار و اخلاق عادی برخوردارند.
لیکن وقتی به مدرسه می‌روند و می‌خواهند خواندن و نوشتن و حساب یاد بگیرند دچار مشکلات جدی می‌شوند. بیش از یک قرن است که متخصان علوم تربیتی و روانشناسی و گفتار درمانی در پی تشخیص و درمان مشکلات این قبیل کودکان بوده‌اند.

[Borna66]

بیش از شصت تعریف برای اختلالات یادگیری وجود دارد که معروفترین آنها عبارتست از:

اختلال در یک یا چند فرآیند روانی پایه به درک یا استفاده از زبان شفاهی یا کتبی مربوط می‌شود و می‌تواند به شکل عدم توانایی کامل در گوش کردن ، فکر کردن ، صحبت کردن ، خواندن ، نوشتن ، حجمی کردن یا انجام محاسبه‌های ریاضی ظاهر شود.
این اصطلاح شرایطی چون معلولیتهای ادراکی ، آسیب دیدگیهای مغزی ، نقص جزئی در کار مغز ، ریس ‌لکسی یا نارسا خوانی و آفازیای رشدی را در بر می‌گیرد. از سوی دیگر ، اصطلاح یاد شده آن عده را که اصولا بواسطه معلولیتهای دیداری ، شنیداری یا حرکتی همچنین عقب ماندگی ذهنی یا محرومیتهای محیطی ، فرهنگی یا اقتصادی به مشکلات یادگیری دچار شده‌اند را شامل نمی‌شود.

[Borna66]

● علل بروز اختلالات یادگیری

ثابت شده است که علل بروز اختلالت یادگیری نسبتا مهم است. با این حال در پژوهشهای مختلف تاثیر عوامل زیر در بروز این اختلالات مورد تائید بوده‌اند. هر چند همواره تاثیر متقابل عوامل مورد نظر بوده است.

۱) عوامل فیزیولوژیک موثر در بروز اختلالات یادگیری
بسیاری از متخصصان بر این باورند که علل اساسی و عمده اختلالات یادگیری آسیب دیدگی مغزی شدید یا جزئی و صدمه وارده به دستگاه عصبی مرکزی است.

۲) عوامل موثر در بروز اختلالات یادگیری
شواهدی در دست است که نشان می‌دهد اختلالات یادگیری احتمالا در برخی خانواده‌ها بیش از دیگران دیده می‌شود. مطالعات انجام شده بر روی دوقلوها به گونه‌ای حاکی از نشانه‌های عمل ژنتیکی است.

۳) عوامل بیوشیمیایی موثر در بروز اختلالات یادگیری
گفته شده است که اختلالات گوناگون متابولیکی در حکم عواملی هستند که موجب اختلالت یادگیری می‌شوند. برخی از عوامل بیوشیمیایی که در ارتباط با اختلالات یادگیری از آنها نام برده شده است عبارتند از: هایپوگلیسمی ، عدم توازن استیل کولی نستروز و کم کاری تروئید.

۴) عوامل پیش هنگام و قبل از تولد در بروز اختلالات یادگیری
اختلالات یادگیری برخی کودکان می‌تواند بواسطه مشکلاتی باشد که پیش از تولد ، هنگام تولد و بلافاصله بعد از تولد وجود داشته است.

▪ از جمله عوامل پیش از تولد عبارتند از:
ـ عدم تناسب نوع خون مادر با جنین
ـ اختلالات در ترشحات داخلی مادر
ـ قرار گرفتن در برابر اشعه
ـ استفاده از دارو
▪ از عوامل هنگام تولد می‌تواند به مواردی چون:
ـ کم وزنی هنگام تولد
ـ آسیب وارده بر سر
ـ آمدن جفت پیش از نوزاد
ـ تولد با پا
▪ از عوامل بعد از تولد عبارتند از:
ـ مسمومیت سرب
ـ نارساییهای تغذیه‌ای
ـ محرومیتهای محیطی و ...

۵) عوامل آموزشی موثر در بروز اختلالات یادگیری
به عقیده برخی متخصصان تدریس ناکافی و ناصحیح می‌تواند در بسیاری از اختلالات یادگیری عامل به حساب بیاید. به نظر می‌رسد که شماری از کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری مرکز تحت آموزش کافی و مناسب قرار نگرفته‌اند.

