بررسی پدیده جغرافيايي « ال نینو»

[Borna66]

مقدمـه :
امروزه هر از چند گاهی از رسانه های مختلف واژه "ال نینو " را می شنویم . این واژه بدون شک برای مردم برخی کشورها تغییرات ناگهانی جوی و بروز توفان و سیلاب و متقابلاً برای اهالی برخی نقاط جهان وقوع خشکسالی و حتی آتش سوزی را تداعی می کند . لغات اسپانیایی La- Nin-Ya & Ell-Nin-Yo به اختصار La-Nina & El-Nino ( ال نینو و لانینا ) گفته و نوشته می شود . ماهیگیران بندر پایتا ( Paita ) در کشور پرو اسامی اخیر را به نوعی جریان جوی و اقیانوسی شرق آرام استوایی اطلاق می کنند . به علت همزمانی وقوع این جریانها در حوالی کریسمس اهالی بومی کشورهای پرو و اکوادور آنها را به ترتیب " ال نینو " یا پسر بچه مسیح و " لانینا" یا دختر بچه مسیح نامگذاری کرده اند .
این اسامی برای مردم این کشور تداعی کننده برکات یا زیانهای گوناگون است ؛ به طوری که "ال نینو " سبب بروز توفان سیلاب و کسادی فعالیت ماهیگیری و بر عکس "لایننا " مقارن با هوای خوب و رونق فعالیت ماهیگیری می باشد . تداوم این پدیده ها از دسامبر تا مارس و آوریل طول می کشد .
در فرهنگ علوم زمین پدیده اقیانوسی ال نینو مقارن با ظهور جریان آب گرمی است که در مرکز و شرق آرام استوایی در حوالی پرو و اکوادور در طول ماههای ژانویه تا مارس به وقوع می پیوندد و در اثر آن کمربند همگرایی درون حاره ای به جنوی استوا و به مجاورت کشورهای مذکور سوق می یابد.
بررسی پدیده ال نینو:
اگر چه نام ال نينو چند سالى است كه بر سر زبان‏ها افتاده، اما ماهيگيران اهل پرو و اكوادور كه در آب‏هاى كرانه شرقى اقيانوس آرام به دنبال ماهى مى‏گردند، قرن‏ها است آن را مى‏شناسند.
هر 3 يا 7 سال، در ماه‏هاى دسامبر و ژانويه آب‏هاى ساحلى اين كشورها ناگهان گرم مى‏شوند و تعداد ماهى‏ها در آن، به ميزان قابل توجهى كاهش مى‏يابد، ماهيگيران آمريكاى جنوبى به دليل همزمانى اين پديده با جشن ميلاد مسيح به آن «ال نينو» مى‏گويند كه در اسپانيايى به معنای « پسربچه» يا مسيح كوچك است .
به طور معمول بادهاى تجارى اقيانوس آرام از شرق به غرب مى‏وزند. اين بادها آب‏هاى گرم سطحى را نيز با خود به غرب مى‏كشند و آن‏ها را در ناحيه‏ى عميق واقع در شرق اندونزى و شمال شرقى استراليا انباشته مى‏كنند. به اين ترتيب در شرق اقيانوس، آب‏هاى سرد مى‏توانند از عمق به سطح بيايند و يك اختلاف دماى سطحى بين شرق و غرب اقيانوس به وجود بياورند؛ در اين شرايط، بيشترين تبخير در غرب اقيانوس اتفاق مى‏افتد كه به ايجاد جبهه‏هاى كم فشار مرطوب و بارندگى در مناطق مجاور مى‏انجامد.
با آغاز بهار در نيمكره شمالى، بادهاى تجارى ضعيف مى‏شوند و اين فرآيند را دچار اختلال مى‏كنند. اما معمولاً در اين هنگام، بادهاى موسمى آسيايى به كمك بادهاى تجارى مى‏آيند و اختلاف دماى حساس اقيانوس دوباره برقرار مى‏شود. تا اينجا همه چيز به خوبى پيش مى‏رود ولى بعضى اوقات به دلايلى كه هنوز كاملاً شناخته نشده‏اند بادهاى تجارى تقويت نمى‏شوند يا حتى از غرب به شرق مى‏وزند . به اين ترتيب آب ‏هاى گرم سطحى در ناحيه عميق غربى شروع به حركت به سمت شرق مى‏كنند. در شرق، اين آب‏ها مانند يك پوشش عمل كرده و از بالا آمدن آب‏هاى سرد عميق جلوگيرى مى‏كنند و به اين ترتيب اختلاف دماى شرق و غرب اقيانوس بسيار كم مى‏شود.
