roya 90
02-20-2012, 05:00 PM
جلبک سبز
مقدمه
جلبک های موجودات ساده‌ای هستند که دارای کلروفیل می‌باشند و از خصوصیات مهم آنها نداشتن ریشه ، ساقه و برگ است. به چنین ساختار ساده‌ای تال می‌گویند. سه تفاوت عمده بین جلبکها و گیاهان عالی وجود دارد. اولا جلبکها فاقد ریشه ، ساقه و برگ هستند. ثانیا در اطراف اندامها یا ساختارهای زایشی جلبکهای یاخته‌های محافظ وجود ندارد و ثالثا جنین در جلبکها دیده نمی‌شود. به منظور رده بندی جلبکها ، ویژگیهایی از قبیل ساختار تال ، شکل کلروپلاست ، انواع مواد ذخیره‌ای یاخته را در نظر می‌گیرند و آنها را به هشت شاخه تقسیم می‌کنند.
()
ویژگیهای جلبکهای سبز
جلبکهای سبز به رنگ سبز علفی هستند و مانند گیاهان عالی در کلروپلاست خود دارای رنگیزه‌هایی مانند کلورفیل a و ، گزانتوفیل و کاروتن هستند. همچنین در داخل کلروپلاست اغلب آنها اجسام کروی شکل و از جنس پروتئین به نام پیرنوئید وجود دارد که محل ذخیره غذایی نشاسته است.
بعضی از جلبکهای سبز تک یاخته‌ای و برخی کلونی متحرک هستند و حرکت آنها توسط 2 یا 4 تاژک انجام می‌گیرد. شکل کلروپلاست در جلبکهای سبز سهم عمده‌ای در شناسایی جلبکهای مختلف آن دارد. کلروپلاست ممکن است فنجانی شکل ، زین اسبی ، مارپیچ ، ستاره‌ای ، مشبک و بشقابی باشد.
زیستگاه جلبکهای سبز
اغلب جلبکهای سبز آبزی هستند در آبهای شور و شیرین به صورت غوطه‌ور (فیتوپلانکتون) و یا متصل زیست می‌کنند. جلبکهای سبز ، در خاک نیز جمعیت زیادی را تشکیل می‌دهند. حتی تعدادی از جلبکهای سبز به عنوان انگل دیگر موجودات شناخته شده‌اند که مهمترین آنها سفالئوروس است که انگل گیاهانی از قبیل چای ، قهوه و مرکبات به شمار می‌رود.
انواع تال در جلبکهای سبز
ساختار و اندازه تال در جلبکهای سبز برخلاف جلبکهای سبز- آبی بسیار متنوع است. تال ممکن است از نوع ابتدایی و تک یاخته‌ای و به اندازه چند میکرون باشد. در بعضی از جلبکهای سبز طول تال حداکثر به یک متر می‌رسد. همچنین تال تک یاخته ممکن است مانند جلبک کلامیدوموناس متحرک و دارای تاژک و یا مثل جلبک کلرلا تک یاخته‌ای غیر متحرک و فاقد تاژک باشد. انواع دیگر تال در جلبکهای سبز عبارتند از: کلونی متحرک و غیر متحرک ، ریسه‌ای ساده ، ریسه‌ای منشعب و نیز سیفونی و پارانشیمی.
تولید مثل در جلبکهای سبز
برخلاف جلبکهای سبز- آبی که فقط تولید مثل رویش دارند، جلبکهای سبز دارای هر تولید مثل رویشی و جنسی هستند از انواع تولید مثل رویشی ، تقسیم دوتایی یاخته ، قطعه قطعه شدن و تشکیل اکنیت بسیار متداول است. همچنین انواع مختلف تولید مثل جنسی مثل ایزوگامی ، آنیزوگامی و اوئوگامی در جلبکهای سبز دیده می‌شود.
نمونه هایی از جلبکهای سبز
()
کلامیدوناموس
جلبک تک یاخته و متحرکی است که در آبهای شیرین مثل آبگیر ، حوض ، استخر و دریاچه زندگی می‌کند. تال هنگام مشاهده با میکروسکوپ ، تخم مرغی شکل ، دارای دو تاژک در ناحیه سر ، یک کلروپلاست فنجانی شکل که حاوی پیرنوئید و لکه چشمی می‌باشد. کلامیدوموناس را می‌توان منشا جلبکهای سبز دانست. از اجتماع آنها کلونیهای مختلف بوجود می‌آیند. از تقسیمات یاخته کلامیدوناموس و جلبک ریسه‌ای ساده یا اولوتریکس حاصل می‌شود.
اولوتریکس
از جلبکهای سبز یا تال ریسه‌ای ساده است که معمولا در آبهای شیرین متصل به سنگها و اجسام جامد درون آب یافت می‌شود. یاخته‌های ریسه ، چهار گوش بوده و در یک ردیف قرار گرفته‌اند. یاخته راسی یا انتهایی گنبدی شکل است. یاخته پایه بی‌رنگ و فاقد کلروپلاست. کلروپلاست به شکل زین اسب است و در داخل کلروپلاست اجسام کروی شکل یا پیرنوئید قابل رویت‌اند.
تولید مثل بیشتر در اثر قطعه قطعه شدن ریسه توسط جریان آب و یا عوامل خارجی صورت می‌گیرد. انواع هاگها ، از جمله زوئوسپور و آپلانوسپور بوجود می‌آید. منشا اولوتریکس را جلبک تک یاخته‌ای کلامیدوناموس می‌دانند تولید مثل جنسی درپایان فصل رشد و هنگام نامساعد شدن شرایط محیطی صورت می‌گیرد. تولید مثل جنسی به صورت ایزوگامی و چرخه زندگی در جلبک اولوتریکس از نوع هاپلانتیک است.
اولوا
جلبکی دریایی است که بر روی سنگها و صخره‌های ساحل می‌روید و به کاهوی دریایی نیز معروف است. جلبک اولوا به دو صورت گامتوفیت و اسپوروفیت وجود دارد. هر دو تال از نظر شکل ظاهری و اندازه بسیار به هم شبیه‌اند و تنها تفاوت آنها در تعداد کروموزومها است. این دو گیاه (گامتوفیت و اسپوروفیت) در طول زندگی خود بطور متناوب تکرار می‌شوند. به همین علت چرخه زندگی اولوا را تناوب نسلهای مشابه می‌گویند.
()
کلادوفورا
از جلبکهای واجد تال ریسه‌ای منشعب است که در آبهای جاری به فراوانی دیده می‌شود. سلولهای تشکیل دهنده ریسه دراز و استوانه‌ای شکل و دارای کلروپلاست مشبک همراه با تعداد زیادی پیرنوئید هستند. هر یاخته دارای تعدادی هسته است تولید مثل از طریق قطعه قطعه شدن ریسه و تولید اکینت و توسط زوئوسپوراست. تولید مثل جنسی ایزوگامی است و چرخه زندگی از نوع ایزومورفیک همراه با تناوب نسلهای مشابه است.
ادوگونیوم
از جلبکهای آب شیرین است و به علت دارا بودن اندامهای جنسی آنتریدیوم (آنتریدی) و اوئوگونیوم (اوئوگون) از دیگر جلبکهای ریسه‌ای کاملا متمایز است.
اسپیروژیر
از انواع جلبکهای سبز ریسه‌ای است که در طبیعت به فراوانی وجود دارد و شناسایی آن به علت داشتن کلروپلاست مارپیچی به آسانی صورت می‌گیرد. و نوع تولید مثل جنسی آن از نوع الحاقی یا همیوغی است از ویژگیهای مهم این جلبک نداشتن یاخته‌های متحرک ، اعم از زئوسپور و گامت است.
جلبک قرمز
مقدمه
جلبکها جزء ساده‌ترین موجودات واجد کلروفیل بشمار می‌آیند. برخلاف گیاهان عالی ، ساختار رویشی جلبکها فاقد ریشه ، ساقه و برگ است. به چنین ساختار ابتدایی تال می‌گویند. مانند گیاهان در اطراف اندامها یا ساختارهای زایشی جلبکها یاخته‌های محافظ وجود ندارد و جنین نیز در جلبکها دیده نمی‌شود. با آنکه گفته می‌شود جلبکها موجودات بسیار ساده‌ای هستند ولی این تعریف در مورد تمام آنها عمومیت ندارد.
در بعضی از موارد این موجودات نه تنها ساده نیستند بلکه از بسیاری از جهات پیشرفته ، تکامل یافته و دارای ساختار رویشی و زایشی بسیار پیچیده‌ای هستند. تعاریفی ، از جمله نداشتن یاخته‌های نازا و جنین ، درباره همه آنها صادق نیست. جلبکها را به زبان لاتین آلگی یا آلجی ، به معنی علف دریایی می‌گویند. علمی که به مطالعه و بررسی جلبکها می‌پردازد، به نام جلبک شناسی نامیده می‌شود.
()
رده بندی جلبکها
ویژگی بارزی که در جلبکها بیشتر نظر انسان را جلبک می‌کند رنگهای گوناگون آنهاست.در گذشته ، با استفاده از این ویژگی ، جلبکها را به چهار رده جلبکهای سبز-آبی ، سبز ، قهوهای و قرمز تقسیم می کردند. در رده بندی جلبکها ، غیر از مطالعه انواع رنگیزه‌ها در کلروپلاست که یکی از بارزترین ویژگیهای آنهاست از ویژگیهای دیگری نظیر ساختار تال ، ساختار شیمیایی دیواره یاخته‌ای ، تعداد ونوع ومحل قرار گرفتن تاژک ، نوع مواد غذایی ذخیره در یاخته ، ساختار یاخته استفاده می‌شود. جلبکها را به 8 شاخه تقسیم می‌کنند: جلبکهای سبز-آبی یا سیانوفیتا ، جلبکهای سبز یا کلروفیتا ، اوگلنوفیتا ، کاروفیتا ، کریسوفیتا ، جلبکهای قهوه ای فئوفیتا ، جلبکهای قرمز یا رودوفیتا و دینوفیتا.
ویژگیهای جلبکهای قرمز
جلبکهای قرمز جزء زیباترین علفهای دریایی به شمار می‌آیند. تال آنها ، غیر از رنگ قرمز به انواع رنگها از جمله قرمز مایل به قهوهای ، ارغوانی ، صورتی ، سبز زیتونی، سبز-آبی و بنفش دیده می‌شود. رنگهای گوناگون تال به علت وجود رنگیزه‌های موجود در کلروپلاستهای آنهاست. این رنگیزه‌ها شامل کلروفیل a و d ، کاروتن ، گزانتوفیل و دو نوع رنگیزه بیلی پروتئین به نامهای فیکواریترین و فیکوسیانین است. رنگیزه فیکواریترین ، قرمز رنگ و رنگیزه فیکوسیانین به رنگ سبز- آبی است.
زیستگاه جلبکهای قرمز
از انواع جلبهای قرمز در حدود 4000 گونه شناخته شده است که از میان آنها فقط چند گونه در آبهای شیرین و خاک و بقیه در آبهای شور دریاها و اقیانوسها زیست می‌کنند. اغلب جلبکهای قرمز در اعماق آبهای شور و دور از ساحل یافت می‌شوند. عمق آبها در پراکندگی و جمعیت جلبکها اثر مستقیم دارد. هر چه عمق آب بیشتر باشد از مقدار نور خورشید که می‌تواند به داخل آب نفوذ کند کاسته می‌گردد. مثلا در عمق 10 متری آب ، فقط 10% از نور سبز و آبی و 1% نور قرمز می‌تواند توسط گیاه جذب شود.