[Borna66]

● انواع اختلالات یادگیری

کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری ممکن است در یکی یا چند مورد از زمینه‌های زیر دچار مشکل باشند: اختلال در زبان گفتاری ، اختلال در زبان نوشتاری ، اختلال خواندن و اختلال در حساب. به عبارتی ممکن است کودکی درهمه زمینه‌های فوق به جز یک زمینه عملکرد خوب و مناسبی داشته باشد، ولی در یک زمینه دچار مشکل شود و به این ترتیب همپوشیهای مختلفی در زمینه‌های یاد شده ممکن است اتفاق بیافتد.
▪ درمان اختلالات یادگیری
هر چند اختلالات یادگیری اصولا مساله‌ای آموزشی است، اما از چندین جنبه مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. بسیاری تلاشها در این زمینه آشکار از فرضیه نقص جزئی در مغز سود می‌جویند و بدین ترتیب می‌کوشند تا با ارزیابی مسائل فرض شده مربوط به این نقص زیستی مشکل را برطرف کنند. از جمله شیوه‌های درمانی رایج بر این اساس می‌توان به درمان رایج بر نگرشهای "ادراکی" - "حرکتی" اشاره کرد.
در این شیوه تلاش می‌شود تا موقعیتهایی برای کودک فراهم شود تا بتواند اطلاعاتی را از محیط دریافت دارد، به یکدیگر ارتباط دهد و آنها را دریابد.
استفاده از روروک ، بازیهایی برای آموزش حرکت ، تمرینات روی تخته سیاه برای رشد هماهنگی حرکت و ادراک دیداری ، حل معما در این شیوه کاربرد دارد.
از روشهای درمانی دیگر می‌توان به روش "دیداری" - "حرکتی فراستیگ" و شیوه‌های رفتاری اشاره کرد. برخی از متخصصان حرفه پزشکی نیز معتقدند باید به این دسته کودکان دست کم به طور آزمایشی دارو تجویز کرد. با این حال درباره تاثیرات دارو درمانی روی دانش آموزان مبتلا به اختلالات یادگیری مطالعات انجام شده بسیار اندک است.
"مگا ویتامین درمانی" اولین بار توسط کوت برای درمان این اختلالات پیشنهاد شد که به استفاده از ویتامینها تا حداکثر یک هزار برابر میزان مورد نیاز بدن گفته می‌شود.
از سوی دیگر در نظر گرفتن امکانات آموزشی ویژه برای کودکان مورد توجه قرار گفته است مثلا استفاده از اتاق مرجع یا کلاسهای ویژه. با این حال مساله جای دهی مبتلایان به اختلالات یادگیری در کلاسهای مختلف هنوز مورد بحث بسیاری از متخصصان آموزش و پرورش است.

[Borna66]

اختلالات یادگیری به انواعی تقسیم می شوند که عبارتند از :

1- اختلال خواندن
2-اختلال در ریاضیات
3-اختلال در بیان کتبی

1- اختلال خواندن : اختلال خواندن و نوشتن براساس وجود نارسائيهايي در بازشناسي کلمات خواندن آهسته و ناصحيح، درک و فهم ضعيف و مهارتهاي نوشتن که به طور قابل توجهي پايين‌تر از سطح مورد انتظار با توجه به سن، ظرفيت هوشي، و در غياب نقايص حسي قابل توجه، توصيف شده است .