بدون آب‏هاى سرد،دماى اقيانوس آرام شرقى و مركزى 2 تا 6 درجه افزايش مى‏يابد و ال نينو متولد مى‏شود. در سال‏هاى عادى جريان‏هاى سرد عمقى مى‏توانند به سطح بيايند و مواد غذايى ارزشمند آب‏هاى عميق را نيز با خود بياورند. فيتوپلانكتون‏ها كه در آب‏هاى سطحى زندگى مى‏كنند براى بقا، به اين مواد محتاجند و ماهى به فيتوپلانكتون‏ها، بنابراين وقتى آبهاى گرم ال نينو جلوى پمپاژ اين مواد غذايى را مى‏گيرند، همان پديده‏اى روى مى‏دهد كه ماهيگيران اين منطقه با آن به خوبى آشنايند و اما اثرات ال نينو تنها به اين موارد موضعى محدود نمى‏شود. وقتى در يك ال نينوى شديد آب‏هاى گرم به شرق مى‏آيند، دما و رطوبت بيشترى در اين نواحى وارد جومى‏شود و اين يعنى جابه‏جايى توده‏هاى هواى كم فشار به شرق .
به اين ترتيب الگوهاى آب و هوايى اين نواحى كمى به شرق منتقل مى‏شود، توده‏هاى هواى مرطوبى كه قبلاً اندونزى، هند، استراليا را تحت تأثير قرار مى‏دادند به شرق مى‏روند و در جنوب چين، كاليفرنيا و آرژانتين طوفان و سيل راه مى‏اندازند و در عوض مناطق قبلى را دچار خشكسالى مى‏كند و اين يعنى خسارت با همه‏ى روش‏هاى ممكن .
رویداد النینو و نوسان جنوبی یکی از مهمترین و شاخص ترین رویدادهایی است که منجر به ظهور ناهنجاریهای بزرگ آب و هوایی در بسیاری از نقاط جهان می شود و این مساله ارتباطات از راه دور شناخته شده است . پدیده نوسان جنوبی برای اولین توسط والکر در سال 1923 ارايه گردید.
هوا شناسان واقیانوس شناسان جهان در سالهای اخیر مطالعات زیاد ودقیقی در مورد مکانیسم ایجاد ال نینو و تاثیرات متقابل جو و اقیانوس انجام داده اند ، به ویژه مطالعات گسترده ای در ارتباط با ناموزونی دما در سطح دریا ونوسانات فشار و فشار جو در سالهایی که ال نینو رخ می دهد انجام گرفته است ؛ مجموعه این تغییرات را به نام نوسانات جنوبی می نامند ، با کلمه اختصاری(ENSO ) ;که مخفف شده کلمات : Oscillation Elnino Southern باشد ، بیان می کنند ؛ که تر کیبی از دو کلمه ال نینو و نوسانات جنوبی است . برای نخستین بار واکر(1932م) و سپس بیلس (1937م) بر وجود نوسانی در فشار سطح ومقیاس جهانی اشاره کردند و آن را نوسان جنوبی So نامیدند. بدین سان SO یک الگوی ارتباط از راه دور جهانی ( یا به اصطلاح پیوند از دور) در اتمسفر است وبه دلیل تمیز آن از سایر الگوهای ارتباط از راه دور ( به ویژه نوسانات اطلس وآرام شمالی ) جنوبی نامیده شده است .
مرکز عمل SO توسط یک گردش مداری شرق به غرب در امتداد صفحه استوا همراه با صعود هوا در غرب اقیانوس آرام و نزول هوا در شرق اقیانوس آرام به یدیگر مربوط می شود ، و به این ترتیب گردشی شکل می گیرد که توسط بژرگنس (1969) گردش واکر نامیده شد .
تعریف :
برلاژ در سال 1966 پدیده نوسان جنوبی را چنین تعریف کرد : پدیده نوسان جنوبی ، افت و خیزی از شدت گردش جو و جریانهای اقیانوسی بین حاره ای است . این افت و خیز گسترده شده بر اثر تبادل هوای بین پر فشار جنوب شرقی اقیانوس آرام و کم فشار استوایی اندونزی همزمان تولید می شود دوره تناوب این پدیده از یک تا پنج سال متغیر بوده و مقدار متوسط آن تقریبا 30 ماه است .
نوسان جنوبی در دمایی که دمای سطح آب دریا در شرق حاره ای اقیانوس آرام گاهی در یک دوره زمانی یک ساله یا بیشتر خیلی گرمتر از متوسط آن می شود ، با پدیده النینو همراه است .
دلایـل وقـوع ال نـینو:
گردش والکر: گردش اتمسفری ، در صحفه ای عمود بر استوا می باشد که با صعود هوا در غرب آرام استوایی و نزول هوا در شرق آرام استوایی شکل می گیرد و همراه با آن با دمای سطحی شرقی و بادهای غربی فوقانی به موازات استوا در سطح وسیعی از حوزه آرام استوایی ایجاد می شود . در واقع گردش والکر واکنش اتمسفر به گرادیان دمای سطح دریا در طول استـوا ، میان دما های پایین در شرق آرام استوایی می باشد و قویاً در ارتباط با رویداد انسو است .