()
در نتیجه نورهایی از قبیل نور قرمز ، نارنجی ، زرد و سبز که قدرت نفوذ کمتری دارند نمی‌توانند به عمق بیش از ده متر برسند و فقط نورهای آبی و بنفش هستند که می‌توانند به اعماق آب نفوذ کنند. گیاهانی که فقط دارای کلروفیل هستند و رنگیزه سبز دارند توانایی جذب این نورها را ندارند و در نتیجه در عمق زیاد قادر به رشد نیستند.
تنها جلبکهای قرمز که دارای رنگیزه‌های فیکوسیانین و فیکواریترین هستند قادر به جذب نور آبی و بنفش می‌باشند. گاهی نیز در عمق بیش از صد متر هم دیده می‌شوند. این رنگیزه ها پس از جذب نور آن را به کلروفیل منتقل می‌کنند و با این عمل انرژی لازم برای فتوسنتز تامین می‌گردد. تعدادی از جلبکهای قرمز به سنگها ، اجسام و جلبکهای دیگر موجود در آب متصل می‌شوند.
تال در جلبکهای قرمز
تال اغلب جلبکهای قرمز به صورت ریسه‌ای یا پارانشیمی است. جلبکهای قرمز دارای تال کوچک و ظریف هستند و اندازه تال حداکثر ممکن است به یک متر برسد.
تولید مثل در جلبکهای قرمز
آنچه بیشتر در جلبکمهای قرمز جلب نظر می‌کند. نوع تولید مثل جنسی آنهاست که بسیار اختصاصی است. اندام جنسی نر به نام اسپرماتانژیا نامیده می‌شود که یاخته‌های منفرد و غیر متحرک به نام اسپرماتیا تولید می‌کند و اندام ماده به شکل بطری است که از یک بخش حجیم و یک بخش انتهایی دراز و باریک تشکیل شده است. اندام ماده را کارپوگونیوم می‌نامند. برای انجام عمل لقاح ، یاخته نر ابتدا به قسمت باریک و دراز (لوله مانند) اندام ماده متصل شده و پس نفوذ در آن از درون لوله عبور کرده و با هسته موجود در اندام ماده ترکیب می‌شود.
()
اهمیت اقتصادی جلبکهای قرمز
جلبکهای قرمز ، صرف نظر از اینکه به مصرف تغذیه جانوران آبزی می‌رسند، برای تهیه خوراک دام نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. انسان نیز از این مسئله مستثنی نیست و بسیاری از جلبکهای قرمز را به مصارف خوراکی می‌رساند. یکی از این جلبکهای قرمز که بیش از هم مورد توجه قرار گرفته است جلبکی است به نام پورفیرا که از نظر شکل ظاهری همانند اولوا یا کاهوی دریایی است ولی رنگ آن قرمز است. این جلبک ، که حاوی مقدار قابل ملاحظه‌ای پروتئین و دیگر مواد مورد نیاز بدن انسان است برای تهیه سوپ و نیز همراه با گوشت و برنج و دیگر استفاده می‌شود. همچنین از بعضی جلبکهای قرمز ماده‌ای به نام آگار استخراج می‌شود.
جلبک قهوهای
مقدمه
جلبکها موجودات ساده‌ای هستند که دارای رنگیزه کلروفیل می‌باشند و فاقد ریشه و ساقه و برگ هستند و فاقد اندامها یا ساختارهای زایشی هستند و جنین در آنها دیده نمی‌شود. به منظور رده بندی جلبکها از ویژگیهایی مانند ساختار تال ، کلروپلاست ، انواع مواد ذخیره‌ای و محل گرفتن آنها ، شکل کلروپلاست و نوع رنگیزه موجود در آنها استفاده می‌کنند.
()
ویژگیهای جلبکهای قهوهای
رنگیزه‌های موجود در کلروپلاست آنها شامل کلروفیل a و c و کاروتن و رنگیزه قهوهای رنگی است به نام فوکوگزانتین که مقدار آن از مقدار کلروفیل بیشتر بوده و در نتیجه باعث ایجاد رنگ قهوهای در تال می‌شود. مواد غذایی ذخیره در یاخته شامل مانیتول و لامینارین است و در ترکیبات دیواره یاخته‌ای جلبکهای قهوهای ، غیر از سلولز مواد دیگری از جمله اسید آلژینیک وجود دارد که از نظر اقتصادی دارای اهمیت زیادی است. تال در جلبکهای قهوهای تماما پریاخته‌ای است. در این جلبکها ، تال تک یاخته‌ای و همچنین به صورت کلونی دیده نمی‌شود. و یاخته‌های متحرک آنها قلوه‌ای شکل بوده و دارای دو تاژک در قسمت جانبی هستند.
پراکندگی جلبکهای قهوهای
به جز چند نمونه که از آنها در آبهای شیرین یافت می‌شوند بقیه آنها تماما در آبهای شور دریاها و اقیانوسهای مناطق سرد زیست می‌کنند. بعضی از آنها نیز در آبهای گرم دیده می‌شوند. عده ای از جلبکهای قهوهای در آبهای کم عمق و در فاصله جزر و مد دریا بر روی سنگها زیست می‌کنند.
ساختار تال در جلبکهای قهوهای
تال جلبکهای قهوهای ، بسیار پیشرفته و در واقع تکامل یافته‌ترین نوع تال در بین جلبکهاست. در این جلبکها ، تال تک یاخته‌ای و یا به صورت کلونی وجود ندارد. جلبکهای قهوهای پست دارای ریسه منشعب‌اند. تال پارانشیمی در جلبکهای قهوهای تکامل یافته‌تر دیده می‌شود. تال معمولا از 3 بخش پهنک ، پایه و قسمت نگاهدارنده تشکیل شده است.
در جلبکهای قهوهای دارای تال پارانشیمی ، تال از چند لایه یاخته تشکیل شده است. هر لایه متشکل از یاخته‌ها و یا مجموعه چند لایه‌ای یاخته‌هاست که یک بافت را می‌سازند و نقش ویژه‌ای را به عهده دارند. لایه بیرونی در رشد و فتوسنتز ، لایه میانی در ذخیره مواد غذایی و لایه درونی در جذب و انتقال مواد دخالت می‌کنند.
()
تولید مثل در جلبکهای قهوهای
در جلبکهای قهوهای ، هر سه نوع تولید مثل رویشی و جنسی دیده می‌شود. روش معمولی تولید مثل رویشی ، قطعه قطعه شدن تال است. تولید مثل غیر جنسی در ساختاری به نام اسپورانژیوم (هاگدان) و با تولید هاگهایی به نام زئوسپور انجام می‌شود. زئوسپورها قلوه‌ای شکل‌اند و در قسمت جانبی خود دارای 2 تاژک ، یکی از نوع تنسل و دیگری از نوع شلاقی هستند. تولید مثل جنسی به روش ایزوگامی و ائوگامی در جلبکهای قهوهای بسیار رواج دارد.
چرخه زندگی
سه نوع چرخه زندگی در جلبکهای قهوهای دیده می‌شود. در جلبکهای قهوهای پست ، چرخه از نوع ایزومورفیک است. دو گیاه هاپلوئید و دیپلوئید یا گامتوفیت و اسپوروفیت کاملا مشابه یکدیگرند و تناوب نسلهای مشابه دیده می‌شود مانند جلبک اکتوکارپوس. در مرحله بعدی جلبکهایی قرار دارند که چرخه زندگی آنها از نوع هترومورفیک است جلبک لامیناریا. در این حالت گیاه گامتوفیت تحلیل رفته کوچک و میکروسکوپی است. در نوع سوم تال گامتوفیت کاملا از بین می‌رود و فقط گیاه اسپوروفیت باقی می‌ماند که این چرخه را چرخه دیپلانتیک می‌گویند مثل جلبک فوکوس.
جلبک اکتوکارپوس
از انواع جلبکهای قهوهای ابتدایی است که تال آنها از نوع ریسه‌ای منشعب است. گونه‌های اکتوکارپوس دارای چرخه ایزومورفیک و تناوب نسلها مشابه هستند. نوع تولید مثل ایزوگامی است.
لامیناریا
این جلبک و دیگر جلبکهای قهوهای که تال بزرگ و تنومند دارند کلپ نامیده می‌شوند. گیاه اصلی یا اسپوروفیت نزدیک 2 یا 3 متر طول دارد در حالی که گیاه گامتوفیت بسیار کوچک و میکروسکوپی است. گیاه اسپوروفیت از 3 بخش تشکیل شده است یک بخش مسطح به نام پهنک ، بخش میانی که استوانه‌ای شکل است به نام پایه و بخش انتهایی یا صفحه اتصال که همانند ریشه گیاه را به محیط متصل می‌کند.
جلبک لامیناریا داراتی تناوب نسلها و یا تکرار گیاه اسپوروفیت و گامتوفیت است. یکبار گیاه اسپوروفیت با تال بزرگ و بار دیگر گیاه گامتوفیت با تال میکروسکوپی و کوچک ظاهر می‌شود. دو گیاه گامتوفیت و اسپوروفیت از نظر شکل ظاهری ، ساختار و اندازه کاملا با یکدیگر متفاوت‌اند. چرخه زندگی آن به صورت هترومورفیک است. تال اسپوروفیت از نظر ساختار درونی نیز تکامل یافته و از بافتهای مختلف تشکیل شده چنانچه برش از بخش پایه شامل بخشهای زیر است:
()
بخش بیرونی یا مریستمی که تقسیم شده و باعث رشد طولی و عرضی تال می‌شود.
بخش پوست .
بخش میانی که محور اصلی و مرکزی گیاه را تشکیل می‌دهد و به منزله آوند های آبکشی در گیاهان آوندی است.
ارزش اقتصادی لامیناریا
لامیناریا و دیگر کلپها از نظر اقتصادی از جمله جلبکهای مهم به شمار می‌آیند. دست کم ده نمونه از گونه‌های لامیناریا به عنوان غذا در کشورهایی نظیر ژاپن ، چین و روسیه مصرف می‌شوند. مصرف این جلبکها به علت دارا بودن ید ، مانع ابتلای انسان به بیماری گواتر می‌شود. غیر از مصارف خوراکی ، از این جلبکها برای استخراج اسید آلژینیک استفاده می‌شود همچنین از آنها به عنوان کود در کشاورزی و به عنوان مکمل غذایی و دام و طیور استفاده می‌شود.
فوکوس
گونه‌های فوکوس در تمام دریاها و اقیانوسهای جهان ، بویژه در نیمکره شمالی یافت می‌شود. گیاه توسط بخش نگاهدارنده یا صفحه اتصال به سنگها و صخره‌های ساحلی متصل می‌شود. طول تال در حدود 20 تا 30 سانتیمتر دیده می‌شود و رنگ آن قهوهای تیره است. غیر از بخش نگهدارنده ، بخش میانی و پهنک نیز دیده می‌شود. در بخش پهنک ساختاری همانند رگبرگ دارد که در دو طرف آن کیسه‌های هوایی وجود دارد. تال واجد انشعابات دوتایی است که در انتهای آنها بخش متورمی با منافذ بسیار زیاد و کوچک دیده می‌شود.
این منافذ به ساختار کوزه مانندی به نام کونسپتاکل منتهی می‌شود. اندام ماده یا اوئوگونیوم در داخل کونسپتاکل به شکل بیضی دیده می‌شود. آنتریدیوم در مقایسه با اوئوگونیوم بسیار کوچکتر است. تولید مثل از نوع اوئوگامی است. قرار گرفتن یاخته تخم در محل مناسب ، رویش آن را به دنبال دارد ولی این عمل ، بر عکس دیگر جلبکها ، مستقیما صورت نمی‌گیرد بلکه تقسیمات عرضی و طولی یاخته حاکی از ایجاد یک جنین به صورت ابتدایی است. چرخه زندگی فوکوس از نوع دیپلانتیک است و گیاه تنها به صورت اسپوروفیت و دیپلوئید دیده می‌شود و گیاه گامتوفیت در آن وجود ندارد.