ناتوانی در خواندن، ۲ نوع متفاوت دارد و این موضوع توجیه كننده توانایی جبران این اختلال در برخی كودكان در مقابل عدم توانایی در خواندن برای تمام طول عمر در عده ای دیگر است.
به گفته رید لیون رئیس بخش رشد كودكان و رفتار، مؤسسه ملی سلامت كودكان و رشد در nih این یافته لزوم اجرای برنامه های مداخله ای زودرس را برای آموزش خواندن به كودكان یادآوری می كند. نتایج مطالعات اختلال خواندن را در دو نوع زیر تعریف می كند.
نوع اولیه اختلال در خواندن كه ارثی بوده و در آن فرد متناوباً از مسیرهای عصبی مختلف برای رمزگشایی كلمات كه در نهایت منجر به شناختن كلمه می شود استفاده می كند. توانایی های شناختی این افراد به ایشان اجازه می دهد كه در حین خواندن، اگرچه آهسته انجام می شود، بتوانند معنی متن را درك نموده و در نهایت ضعفشان را جبران كند.
در نوع دیگر اختلال كه بیشتر تحت تأثیر محیط می باشد، فرد برای درك جملات به حافظه اش در مورد هر كلمه به جای رمزگشایی كلمات وابسته است و در نهایت در فصیح خواندن، دقیق خواندن و درك معنا به مشكل بر می خورد. طبق اظهار لیون این نوع اختلال خواندن در مدارس و جوامع محروم بیشتر به چشم می خورد.
وی می گوید: «برخی از كودكان در ورود به مدرسه ابتدایی با زمان كم و موقعیت دشواری برای یادگیری خواندن مواجه می شوند، هر چند از قبل آشنایی مقبولی با زبان و اصول سواد و ادبیات دارند. این كودكان اگرچه ناتوانی در خواندن دارند ولی می توانند آموزش های لازم برای غلبه بر این ناتوانی را ببینند و موفق باشند. اما اغلب كودكانی كه تا پایان عمر اختلال خواندن دارند كسانی هستند كه در خانواده های بی سواد و نوعاً محروم رشد كرده اند، محیطی كه خواندن و آشنایی با اصول آن تقریباً صورت نمی گیرد و این كودكان همیشه با ناتوانی در خواندن مواجه خواهند بود.»
در این مطالعه ۳ گروه از افراد جوان شركت داشتند: آنهایی كه نمرات روخوانی شان در كلاس های دوم یا چهارم ابتدایی پایین بوده و در نهایت در دبیرستان هم مشكل داشته اند، كسانی كه در دوره دبستان ضعیف بوده ولی در نهایت تا دبیرستان جبران كرده اند و گروهی كه از ابتدا مشكلی در خواندن نداشتند.این افراد در سه مقطع دبستان، دبیرستان و در سن ۱۸ تا ۲۲ سالگی مورد آزمون روخوانی قرار گرفتند.
همكاران مطالعه سالی شایوتیز و بنت شایوتیز در دانشگاه ییل فعالیت مغزی این سه گروه را در حین آزمون خواندن با fmri بررسی كردند. افراد تحت مطالعه در دو آزمون شركت می كردند كه در یكی از ایشان خواسته شده بود كه لغات هم آوا را تشخیص بدهند و در آزمون دیگر ایشان باید در مورد هم گروه بودن دو كلمه قضاوت كنند، مانند دو نوع خوراكی یا شغل.
در گروه اول كه خواندن به مرور زمان پیشرفت كرده بود، تصاویر فعالیت مغزی اختلالی را در سیستم عصبی مربوط به خواندن نشان می داد. این تصاویر همچنین نشان دهنده ایجاد مسیرهای جبرانی در این افراد بود. اما در كسانی كه تا بزرگسالی اختلال خواندن داشتند سیستم عصبی مربوطه وجود داشت ولی ارتباط ها در این شبكه به شكل صحیح برقرار نمی شد.
این یافته ها به والدین و آموزگاران یادآوری می كند كه فعال كردن این شبكه های عصبی در اوائل دوران كودكی بسیار حائز اهمیت است. به گفته لیون باید برنامه های آموزشی ویژه ای برای دوره پیش دبستانی برای شناسایی كودكانی كه در معرض اختلال خواندن هستند طراحی شود و این كودكان پیش از ورود به دبستان با ضروریات زبان و ادبیات كه در اصل باید در محیط خانواده آشنا شوند در محیطی گرم و آموزنده آشنایی پیدا كنند.

[Borna66]

اختلال در ریاضیات )

ویژگیهای تشخیصی

مهمترین مشخصه ی اختلال در ریاضیات آن است که توانایی شخص درریاضیات با در نظر گرفتن سن تقویمی ، هوش اندازه گیری شده و تحصیلات متناسب با سن وی به میزان قابل ملاحظه ای پایین ترازحد انتظار است ( ملاک الف ) (لازم به ذکر است که توانایی مذکور باآزمون های استاندارد شده فردی برای محاسبه ی ریاضی یا استدلال اندازه گیری می شود ).
اشکال در ریاضیات بر پیشرفت تحصیلی یا فعالیت های زندگی روزمره که به مهارت در ریاضیات نیاز دارند تاثیر می گذارد (ملاک ب ) . اگر یک نقیصه ی حسی وجودداشته باشد معمولا مشکلات مربوط به توانایی در ریاضیات برمشکلات مربوط به آن نقیصه افزوده می شود (ملاک ج) . اگر یک بیماری عصبی یا جسمانی دیگر یا نقیصه ی حسی وجود داشته باشد باید روی محور 3 کدگذاری شود . در اختلال ریاضیات تعدادی از مهارتهای مختلف ممکن است دچار شوند که عبارتند از مهارت های زبانی (مانند درک یا نام گذاری اصطلاحات ریاضی ،عملیات ، مفاهیم ورمز گشایی یا حل مسایل نوشته شده با نمادهای ریاضی ) ،مهارت های ادراکی (مانند بازشناسی یا خواندن نمادهای عددی یا علایم حسابی و گروه بندی اشیاء ) ، مهارت های توجه (مانند رونویسی درست ازروی اعداد و شکلها ، به یاد سپردن عددی که به ستون بعد اضافه می شود و رعایت علایم عملیات ریاضی ) و مهارت های ریاضیاتی (مانند پیروی از توالی مراحل ریاضیاتی ، شمارش اشیاء و یادگیری جدول ضرب ) .