این گرادیان دما چگونه شکل می گیرد؟
در شرایط عادی منطقه ، در غرب آرام حاره ای به واسطه دمای تجارتی جنوب شرقی نسبتا آرام ، گرمایش حاصل تشعشع خورشیدی موجب گرم شدن آبهای اقیانوس می شود .
به طور همزمان با دمای تجارتی جنوب شرقی موجب فرا رفت آبهای گرم به سمت غرب می شوند بنابراین در غرب آرام حاره ای یک انباشتگی از آبهای با دما های بالا به وجود می آید و تراز دریا در این منطقه بالاست حال به دلیل تنش باد شرقی در آرام استوایی حرکتی به سمت قطب در لایه اکمن اقیانوسی ایجاد می شود و در طی آن به دلیل پیوستگی ، فراجهندگی آب سرد در نواحی مرکزی شرقی آرام استوایی به وجود می آید که این علتی بر وجود زبانه آب خنک در نواحی مرکزی و شرقی آرام استوایی می باشد.
بدین ترتیب در شرایط عادی منطقه در غرب آرام استوایی آبهای سطحی با دمای بالا و در مرکز شرق آرام استوایی زبانه ای از آبهای سطحی با دمای پایین وجود دارد .
حال در نواحی استوایی توزیع فعالیت های هم رفتی قوی در اتمسفر به میزان زیادی به همگرایی بادهای تجارتی و دمای سطح دریا بستگی دارد ، به طوری که منطقه همگرایی درون حاره ای (Inter Tropical Convergence Zone – ITCZ)و منطقه همگرایی آرام جنوبی Zone – SPCZ ) Convergence ( Sout Pacifil بر روی مناطقی واقع شده اند که دارای آبهای سطحی با دمای بالاتر از 27 درجه سانتیگراد می باشد .
بنابراین در غرب آرام استوایی توسط بادهای تجارتی همگرایی و در نتیجه صعود هوای گرم و مرطوب اتفاق می افتدو به دنبال آن در اثر فعالیتهای همرفتی و بارندگی ، گرمای نهان به طور گسترده ای در اتمسفر فوقانی آزاد می شود و در این حال زمینه ای مساعد جهت یک شارژ برگشتی به سمت شرق وبه موازات استوا در اتمسفرفوقانی پدید می آید و در پی آن هوای خشک در شرق آرام استوایی نزول می کند. بنابراین در شرق آرام استوایی پر فشارسطحی و در غرب آرام استوایی کم فشار سطحی شکل می گیرد و به دلیل گرادیان فشار به وجود آمده ، حرکتی از شرق به غرب در سطح و به موازات استوا ایجاد شده و بدین سان گردش والکر که ماحصل گرمایش آدیاباتیک در نواحی استوایی است، شکل گرفته است و گاهی این گردش حاکم بر گردش هادلی در منطقه می شود . همراه با بادهای تجارتی جنوب شرقی قوی
گردش والکر شدت می یابد ؛ اما قدرت گردش والکر با دمای سطح دریا در شرق آرام استوایی نیز در ارتباط است به این ترتیب زمانی که دماهای سطحی دریا در شرق آرام استوایی پایین تـر از حد نرمال است ( شرایط عکس الینو که لانینا نام گرفته)بادهای تجاری و گردش والکر در قوی ترین وضعیت خود قرار دارند . تحت این شرایط ، شرق استرالیا ، اندونزی و هندوستان از هوای مرطوب و باران زا برخوردارند و در شرق آرام استوایی شرایط هوای خشک حاکم است و این شرایط عادی منطقه می باشد .
اما زمان وقوع رویداد Enso یعنی شرایط غیر عادی منطقه زمانی است که گردش والکر ضعیف شده است و به دنبال آن هوای خشک و کم باران حاکم می شود.

[Borna66]

مشخصات ال نینو :
در طول پدیده ال نینو بادها در استوا بر روی اقیانوس از غرب به شرق می وزند . این بادها در سطح آب اقیانوس جابجا شده و آبهای گرم سطح اقیانوس را که به وسیله خورشید در مناطق حاره ای حرارت دیده اند ، به سواحل غربی شمال وجنوب قاره آمریکا می آورد . به دنبال آبهای گرم بارندگی نیز به سمت مشرق متمایل می شود ، به همراه سیل در پرو و خشکسالی در اندونزی واسترالیا .