تولید مثل انواع جلبک
مقدمه
جلبکها ساده‌ترین موجودات واجد کلروفیل هستند. سه تفاوت عمده بین جلبکها و گیاهان عالی وجود دارد. اولا جلبکها فاقد ریشه ، ساقه وبرگ هستند، ثانیا در اطراف اندامها یا ساختارهای زایشی جلبکها یاخته‌های محافظ وجود ندارد، ثالثا جنین در جلبکها دیده نمی‌شود. در طبیعت جلبکها در محیطهای گوناگون یافت می‌شوند. آب محیطی است که بیشترین جلبکها را در خود جای داده است.
در سطح خاکهای مرطوب نیز تعداد بسیار زیادی جلبک یافت می‌شود. بخشهای هوایی درختان و همچنین سنگها و صخره‌ها محلهای دیگری هستند که جلبکها می‌توانند بر روی آنها رشد کنند. بعضی از جلبکها می‌توانند در محیطهای غیر معمولی ، مثل دریاچه‌های نمک ، چشمه‌های آب گرم و یخچالهای طبیعی و حتی در درون بدن و بافتهای موجودات زنده زیست کنند.
()
تکثیر رویشی یا غیر جنسی(Vegetative reproduction)
تکثیر رویشی به طرق مختلف در جلبکها انجام می‌گیرد که شامل تقسیم سلولی ، فراگمنتیشن ، تشکیل هارموگونیا ، تشکیل پروتونماها ، تشکیل ستاره‌های آمیلوم ، تشکیل توپرها ، تشکیل بول بیلها است. در اشکال تک سلولی تکثیر رویشی با تقسیم سلولی اتفاق می‌افتد. در انواع رشته‌ای یک رشته به قطعات کوچک شکسته شده و قطعات کوچکتر با تقسیم رشد می‌کنند. این تقسیم را فراگمنتیشن گویند. در جلبکهای شاخه سیانوفیتا ، تریکوم به قطعات متحرکی با طولهای متفاوت شکسته می‌شود که این قطعات را هارموگونی گویند.
هارموگونی‌ها دارای پتانسیل لازم برای تبدیل به تریکوم هستند. تشکیل هارموگونی‌ها به دلیل تشکیل صفحات جداگر یا نکریدی‌ها اتفاق می‌افتد. در شارا تولید مثل رویشی با تشکیل پروتونماها ، ستاره‌های آمیلوم ، توپرها و بول بیلها همراه است. ستاره‌های آمیلوم حاوی مواد ذخیره‌ای بیشتر بوده در گره‌های پایینی محور تشکیل می‌گردند. توپرها ساختمانهای گردی می‌باشند که در بخش مدفون گیاه (بخش ریزوئیدال) تشکیل می‌شوند. بول‌بیلها ممکن است گرد یا بی‌شکل باشند. در گره های ساقه و یا ریشه تشکیل می‌گردند.
انواع تولید مثل غیر جنسی
زئوسپور
سلولهای تاژکدار متحرک یا به صورت گروهی هستند که در سلولها در شرایط مساعد تشکیل می‌گردند. با توجه به تعداد تاژک انواع آنها فرق می‌کند. تعداد تاژکها ممکن است 4--2 و یا چندین عدد باشد. محل اتصال تاژک نیز حایز اهمیت است. در کلامیدوموناس با دو تاژک ، در اولوتریکس 4 تاژک ، در اودوگونیوم چند تاژک وجود دارد.
آپلانسپور
اسپورهای بدون زائده حرکتی که در شرایط مساعد تشکیل شده و از نظر پتانسیل فعالند.
هیپنواسپور
آپلانسیورهایی با جداره ضخیم می‌باشند که در شرایط بد و نامساعد تشکیل می‌گردند.
()
آکینیتها
در جلبکهای شاخه سیانوفیتها دیده می‌شوند. سلولهای رویشی تغیر شکل یافته‌ای با اندازه بزرگتر و دیواره ضخیمتر می‌باشند. دارای مواد رنگی و ذخیره‌ای بیشتری نیز هستند. آکینیتها ممکن است مستقیما جوانه زده و تبدیل به جلبک جدیدی شوند و یا ممکن است در فرم آپلانسیور در‌آیند.
پالملا
در شرایط کم آبی پروتوپلاسم‌های دختر که نتیجه تقسیم غیر جنسی هستند، از سلول اصلی خارج شده و دیواره آنها ژلاتینی شده و نهایتا یک کلونی ماکروسکوپی متشکل از چندین سلول را که به نام پالملا نامیده می‌شوند، تشکیل می‌دهند. با پیدایش آب در محیط سلولها درفرم زئوسپور یا آپلانسپور خارج دفع می‌گردند.
اتواسپورها
اگر یک آپلانسپور شکل مشخصی نظیر سلول مادر را داشته ولی از نظر اندازه کوچکتر باشد، اتواسپور نامیده می‌شود.
اگزواسپورها
اسپورهای خارجی هستند که در اعضای جلبکهای شاخه سیانوفیت تشکیل می‌گردند و به جلبک جدیدی می‌توانند تبدیل گردند.
آندواسپورها
اسپورهای درون سلولی با دیواره نازک هستند که غالبا در درون سلولها تشکیل می‌شوند. این نوع اسپورها در جلبکهای شاخه سیانوفیت دیده می‌شوند.
دوترکولونیس
در جلبکهایی نظیر ولوکس ، درون کلونی مادر کلونیهای کوچکتری تشکیل می‌گردند که به نام کلونیهای دختر نامیده می‌شوند. منشا این کلونی‌ها سلولهایی به نام گونیدی می‌باشند که حجم آنها 10 برابر سلولهای رویشی عادی بوده در وضعیت خلفی کولونی قرار دارند. هر کولونی دختر پس از آزادشدن با افزایش اندازه سلولی تبدیل به کلونی جدیدی می‌گردد.
سیستها
در جلبکهایی که دارای تال سیفونال یا سنوسیتی هستند، یک ریسه به قطعات متعدد تقسیم می‌گردد که به هر کدام از آنها یک سیست گفته می‌شود. به هنگام تشکیل سیستها دیواره سلولی ضخیمتر می‌گردد. سیستها نیز در شرایط نامساعد تشکیل می‌گردد.
تولیدمثل جنسی
تولید مثل جنسی در جلبکهای مختلف به طرق مختلف انجام می‌گیرد که شامل ایزوگامی ، آپلانوگامی ، اتوگامی و هتروگامی است. هتروگامی شامل دو روش آنیزوگامی و ائوگامی می‌باشد. تولیدمثل جنسی در جلبکهای شاخه سیانوفیتا تاکنون گزارش نشده است.
ایزوگامی
اتحاد و ترکیب سلولهای جنسی متحرک و متشابه را ایزوگامی گویند. گامتها ممکن است از دو رشته متفاوت یا دو سلول مختلف یک رشته حاصل شوند.
آپلانوگامی
اتحاد دو گامت آمیبی شکل با آپلانوگامتها را گویند. گامتهای آمیبی شکل از نظر مورفولوژی متمایز نبوده ولی از نظر فیزیولوژیک از هم متفاوتند.
ولی گامت مهاجر نر تلقی می‌گرد.
()
اتوگامی
در اغلب دیاتومه‌ها پرتوپلاستهای دختر یا هسته‌های تقسیم شده یک سلول بدون آزاد شدن با هم ترکیب می‌شوند که اتوگامی نامیده می‌شود.
هتروگامی:اتحاد امتهای نامشابه یا دیمورفیک را گویند که به دو گروه فرعی زیر تقسیم می شوند.
آنیزوگامی: دو متحرک که با هم ترکیب می‌گردند، از نظر اندازه و فیزیولوژیکی آنیزوگام هستند. سلول کوچکتر گامت نر و سلول بزرگتر گامت ماده است. گامت نر در مقایسه با گامت ماده فعال‌تر می‌باشد.
ائوگامی: گامت نر تاژکدار بوده در حالیکه گامت ماده بزرگتر و بدون تاژک می‌باشد. در رودوفیتا تکثیر جنسی به طریق ائوگامی انجام می‌گیرد. ولی گامت نر بدون تاژک بوده به نام اسپرماتیت نامیده می‌شود.
طبقه بندی جلبکها
اطلاعات اولیه
جلبکها گروه بزرگی از گیاهان هستند که از لحاظ شکل و اندازه ، تنوع وسیعی دارند. برای اولین بار ، لینه گیاه شناس ، در سال 1754 ، این گیاهان را با نام آلجی معرفی کرد. رومیها از واژه fucus ، چینیها از واژه tsao و مردم هاوایی از واژه limo برای معرفی این گیاهان استفاده می‌کردند. در تقسیمات جهانی گیاهی ، جلبکها 1800 جنس و 21000 گونه دارند. بیشتر جلبکها ، آبزی هستند. در جلبکها هر سلول دارای 1 تا 2 عدد کلروپلاست و بندرت دارای کروماتوفور هستند.
در جلبکها ساختارهای تولید مثلی بطور کامل به هاگ یا گامت تبدیل می‌شوند. جلبکها یا یوکاریوت هستند، یا پروکاریوت. تولید مثل در جلبکها به دو طریق جنسی و غیر جنسی صورت می‌گیرد. جلبکها فاقد هر نوع منفذ یا روزنه هستند و ریزوئیدها در آنها در صورت وجود بسیار ساده است. اندامهای جنسی در جلبکها یا تک سلولی است یا پرسلولی. ذخیره غذایی در جلبکها ، نشاسته است و به صورت اتوتروف زندگی می‌کنند و دیواره سلولیدر آنها از سلولز تشکیل شده است.
تفاوت بین جلبکها و قارچها
جلبکها در زیستگاههای آبی ، در خاک ، در سطح گیاهان یا داخل آنها ، بر سطح یا داخل موجودات جانوری ، در سنگها یا برف و یخ دیده می‌شوند. قارچها عمدتا ساپروفیت یا پارازیت (انگل) هستند.
جلبکها ترجیحا در نور زندگی می‌کنند و قارچها در جاهای تاریک یا مکانهای دارای نور کم زندگی می‌کنند.
در جلبکها دیواره سلولی از سلولز تشکیل شده و در قارچها دیواره از کیتین ، سلولز قارچی و قندهای 5 کربنی ساخته شده است.
در جلبکها ، پیکره تالوئیدی از سلولهای پارانشیمی حقیقی است. در قارچها پیکره از سلولهای پارانشیم کاذب ، ساخته شده است.
در جلبکها پیگمانهای فتوسنتزی مانند کلروفیل و کاروتن‌ها وجود دارند، در حالی که قارچها فاقد کلروفیل هستند.
جلبکها اتوتروف هستند، در صورتیکه قارچها هتروتروف می‌باشند.
ذخیره غذایی در جلبکها نشاسته و در قارچها به صورت گلیکوژن است.
سطوح طبقه بندی جلبکها (Algae Classification)
چون شناسایی تمام جلبکها مشکل است، از این رو آنها را بر طبق صفات و مشخصات موروثی و خواص مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی به صورت زیر دسته بندی می‌کنند:
شاخه (Division) با علامت Phyta.
زیر شاخه (Sub Division) با علامت Phytina.
رده (Class) با علامت Phyceae.
زیررده (Sub Class) با علامت Phycideae.
راسته (Order) با علامت ales.
زیر راسته (Sub Order) با علامت inales.
تیره (Family) با علامت aceae.
گونه (Species).
اساس طبقه بندی
رنگیزه‌ها: مقادیر مواد رنگی ، نوع مواد و ترکیب شیمیایی و انوع بازترکیبی آنها.
