Y@SiN
05-26-2009, 01:37 PM
مقدمه
جامعه جهانی در عصری به سر می برد که در آن اطلاعات و دانش را سرمایه اصلی و عامل اساسی رشد و توسعه یک جامعه می شناسد تا آنجا که ( دانایی ، توانایی است ) شعار اصلی این عصر است. اطلاعات، ابزار و عامل اساسی به کارگیری دانش در عصر حاضر است . حقیقت این است که شاغلان بخش اطلاعات از بزرگترین طبقات فعال فناوری اطلاعات و از مهم ترین و عمده ترین ساختارهای موجود در جامعه امروز جهانی است . پیدایش و گسترش این ساختار متکی به سه عامل ( تغییرات پویا و پیشرفت فناوری ) ، ( جهانی شدن تجارت ) و ( پیشرفت های اجتماعی ) است . فن آوری اطلاعات در پیوند بین فعالیتهای مختلف یک سازمان و نیز فعالیتهای بین سازمانی منطقه ای و بین المللی نقش اساسی دارد . استفاده از فناوری اطلاعات در دنیای امروز ، ضامن بقا و تداوم فعالیتهای یک سازمان است و بدون بهره مندی از آن نه تنها امکان استفاده از روش های نوین در سازمان فراهم نمی شود بلکه امکان رقابت با سازمان های دیگر نیز از میان خواهد رفت . از آنجا که موقعیت و شیوه بخش نفت از یک سو و ضرورت بهره مندی از شیوه ها و روش های نوین از دیگر سو، مجهز شدن بخش نفت را به فناوری اطلاعات اجتناب ناپذیر ساخته است ، لازم است ارتباط تنگاتنگ و موضوعی بین بهره مندی و استفاده از فن آوری اطلاعات و نیز استفاده از روش ها و راه حل های نوین اجرایی ـ عملیاتی در اولویت قرار گیرد و ترجیحاً در برنامه ریزی آموزشی مهندسی نفت محفوظ گردد.
ره آورد عصر فناوری اطلاعات ، کاهش اهمیت نسبی پردازش اطلاعات است و آن ناشی از کاربرد قابل توجه فناوری اطلاعات در برنامه ریزی مدیریت و استفاده راهبردی از آن در سازمان است.
امروزه کاربرد بالقوه فناوری اطلاعات در سازمان بسیار زیاد است . در تعیین حدود به کارگیری راهکارها سیاست های کاربردی فناوری اطلاعات در هر سازمان ، محفوظ داشتن موارد زیر از سوی مدیریت ارشد شرکت های نفتی یک ضرورت اساسی است:
تعیین راهکارهای استفاده از فناوری اطلاعات در هر سازمان ، به نحوه تفکر مدیریت آن سازمان بستگی دارد. تعیین این راهکارها از وظایف مدیران ارشد است.
فناوری اطلاعات شامل سه بخش داده پردازی ، پردازش متن و ارتباطات از راه دور است. مسؤولیت مدیریت ارشد هر سازمان در کنترل سه بخش یک سیستم حائز اهمیت است.
از آنجا که استفاده از فناوری اطلاعات تحول گسترده ای در سازمان ایجاد می کند ، به کارگیری آن باید به دقت کنترل شود. در نتیجه تعیین ساختار آینده سازمان و تغییر و تحولات سازمانی باید همواره تحت نظارت کامل مدیریت ارشد سازمان باشد.
به کارگیری موارد یاد شده برای موفقیت سیستم های فناوری اطلاعات ، در گرو توجه به عوامل زیر است.
طراحی سیستم های فناوری اطلاعات باید با نیازهای اجتماعی و فنی جامعه کاملاً سازگار باشد تا کاربران ( استفاده کنندگان ) بتوانند با به کارگیری مؤثر آن ها اهداف مهم سازمان را تحقق بخشند.
فرآیند طراحی سیستم های فناوری اطلاعات نیازمند تحولی برنامه ریزی شده است با این هدف که با تدارک سیستم های مناسب ، در کاربران ایجاد این تحول از یک سو نیازمند مشارکت کلیه دست اندرکاران فرآیند طراحی و آموزش و از سوی دیگر ایجاد تحولی اساسی در سازمان و نیروی انسانی است تا آنجا که بتوانند تصمیمات مبتنی بر تفکر منطقی اتخاذ کنند.
هدف نهایی سیستم های فناوری اطلاعات باید با روش های طراحی موجود وتحولات ایجاد شده در سازمان هماهنگ باشد . توجه به این موارد و طراحی چهارچوبی مبتنی بر ضرورت شناخت و کاربردی ساختن ایجاد و استفاده از فناوری اطلاعات در بخش نفت به تحکیم پایه های راهبردی این سیستم می انجامد.