نشانه کلیدی ال نینو ؛ افزایش دمای غیر عادی در امتداد و هر دو طرف خط استوا در اقیانوس آرام مرکزی و شرقی است . این جریان هر چند سال یک بار با یک گرمایش عظیم وغیر معمول همراه می شود، به طوری که در این حال دمای سطح دریا حداقل برای چند ماه پیاپی در سه تا پنج محل ساحلی بالای حد نرمال می رود ، و در پی آن دمای سطح دریا برای یک سال و یا حتی بیشتر به صورت غیر عادی باقی می ماند ؛ و برای برگشت به شرایط عادی منطقه ، حداقل تا ژانویه یا مارس آینده زمان لازم است . ال نینو اصولاَََ تغییراتی در موقعیت تند بادها به وجود آورده و موجب پدید آمدن رفتارهای آب و هوايي غیر معمول در کره زمین می گردد . تغییرات در تند بادها که توسط ESNO صورت می گیرد بر آب و هوا نه تنها در شمال و جنوب قاره آمریکا ؛ بلکه در نقاط دور دستی همچون آفریقا و نواحی جنوبگان تاثیر می گذارد . در حالت عادی آب و هوای نواحی گرمسیری منطقه غرب دارای دمای بیشتر از 10 درجه سانیگراد نسبت به سواحل شرق پرو و اکوادور می باشد .
فشار هوا در بالای آبهای گرم کاملاً پایین است ، هوای مرطوب برخاسته از منطقه باعث تشکیل ابرهای سنگین و بارانهای شدیدی ، مشابه بارانهای جنوی شرق آسیا ، گینه نو و شمال استرالیامی شود ؛ که نهایتاً منجر به افزایش بارندگی در مناطق جنوبی آمریکا و پرو و خشکسالی در قسمت غربی اقیانوس آرام ؛ که استرالیا وکشورهای مجاور را نیز تحت تاثیر قرار می دهد ؛می گردد .
در طی یک رویداد ال نینو نابهنجاریهای دمای سطح دریا ، سطحی به وسعت پنج میلیون کیلومتر مربع را در طی مراحل انتقال تا تکامل پوشش می دهد .
نوسان جنوبی: به طو ری که می دانیم گردش عمومی جو شامل سه سلول اصلی است ؛ که سلول نیمروزان( Meridonal Cell ) هادلی ( Hadliy) محور اصلی آن می باشند . در منطقه حاره ای و بین حاره ای سلول هادلی علاوه بر حالت نیمروزان از شکل (زناری / کمربندی ( Zonal) نیز برخوردار است که این وضعیت با توجه به توزیع مراکزپر فشار جنب حاره ، زبانه کم فشار استوایی و جریانهای اقیانوسی ، سلولهای جداگانه ای را ظاهر می کند .
این سلولها در واقع معلول صعود و نزول هوا در امتداد مدارات عرضهای جنب حاره ای است ؛برای مثال از نزول هوا در پر فشار غرب آمریکای جنوبی در مجمع الجزایر تاهیتی ( Tahiti Island)در موقع ریاضی " 17درجه جنوبی و 15 درجه غربی " ، و صعود در زبانه کم فشار اندونزی – داروین ( Darwin Low ) در موقع ریاضی " 7 تا 12 درجه جنوبی و 130درجه شرقی" .
تغییرات فشار این مراکز در آرام استوایی برای اولین بار توسط گیلبرت واکر در 23-1922 به عنوان نوسان جنوبی شناسایی و تعریف شد . نوسان جنوبی در واقع یک حرکت الا کلنگی فشار هوا درمقیاس جهانی بین غرب و شرق آرام استوایی است.
سلول هادلی و جریان واکر تحت تاثیر تغییرات فشار هوای این مراکز قرار گرفته و دگرگونی هایی خاص خود را ایجاد می کنند . واکر با محاسبه پراکنش فشار هوا بین مناطق فوق الذکر یک شاخص عددی به دست آورد که به شاخص نوسان جنوبی
موسوم است . شاخص مثبت بیانگر فشار زیاد هوا در تاهیتی و فشار کم در حوالی اندونزی و داروین استرالیا و شاخص منفی بیانگر فشار نسبتاًً زیاد هوا در حوالی اندونزی ـ داروین و فشار تقریباً کم در حوالی تاهیتی می باشد.
مرحله شاخص مثبت (بالا): در این حالت همان طور که ذکر شد ، فشار هوا در جزایر تاهیتی بیشتر از ناحیه داروین واندونزی است ، و کم فشار درون حاره ای در مناطق اخیر قوی بوده و باعث بارشهای شدیدی در جنوب شرق آسیا و شمال استرالیا می شود . با توجه به حرکت زناری سلولهای فرعی دیگر در هندوستان ، آفريقای مرکزی و آریزونای آمریکا نیز بارشهای زیادی به چشم می خورد ، متقابلاً در پرو اکوادو و غرب اقیانوس هند و جنوب اقیانوس اطلس بارشها به طور فاحشی کاهش می یابد . در طول این مرحله بادهای شرقی آرام استوایی قوی بوده وجهت شرقی جنب حاره تا حدودی ضعیف می شود ، چون در این مرحله بارشها در غرب آمریکای جنوبی نیز کاهش می یابد ، لذا دوره اوج آن به پدیده" لانینا " می انجامد .