شکل خارجی: اندازه ، شکل ، زواید و دیگر ساختمانها.
شکل کروماتوفور یا کلروپلاست: آیا فنجانی ، ستاره‌ای ، عدسی و ... هستند؟
مواد ذخیره‌ای: نشاسته ، چربی و ... و ترکیب شیمیایی آنها.
تاژکها: ساختمان ، نوع ، تعداد و موقعیت آناتومی و اتصال آن به سلول.
دیواره سلولی: ساختمان ظریف دیواره و ساختار شیمیایی آن.
هسته و کروموزومها: حضور یا عدم حضور یک هسته و شکل کروموزوم.
داده‌های اکولوژیک: توجه به زیستگاهها ، آیا ساکن آب شیرین هستند یا آب شور؟
شاخه‌های جلبکها
سیانوفیتها یا جلبکهای سبز _ آبی
این گروه از جلبکها ، ساختاری ساده داشته و به صورت تک سلولی ، کلنی و یا رشته‌ای بوده، غالبا در پوششی از ماده ژلاتینی قرار دارند. هسته در این جلبکها مشخص نبوده و به صورت گرانولهایی در داخل سیتوپلاسم پراکنده است. رنگیزه‌های این جلبکها ، شامل کلروفیل ، کاروتن ، فیکواریترین و فیکوسیانین هستند. مواد ذخیره‌ای در این جلبکها گلیکوژن یا نشاسته خاصی به نام فلوریدین است. نوستوک و اسیلاتوریا از گونه‌های معروف این گروه هستند.
اوگلنوفیتها یا جلبکهای تاژکدار
این دسته از جلبکهای تک سلولی ، دارای تاژک غشایی ظریف بدون دیواره سلولزی هستند. در عده‌ای از جلبکهای تاژک دار. لکه‌ای به رنگ قرمز ، به نام لکه چشمی در محلی نزدیک به تاژک قرار دارد. این لکه نسبت به نور حساس است. پیگمانهای رنگی به صورت کلروفیل و کاروتن بوده و اندوخته غذایی آنها ، گلوسیدی به نام پارامیلوم می‌باشد. جلبک اوگلنا بهترین نمونه از جلبکهای تاژکدار است.
کلروفیت یا جلبکهای سبز
این جلبکها دارای کلروپلاست و هسته مشخص هستند. در ساختار جدار آنها سلولز و پکتوز دیده می‌شود. بعضی از جلبکهای تک سلولی و عده زیادی رشته مانند هستند. جلبکهای سبز علاوه بر کلروفیل ، دارای کاروتن و گزانتوفیل هستند. مواد اندوخته‌ای در این جلبکها ، نشاسته‌ای است و با معرف ید ، آبی رنگ می‌شود. جلبک اسپیروژیر و شارا از این گروه هستند.
فائوفیتا یا جلبکهای قهوهای
تقریبا همه جلبکهای قهوهای دریازی هستند. ساختمان رشته‌ای دارند و عموما نسبت به بیشتر جلبکهای دیگر ، سازمان پیچیده‌تری دارند. در واقع امروزه جلبک قهوهای تک سلولی وجود ندارد. معروف‌ترین این جلبکها ، فوکوس است که در امتداد بسیاری از سواحل دریاها ، یافت می‌شود. در این جلبکها ، رنگیزه‌های کلروفیل و فوکوگزانتین قهوهای وجود دارد. لامینارین و مانیتول از مواد ذخیره‌ای این جلبکها ، محسوب می‌شود.
رودوفیتا یا جلبکهای قرمز
جلبکهای قرمز تقریبا همگی پرسلولی و دریازی هستند. این جلبکها ، علفهای دریایی موجود در آبهای استوایی را تشکیل می‌دهند. رنگیزه فیکواریتدین نقش کمکی مهمی را در فتوسنتز این جلبکها ، ایفا می‌کند. جلبکهای قرمز مشبک‌تر و ظریف‌تر از جلبکهای قهوهای سخت و ستبر هستند. از این جلبکها ، جنس گلیدیوم منبع ژله آگار است و از آن به عنوان محیط کشت میکروبها ، استفاده می‌شود.
اهمیت جلبکها
جلبکها از نظر اقتصادی در تولید مواد پروتئینی اهمیت زیادی دارند، زیرا بطور مستقیم یا غیر مستقیم در زنجیره غذایی آبزیان ، بخصوص ماهیها و همچنین انسان قرار می‌گیرند. جلبکها با عمل فتوسنتز بر اکسیژن محیط افزوده، از این راه موجب تصفیه آبهای آلوده و فاضلابها می‌شوند. برخی از جلبکها ، قادرند ازت هوا را در خود ، تثبیت کنند. ازت جذب شده در آنها چه در زمان حیات و چه پس از مرگ بر حاصلخیزی زمین می‌افزاید. از پوسته سیلیسی دیاتومه‌ها که نوعی از جلبکها هستند، در ساختن خمیردندان ، ساختار صافیها و جلوگیری از انفجار استفاده می‌شود.
زیستگاههای جلبکها
جلبکها دارای گونه‌های متعددی هستند که در مناطق مختلف زندگی می‌کنند. به نواحی زندگی جلبکها زیستگاه آنها گفته می‌شود.
اطلاعات اولیه
تالوفیت‌ها یا ریسه‌داران به سه گروه تقسیم بندی می‌شوند: قارچها یا تالوفیت‌های بدون کلروفیل ، جلبکها یا تالوفیت‌های دارای کلروفیل و گلسنگها (Lichens) که از اجتماع قارچها و جلبکها تشکیل شده‌اند. جلبکها چون دارای کلروفیل هستند، اتوتروف بوده و می‌توانند با جذب نور خورشید ، مواد غذایی مورد نیاز خود را بسازند. جلبکها ، دارای گونه‌های متعددی هستند که در گروههای ویژه ، رده بندی می‌شوند.
بزرگترین گروههای جلبکها شامل جلبکهای قهوهای و جلبکهای قرمز است. جلبکها در زیستگاههای مختلف ، در آبهای شیرین ، شور ، در سطح یا داخل خاک ، در روی تنه درختان ، در چشمه‌های آب گرم و در روی برف و یخ دیده می‌شوند. جلبکها گیاهانی هستند که فاقد ریشه و ساقه و برگ بوده و اندام رویشی آنها در فرم تال یا ریسه است.
هیدروفیت‌ها ، ادافوفیت‌ها ، آئروفیت‌ها ، کرایوفیت‌ها ، آندوفیت‌ها ، سمبیوتیک‌ها ، آندوزئوفیت‌ها و پارازیت‌ها تقسیم بندی جلبکها بر اساس زیستگاه آنها می‌باشد.
هیدروفیت‌ها یا جلبکهای آبزی
جلبکهایی هستند که به حالت غوطه‌ور یا شناور در آب دیده می‌شوند و به گروههای فرعی زیر تقسیم می‌شوند.
نبتوفیت‌ها
جلبکهایی هستند که در گل و لای کف آبها یا چسبیده به کف آب دیده می‌شوند. مانند شارا و نیتلا.
اپکتی‌فیتها
جلبکهایی هستند که به موازات سواحل دریاها و برکه‌ها دیده می‌شوند. مانند ادوگونیوم و کتوفورا.
ترموفیت‌ها
جلبکهایی هستند که در زیستگاههای آب گرم که درجه حرارت آنها 70 تا 80 درجه سانتیگراد است، دیده می‌شوند. 53 جنس و 153 گونه از سیانوفیتها (جلبکهای سبز _ آبی) شناخته شده‌اند که در زیستگاه آب گرم زندگی می‌کنند.
پلانکتوفیت‌ها
جلبکهایی هستند که فرم زندگی پلانکتونی (موجودات ریز آبزی) دارند و دو گروه هستند:
یوپلانکتوفیت‌ها: جلبکهایی هستند که در اصل دارای فرم زندگی پلانکتونی هستند که از این گروه می‌توان به دیاتومه‌ها اشاره کرد.
تیکوپلانکتوفیت‌ها: جلبکهایی هستند که در اصل فرم زندگی پلانکتونی ندارند و به دلیل عوامل جوی از قبیل باد یا شدت جریان آب از زیستگاه اصلی خود کنده شده و در فرم پلانکتون دیده می‌شوند. مانند اسپیروژیر و زیگنما.
هالوفیت‌ها
در زیستگهای آب شور دیده می‌شوند. دونالیلا جلبکی است که در زیستگاههای آب شور ، جایی که بلورهای نمک تشکیل می‌شود، زندگی می‌کند. پرازیولا نیز در زیستگاه آب های شور دیده می‌شود.
اپی‌فیت‌ها
جلبکهایی هستند که بر سطح گیاهان دیگر یا جلبکها در آب زندگی می‌کنند. مانند ناوی کولا.
اپی‌زئوفیت‌ها
جلبکهایی که بر سطح بدن موجودات جانوری مانند صدف نرم تنان ، لاک لاک پشتان و یا بر سطح ماهیها دیده می‌شوند. مانند پروتودرما و شارالیوم.
اپی‌پسامیک‌ها
چسبیده به شن و ماسه در زیستگاههای آبی دیده می‌شوند. مانند فراژی لاریا.
ادافوفیت‌ها
جلبکهای خاکزی هستند که به دو گروه فرعی تقسیم می‌شوند:
سافوفیت‌ها
جلبکهایی هستند که بر سطح خاک می‌رویند. مانند وشریا.
کریپتوفیت‌ها
جلبکهایی که به عمق 1 متر یا بیشتر در درون خاک می‌رویند. مانند جلبکهایی از گروه سیانوفیتها.
آئروفیت‌ها
جلبکهایی هستند که در زیستگاههای هوایی بر روی گیاهان ، سطح صخره‌های مرطوب ، چاهها یا بر روی تیرهای برق یا تلگراف می‌رویند. آئروفیت‌ها به چند گروه فرعی تقسیم می‌شوند:
اپی‌فیلوفیت‌ها
جلبکهایی هستند که بر سطح برگ درختان می‌رویند. مانند سفالوروس.
اپی‌فلئوفیت‌ها
جلبکهایی هستند که به همراه خزه‌ها و هپاتیک‌ها در سطح تنه درختان دیده می‌شوند. مانند سایتونما.
اپی‌زئوفیت‌ها
جلبکهایی که در مناطق مرطوب بر سطح بدن موجودات جانوری دیده می‌شوند. مانند درماتوفیتون.
لیتوفیت‌ها
جلبکهایی هستند که بر روی سنگها ، صخره‌ها ، در بدنه چاهها دیده می‌شوند. مانند وشریا.
کرایوفیت‌ها
جلبکهایی که بر روی برف و یخ می‌رویند. این جلبکها با درجه حرارت پایین سازش یافته‌اند. رویش جلبکها در روی برف باعث می‌شود که رنگ برفها به رنگ سبز یا قرمز دیده شود. برف سبز اروپا یا برف قرمز در برخی مناطق به دلیل رویش جلبکهای کرایوفیت است. مانند کلامیدوموناس و انواعی از دیاتومه‌ها.
آندوفیت‌ها
جلبکهایی که در داخل گیاهانی مانند سیکاس زندگی می‌کنند. مانند نوستوک و آنابائنا.
سمبیوتیک‌ها
جلبکهایی که به حالت همزیستی با قارچ دیده می‌شوند و تشکیل گلسنگها را می‌دهند. مانند میکروسیس تیس.
آندوزئوفیت‌ها
جلبکهای ویژه‌ای که در داخل بدن جانوران دیده می‌شوند. مانند زئوکلرلا.