تعریف فناوری اطلاعات
فرهنگ لغت انگلیسی آکسفورد فناوری اطلاعات را به صورت شاخه ای از فناوری راجع به انتشار ، «فرآیند ذخیره سازی اطلاعات » تعریف می کند. فرهنگ لغت انگلیسی راندمن هاووس «تئوری فناوری» را تئورری راجع به محتوا و ارسال اخبار و ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات می داند. دایره المعارف جدید بریتانیا «فرآیند اطلاعات » را سازماندهی ، ذخیره سازی ، ارسال و استفاده نظام یافته اطلاعات» معرفی می کند و برای توجه بیشتر چنین ادامه میدهد که «علم اطلاعات» عبارت است از «پرداختن به روند ذخیره سازی و انتقال اطلاعات به طور « کادمیک حرفه ای » در حالی که « تئوری اطلاعات » عبارت است از : بازنمایی ریاضی وار حالت های پارامتری مؤثر بر ارسال یا فرآیند اطلاعات "
تاریخچه فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات تاریخی طولانی وبیشتر از هزار سال داردکه با اولین نقاشی ها در غارها و ابداع نوشتن و اختراع چاپ در سال های 1500 شروع شد. در این روند با توسعه رایانه های الکترونیکی و سیستم های تجاری در نیمه دوم قرن بیستم ادامه یافت . فناوری اطلاعات امروزی در سال 2000 ریشه ابداع تلگراف الکترونیکی در دهه 1830 و تلفن در دهه 1870 دارد. حرکت مکانیکی گرامافون در این دوره اختراع شد که موقعیت مهمی در تاریخ فناوری اطلاعات داشت و آغاز گر شکل های نوین حافظه مکانیکی بود. دوره بین سال های 1870 و 1900 به عنوان دوره الکترومکانیکی فناوری اطلاعات شناخته شده است که در آن یک تغییر الکترونیکی با ابزار حرکت مکانیکی پردازش اطلاعات توسعه پیدا کرد. از مهم ترین این ابزارها ماشین های تحریر ، ماشین های تکثیر و ماشین حساب های جدولی بودند که در حدود سال 1900 توسعه داده شدند و در تاریخ فناوری اطلاعات به عنوان سرآغاز رایانه های نوین شناخته شدند (در حقیقت ، شرکت شکل یافته به وسیله مخترع ماشین های تجاری سرانجام در سال 1924 به نام ibm شناخته شد). پیدایش صنایع الکترونیکی در حدود سال 1900 ، در توسعه بخش عمده ای از پیشرفت های فناوری اطلاعات تأثیر زیادی داشت . مهم ترین این موارد اختراع am در دهه 1920 ، رادار و تلویزیون در دهه 1930 و رایانه الکترونیکی در دهه 1940 بود . توسعه اولین اهداف کلی رایانه الکترونیکی entac در سال 1946 کامل شده بود و univac در سال 1951 برای فروش آماده گردید. تحول الکترونیکی در زمینه اهداف رشد فناوری اطلاعات بعد از جنگ جهانی دوم با اختراع ترانزیستور در سال 1947 آغاز شد و به دنبال آن ، ترکیب مدارها در سال 1957 توسعه یافت ، پس از آن رایانه ای که به « نسل دوم » معروف بود در اواخر دهه 1950 پدید و سپس یارانه های کوچک در اواسط دهه 1960 عرضه شد . شاید حادثه ای که بزرگ ترین تأثیر را بر فناوری اطلاعات امروزی داشت ، اختراع ریز پردازنده های در سال 1971 بود که به وسیله اولین ریز پردازنده های تجاری در سال 1975 توسعه یافت.
به موازات پیشرفت در محاسبات ، سیستم های اصلی انتقال اطلاعات عرضه مـی شدند . از دهه 1940 میکروموج به عنوان اولین جایگزین کابل محوری برای اطلاع رسانی فاصله های طولانی پدید آمد. سیستـم های ارتباطـی ماهواره ای از دهه 1950 برای ترافیک تلفن بین المللی و انتقال موفق اطلاعات به وسیله فیبر نوری در دهه 1970 گسترش پیدا کرد . دهه 1980 آغازی برای ابزار فرعی بسیار پیشرفته برای انتقال اطلاعات همچون پست تصویری تلکس و مودم بود . صنعت فناوری اطلاعات به طور پیوسته و به سرعت در دهه 1990 ، به وسیله اطلاعات دیجیتالی با هر محتوایی ( علامت ، صدا ، نور و ...) برای گسترش دادن ، پردازش کردن ، ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات به وسیله سیستم هایی که به طور فزاینده آگاه می شوند . سیستم های سریع تر و سیستم های کوچک تر که به هر صورت به سمـت فناوری اطلاعات همگرا می شـوند ( رایانه / پست تصویری / اینترنت / تلفن/ غیره) روبه گسترش نهاد .
عوامل مؤثر بر استفاده از فناوری اطلاعات در بخش نفت
بر استفاده بهینه از فناوری اطلاعات در بخش نفت ، چند عامل اساسی به طور مشخص تأثیر گذارند ، مجموعه این عوامل تأثیر گذار در 9 مقوله مشخص مورد بحث قرار می گیرد . از طریق بررسی این عوامل می توان در خصوص میزان گسترش فناوری اطلاعات در بخش نفت اظهار نظر کرد .
فناوری اطلاعات ، فعالیتی نیازمند صرف هزینه
به منظور آشنایی با میزان هزینه استفاده از فناوری یا اطلاعات در بخش نفت ، لازم است میانگین هزینه استفاده از این سیستم در بخش های مختلف ( استخراج ـ اکتشاف و مخازن ـ پتروشیمی و گاز) و نیز هزینه فناوری صنایع پیشرو و در صنعت نفت را مورد بررسی قرار دهیم.
فناوری اطلاعات ، مرحله انتقالی در صنعت نفت
فناوری اطلاعات در بعضی از حوزه ها مانند خدمات مالی ، نفت به عنوان عامل حیاتی برای انجام کل عملیات مربوطه به حساب می آید . در صنایع نفت ، فناوری اطلاعات نقش « پشتیبان فعالیتهای اصلی» را ایفا می کند . به بیان دیگر ، فناوری اطلاعات آنجا که نقش حیاتی برای عملیات فعلی یا طرح های توسعه ای نفت به عهـده دارد . به عنوان یک فعالیت پشتیبانـی نیز محسـوب می شود . در مقابل نقش پشتیبانی ، می توان به نقش راهبردی از فناوری اطلاعات اشاره کرد. سازمانی در حال استفاده راهبردی از فناوری اطلاعات است که عملیات فعلی و طرح های آینده توسعه ای مبتنی بر سیستم اطلاعاتی باشد. برای تعیین جایگاه فناوری اطلاعات در حوزه های نو گاز باید به تفکیک نوع فعالیتهای موجود در بخش نفت بپردازیم.