در این مرحله فشار هوا در اندونزی و داروین بالاتر از حد متوسط و در شرق و مرکز آرام استوایی کاهش می یابد و منطقه بارشها از غرب آرام به مرکز و شرق آن انتقال می یابد . د ر این حالت کشورهای پرو، اکوادور، مناطق جنوبی اطلس و آریزونای آمریکا کاهش بارش را تجربه می کنند . شاخص های بسیار پایین این دوره با " ال نینو " مصادف است . ارقام نوسان جنوبی با توجه به دمای سطح دریاها و گردش عمومی جو تغییرات فصلی و سالانه ای را نشان می دهد که در واقع در بر گیرنده شرایط عادی است . تشدید این شرایط به مرحله شاخص بالامی انجامد (لانینا) ، ولی جابجایی الگوهای زناری فشار و جریانهای اقیانوسی باعث تحقق شرایط شاخص پایین و پدیده ال نینو می شود. ظهور این پدیده نظم زمانی خاصی نداشته و تکرار آنها بین2 تا 10سال ( ودقیق تر 3 تا 7 و متوسط 5 سال ) طول می کشد . در سال های عادی غالباً در غرب آرام استوایی و جنوب شرق آسیا آب ، گرم و متقابلاً در شرق اقیانوس آب سرد است که این حالت ناشی از جریانهای اقیانوسی به ویژه جریانهای پرو ( Peru Current )و همبولت(HumboltCurrent) ) می باشد . سازوکار جریانهای دریایی شناخته شده ، است ولی بطور خلاصه آن را می توان بالا آیی ( Upwwelling) آب سرد عمقی در مناطق شرقی حاره ، حرکت به طرف مرکز وغرب ، گرم شدن تدریجی و رسیدن به نواحی غربی و سرمایش و نهایتاً فرونشینی به اعماق در عرضهای بالا در نظر گرفت که نیروی کوریولیس سبب چرخش ساعتگرد آن در نیمکره شمالی و پاد ساعتگرد آن در نیمکره جنوبی می شود .
بالا آیی همزمان آب سرد عمقی در کناره غربی آمریکای جنوبی و حرکت آن به طرف غرب اقیانوس ، سبب پایداری هوا و بروز شرایط واچرخندی و در نتیجه استمرار آب و هوای خشک کشورهای شیلی و پرو و اکوادورمی شود . به دلیل این ساز وکارها عمق کژدمایی در نواحی اخیر بالا بوده و آب گرم فقط چندین متر مربع سطح دریا را پوشش می دهد .
بالاآیی آب سبب به سطح آمدن مواد عمقی مغذی و وجود ماهیان زیاد و رونق فعالیت ماهیگیری در این مناطق است. متقابلاً در غرب آرام به دلیل وجود آب گرم ، عمق کژدمایی بسیار پایین تر قرار می گیرد . به علت حرکت آب از شرق به غرب آرام و روند گرمایش آن تا شمال استرالیا و جنوب شرق آسیا و انباشتگی آب و عدم تخلیه کافی ، سطح دریا در مناطق اخیر نسبت به شرق بالا می آید که مرحله اوج آن همزمان با پدیده لانینا می باشد . فقط در سالهای ال نینو ، ناموزونی مذکور تقلیل یافته و سطح آرام استوایی به حالت تراز بر می گردد .
جریان مداوم آب گرم وتجمع شدید آن در غرب آرام سبب تقویت کم فشار درون حاره ای در این ناحیه شده است و در نهایت به علت عدم تعادل بین ورود وخروج آب گرم سازو کار پس زدگی جریان آب به طرف شرق رخ داده و زبانه ای از آب گرم سطحی به سمت مرکز وشرق آرام انتقال می یابد که در طی این مراحل ، بالا آیی در شرق به تدریج مختل شده و علائم ال نینو آشکار می شود. در خلال این فرآیندها دمای شرق اقیانوس بین 1تا4 درجه سیلسیوس گرمتر شده و عمق کژدمایی تا حدود 150 متر پایین می رود . در خلال رسیدن آب گرم به شرق ، زبانه کم فشار درون حاره ای از شمال خط استوا به جنوب لغزیده ، بر آب های گرم منطبق شده وبارشهای سنگین در شمال غرب آمریکای جنوبی آغاز می شود.