پارازیت‌ها
برخی از جلبکها حالت پارازیتی روی دیگر گیاهان دارند. نمونه جالب آن سفالوروس است که باعث بروز رنگ قرمز (red rust) در مزارع چای و قهوه می‌شود
مقدمه
جلبک های موجودات ساده‌ای هستند که دارای کلروفیل می‌باشند و از خصوصیات مهم آنها نداشتن ریشه ، ساقه و برگ است. به چنین ساختار ساده‌ای تال می‌گویند. سه تفاوت عمده بین جلبکها و گیاهان عالی وجود دارد. اولا جلبکها فاقد ریشه ، ساقه و برگ هستند. ثانیا در اطراف اندامها یا ساختارهای زایشی جلبکهای یاخته‌های محافظ وجود ندارد و ثالثا جنین در جلبکها دیده نمی‌شود. به منظور رده بندی جلبکها ، ویژگیهایی از قبیل ساختار تال ، شکل کلروپلاست ، انواع مواد ذخیره‌ای یاخته را در نظر می‌گیرند و آنها را به هشت شاخه تقسیم می‌کنند.
()
ویژگیهای جلبکهای سبز
جلبکهای سبز به رنگ سبز علفی هستند و مانند گیاهان عالی در کلروپلاست خود دارای رنگیزه‌هایی مانند کلورفیل a و ، گزانتوفیل و کاروتن هستند. همچنین در داخل کلروپلاست اغلب آنها اجسام کروی شکل و از جنس پروتئین به نام پیرنوئید وجود دارد که محل ذخیره غذایی نشاسته است.
بعضی از جلبکهای سبز تک یاخته‌ای و برخی کلونی متحرک هستند و حرکت آنها توسط 2 یا 4 تاژک انجام می‌گیرد. شکل کلروپلاست در جلبکهای سبز سهم عمده‌ای در شناسایی جلبکهای مختلف آن دارد. کلروپلاست ممکن است فنجانی شکل ، زین اسبی ، مارپیچ ، ستاره‌ای ، مشبک و بشقابی باشد.
زیستگاه جلبکهای سبز
اغلب جلبکهای سبز آبزی هستند در آبهای شور و شیرین به صورت غوطه‌ور (فیتوپلانکتون) و یا متصل زیست می‌کنند. جلبکهای سبز ، در خاک نیز جمعیت زیادی را تشکیل می‌دهند. حتی تعدادی از جلبکهای سبز به عنوان انگل دیگر موجودات شناخته شده‌اند که مهمترین آنها سفالئوروس است که انگل گیاهانی از قبیل چای ، قهوه و مرکبات به شمار می‌رود.
انواع تال در جلبکهای سبز
ساختار و اندازه تال در جلبکهای سبز برخلاف جلبکهای سبز- آبی بسیار متنوع است. تال ممکن است از نوع ابتدایی و تک یاخته‌ای و به اندازه چند میکرون باشد. در بعضی از جلبکهای سبز طول تال حداکثر به یک متر می‌رسد. همچنین تال تک یاخته ممکن است مانند جلبک کلامیدوموناس متحرک و دارای تاژک و یا مثل جلبک کلرلا تک یاخته‌ای غیر متحرک و فاقد تاژک باشد. انواع دیگر تال در جلبکهای سبز عبارتند از: کلونی متحرک و غیر متحرک ، ریسه‌ای ساده ، ریسه‌ای منشعب و نیز سیفونی و پارانشیمی.
تولید مثل در جلبکهای سبز
برخلاف جلبکهای سبز- آبی که فقط تولید مثل رویش دارند، جلبکهای سبز دارای هر تولید مثل رویشی و جنسی هستند از انواع تولید مثل رویشی ، تقسیم دوتایی یاخته ، قطعه قطعه شدن و تشکیل اکنیت بسیار متداول است. همچنین انواع مختلف تولید مثل جنسی مثل ایزوگامی ، آنیزوگامی و اوئوگامی در جلبکهای سبز دیده می‌شود.
نمونه هایی از جلبکهای سبز
()
کلامیدوناموس
جلبک تک یاخته و متحرکی است که در آبهای شیرین مثل آبگیر ، حوض ، استخر و دریاچه زندگی می‌کند. تال هنگام مشاهده با میکروسکوپ ، تخم مرغی شکل ، دارای دو تاژک در ناحیه سر ، یک کلروپلاست فنجانی شکل که حاوی پیرنوئید و لکه چشمی می‌باشد. کلامیدوموناس را می‌توان منشا جلبکهای سبز دانست. از اجتماع آنها کلونیهای مختلف بوجود می‌آیند. از تقسیمات یاخته کلامیدوناموس و جلبک ریسه‌ای ساده یا اولوتریکس حاصل می‌شود.
اولوتریکس
از جلبکهای سبز یا تال ریسه‌ای ساده است که معمولا در آبهای شیرین متصل به سنگها و اجسام جامد درون آب یافت می‌شود. یاخته‌های ریسه ، چهار گوش بوده و در یک ردیف قرار گرفته‌اند. یاخته راسی یا انتهایی گنبدی شکل است. یاخته پایه بی‌رنگ و فاقد کلروپلاست. کلروپلاست به شکل زین اسب است و در داخل کلروپلاست اجسام کروی شکل یا پیرنوئید قابل رویت‌اند.
تولید مثل بیشتر در اثر قطعه قطعه شدن ریسه توسط جریان آب و یا عوامل خارجی صورت می‌گیرد. انواع هاگها ، از جمله زوئوسپور و آپلانوسپور بوجود می‌آید. منشا اولوتریکس را جلبک تک یاخته‌ای کلامیدوناموس می‌دانند تولید مثل جنسی درپایان فصل رشد و هنگام نامساعد شدن شرایط محیطی صورت می‌گیرد. تولید مثل جنسی به صورت ایزوگامی و چرخه زندگی در جلبک اولوتریکس از نوع هاپلانتیک است.
اولوا
جلبکی دریایی است که بر روی سنگها و صخره‌های ساحل می‌روید و به کاهوی دریایی نیز معروف است. جلبک اولوا به دو صورت گامتوفیت و اسپوروفیت وجود دارد. هر دو تال از نظر شکل ظاهری و اندازه بسیار به هم شبیه‌اند و تنها تفاوت آنها در تعداد کروموزومها است. این دو گیاه (گامتوفیت و اسپوروفیت) در طول زندگی خود بطور متناوب تکرار می‌شوند. به همین علت چرخه زندگی اولوا را تناوب نسلهای مشابه می‌گویند.
()
کلادوفورا
از جلبکهای واجد تال ریسه‌ای منشعب است که در آبهای جاری به فراوانی دیده می‌شود. سلولهای تشکیل دهنده ریسه دراز و استوانه‌ای شکل و دارای کلروپلاست مشبک همراه با تعداد زیادی پیرنوئید هستند. هر یاخته دارای تعدادی هسته است تولید مثل از طریق قطعه قطعه شدن ریسه و تولید اکینت و توسط زوئوسپوراست. تولید مثل جنسی ایزوگامی است و چرخه زندگی از نوع ایزومورفیک همراه با تناوب نسلهای مشابه است.
ادوگونیوم
از جلبکهای آب شیرین است و به علت دارا بودن اندامهای جنسی آنتریدیوم (آنتریدی) و اوئوگونیوم (اوئوگون) از دیگر جلبکهای ریسه‌ای کاملا متمایز است.
اسپیروژیر
از انواع جلبکهای سبز ریسه‌ای است که در طبیعت به فراوانی وجود دارد و شناسایی آن به علت داشتن کلروپلاست مارپیچی به آسانی صورت می‌گیرد. و نوع تولید مثل جنسی آن از نوع الحاقی یا همیوغی است از ویژگیهای مهم این جلبک نداشتن یاخته‌های متحرک ، اعم از زئوسپور و گامت است.
جلبک قرمز
مقدمه
جلبکها جزء ساده‌ترین موجودات واجد کلروفیل بشمار می‌آیند. برخلاف گیاهان عالی ، ساختار رویشی جلبکها فاقد ریشه ، ساقه و برگ است. به چنین ساختار ابتدایی تال می‌گویند. مانند گیاهان در اطراف اندامها یا ساختارهای زایشی جلبکها یاخته‌های محافظ وجود ندارد و جنین نیز در جلبکها دیده نمی‌شود. با آنکه گفته می‌شود جلبکها موجودات بسیار ساده‌ای هستند ولی این تعریف در مورد تمام آنها عمومیت ندارد.
در بعضی از موارد این موجودات نه تنها ساده نیستند بلکه از بسیاری از جهات پیشرفته ، تکامل یافته و دارای ساختار رویشی و زایشی بسیار پیچیده‌ای هستند. تعاریفی ، از جمله نداشتن یاخته‌های نازا و جنین ، درباره همه آنها صادق نیست. جلبکها را به زبان لاتین آلگی یا آلجی ، به معنی علف دریایی می‌گویند. علمی که به مطالعه و بررسی جلبکها می‌پردازد، به نام جلبک شناسی نامیده می‌شود.
()
رده بندی جلبکها
ویژگی بارزی که در جلبکها بیشتر نظر انسان را جلبک می‌کند رنگهای گوناگون آنهاست.در گذشته ، با استفاده از این ویژگی ، جلبکها را به چهار رده جلبکهای سبز-آبی ، سبز ، قهوهای و قرمز تقسیم می کردند. در رده بندی جلبکها ، غیر از مطالعه انواع رنگیزه‌ها در کلروپلاست که یکی از بارزترین ویژگیهای آنهاست از ویژگیهای دیگری نظیر ساختار تال ، ساختار شیمیایی دیواره یاخته‌ای ، تعداد ونوع ومحل قرار گرفتن تاژک ، نوع مواد غذایی ذخیره در یاخته ، ساختار یاخته استفاده می‌شود. جلبکها را به 8 شاخه تقسیم می‌کنند: جلبکهای سبز-آبی یا سیانوفیتا ، جلبکهای سبز یا کلروفیتا ، اوگلنوفیتا ، کاروفیتا ، کریسوفیتا ، جلبکهای قهوه ای فئوفیتا ، جلبکهای قرمز یا رودوفیتا و دینوفیتا.
ویژگیهای جلبکهای قرمز
جلبکهای قرمز جزء زیباترین علفهای دریایی به شمار می‌آیند. تال آنها ، غیر از رنگ قرمز به انواع رنگها از جمله قرمز مایل به قهوهای ، ارغوانی ، صورتی ، سبز زیتونی، سبز-آبی و بنفش دیده می‌شود. رنگهای گوناگون تال به علت وجود رنگیزه‌های موجود در کلروپلاستهای آنهاست. این رنگیزه‌ها شامل کلروفیل a و d ، کاروتن ، گزانتوفیل و دو نوع رنگیزه بیلی پروتئین به نامهای فیکواریترین و فیکوسیانین است. رنگیزه فیکواریترین ، قرمز رنگ و رنگیزه فیکوسیانین به رنگ سبز- آبی است.
زیستگاه جلبکهای قرمز
از انواع جلبهای قرمز در حدود 4000 گونه شناخته شده است که از میان آنها فقط چند گونه در آبهای شیرین و خاک و بقیه در آبهای شور دریاها و اقیانوسها زیست می‌کنند. اغلب جلبکهای قرمز در اعماق آبهای شور و دور از ساحل یافت می‌شوند. عمق آبها در پراکندگی و جمعیت جلبکها اثر مستقیم دارد. هر چه عمق آب بیشتر باشد از مقدار نور خورشید که می‌تواند به داخل آب نفوذ کند کاسته می‌گردد. مثلا در عمق 10 متری آب ، فقط 10% از نور سبز و آبی و 1% نور قرمز می‌تواند توسط گیاه جذب شود.