فناوری اطلاعات ، راهبردی
فناوری اطلاعات فرصت های تازه ای برای کسب برتری در رقابت ، بهبود تولید و کارآیی ، امکان ایجاد روش های نوین مدیریت و سازماندهی و نیز توسعه تجارت های جدید ایجاد خواهد کرد. ترکیب تجارت و راهکارهای فناوری اطلاعات ، به بهبود عملکرد درونی و بیرونی سازمان منجر می شود و موقعیت آن را در افزایش رقابت های داخلی و خارجی تقویت می کند بیشتر شرکت های نفتی کشورهای صنعتی و توسعه یافته ، به بررسی فناوری اطلاعات برای بهبود وضعیت درونی سازمانی تولیدات خود پرداخته اند . علیرغم استفاده بسیاری از شرکت ها و پروژه های مختلف از فناوری اطلاعات برای بهبود عملکرد درون سازمانی ، بخش نفت در استفاده راهبردی از فناوری اطلاعات برای بهبود وضعیت رقابت خارجی با مشکلات زیادی مواجه است. شرکت های معدودی در جستجوی راه های استفاده از فناوری اطلاعات برای ارایه خدمات جدید یا بهبود خدمات خود هستند . تعداد این شرکت ها در مقایسه با شرکت هایی که راه های نوین بهبود مدیریت فعالیتهای خود را با استفاده از منابع اقتصادی حاصل از گسترش به کارگیری فناوری اطلاعات بررسی می کنند بسیار اندک است.
فناوری اطلاعات ، دراقتصادی کنونی
فناوری اطلاعات ، ضرورتی محسوس در شرایط اقتصادی کنونی
شرایط جدید اقتصادی در بخش نفت که در سطوح مختلف سازمانی ملی و بین المللی ظاهر شده است ، به گونه ای است که تجدید نظر در کاربرد راهبردی فناوری اطلاعات را ضروری می سازد . از نقطه نظر سازمانی ، انتقادهای بسیاری در زمینه فعالیت صنعت نفت و نیز راه حل هایی برای بهبود آن عنوان شده است که می تواند تغییرات بنیادی در ساختار این صنعت ایجاد کند . احتمال انجام این تحولات از سوی بسیاری از کارشناسان قابل پیش بینی است . فناوری اطلاعات ، به عنوان یک ابزار راهبردی ، کمک مؤثری است برای سازمان ها که بتوانند چنین تحولاتی را تحت کنترل خود درآورند.
در سطح ملی صنایع نفتی کشورهای مختلف پیوسته درحال گذار از مراحل مختلف توسعه هستند که این امر نشان دهنده بازتاب اقتصادی آنها است . در سطح جهانی نیز ، با بین المللی شدن صنعت نفت ، شرایط اقتصادی دستخوش تحولات زیربنایی شده است و از این رو ،استفاده از فناوری اطلاعات امری اجتناب ناپذیر است . شرایط اقتصادی صنعت نفت در بعد بین المللی شدیداً در حال تحول است و همین امر ، وضعیت مناسبی برای استفاده بالقوه از فناوری اطلاعات فراهم می کند . وقوع تحولات زیادی ، که می توان آنها را با فناوری اطلاعات از پیش طراحی نمود ، قابل پیش بینی است . در فرصت های تجاری و بازارهای تازه ای که از این طریق ایجاد خواهد شد ، فناوری می تواند نقش مهمی در تضمین موفقیت ایفا کند . بر این اساس به نظر می رسد که صنعت نفت آماده ورود به عصر استفاده از فناوری اطلاعات است.
فناوری اطلاعات نیازی در اجرای فعالیتهای مدیریتی
فناوری اطلاعات در فعالیتهای مدیریتی
نفوذ فناوری اطلاعات به ساختار و سطوح یک سازمان حاکی از ورود اجتناب ناپذیر سازمان به عصر فناوری اطلاعات است . در ابتدای این عصر ، استفاده از پردازش داده ها تنها به بخش های داده پردازی و فقط به انجام عملیات بسیار خاص با اعداد محدود می شود . سازمان هایی که از فناوری اطلاعات به صورت کامل تر استفاده می کنند گستره بسیار وسیعی از فناوری های سخت افزاری و نرم افزاری را توسط افراد و گروه های مختلف و برای وظایف و فعالیتهای متنوع به کار می گیرند . فناوری اطلاعات در شرکت های نفتی ، توسط متخصصان و فقط در بعضی زمینه ها استفاده می شود. کاربرد این سیستم محدود به عملیات حسابداری و یا عملیاتی بسیار تخصصی و فنی در چارچوب قرار داد و قوانین درون سازمانی است . نتیجه اینکه در این خصوص بخش نفت هنوز فاصله زیادی تا ورود به عصر فناوری اطلاعات دارد و برای سطوح گوناگون مدیریت و نیز در عملیاتی که از آن استفاده می کنند، باید تحولی اساسی صورت گیرد . به این ترتیب بخش نفت باید ابعاد ساختار سازمانی ، سیاست های استخدامی و فعالیت های آموزشی خود را با در نظر گرفتن نیازهای آینده در عصر فناوری اطلاعات مجدداً بررسی کند .