نظر ها در مورد برگشت آب گرم به طرف شرق متفاوت است ، به طوری که گروهی از دانشمندان تغییر الگوی جریانهای اقیانوسی و عده ای توزیع مجدد فشار آرام استوایی را دلیل این پدیده می دانند . چون جریان شرقی واکر ناشی از فشار هوای منطقه حاره است ؛ لذا تضعیف و تغییر آن (غربی شدن ) باید بدواً ناشی از تغییر اوضاع هیدروکلیماتولوژی اقیانوس باشد که علت آن می تواند یا جابجایی به شرق زبانه آب گرم و یا روند تغییرات فشار هوا در ناحیه داروین و اندونزی باشد . توضیحی که برای حرکت آب گرم به شرق ارائه می شود باید تلفیقی از سازوکار تجمع و برگشت آب گرم و نیز تاثیر وقوع بارشهای فراوان در غرب آرام باشد ؛ بدین صورت که ابتدا در اثر ورودی زیاد و خروجی کمتر آب گرم ، بارشهای زیادی در اندونزی وشمال استرالیا اتفاق می افتد که نقطه اوج آن با مرحله لانینا مصادف است ؛ لازم به توضیح است که در لانینا به علت تمرکز آب گرم در مرکز وغرب آرام میانگین کلی دمای اقیانوس پایین تر از حالت عادی بوده و برخی آن را دوره آرامش اقیانوس آرام در نظر می گیرند. ریزشهای فراوان در دوره آغاز تا پایان مرحله لانینا و قبل از آن نهایتاً دمای سیستم اقیانوس _ جو در حوضه کم فشار داروین _ اندونزی پایینآورده و این آغازی برای افزایش فشار هوا در بخش وسیعی از منطقه و ایجاد بادهای غربی (بدواً به طرف آرام استوایی و نهایتاً تا شرق آن ) می شود . بادهای غربی استوایی و آب

[Borna66]

برگشتی به صورت یک مجموعه به هم بافته به طرف شرق حرکت کرده و سرانجام سیستم کامل جریانهای اقیانوسی _ جوی غربی در منطقه فوق حاکم شده و تا پایان مرحله ال نینو وجود دارد . لازم به ذکر است که ؛ ناهنجاریهای شدید سطح آرام غربی بویژه در مرحله لانینا و لزوم برگشت به حالت تعادل خود نیز همراه با سازوکارهای فوق الذکر ( بادغربی و زبانه آب برگشتی ) در ایجاد پدیده ال نینو موثر می باشد . این حالت مشابه امواج سش ( Seiche Wave امواج ایستا ) بوده ولی سازوکار آن حالت ترکیبی بین امواج انتقالی و ایستا را نشان می دهد . بنا به عقیده برخی دانشمندان این حرکات آب ناشی از امواج کلوین ( Kelvin) یعنی تلفیقی از اثرات دینامیکی دمايی آب و نیروی کوریولیس می باشد . با توجه به این توضیحات آن چه مسلم است تغییر فشار هوا و گرایش به شاخص پایین نوسان جنوبی نسبت به برگشت آب در الویت بوده و سازوکار موجبه آن نیز سرمایش نسبی آب گرم غرب آرام استوایی به دلیل ابر آلودگی بالا و بارشهای فراوان در مرحله لانینا و اندکی بعد از آن می باشد . متقابلاً در شرق آرام با وجود بالا آیی آب سرد عمقی به دلیل هوای صاف و ساعات آفتابی بالا ، به ویژه در حوالی پرفشار غرب آمریکای جنوبی در طی دوره تکرار ( تقریباً 5سال ) آب بانسبه گرمتر شده و کم فشار می شود؛ به ویژه در تاهیتی .
با این تفسیر توالی مراحل شاخص بالا و پایین و بروز ال نینو ولانینا را می توان بدین گونه درنظر گرفت؛ که ابتدا لانینا اتفاق می افتد و متعاقب آن در فاصله زمانی نسبتاً کوتاهی ال نینو صورت می گیرد .
ولی فاصله زمانی بین وقوع ال نینو تا لانینا بیشتر است . در هر دو پدیده نقش سرویس دهی آب گرم منطقه مرکزی اقیانوس آرام استوایی از اهمیت زیادی برخوردار است و تداوم هر کدام به ایجاد وذخیره سازی آب گرم در این منطقه بستگی دارد .
روش محاسبه و اندازه گیری پدیده ال نینو:
برای مطالعه پدیده ال نینو از فرایند "پیوند از دور" استفاده می شود . طی این فرایند اقلیم شناسان با استفاده از روابط آماری مانند همبستگی و گراسیون رابطه احتمالی موجود بین تغییرات عناصر اقلیمی نقاط مختلف جهان را شناسایی وبررسی می کنند . این نوع پیوندهای دور وروابط ، تحت نام عمومی شاخص قرار می گیرند ، مانند شاخص وزش مداری بادهای غربی ، یا شاخص آتلانتیک شمالی .
یکی دیگر از شا خصها ، شاخص نوسان جنوبی (soi) است که توسط واکر به شرح زیر محاسبه شده است :
SOI=Pt-Pd
که در آنPt نشانگر فشار سطح دریا در ایستگاه تاهیتی و Pd فشار سطح دریا در داروین است. هر قدر فشار تاهیتی بیشتر باشد ، نشان می دهد که پر فشار پرو بیشتر از حد معمول به طرف شمال جابجا شده است و جریا ن آب سرد پرو بیشتر به استوا نزدیک شده است .