()
در نتیجه نورهایی از قبیل نور قرمز ، نارنجی ، زرد و سبز که قدرت نفوذ کمتری دارند نمی‌توانند به عمق بیش از ده متر برسند و فقط نورهای آبی و بنفش هستند که می‌توانند به اعماق آب نفوذ کنند. گیاهانی که فقط دارای کلروفیل هستند و رنگیزه سبز دارند توانایی جذب این نورها را ندارند و در نتیجه در عمق زیاد قادر به رشد نیستند.
تنها جلبکهای قرمز که دارای رنگیزه‌های فیکوسیانین و فیکواریترین هستند قادر به جذب نور آبی و بنفش می‌باشند. گاهی نیز در عمق بیش از صد متر هم دیده می‌شوند. این رنگیزه ها پس از جذب نور آن را به کلروفیل منتقل می‌کنند و با این عمل انرژی لازم برای فتوسنتز تامین می‌گردد. تعدادی از جلبکهای قرمز به سنگها ، اجسام و جلبکهای دیگر موجود در آب متصل می‌شوند.
تال در جلبکهای قرمز
تال اغلب جلبکهای قرمز به صورت ریسه‌ای یا پارانشیمی است. جلبکهای قرمز دارای تال کوچک و ظریف هستند و اندازه تال حداکثر ممکن است به یک متر برسد.
تولید مثل در جلبکهای قرمز
آنچه بیشتر در جلبکمهای قرمز جلب نظر می‌کند. نوع تولید مثل جنسی آنهاست که بسیار اختصاصی است. اندام جنسی نر به نام اسپرماتانژیا نامیده می‌شود که یاخته‌های منفرد و غیر متحرک به نام اسپرماتیا تولید می‌کند و اندام ماده به شکل بطری است که از یک بخش حجیم و یک بخش انتهایی دراز و باریک تشکیل شده است. اندام ماده را کارپوگونیوم می‌نامند. برای انجام عمل لقاح ، یاخته نر ابتدا به قسمت باریک و دراز (لوله مانند) اندام ماده متصل شده و پس نفوذ در آن از درون لوله عبور کرده و با هسته موجود در اندام ماده ترکیب می‌شود.
()
اهمیت اقتصادی جلبکهای قرمز
جلبکهای قرمز ، صرف نظر از اینکه به مصرف تغذیه جانوران آبزی می‌رسند، برای تهیه خوراک دام نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. انسان نیز از این مسئله مستثنی نیست و بسیاری از جلبکهای قرمز را به مصارف خوراکی می‌رساند. یکی از این جلبکهای قرمز که بیش از هم مورد توجه قرار گرفته است جلبکی است به نام پورفیرا که از نظر شکل ظاهری همانند اولوا یا کاهوی دریایی است ولی رنگ آن قرمز است. این جلبک ، که حاوی مقدار قابل ملاحظه‌ای پروتئین و دیگر مواد مورد نیاز بدن انسان است برای تهیه سوپ و نیز همراه با گوشت و برنج و دیگر استفاده می‌شود. همچنین از بعضی جلبکهای قرمز ماده‌ای به نام آگار استخراج می‌شود.
جلبک قهوهای
مقدمه
جلبکها موجودات ساده‌ای هستند که دارای رنگیزه کلروفیل می‌باشند و فاقد ریشه و ساقه و برگ هستند و فاقد اندامها یا ساختارهای زایشی هستند و جنین در آنها دیده نمی‌شود. به منظور رده بندی جلبکها از ویژگیهایی مانند ساختار تال ، کلروپلاست ، انواع مواد ذخیره‌ای و محل گرفتن آنها ، شکل کلروپلاست و نوع رنگیزه موجود در آنها استفاده می‌کنند.
()
ویژگیهای جلبکهای قهوهای
رنگیزه‌های موجود در کلروپلاست آنها شامل کلروفیل a و c و کاروتن و رنگیزه قهوهای رنگی است به نام فوکوگزانتین که مقدار آن از مقدار کلروفیل بیشتر بوده و در نتیجه باعث ایجاد رنگ قهوهای در تال می‌شود. مواد غذایی ذخیره در یاخته شامل مانیتول و لامینارین است و در ترکیبات دیواره یاخته‌ای جلبکهای قهوهای ، غیر از سلولز مواد دیگری از جمله اسید آلژینیک وجود دارد که از نظر اقتصادی دارای اهمیت زیادی است. تال در جلبکهای قهوهای تماما پریاخته‌ای است. در این جلبکها ، تال تک یاخته‌ای و همچنین به صورت کلونی دیده نمی‌شود. و یاخته‌های متحرک آنها قلوه‌ای شکل بوده و دارای دو تاژک در قسمت جانبی هستند.
پراکندگی جلبکهای قهوهای
به جز چند نمونه که از آنها در آبهای شیرین یافت می‌شوند بقیه آنها تماما در آبهای شور دریاها و اقیانوسهای مناطق سرد زیست می‌کنند. بعضی از آنها نیز در آبهای گرم دیده می‌شوند. عده ای از جلبکهای قهوهای در آبهای کم عمق و در فاصله جزر و مد دریا بر روی سنگها زیست می‌کنند.
ساختار تال در جلبکهای قهوهای
تال جلبکهای قهوهای ، بسیار پیشرفته و در واقع تکامل یافته‌ترین نوع تال در بین جلبکهاست. در این جلبکها ، تال تک یاخته‌ای و یا به صورت کلونی وجود ندارد. جلبکهای قهوهای پست دارای ریسه منشعب‌اند. تال پارانشیمی در جلبکهای قهوهای تکامل یافته‌تر دیده می‌شود. تال معمولا از 3 بخش پهنک ، پایه و قسمت نگاهدارنده تشکیل شده است.
در جلبکهای قهوهای دارای تال پارانشیمی ، تال از چند لایه یاخته تشکیل شده است. هر لایه متشکل از یاخته‌ها و یا مجموعه چند لایه‌ای یاخته‌هاست که یک بافت را می‌سازند و نقش ویژه‌ای را به عهده دارند. لایه بیرونی در رشد و فتوسنتز ، لایه میانی در ذخیره مواد غذایی و لایه درونی در جذب و انتقال مواد دخالت می‌کنند.
()
تولید مثل در جلبکهای قهوهای
در جلبکهای قهوهای ، هر سه نوع تولید مثل رویشی و جنسی دیده می‌شود. روش معمولی تولید مثل رویشی ، قطعه قطعه شدن تال است. تولید مثل غیر جنسی در ساختاری به نام اسپورانژیوم (هاگدان) و با تولید هاگهایی به نام زئوسپور انجام می‌شود. زئوسپورها قلوه‌ای شکل‌اند و در قسمت جانبی خود دارای 2 تاژک ، یکی از نوع تنسل و دیگری از نوع شلاقی هستند. تولید مثل جنسی به روش ایزوگامی و ائوگامی در جلبکهای قهوهای بسیار رواج دارد.
چرخه زندگی
سه نوع چرخه زندگی در جلبکهای قهوهای دیده می‌شود. در جلبکهای قهوهای پست ، چرخه از نوع ایزومورفیک است. دو گیاه هاپلوئید و دیپلوئید یا گامتوفیت و اسپوروفیت کاملا مشابه یکدیگرند و تناوب نسلهای مشابه دیده می‌شود مانند جلبک اکتوکارپوس. در مرحله بعدی جلبکهایی قرار دارند که چرخه زندگی آنها از نوع هترومورفیک است جلبک لامیناریا. در این حالت گیاه گامتوفیت تحلیل رفته کوچک و میکروسکوپی است. در نوع سوم تال گامتوفیت کاملا از بین می‌رود و فقط گیاه اسپوروفیت باقی می‌ماند که این چرخه را چرخه دیپلانتیک می‌گویند مثل جلبک فوکوس.
جلبک اکتوکارپوس
از انواع جلبکهای قهوهای ابتدایی است که تال آنها از نوع ریسه‌ای منشعب است. گونه‌های اکتوکارپوس دارای چرخه ایزومورفیک و تناوب نسلها مشابه هستند. نوع تولید مثل ایزوگامی است.
لامیناریا
این جلبک و دیگر جلبکهای قهوهای که تال بزرگ و تنومند دارند کلپ نامیده می‌شوند. گیاه اصلی یا اسپوروفیت نزدیک 2 یا 3 متر طول دارد در حالی که گیاه گامتوفیت بسیار کوچک و میکروسکوپی است. گیاه اسپوروفیت از 3 بخش تشکیل شده است یک بخش مسطح به نام پهنک ، بخش میانی که استوانه‌ای شکل است به نام پایه و بخش انتهایی یا صفحه اتصال که همانند ریشه گیاه را به محیط متصل می‌کند.
جلبک لامیناریا داراتی تناوب نسلها و یا تکرار گیاه اسپوروفیت و گامتوفیت است. یکبار گیاه اسپوروفیت با تال بزرگ و بار دیگر گیاه گامتوفیت با تال میکروسکوپی و کوچک ظاهر می‌شود. دو گیاه گامتوفیت و اسپوروفیت از نظر شکل ظاهری ، ساختار و اندازه کاملا با یکدیگر متفاوت‌اند. چرخه زندگی آن به صورت هترومورفیک است. تال اسپوروفیت از نظر ساختار درونی نیز تکامل یافته و از بافتهای مختلف تشکیل شده چنانچه برش از بخش پایه شامل بخشهای زیر است:
()
بخش بیرونی یا مریستمی که تقسیم شده و باعث رشد طولی و عرضی تال می‌شود.
بخش پوست .
بخش میانی که محور اصلی و مرکزی گیاه را تشکیل می‌دهد و به منزله آوند های آبکشی در گیاهان آوندی است.
ارزش اقتصادی لامیناریا
لامیناریا و دیگر کلپها از نظر اقتصادی از جمله جلبکهای مهم به شمار می‌آیند. دست کم ده نمونه از گونه‌های لامیناریا به عنوان غذا در کشورهایی نظیر ژاپن ، چین و روسیه مصرف می‌شوند. مصرف این جلبکها به علت دارا بودن ید ، مانع ابتلای انسان به بیماری گواتر می‌شود. غیر از مصارف خوراکی ، از این جلبکها برای استخراج اسید آلژینیک استفاده می‌شود همچنین از آنها به عنوان کود در کشاورزی و به عنوان مکمل غذایی و دام و طیور استفاده می‌شود.
فوکوس
گونه‌های فوکوس در تمام دریاها و اقیانوسهای جهان ، بویژه در نیمکره شمالی یافت می‌شود. گیاه توسط بخش نگاهدارنده یا صفحه اتصال به سنگها و صخره‌های ساحلی متصل می‌شود. طول تال در حدود 20 تا 30 سانتیمتر دیده می‌شود و رنگ آن قهوهای تیره است. غیر از بخش نگهدارنده ، بخش میانی و پهنک نیز دیده می‌شود. در بخش پهنک ساختاری همانند رگبرگ دارد که در دو طرف آن کیسه‌های هوایی وجود دارد. تال واجد انشعابات دوتایی است که در انتهای آنها بخش متورمی با منافذ بسیار زیاد و کوچک دیده می‌شود.
این منافذ به ساختار کوزه مانندی به نام کونسپتاکل منتهی می‌شود. اندام ماده یا اوئوگونیوم در داخل کونسپتاکل به شکل بیضی دیده می‌شود. آنتریدیوم در مقایسه با اوئوگونیوم بسیار کوچکتر است. تولید مثل از نوع اوئوگامی است. قرار گرفتن یاخته تخم در محل مناسب ، رویش آن را به دنبال دارد ولی این عمل ، بر عکس دیگر جلبکها ، مستقیما صورت نمی‌گیرد بلکه تقسیمات عرضی و طولی یاخته حاکی از ایجاد یک جنین به صورت ابتدایی است. چرخه زندگی فوکوس از نوع دیپلانتیک است و گیاه تنها به صورت اسپوروفیت و دیپلوئید دیده می‌شود و گیاه گامتوفیت در آن وجود ندارد.