فناوری اطلاعات ، در سیستم های اطلاعات مدیریت
فناوری اطلاعات ، انقلابی در سیستم های اطلاعات مدیریت
فناوری اطلاعات از گستره وسیعی از فنون و فرآیندهای موجود استفاده می کند . بخش نفت نیز برای ورود به عصر فناوری اطلاعات ، باید از این فنون و فرآیندها به صورت گسترده ای استفاده نماید . در زمینه فن آوری های نرم افزاری می توان به فرآیند سیستم های گسترده بانک های اطلاعاتی و سیستم های پشتیبان تصمیم گیری و در زمینه فناوری های سخت افزار ی می توان به سیستم های کنفرانس از راه دور و سیستم های اطلاعاتی مدیریت اجرایی اشاره کرد . پروژه های مطالعاتی بسیاری برای توسعه سیستم های هوشمند و دیگر سیستم های اطلاعاتی برای بخش نفت مطرح شده است ولی هنوز هیچ یک برای فعالیت در این بخش به نقطه مورد نظر نرسیده اند. علت این امر انعطاف ناپذیری بخش نفت و نیز فقدان دوراندیشی کافی برای قبول و تطابق با فن آوری های نوین است. از این رو ، تحول در نحوه نگرش بخش نفت به این مقوله ضروری است.
فناوری اطلاعات و دست اندر کاران بخش نفت
به عقیده نگارنده گروه مختلف در استفاده از فن آوری های اطلاعات در صنعت نفت مؤثرند. این گروه ها عبارتند از : دولت با اعمال ضوابط و سیاست ها ، استفاده کنندگان تجاری با ارایه نیازهای سطوح قابل تقاضا ، تولیدکنندگان فناوری اطلاعات با ارایه فناوری و تعیین سطوح قابل قبول ، تأمین کنندگان با شبکه سازی و مجتمع سازی سازگار ، مصرف کنندگان با انتظارات و عملکردشان ، رقبا با ارایه محصولات جدید در بازارهای تازه؛ کارمندان صنعت نفت . بخش نفت روابطی پیچیده و متنوع دارد . نمایی از روابط بین دست اندرکاران فناوری اطلاعات در بخش نفت در شکل به نمایش گذاشته شده است. تنوع این دست اندرکاران از یک سو ممکن است نشان دهنده پذیرش عصر فناوری اطلاعات در بخش نفت باشد و از سوی دیگر ممکن است مانعی در راه رسیدن به کاربرد وسیع تر فناوری اطلاعات قلمداد شود . نقش این دست اندر کاران در برنامه ریزی های دولتی و در زمینه استفاده از فناوری اطلاعات نیز بسیار تعیین کننده است . ممکن است یک بخش از طریق فشارهای تجارتی حاصل از برنامه ریزی و جهت گیری های درون سازمانی یا با جهت گیری سیاستگذاران اقتصادی مجبور به استفاده از فناوری اطلاعات شود همچنین ممکن است برنامه ریزی ها و جهت گیری های متمرکز دولتی اهرمی می باشد برای حمایت از تحول در حال وقوع در یک صنعت که از آن تسریع فرآیند نیز استفاده شود. چنین امری در بخش نفت اهمیت زیادی دارد ، چرا که گوناگونی و پیچیدگی روابط و وظایف دست اندر کاران و گروه های مختلف به خودی خود محدود کننده میزان استفاده راهبردی از فناوری اطلاعات ایت .
فناوری اطلاعات ، برخوردی جدی با چالش های اساسی
تفکر رایج غرق شدن در فعالیتهای توسعه فناوری و این تصور که مرحله فعلی را رفع خواهد کرد چندان منطقی نیست . در عین حال تمامی مشکلات و نواقص مرحله فعلی را رفع خواهد کرد ، چندان منطقی نیست . در عین حال می توان امید داشت که مشکلات عدم سازگاری بین بخش های مختلف یک صنعت ، با بهبود فناوری برطرف شود . در بخش نفت ، این گونه مسایل بسیار متنوع و گسترده است . شاخص ورود یک بخش به عصر فناوری اطلاعات تعداد سازمان های فعال در آن بخش است که از فناوری مناسب برخوردارند . در حال حاضر نشانه هایی حاکی از آغاز این روند در بخش نفت دیده می شود ؛ اما باید توجه داشت که توسعه بی رویه سیستم ها ، بدون توجه به مسأله سازگاری بالقوه آنها ، ممکن است در آینده سازمان را با مشکلات فنی و مالی بسیاری مواجه سازد .
مدیریت فن آوری اطلاعات
آخرین و شاید مهم ترین نکته در خصوص عدم پذیرش کامل استفاده از فناوری اطلاعات در بخش نفت ، این است که هنوز هم اطلاعات را مقوله ای در نظر می گیرند که باید توسط فناوری به کار گرفته شود. یکی از مهمترین تفاوت های «فناوری اطلاعات» و « پردازش داده ها » ، نیاز « فناوری اطلاعات » به مدیریت است . عوامل مهم مدیریتی در استفاده از فناوری اطلاعات عبارتند از : حمایت مدیریت عالی سازمان، میزان آگاهی مدیریت از فن آوری اطلاعات و سطح سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات ، در بخش نفت ضعف مهارتهای مدیریتی و توجه ناچیز به اطلاعات روزآمد و فنی ، به کارگیری راهبردی فناوری اطلاعات را با عدم موفقیت همراه ساخته است . چاره این مشکل بیشتر در آموزش مدیران فعلی است تا در استخدام و آموزش نیروهای جدید.