شاخص نوسان جنوبی تغییرات و وابستگیهای پراکندگی فشار را در تابستان نیمکره جنوبی در اقیانوس آرام اندازه می گیرد . اندازه های بالای آن نشان می دهد، که شیب فشار سطح دریا بین شرق و غرب اقیانوس آرام شدیدتر است . اندازه های کمتر شاخص نشان می دهد ؛ که پر فشار ، پرو را نمی پوشاند .
نوسانهای آب وهوایی ایران و پدیده انسو:
انسو ( ENSO ) نشانگر یک سازوکار جهانی بوده و لذا تاثیرات آن فراتر از یک قاره یا یک کشور است . با جابجایی وتغییر جهت جریانهای هوا در آغاز و اثنای دوره ال نینو ( شاخص پایین ) و لانینا (شاخص بالا ) مناطق مختلف تحت تاثیرهای گوناگونی قرار می گیرند . هرچند این دگرگونی ها در عرضهای حاره و جنب حاره رو به استوا شناخته شده ولی در نواحی دیگر مثل مدیترانه، خاورمیانه و ایران تاثیر گذاری آنها هنوز در پرده ابهام است . همان گونه که می دانیم ایران کشوری با آب و هوای خشک تا نیمه خشک می باشد ، که بین عرضهای 25تا 40 درجه شمالی قرار گرفته است ، و به علت دارا بودن اشکال گوناگون ناهمواریها ، نسبت به دیگر کشورهای خاورمیانه از آب وهوای متنوعی برخوردار است . البته این حالت تنها ناشی از تنوع ناهمواریها نبوده ؛ بلکه بیشتر از جریانهای جوی در مقیاس جهانی و سینوپتیکی نشات می گیرد . در مورد تاثیر پدیده انسو در آب وهوا ی کشور ابتدا باید ا ذعان کرد که دوری و نزدیکی مناطق مختلف با ناحیه شرق آرام استوایی در میزان تاثیر گذاری موثر است و بدیهی است که بین میزان تاثیر و دوری از منطقه فوق رابطه معکوس وجود دارد . چون شاخص نوسان جنوبی در حال حاضر تنها شاخص عددی مورد استفاده برای مطالعه پدیده انسو و سازوکارهای ال نینوو لانینا در واقع یک فرایند فیزیکی در رابطه با آن است ، لذا در بررسی پدیده انسو فعلاًجز شاخص نوسان جنوبی ، کمیت دیگری وجود ندارد .
یک مقایسه ساده آماری که بین خشکسالیها و ترسالیهای کشور نوسان جنوبی انجام گرفت ؛ نشان داد که خشکسالیهای ایران در 1966 ، 71_1970 ، 1973 ، 1978 ، 89_ 1988 ؛ میلادی با شاخص بالا ( لانینا ) و ترسالیهای کشور در 1969 ، 1972 ، 1976 ، 1982 ، 1986 ؛ میلادی باشاخص پایین ( ال نینو ) همزمان بوده است . ( خوش اخلاق 1377)
ـ بررسی بارش سالانه ایران :
در طول سی سال ( 63_ 1962 الی 92 _ 1991 ) شاخص استاندارد محاسبه شده برای متوسط بارش کشور در بیشتر موارد نسبت به شاخص نوسان جنوبی معکوس است . البته مواردی نیز دیده می شود که در آنها همخوانی وجود دارد ، ولی چندان شدید نبوده و فراوانی کمی دارند . بعلاوه هموارسازی چند جمله ای که در مورد داده ها انجام شد ؛ نشانگر روند متفاوت در منحنی شاخص بارش کشور و نوسان جنوبی است . ضریب همبستگی بارش سی ساله 37 ایستگاه کشور با بارش سالانه نوسان جنوبی نشانگر فراوانی زیاد ضرائب منفی بارش این ایستگاه نسبت به شاخص مذکور می باشد 0
این مقادیر از لحاظ آماری معنی دار نبوده و فقط در چند ایستگاه معنی دار است ولی نکته مهم تعداد ایستگاههای دارای ارقام منفی می باشد ، که به 31 مورد می رسد. از این تعداد 22 ایستگاه ضریب همبستگی کمتر از r=0/18 دارند. منفی بودن ضرایب همبستگی نشانگر این است که در دوره شاخص بالا ، بارش ایران کاهش ، ودر دوره شاخص پایین ، افزایش می یابد.