دوره یا سیر :
اگر چه نشانه های دشواری در ریاضیات (مانند اشتباه در مفاهیم عددی یا ناتوانی در شمارش دقیق )ممکن است در کودکستان یا کلاس اول دبستان ظاهر شود ولی اختلال در ریاضیات به ندرت تا قبل از پایان کلاس اول دبستان قابل تشخیص است زیرا در اکثر مدارس آموزش رسمی ریاضی معمولا تا پایان کلاس اول به حد کفایت ارایه نمی شود . اختلال در ریاضیات معمولا در کلاس های دوم وسوم ظاهر می شود .هر گاه اختلال در ریاضیات باهوشبهر بالا یی هعمراه باشد کودک می تواند کارکردی نزدیک و یا در حد کلاس های ابتدایی داشته باشد و امکان دارد اختلال در ریاضیات تا کلاس پنجم و یا بالاتر آشکار نشود.

__________________

[Borna66]

اختلال در بیان کتبی (اختلال دیکته نویسی )

مشکلات ديکته نويسی

دانش آموزان زیادی وجود دارند که در درس دیکته دچار مشکل هستند و به نسبت تعداد غلطهایی که مرتکب می شوند٬ نمرات کمتری دریافت می کنند. معمولآ معلمان و والدین برای تقویت دیکته آنان به راههای زیر متوسل می شوند:
۱ـ به کودک پند و اندرز می دهند و از آنان کوشش بیشتری را طلب می کنند.
۲ـ کودک را تحقیر٬ سرزنش و مؤاخذه می کنند.
۳ـ به سرزنش و انتقاد از معلم می پردازند.
۴ـ هر کدام از والدین٬ والد یا عضو دیگری از خانواده را مقصر می شمارند.
۵ـ میزان تکالیف خانه و مدرسه را که به نوعی به درس دیکته مربوط می شود افزایش می دهند.
۶ـ از کودک می خواهند شکل صحیح کلماتی را که در نوشتن آن مرتکب اشتباه شده است٬ بارها بنویسد.


اگر شما با مشکل دیکته نویسی یک دانش آموز روبرو شوید٬ چه خواهید کرد؟
آیا فکر می کنید روشهای نام برده شده می تواند مشکل دیکته دانش آموز را حل کند؟
آیا مشکل به این جهت است که دانش آموز به اندازه کافی تمرین و تکرار نکرده است؟
آیا مشکل دانش آموز به این خاطر است که سرزنش٬ تحقیر و مؤاخذه نشده است؟
به این پرسشها باید با احتیاط پاسخ داد. نصیحت و سرزنش به نتیجه مثبتی نخواهد انجامید اما اگر دانش آموز درس مورد نظر را بارها و بارها بنویسد٬ البته که با توجه به استعداد خویش٬ نوشتن صحیح کلمه را خواهد آموخت و امکان اشتباه مجددش کاهش خواهد یافت. اما آیا تمرینهای مکرر باعث یادگیری کودک در واژه های ویژه ای که تمرین کرده است٬ می شود؟ آیا این یادگیری به سایر درسها و واژه ها نیز انتقال می یابد؟
واقعیت این است که انواع اشتباهاتی که کودک مرتکب می شود از یک نوع و یک سنخ نیستند تا بتوان با اتخاذ یک روش همه آن اشتباهات را از بین برد و به پیشرفت وی اطمینان یافت.
برای دستیابی به یک راه حل ساده و امیدوار کننده٬ بهتر است ابتدا با اجرای آزمون هوشی٬ از طبیعی بودن هوش کودک اطمینان حاصل نماییم. اگر کودک در سایر درسها و فعالیت هایش مثل سایر کودکان معمولی باشد٬ به اجرای آزمون هوش نیاز نداریم. بعد از اطمینان از عادی بودن هوش دانش آموز باید اشتباهات دیکته های متعدد دانش آمود را از روی دفتر دیکته وی یادداشت کنیم و علت یا علل آن اشتباهات را بیابیم. برای بررسی عینی تر نوع اشتباهاتی که یکی از دانش آموزان مرتکب شده است را نشان می دهیم:

غلط درست نوع اشتباه
منزور منظور حافظه دیداری
مسباک مسواک حساسیت شنیداری
تجربها تجربه ها آموزشی
نهنفته نهفته دقت
ـ (جا انداخ ته) آمد حافظه شنیداری
مارد مادر حافظه توالی دیداری
دوز زود تمیز دیداری ـ شنیداری
امیر المؤمنین امیرالمؤمنین نارسا نویسی

اولین کار مربی و درمانگر این است که غلطهای املایی دانش آموز را یادداشت کرده٬ تجزیه و تحلیل نماید و سپس نوع غلطها را دسته بندی کند و با توجه به اینکه فراوانی غلطهای املایی دانش آموز به کدام یک از انواع غلطها مربوط می شود٬ برای درمان آن یک برنامه طراحی نماید.