تولید مثل انواع جلبک
مقدمه
جلبکها ساده‌ترین موجودات واجد کلروفیل هستند. سه تفاوت عمده بین جلبکها و گیاهان عالی وجود دارد. اولا جلبکها فاقد ریشه ، ساقه وبرگ هستند، ثانیا در اطراف اندامها یا ساختارهای زایشی جلبکها یاخته‌های محافظ وجود ندارد، ثالثا جنین در جلبکها دیده نمی‌شود. در طبیعت جلبکها در محیطهای گوناگون یافت می‌شوند. آب محیطی است که بیشترین جلبکها را در خود جای داده است.
در سطح خاکهای مرطوب نیز تعداد بسیار زیادی جلبک یافت می‌شود. بخشهای هوایی درختان و همچنین سنگها و صخره‌ها محلهای دیگری هستند که جلبکها می‌توانند بر روی آنها رشد کنند. بعضی از جلبکها می‌توانند در محیطهای غیر معمولی ، مثل دریاچه‌های نمک ، چشمه‌های آب گرم و یخچالهای طبیعی و حتی در درون بدن و بافتهای موجودات زنده زیست کنند.
()
تکثیر رویشی یا غیر جنسی(Vegetative reproduction)
تکثیر رویشی به طرق مختلف در جلبکها انجام می‌گیرد که شامل تقسیم سلولی ، فراگمنتیشن ، تشکیل هارموگونیا ، تشکیل پروتونماها ، تشکیل ستاره‌های آمیلوم ، تشکیل توپرها ، تشکیل بول بیلها است. در اشکال تک سلولی تکثیر رویشی با تقسیم سلولی اتفاق می‌افتد. در انواع رشته‌ای یک رشته به قطعات کوچک شکسته شده و قطعات کوچکتر با تقسیم رشد می‌کنند. این تقسیم را فراگمنتیشن گویند. در جلبکهای شاخه سیانوفیتا ، تریکوم به قطعات متحرکی با طولهای متفاوت شکسته می‌شود که این قطعات را هارموگونی گویند.
هارموگونی‌ها دارای پتانسیل لازم برای تبدیل به تریکوم هستند. تشکیل هارموگونی‌ها به دلیل تشکیل صفحات جداگر یا نکریدی‌ها اتفاق می‌افتد. در شارا تولید مثل رویشی با تشکیل پروتونماها ، ستاره‌های آمیلوم ، توپرها و بول بیلها همراه است. ستاره‌های آمیلوم حاوی مواد ذخیره‌ای بیشتر بوده در گره‌های پایینی محور تشکیل می‌گردند. توپرها ساختمانهای گردی می‌باشند که در بخش مدفون گیاه (بخش ریزوئیدال) تشکیل می‌شوند. بول‌بیلها ممکن است گرد یا بی‌شکل باشند. در گره های ساقه و یا ریشه تشکیل می‌گردند.
انواع تولید مثل غیر جنسی
زئوسپور
سلولهای تاژکدار متحرک یا به صورت گروهی هستند که در سلولها در شرایط مساعد تشکیل می‌گردند. با توجه به تعداد تاژک انواع آنها فرق می‌کند. تعداد تاژکها ممکن است 4--2 و یا چندین عدد باشد. محل اتصال تاژک نیز حایز اهمیت است. در کلامیدوموناس با دو تاژک ، در اولوتریکس 4 تاژک ، در اودوگونیوم چند تاژک وجود دارد.
آپلانسپور
اسپورهای بدون زائده حرکتی که در شرایط مساعد تشکیل شده و از نظر پتانسیل فعالند.
هیپنواسپور
آپلانسیورهایی با جداره ضخیم می‌باشند که در شرایط بد و نامساعد تشکیل می‌گردند.
()
آکینیتها
در جلبکهای شاخه سیانوفیتها دیده می‌شوند. سلولهای رویشی تغیر شکل یافته‌ای با اندازه بزرگتر و دیواره ضخیمتر می‌باشند. دارای مواد رنگی و ذخیره‌ای بیشتری نیز هستند. آکینیتها ممکن است مستقیما جوانه زده و تبدیل به جلبک جدیدی شوند و یا ممکن است در فرم آپلانسیور در‌آیند.
پالملا
در شرایط کم آبی پروتوپلاسم‌های دختر که نتیجه تقسیم غیر جنسی هستند، از سلول اصلی خارج شده و دیواره آنها ژلاتینی شده و نهایتا یک کلونی ماکروسکوپی متشکل از چندین سلول را که به نام پالملا نامیده می‌شوند، تشکیل می‌دهند. با پیدایش آب در محیط سلولها درفرم زئوسپور یا آپلانسپور خارج دفع می‌گردند.
اتواسپورها
اگر یک آپلانسپور شکل مشخصی نظیر سلول مادر را داشته ولی از نظر اندازه کوچکتر باشد، اتواسپور نامیده می‌شود.
اگزواسپورها
اسپورهای خارجی هستند که در اعضای جلبکهای شاخه سیانوفیت تشکیل می‌گردند و به جلبک جدیدی می‌توانند تبدیل گردند.
آندواسپورها
اسپورهای درون سلولی با دیواره نازک هستند که غالبا در درون سلولها تشکیل می‌شوند. این نوع اسپورها در جلبکهای شاخه سیانوفیت دیده می‌شوند.
دوترکولونیس
در جلبکهایی نظیر ولوکس ، درون کلونی مادر کلونیهای کوچکتری تشکیل می‌گردند که به نام کلونیهای دختر نامیده می‌شوند. منشا این کلونی‌ها سلولهایی به نام گونیدی می‌باشند که حجم آنها 10 برابر سلولهای رویشی عادی بوده در وضعیت خلفی کولونی قرار دارند. هر کولونی دختر پس از آزادشدن با افزایش اندازه سلولی تبدیل به کلونی جدیدی می‌گردد.
سیستها
در جلبکهایی که دارای تال سیفونال یا سنوسیتی هستند، یک ریسه به قطعات متعدد تقسیم می‌گردد که به هر کدام از آنها یک سیست گفته می‌شود. به هنگام تشکیل سیستها دیواره سلولی ضخیمتر می‌گردد. سیستها نیز در شرایط نامساعد تشکیل می‌گردد.
تولیدمثل جنسی
تولید مثل جنسی در جلبکهای مختلف به طرق مختلف انجام می‌گیرد که شامل ایزوگامی ، آپلانوگامی ، اتوگامی و هتروگامی است. هتروگامی شامل دو روش آنیزوگامی و ائوگامی می‌باشد. تولیدمثل جنسی در جلبکهای شاخه سیانوفیتا تاکنون گزارش نشده است.
ایزوگامی
اتحاد و ترکیب سلولهای جنسی متحرک و متشابه را ایزوگامی گویند. گامتها ممکن است از دو رشته متفاوت یا دو سلول مختلف یک رشته حاصل شوند.
آپلانوگامی
اتحاد دو گامت آمیبی شکل با آپلانوگامتها را گویند. گامتهای آمیبی شکل از نظر مورفولوژی متمایز نبوده ولی از نظر فیزیولوژیک از هم متفاوتند.
ولی گامت مهاجر نر تلقی می‌گرد.
()
اتوگامی
در اغلب دیاتومه‌ها پرتوپلاستهای دختر یا هسته‌های تقسیم شده یک سلول بدون آزاد شدن با هم ترکیب می‌شوند که اتوگامی نامیده می‌شود.
هتروگامی:اتحاد امتهای نامشابه یا دیمورفیک را گویند که به دو گروه فرعی زیر تقسیم می شوند.
آنیزوگامی: دو متحرک که با هم ترکیب می‌گردند، از نظر اندازه و فیزیولوژیکی آنیزوگام هستند. سلول کوچکتر گامت نر و سلول بزرگتر گامت ماده است. گامت نر در مقایسه با گامت ماده فعال‌تر می‌باشد.
ائوگامی: گامت نر تاژکدار بوده در حالیکه گامت ماده بزرگتر و بدون تاژک می‌باشد. در رودوفیتا تکثیر جنسی به طریق ائوگامی انجام می‌گیرد. ولی گامت نر بدون تاژک بوده به نام اسپرماتیت نامیده می‌شود.
طبقه بندی جلبکها
اطلاعات اولیه
جلبکها گروه بزرگی از گیاهان هستند که از لحاظ شکل و اندازه ، تنوع وسیعی دارند. برای اولین بار ، لینه گیاه شناس ، در سال 1754 ، این گیاهان را با نام آلجی معرفی کرد. رومیها از واژه fucus ، چینیها از واژه tsao و مردم هاوایی از واژه limo برای معرفی این گیاهان استفاده می‌کردند. در تقسیمات جهانی گیاهی ، جلبکها 1800 جنس و 21000 گونه دارند. بیشتر جلبکها ، آبزی هستند. در جلبکها هر سلول دارای 1 تا 2 عدد کلروپلاست و بندرت دارای کروماتوفور هستند.
در جلبکها ساختارهای تولید مثلی بطور کامل به هاگ یا گامت تبدیل می‌شوند. جلبکها یا یوکاریوت هستند، یا پروکاریوت. تولید مثل در جلبکها به دو طریق جنسی و غیر جنسی صورت می‌گیرد. جلبکها فاقد هر نوع منفذ یا روزنه هستند و ریزوئیدها در آنها در صورت وجود بسیار ساده است. اندامهای جنسی در جلبکها یا تک سلولی است یا پرسلولی. ذخیره غذایی در جلبکها ، نشاسته است و به صورت اتوتروف زندگی می‌کنند و دیواره سلولیدر آنها از سلولز تشکیل شده است.
تفاوت بین جلبکها و قارچها
جلبکها در زیستگاههای آبی ، در خاک ، در سطح گیاهان یا داخل آنها ، بر سطح یا داخل موجودات جانوری ، در سنگها یا برف و یخ دیده می‌شوند. قارچها عمدتا ساپروفیت یا پارازیت (انگل) هستند.
جلبکها ترجیحا در نور زندگی می‌کنند و قارچها در جاهای تاریک یا مکانهای دارای نور کم زندگی می‌کنند.
در جلبکها دیواره سلولی از سلولز تشکیل شده و در قارچها دیواره از کیتین ، سلولز قارچی و قندهای 5 کربنی ساخته شده است.
در جلبکها ، پیکره تالوئیدی از سلولهای پارانشیمی حقیقی است. در قارچها پیکره از سلولهای پارانشیم کاذب ، ساخته شده است.
در جلبکها پیگمانهای فتوسنتزی مانند کلروفیل و کاروتن‌ها وجود دارند، در حالی که قارچها فاقد کلروفیل هستند.
جلبکها اتوتروف هستند، در صورتیکه قارچها هتروتروف می‌باشند.
ذخیره غذایی در جلبکها نشاسته و در قارچها به صورت گلیکوژن است.
سطوح طبقه بندی جلبکها (Algae Classification)
چون شناسایی تمام جلبکها مشکل است، از این رو آنها را بر طبق صفات و مشخصات موروثی و خواص مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی به صورت زیر دسته بندی می‌کنند:
شاخه (Division) با علامت Phyta.
زیر شاخه (Sub Division) با علامت Phytina.
رده (Class) با علامت Phyceae.
زیررده (Sub Class) با علامت Phycideae.
راسته (Order) با علامت ales.
زیر راسته (Sub Order) با علامت inales.
تیره (Family) با علامت aceae.
گونه (Species).
اساس طبقه بندی
رنگیزه‌ها: مقادیر مواد رنگی ، نوع مواد و ترکیب شیمیایی و انوع بازترکیبی آنها.
شکل خارجی: اندازه ، شکل ، زواید و دیگر ساختمانها.