مشکلات اساسی به کارگیری فناوری اطلاعات در بخش نفت
مهم ترین مقوله در به کارگیری فناوری اطلاعات ، که به تمایز صنعت نفت از دیگر شاخه ها می انجامد مشکل یکپارچگی ، یعنی چگونگی مبادله اطلاعات در میان طراحان ، مشاوران ، سازندگان ، مشتریان، و پیمانکاران است . بسیاری از ابزارهای فن آوری های اطلاعاتی موجود بدون توجه شایسته به کل فرآیند و نیازهای بخش نفت و به عبارتی بدون توجه به جایگاه یک برنامه خاص در کل فرآیند و سازگاری آن با دیگر نرم افزارها طراحی شده اند با در نظر گرفتن این مشکلات و توجه به این حقیقت که هر پروژه نفتی
جامعه جهانی در عصری به سر می برد که در آن اطلاعات و دانش را سرمایه اصلی و عامل اساسی رشد و توسعه یک جامعه می شناسد تا آنجا که ( دانایی ، توانایی است ) شعار اصلی این عصر است. اطلاعات، ابزار و عامل اساسی به کارگیری دانش در عصر حاضر است . حقیقت این است که شاغلان بخش اطلاعات از بزرگترین طبقات فعال فناوری اطلاعات و از مهم ترین و عمده ترین ساختارهای موجود در جامعه امروز جهانی است . پیدایش و گسترش این ساختار متکی به سه عامل ( تغییرات پویا و پیشرفت فناوری ) ، ( جهانی شدن تجارت ) و ( پیشرفت های اجتماعی ) است . فن آوری اطلاعات در پیوند بین فعالیتهای مختلف یک سازمان و نیز فعالیتهای بین سازمانی منطقه ای و بین المللی نقش اساسی دارد . استفاده از فناوری اطلاعات در دنیای امروز ، ضامن بقا و تداوم فعالیتهای یک سازمان است و بدون بهره مندی از آن نه تنها امکان استفاده از روش های نوین در سازمان فراهم نمی شود بلکه امکان رقابت با سازمان های دیگر نیز از میان خواهد رفت . از آنجا که موقعیت و شیوه بخش نفت از یک سو و ضرورت بهره مندی از شیوه ها و روش های نوین از دیگر سو، مجهز شدن بخش نفت را به فناوری اطلاعات اجتناب ناپذیر ساخته است ، لازم است ارتباط تنگاتنگ و موضوعی بین بهره مندی و استفاده از فن آوری اطلاعات و نیز استفاده از روش ها و راه حل های نوین اجرایی ـ عملیاتی در اولویت قرار گیرد و ترجیحاً در برنامه ریزی آموزشی مهندسی نفت محفوظ گردد.
ره آورد عصر فناوری اطلاعات ، کاهش اهمیت نسبی پردازش اطلاعات است و آن ناشی از کاربرد قابل توجه فناوری اطلاعات در برنامه ریزی مدیریت و استفاده راهبردی از آن در سازمان است.
امروزه کاربرد بالقوه فناوری اطلاعات در سازمان بسیار زیاد است . در تعیین حدود به کارگیری راهکارها سیاست های کاربردی فناوری اطلاعات در هر سازمان ، محفوظ داشتن موارد زیر از سوی مدیریت ارشد شرکت های نفتی یک ضرورت اساسی است:
تعیین راهکارهای استفاده از فناوری اطلاعات در هر سازمان ، به نحوه تفکر مدیریت آن سازمان بستگی دارد. تعیین این راهکارها از وظایف مدیران ارشد است.
فناوری اطلاعات شامل سه بخش داده پردازی ، پردازش متن و ارتباطات از راه دور است. مسؤولیت مدیریت ارشد هر سازمان در کنترل سه بخش یک سیستم حائز اهمیت است.
از آنجا که استفاده از فناوری اطلاعات تحول گسترده ای در سازمان ایجاد می کند ، به کارگیری آن باید به دقت کنترل شود. در نتیجه تعیین ساختار آینده سازمان و تغییر و تحولات سازمانی باید همواره تحت نظارت کامل مدیریت ارشد سازمان باشد.
به کارگیری موارد یاد شده برای موفقیت سیستم های فناوری اطلاعات ، در گرو توجه به عوامل زیر است.
طراحی سیستم های فناوری اطلاعات باید با نیازهای اجتماعی و فنی جامعه کاملاً سازگار باشد تا کاربران ( استفاده کنندگان ) بتوانند با به کارگیری مؤثر آن ها اهداف مهم سازمان را تحقق بخشند.
فرآیند طراحی سیستم های فناوری اطلاعات نیازمند تحولی برنامه ریزی شده است با این هدف که با تدارک سیستم های مناسب ، در کاربران ایجاد این تحول از یک سو نیازمند مشارکت کلیه دست اندرکاران فرآیند طراحی و آموزش و از سوی دیگر ایجاد تحولی اساسی در سازمان و نیروی انسانی است تا آنجا که بتوانند تصمیمات مبتنی بر تفکر منطقی اتخاذ کنند.
هدف نهایی سیستم های فناوری اطلاعات باید با روش های طراحی موجود وتحولات ایجاد شده در سازمان هماهنگ باشد . توجه به این موارد و طراحی چهارچوبی مبتنی بر ضرورت شناخت و کاربردی ساختن ایجاد و استفاده از فناوری اطلاعات در بخش نفت به تحکیم پایه های راهبردی این سیستم می انجامد.
تعریف فناوری اطلاعات
فرهنگ لغت انگلیسی آکسفورد فناوری اطلاعات را به صورت شاخه ای از فناوری راجع به انتشار ، «فرآیند ذخیره سازی اطلاعات » تعریف می کند. فرهنگ لغت انگلیسی راندمن هاووس «تئوری فناوری» را تئورری راجع به محتوا و ارسال اخبار و ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات می داند. دایره المعارف جدید بریتانیا «فرآیند اطلاعات » را سازماندهی ، ذخیره سازی ، ارسال و استفاده نظام یافته اطلاعات» معرفی می کند و برای توجه بیشتر چنین ادامه میدهد که «علم اطلاعات» عبارت است از «پرداختن به روند ذخیره سازی و انتقال اطلاعات به طور « کادمیک حرفه ای » در حالی که « تئوری اطلاعات » عبارت است از : بازنمایی ریاضی وار حالت های پارامتری مؤثر بر ارسال یا فرآیند اطلاعات "
تاریخچه فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات تاریخی طولانی وبیشتر از هزار سال داردکه با اولین نقاشی ها در غارها و ابداع نوشتن و اختراع چاپ در سال های 1500 شروع شد. در این روند با توسعه رایانه های الکترونیکی و سیستم های تجاری در نیمه دوم قرن بیستم ادامه یافت . فناوری اطلاعات امروزی در سال 2000 ریشه ابداع تلگراف الکترونیکی در دهه 1830 و تلفن در دهه 1870 دارد. حرکت مکانیکی گرامافون در این دوره اختراع شد که موقعیت مهمی در تاریخ فناوری اطلاعات داشت و آغاز گر شکل های نوین حافظه مکانیکی بود. دوره بین سال های 1870 و 1900 به عنوان دوره الکترومکانیکی فناوری اطلاعات شناخته شده است که در آن یک تغییر الکترونیکی با ابزار حرکت مکانیکی پردازش اطلاعات توسعه پیدا کرد. از مهم ترین این ابزارها ماشین های تحریر ، ماشین های تکثیر و ماشین حساب های جدولی بودند که در حدود سال 1900 توسعه داده شدند و در تاریخ فناوری اطلاعات به عنوان سرآغاز رایانه های نوین شناخته شدند (در حقیقت ، شرکت شکل یافته به وسیله مخترع ماشین های تجاری سرانجام در سال 1924 به نام ibm شناخته شد). پیدایش صنایع الکترونیکی در حدود سال 1900 ، در توسعه بخش عمده ای از پیشرفت های فناوری اطلاعات تأثیر زیادی داشت . مهم ترین این موارد اختراع am در دهه 1920 ، رادار و تلویزیون در دهه 1930 و رایانه الکترونیکی در دهه 1940 بود . توسعه اولین اهداف کلی رایانه الکترونیکی entac در سال 1946 کامل شده بود و univac در سال 1951 برای فروش آماده گردید. تحول الکترونیکی در زمینه اهداف رشد فناوری اطلاعات بعد از جنگ جهانی دوم با اختراع ترانزیستور در سال 1947 آغاز شد و به دنبال آن ، ترکیب مدارها در سال 1957 توسعه یافت ، پس از آن رایانه ای که به « نسل دوم » معروف بود در اواخر دهه 1950 پدید و سپس یارانه های کوچک در اواسط دهه 1960 عرضه شد . شاید حادثه ای که بزرگ ترین تأثیر را بر فناوری اطلاعات امروزی داشت ، اختراع ریز پردازنده های در سال 1971 بود که به وسیله اولین ریز پردازنده های تجاری در سال 1975 توسعه یافت.
به موازات پیشرفت در محاسبات ، سیستم های اصلی انتقال اطلاعات عرضه مـی شدند . از دهه 1940 میکروموج به عنوان اولین جایگزین کابل محوری برای اطلاع رسانی فاصله های طولانی پدید آمد. سیستـم های ارتباطـی ماهواره ای از دهه 1950 برای ترافیک تلفن بین المللی و انتقال موفق اطلاعات به وسیله فیبر نوری در دهه 1970 گسترش پیدا کرد . دهه 1980 آغازی برای ابزار فرعی بسیار پیشرفته برای انتقال اطلاعات همچون پست تصویری تلکس و مودم بود . صنعت فناوری اطلاعات به طور پیوسته و به سرعت در دهه 1990 ، به وسیله اطلاعات دیجیتالی با هر محتوایی ( علامت ، صدا ، نور و ...) برای گسترش دادن ، پردازش کردن ، ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات به وسیله سیستم هایی که به طور فزاینده آگاه می شوند . سیستم های سریع تر و سیستم های کوچک تر که به هر صورت به سمـت فناوری اطلاعات همگرا می شـوند ( رایانه / پست تصویری / اینترنت / تلفن/ غیره) روبه گسترش نهاد .
عوامل مؤثر بر استفاده از فناوری اطلاعات در بخش نفت
بر استفاده بهینه از فناوری اطلاعات در بخش نفت ، چند عامل اساسی به طور مشخص تأثیر گذارند ، مجموعه این عوامل تأثیر گذار در 9 مقوله مشخص مورد بحث قرار می گیرد . از طریق بررسی این عوامل می توان در خصوص میزان گسترش فناوری اطلاعات در بخش نفت اظهار نظر کرد .
فناوری اطلاعات ، فعالیتی نیازمند صرف هزینه
به منظور آشنایی با میزان هزینه استفاده از فناوری یا اطلاعات در بخش نفت ، لازم است میانگین هزینه استفاده از این سیستم در بخش های مختلف ( استخراج ـ اکتشاف و مخازن ـ پتروشیمی و گاز) و نیز هزینه فناوری صنایع پیشرو و در صنعت نفت را مورد بررسی قرار دهیم.
فناوری اطلاعات ، مرحله انتقالی در صنعت نفت
فناوری اطلاعات در بعضی از حوزه ها مانند خدمات مالی ، نفت به عنوان عامل حیاتی برای انجام کل عملیات مربوطه به حساب می آید . در صنایع نفت ، فناوری اطلاعات نقش « پشتیبان فعالیتهای اصلی» را ایفا می کند . به بیان دیگر ، فناوری اطلاعات آنجا که نقش حیاتی برای عملیات فعلی یا طرح های توسعه ای نفت به عهـده دارد . به عنوان یک فعالیت پشتیبانـی نیز محسـوب می شود . در مقابل نقش پشتیبانی ، می توان به نقش راهبردی از فناوری اطلاعات اشاره کرد. سازمانی در حال استفاده راهبردی از فناوری اطلاعات است که عملیات فعلی و طرح های آینده توسعه ای مبتنی بر سیستم اطلاعاتی باشد. برای تعیین جایگاه فناوری اطلاعات در حوزه های نو گاز باید به تفکیک نوع فعالیتهای موجود در بخش نفت بپردازیم.