شکل کروماتوفور یا کلروپلاست: آیا فنجانی ، ستاره‌ای ، عدسی و ... هستند؟
مواد ذخیره‌ای: نشاسته ، چربی و ... و ترکیب شیمیایی آنها.
تاژکها: ساختمان ، نوع ، تعداد و موقعیت آناتومی و اتصال آن به سلول.
دیواره سلولی: ساختمان ظریف دیواره و ساختار شیمیایی آن.
هسته و کروموزومها: حضور یا عدم حضور یک هسته و شکل کروموزوم.
داده‌های اکولوژیک: توجه به زیستگاهها ، آیا ساکن آب شیرین هستند یا آب شور؟
شاخه‌های جلبکها
سیانوفیتها یا جلبکهای سبز _ آبی
این گروه از جلبکها ، ساختاری ساده داشته و به صورت تک سلولی ، کلنی و یا رشته‌ای بوده، غالبا در پوششی از ماده ژلاتینی قرار دارند. هسته در این جلبکها مشخص نبوده و به صورت گرانولهایی در داخل سیتوپلاسم پراکنده است. رنگیزه‌های این جلبکها ، شامل کلروفیل ، کاروتن ، فیکواریترین و فیکوسیانین هستند. مواد ذخیره‌ای در این جلبکها گلیکوژن یا نشاسته خاصی به نام فلوریدین است. نوستوک و اسیلاتوریا از گونه‌های معروف این گروه هستند.
اوگلنوفیتها یا جلبکهای تاژکدار
این دسته از جلبکهای تک سلولی ، دارای تاژک غشایی ظریف بدون دیواره سلولزی هستند. در عده‌ای از جلبکهای تاژک دار. لکه‌ای به رنگ قرمز ، به نام لکه چشمی در محلی نزدیک به تاژک قرار دارد. این لکه نسبت به نور حساس است. پیگمانهای رنگی به صورت کلروفیل و کاروتن بوده و اندوخته غذایی آنها ، گلوسیدی به نام پارامیلوم می‌باشد. جلبک اوگلنا بهترین نمونه از جلبکهای تاژکدار است.
کلروفیت یا جلبکهای سبز
این جلبکها دارای کلروپلاست و هسته مشخص هستند. در ساختار جدار آنها سلولز و پکتوز دیده می‌شود. بعضی از جلبکهای تک سلولی و عده زیادی رشته مانند هستند. جلبکهای سبز علاوه بر کلروفیل ، دارای کاروتن و گزانتوفیل هستند. مواد اندوخته‌ای در این جلبکها ، نشاسته‌ای است و با معرف ید ، آبی رنگ می‌شود. جلبک اسپیروژیر و شارا از این گروه هستند.
فائوفیتا یا جلبکهای قهوهای
تقریبا همه جلبکهای قهوهای دریازی هستند. ساختمان رشته‌ای دارند و عموما نسبت به بیشتر جلبکهای دیگر ، سازمان پیچیده‌تری دارند. در واقع امروزه جلبک قهوهای تک سلولی وجود ندارد. معروف‌ترین این جلبکها ، فوکوس است که در امتداد بسیاری از سواحل دریاها ، یافت می‌شود. در این جلبکها ، رنگیزه‌های کلروفیل و فوکوگزانتین قهوهای وجود دارد. لامینارین و مانیتول از مواد ذخیره‌ای این جلبکها ، محسوب می‌شود.
رودوفیتا یا جلبکهای قرمز
جلبکهای قرمز تقریبا همگی پرسلولی و دریازی هستند. این جلبکها ، علفهای دریایی موجود در آبهای استوایی را تشکیل می‌دهند. رنگیزه فیکواریتدین نقش کمکی مهمی را در فتوسنتز این جلبکها ، ایفا می‌کند. جلبکهای قرمز مشبک‌تر و ظریف‌تر از جلبکهای قهوهای سخت و ستبر هستند. از این جلبکها ، جنس گلیدیوم منبع ژله آگار است و از آن به عنوان محیط کشت میکروبها ، استفاده می‌شود.
اهمیت جلبکها
جلبکها از نظر اقتصادی در تولید مواد پروتئینی اهمیت زیادی دارند، زیرا بطور مستقیم یا غیر مستقیم در زنجیره غذایی آبزیان ، بخصوص ماهیها و همچنین انسان قرار می‌گیرند. جلبکها با عمل فتوسنتز بر اکسیژن محیط افزوده، از این راه موجب تصفیه آبهای آلوده و فاضلابها می‌شوند. برخی از جلبکها ، قادرند ازت هوا را در خود ، تثبیت کنند. ازت جذب شده در آنها چه در زمان حیات و چه پس از مرگ بر حاصلخیزی زمین می‌افزاید. از پوسته سیلیسی دیاتومه‌ها که نوعی از جلبکها هستند، در ساختن خمیردندان ، ساختار صافیها و جلوگیری از انفجار استفاده می‌شود.
زیستگاههای جلبکها
جلبکها دارای گونه‌های متعددی هستند که در مناطق مختلف زندگی می‌کنند. به نواحی زندگی جلبکها زیستگاه آنها گفته می‌شود.
اطلاعات اولیه
تالوفیت‌ها یا ریسه‌داران به سه گروه تقسیم بندی می‌شوند: قارچها یا تالوفیت‌های بدون کلروفیل ، جلبکها یا تالوفیت‌های دارای کلروفیل و گلسنگها (Lichens) که از اجتماع قارچها و جلبکها تشکیل شده‌اند. جلبکها چون دارای کلروفیل هستند، اتوتروف بوده و می‌توانند با جذب نور خورشید ، مواد غذایی مورد نیاز خود را بسازند. جلبکها ، دارای گونه‌های متعددی هستند که در گروههای ویژه ، رده بندی می‌شوند.
بزرگترین گروههای جلبکها شامل جلبکهای قهوهای و جلبکهای قرمز است. جلبکها در زیستگاههای مختلف ، در آبهای شیرین ، شور ، در سطح یا داخل خاک ، در روی تنه درختان ، در چشمه‌های آب گرم و در روی برف و یخ دیده می‌شوند. جلبکها گیاهانی هستند که فاقد ریشه و ساقه و برگ بوده و اندام رویشی آنها در فرم تال یا ریسه است.
هیدروفیت‌ها ، ادافوفیت‌ها ، آئروفیت‌ها ، کرایوفیت‌ها ، آندوفیت‌ها ، سمبیوتیک‌ها ، آندوزئوفیت‌ها و پارازیت‌ها تقسیم بندی جلبکها بر اساس زیستگاه آنها می‌باشد.
هیدروفیت‌ها یا جلبکهای آبزی
جلبکهایی هستند که به حالت غوطه‌ور یا شناور در آب دیده می‌شوند و به گروههای فرعی زیر تقسیم می‌شوند.
نبتوفیت‌ها
جلبکهایی هستند که در گل و لای کف آبها یا چسبیده به کف آب دیده می‌شوند. مانند شارا و نیتلا.
اپکتی‌فیتها
جلبکهایی هستند که به موازات سواحل دریاها و برکه‌ها دیده می‌شوند. مانند ادوگونیوم و کتوفورا.
ترموفیت‌ها
جلبکهایی هستند که در زیستگاههای آب گرم که درجه حرارت آنها 70 تا 80 درجه سانتیگراد است، دیده می‌شوند. 53 جنس و 153 گونه از سیانوفیتها (جلبکهای سبز _ آبی) شناخته شده‌اند که در زیستگاه آب گرم زندگی می‌کنند.
پلانکتوفیت‌ها
جلبکهایی هستند که فرم زندگی پلانکتونی (موجودات ریز آبزی) دارند و دو گروه هستند:
یوپلانکتوفیت‌ها: جلبکهایی هستند که در اصل دارای فرم زندگی پلانکتونی هستند که از این گروه می‌توان به دیاتومه‌ها اشاره کرد.
تیکوپلانکتوفیت‌ها: جلبکهایی هستند که در اصل فرم زندگی پلانکتونی ندارند و به دلیل عوامل جوی از قبیل باد یا شدت جریان آب از زیستگاه اصلی خود کنده شده و در فرم پلانکتون دیده می‌شوند. مانند اسپیروژیر و زیگنما.
هالوفیت‌ها
در زیستگهای آب شور دیده می‌شوند. دونالیلا جلبکی است که در زیستگاههای آب شور ، جایی که بلورهای نمک تشکیل می‌شود، زندگی می‌کند. پرازیولا نیز در زیستگاه آب های شور دیده می‌شود.
اپی‌فیت‌ها
جلبکهایی هستند که بر سطح گیاهان دیگر یا جلبکها در آب زندگی می‌کنند. مانند ناوی کولا.
اپی‌زئوفیت‌ها
جلبکهایی که بر سطح بدن موجودات جانوری مانند صدف نرم تنان ، لاک لاک پشتان و یا بر سطح ماهیها دیده می‌شوند. مانند پروتودرما و شارالیوم.
اپی‌پسامیک‌ها
چسبیده به شن و ماسه در زیستگاههای آبی دیده می‌شوند. مانند فراژی لاریا.
ادافوفیت‌ها
جلبکهای خاکزی هستند که به دو گروه فرعی تقسیم می‌شوند:
سافوفیت‌ها
جلبکهایی هستند که بر سطح خاک می‌رویند. مانند وشریا.
کریپتوفیت‌ها
جلبکهایی که به عمق 1 متر یا بیشتر در درون خاک می‌رویند. مانند جلبکهایی از گروه سیانوفیتها.
آئروفیت‌ها
جلبکهایی هستند که در زیستگاههای هوایی بر روی گیاهان ، سطح صخره‌های مرطوب ، چاهها یا بر روی تیرهای برق یا تلگراف می‌رویند. آئروفیت‌ها به چند گروه فرعی تقسیم می‌شوند:
اپی‌فیلوفیت‌ها
جلبکهایی هستند که بر سطح برگ درختان می‌رویند. مانند سفالوروس.
اپی‌فلئوفیت‌ها
جلبکهایی هستند که به همراه خزه‌ها و هپاتیک‌ها در سطح تنه درختان دیده می‌شوند. مانند سایتونما.
اپی‌زئوفیت‌ها
جلبکهایی که در مناطق مرطوب بر سطح بدن موجودات جانوری دیده می‌شوند. مانند درماتوفیتون.
لیتوفیت‌ها
جلبکهایی هستند که بر روی سنگها ، صخره‌ها ، در بدنه چاهها دیده می‌شوند. مانند وشریا.
کرایوفیت‌ها
جلبکهایی که بر روی برف و یخ می‌رویند. این جلبکها با درجه حرارت پایین سازش یافته‌اند. رویش جلبکها در روی برف باعث می‌شود که رنگ برفها به رنگ سبز یا قرمز دیده شود. برف سبز اروپا یا برف قرمز در برخی مناطق به دلیل رویش جلبکهای کرایوفیت است. مانند کلامیدوموناس و انواعی از دیاتومه‌ها.
آندوفیت‌ها
جلبکهایی که در داخل گیاهانی مانند سیکاس زندگی می‌کنند. مانند نوستوک و آنابائنا.
سمبیوتیک‌ها
جلبکهایی که به حالت همزیستی با قارچ دیده می‌شوند و تشکیل گلسنگها را می‌دهند. مانند میکروسیس تیس.
آندوزئوفیت‌ها
جلبکهای ویژه‌ای که در داخل بدن جانوران دیده می‌شوند. مانند زئوکلرلا.
پارازیت‌ها
برخی از جلبکها حالت پارازیتی روی دیگر گیاهان دارند. نمونه جالب آن سفالوروس است که باعث بروز رنگ قرمز (red rust) در مزارع چای و قهوه می‌شود