فناوری اطلاعات ، راهبردی
فناوری اطلاعات فرصت های تازه ای برای کسب برتری در رقابت ، بهبود تولید و کارآیی ، امکان ایجاد روش های نوین مدیریت و سازماندهی و نیز توسعه تجارت های جدید ایجاد خواهد کرد. ترکیب تجارت و راهکارهای فناوری اطلاعات ، به بهبود عملکرد درونی و بیرونی سازمان منجر می شود و موقعیت آن را در افزایش رقابت های داخلی و خارجی تقویت می کند بیشتر شرکت های نفتی کشورهای صنعتی و توسعه یافته ، به بررسی فناوری اطلاعات برای بهبود وضعیت درونی سازمانی تولیدات خود پرداخته اند . علیرغم استفاده بسیاری از شرکت ها و پروژه های مختلف از فناوری اطلاعات برای بهبود عملکرد درون سازمانی ، بخش نفت در استفاده راهبردی از فناوری اطلاعات برای بهبود وضعیت رقابت خارجی با مشکلات زیادی مواجه است. شرکت های معدودی در جستجوی راه های استفاده از فناوری اطلاعات برای ارایه خدمات جدید یا بهبود خدمات خود هستند . تعداد این شرکت ها در مقایسه با شرکت هایی که راه های نوین بهبود مدیریت فعالیتهای خود را با استفاده از منابع اقتصادی حاصل از گسترش به کارگیری فناوری اطلاعات بررسی می کنند بسیار اندک است.
فناوری اطلاعات ، دراقتصادی کنونی
فناوری اطلاعات ، ضرورتی محسوس در شرایط اقتصادی کنونی
شرایط جدید اقتصادی در بخش نفت که در سطوح مختلف سازمانی ملی و بین المللی ظاهر شده است ، به گونه ای است که تجدید نظر در کاربرد راهبردی فناوری اطلاعات را ضروری می سازد . از نقطه نظر سازمانی ، انتقادهای بسیاری در زمینه فعالیت صنعت نفت و نیز راه حل هایی برای بهبود آن عنوان شده است که می تواند تغییرات بنیادی در ساختار این صنعت ایجاد کند . احتمال انجام این تحولات از سوی بسیاری از کارشناسان قابل پیش بینی است . فناوری اطلاعات ، به عنوان یک ابزار راهبردی ، کمک مؤثری است برای سازمان ها که بتوانند چنین تحولاتی را تحت کنترل خود درآورند.
در سطح ملی صنایع نفتی کشورهای مختلف پیوسته درحال گذار از مراحل مختلف توسعه هستند که این امر نشان دهنده بازتاب اقتصادی آنها است . در سطح جهانی نیز ، با بین المللی شدن صنعت نفت ، شرایط اقتصادی دستخوش تحولات زیربنایی شده است و از این رو ،استفاده از فناوری اطلاعات امری اجتناب ناپذیر است . شرایط اقتصادی صنعت نفت در بعد بین المللی شدیداً در حال تحول است و همین امر ، وضعیت مناسبی برای استفاده بالقوه از فناوری اطلاعات فراهم می کند . وقوع تحولات زیادی ، که می توان آنها را با فناوری اطلاعات از پیش طراحی نمود ، قابل پیش بینی است . در فرصت های تجاری و بازارهای تازه ای که از این طریق ایجاد خواهد شد ، فناوری می تواند نقش مهمی در تضمین موفقیت ایفا کند . بر این اساس به نظر می رسد که صنعت نفت آماده ورود به عصر استفاده از فناوری اطلاعات است.
فناوری اطلاعات نیازی در اجرای فعالیتهای مدیریتی
فناوری اطلاعات در فعالیتهای مدیریتی
نفوذ فناوری اطلاعات به ساختار و سطوح یک سازمان حاکی از ورود اجتناب ناپذیر سازمان به عصر فناوری اطلاعات است . در ابتدای این عصر ، استفاده از پردازش داده ها تنها به بخش های داده پردازی و فقط به انجام عملیات بسیار خاص با اعداد محدود می شود . سازمان هایی که از فناوری اطلاعات به صورت کامل تر استفاده می کنند گستره بسیار وسیعی از فناوری های سخت افزاری و نرم افزاری را توسط افراد و گروه های مختلف و برای وظایف و فعالیتهای متنوع به کار می گیرند . فناوری اطلاعات در شرکت های نفتی ، توسط متخصصان و فقط در بعضی زمینه ها استفاده می شود. کاربرد این سیستم محدود به عملیات حسابداری و یا عملیاتی بسیار تخصصی و فنی در چارچوب قرار داد و قوانین درون سازمانی است . نتیجه اینکه در این خصوص بخش نفت هنوز فاصله زیادی تا ورود به عصر فناوری اطلاعات دارد و برای سطوح گوناگون مدیریت و نیز در عملیاتی که از آن استفاده می کنند، باید تحولی اساسی صورت گیرد . به این ترتیب بخش نفت باید ابعاد ساختار سازمانی ، سیاست های استخدامی و فعالیت های آموزشی خود را با در نظر گرفتن نیازهای آینده در عصر فناوری اطلاعات مجدداً بررسی کند .
فناوری اطلاعات ، در سیستم های اطلاعات مدیریت
فناوری اطلاعات ، انقلابی در سیستم های اطلاعات مدیریت
فناوری اطلاعات از گستره وسیعی از فنون و فرآیندهای موجود استفاده می کند . بخش نفت نیز برای ورود به عصر فناوری اطلاعات ، باید از این فنون و فرآیندها به صورت گسترده ای استفاده نماید . در زمینه فن آوری های نرم افزاری می توان به فرآیند سیستم های گسترده بانک های اطلاعاتی و سیستم های پشتیبان تصمیم گیری و در زمینه فناوری های سخت افزار ی می توان به سیستم های کنفرانس از راه دور و سیستم های اطلاعاتی مدیریت اجرایی اشاره کرد . پروژه های مطالعاتی بسیاری برای توسعه سیستم های هوشمند و دیگر سیستم های اطلاعاتی برای بخش نفت مطرح شده است ولی هنوز هیچ یک برای فعالیت در این بخش به نقطه مورد نظر نرسیده اند. علت این امر انعطاف ناپذیری بخش نفت و نیز فقدان دوراندیشی کافی برای قبول و تطابق با فن آوری های نوین است. از این رو ، تحول در نحوه نگرش بخش نفت به این مقوله ضروری است.
فناوری اطلاعات و دست اندر کاران بخش نفت
به عقیده نگارنده گروه مختلف در استفاده از فن آوری های اطلاعات در صنعت نفت مؤثرند. این گروه ها عبارتند از : دولت با اعمال ضوابط و سیاست ها ، استفاده کنندگان تجاری با ارایه نیازهای سطوح قابل تقاضا ، تولیدکنندگان فناوری اطلاعات با ارایه فناوری و تعیین سطوح قابل قبول ، تأمین کنندگان با شبکه سازی و مجتمع سازی سازگار ، مصرف کنندگان با انتظارات و عملکردشان ، رقبا با ارایه محصولات جدید در بازارهای تازه؛ کارمندان صنعت نفت . بخش نفت روابطی پیچیده و متنوع دارد . نمایی از روابط بین دست اندرکاران فناوری اطلاعات در بخش نفت در شکل به نمایش گذاشته شده است. تنوع این دست اندرکاران از یک سو ممکن است نشان دهنده پذیرش عصر فناوری اطلاعات در بخش نفت باشد و از سوی دیگر ممکن است مانعی در راه رسیدن به کاربرد وسیع تر فناوری اطلاعات قلمداد شود . نقش این دست اندر کاران در برنامه ریزی های دولتی و در زمینه استفاده از فناوری اطلاعات نیز بسیار تعیین کننده است . ممکن است یک بخش از طریق فشارهای تجارتی حاصل از برنامه ریزی و جهت گیری های درون سازمانی یا با جهت گیری سیاستگذاران اقتصادی مجبور به استفاده از فناوری اطلاعات شود همچنین ممکن است برنامه ریزی ها و جهت گیری های متمرکز دولتی اهرمی می باشد برای حمایت از تحول در حال وقوع در یک صنعت که از آن تسریع فرآیند نیز استفاده شود. چنین امری در بخش نفت اهمیت زیادی دارد ، چرا که گوناگونی و پیچیدگی روابط و وظایف دست اندر کاران و گروه های مختلف به خودی خود محدود کننده میزان استفاده راهبردی از فناوری اطلاعات ایت .
فناوری اطلاعات ، برخوردی جدی با چالش های اساسی
تفکر رایج غرق شدن در فعالیتهای توسعه فناوری و این تصور که مرحله فعلی را رفع خواهد کرد چندان منطقی نیست . در عین حال تمامی مشکلات و نواقص مرحله فعلی را رفع خواهد کرد ، چندان منطقی نیست . در عین حال می توان امید داشت که مشکلات عدم سازگاری بین بخش های مختلف یک صنعت ، با بهبود فناوری برطرف شود . در بخش نفت ، این گونه مسایل بسیار متنوع و گسترده است . شاخص ورود یک بخش به عصر فناوری اطلاعات تعداد سازمان های فعال در آن بخش است که از فناوری مناسب برخوردارند . در حال حاضر نشانه هایی حاکی از آغاز این روند در بخش نفت دیده می شود ؛ اما باید توجه داشت که توسعه بی رویه سیستم ها ، بدون توجه به مسأله سازگاری بالقوه آنها ، ممکن است در آینده سازمان را با مشکلات فنی و مالی بسیاری مواجه سازد .
مدیریت فن آوری اطلاعات
آخرین و شاید مهم ترین نکته در خصوص عدم پذیرش کامل استفاده از فناوری اطلاعات در بخش نفت ، این است که هنوز هم اطلاعات را مقوله ای در نظر می گیرند که باید توسط فناوری به کار گرفته شود. یکی از مهمترین تفاوت های «فناوری اطلاعات» و « پردازش داده ها » ، نیاز « فناوری اطلاعات » به مدیریت است . عوامل مهم مدیریتی در استفاده از فناوری اطلاعات عبارتند از : حمایت مدیریت عالی سازمان، میزان آگاهی مدیریت از فن آوری اطلاعات و سطح سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات ، در بخش نفت ضعف مهارتهای مدیریتی و توجه ناچیز به اطلاعات روزآمد و فنی ، به کارگیری راهبردی فناوری اطلاعات را با عدم موفقیت همراه ساخته است . چاره این مشکل بیشتر در آموزش مدیران فعلی است تا در استخدام و آموزش نیروهای جدید.
مشکلات اساسی به کارگیری فناوری اطلاعات در بخش نفت
مهم ترین مقوله در به کارگیری فناوری اطلاعات ، که به تمایز صنعت نفت از دیگر شاخه ها می انجامد مشکل یکپارچگی ، یعنی چگونگی مبادله اطلاعات در میان طراحان ، مشاوران ، سازندگان ، مشتریان، و پیمانکاران است . بسیاری از ابزارهای فن آوری های اطلاعاتی موجود بدون توجه شایسته به کل فرآیند و نیازهای بخش نفت و به عبارتی بدون توجه به جایگاه یک برنامه خاص در کل فرآیند و سازگاری آن با دیگر نرم افزارها طراحی شده اند با در نظر گرفتن این مشکلات و توجه به این حقیقت که هر پروژه نفتی