ـ ـ‌‌‌چگونگی تاثیر گذاری پدیده انسو در ناهنجاریهای بارش ایران
در پدیده انسو تغییرات فشار هوا و وقوع شاخص بالا یا پایین نوسان جنوبی نسبت به رویداد ال نینو و لانینا تقدم زمانی دارد و نیز این که مرحله لانینا و ناهنجاری سطح آب اقیانوس نهایتاً به رخداد ال نینو منجر می شود . در مرحله شاخص بالا و وقوع لانینا در استرالیا ی شمالی و جنوب شرقی آسیا بارشهای زیادی اتفاق می افتد و بالعکس در حوالی جنوب خاورمیانه و دریای عرب ( میان شبه جزیره عربستان و هند، در جنوب دریای عمان ) هوا حالت فرونشینی دارد و پر فشارها ی جنب حاره در این قسمت تقویت شده و به صورت نیمروزان گسترش می یابد که از حوالی استوا تا ناحیه رو به قطب کمربند پر فشار جنب حاره کشیده می شود . متقابلاً در دوره شاخص پایین و پدیده ال نینو در استرالیای شمالی و جنوی شرق آسیا بارش به شدت کاهش یافته و جریان هوا در جنوب خاورمیانه و جنوب غرب آسیا از افزایش برخوردار بوده و احتمالاً کم فشار سودانی و دریای سرخ نسبت به متوسط قویتر بوده و انتقال دهنده انرژی و رطوبت عرضهای استوایی به سمت عرضهای میانه و بالا می باشد .
در مقیاس نیمروزان وقتی کم فشار درون حاره ای در شرق آرام به دلیل فرایند ال نینو گسترش یافت ، پر فشارجنب حاره ای موازی با آن به طرفین رانده شده و کمربند پر فشار های جنب حاره ای به سمت قطبین سوق می یابد . بالمال تاوه قطبی ( Polar Vartex) به نیمکره مقابل لغزیده و سطح غربی پیرا قطبی ircumpolar Westerly)) افزایش می یابد .
به دنبال این سازوکار ، سیستم پر فشار جنب حاره در نیمکره شرقی به سمت استوا عقب نشسته و در مقابل ، کمربند بادهای غربی و امواج آن به طرف استوا پیشروی می کند و در خاورمیانه و ایران ( با شدت و ضعف ) دوره مرطوبتری آغاز می شود 0
در وضعیت لا نینا پر فشارهای موجود در نیمکره غربی به ویژه در امتداد نیمروزان 90 درجه غربی قوی تر است که علت آن وجود جریانهای سرد کالیفرنیا ، همبولت در شرق اقیانوس آرام است . در این شرایط کم فشار درون حاره ای ضعیف و پر فشار جنب حاره به سمت استوا سوق یافته و متقابلاً در نیمکره مقابل پر فشارهای مذکور به دلیل تقویت نسبی کم فشار اخیر به سمت قطب کشیده می شوند و در خاورمیانه و ایران وقوع خشکسالیها ، فراوانی نسبتاً بیشتری می یابد. البته این نکته را باید پذیرفت ؛ که برخی از مراحل شاخص پایین ( ال نینوی سال 73_1972) درکشور ما مقارن با خشکسالی بوده است . در این مورد تغییرات در هم بافته الگوهای جهانی و سینوپتیکی نیز موثر می باشد .
برای مثال می توان به موقعیت و ارتفاع تاوه قطبی و نیز جهت گیری محور تاوه و پشته بادهای غربی در آسیا نسبت به مناطق خاص مانند کوههای اورال یا شبه جزیره اسکاندیناوی اشاره کرد .
در این خصوص لغزش تاوه قطبی ( فرضاً رویداد ال نینو ) به سمت شرق اورال باعث جریان شمال غربی در کشور و آغاز دوره خشک وانتقال آن به غرب اورال باعث جریان جنوب غربی و دوره مرطوب می شود ؛ که حالت اخیر فراوانی بیشتری دارد.

تاثیرات ال نینو بر زندگی بشر:
در زمان استیلای پدیده ال نینو پر فشار جنب حاره پرو به دنبال جریان آب سرد پرو به طرف جنوب جابجا می شود به دنبال این تغییرات جریان آب گرم ، سواحل پرو و سواحل اکوادور را هم در برمی گیرد . این جریان گرمتر و کم املاح تر و در نتیجه از مواد غذایی فقیر تر است .
علاوه بر آن در سواحل پرو مانع بالا آمدن آبهای حاصل خیزتر زیرین می شود ؛ که این سبب مرگ ومیر ماهیها و بخصوص ماهی کولی که غذای عمده پرندگان دریایی است می شود . به دنبال مرگ و میر ماهیان ، میلیونها پرنده دریایی به علت عدم وجود غذای عمده خود یعنی ماهی کولی در ساحل نابود می شوند ؛ که این لطمه اقتصادی جبران ناپذیری را در صنایع ماهیگیری و کود مرغ دریایی گیری برای کشورهای پرو و اکوادور به بار می آورد .
از آسیب های محلی دیگر ؛ بارندگی های سیل آسا در بخشهایی از سواحل پرو و اکوادور که به طور معمول لم یزرع می باشد ، است که سبب ته نشست ههای گلی و تخریب شالوده این مناطق می شود و در مجموع به دلیل شرایط نابهنجار به وجود آمده ، پدیده ال نینو در منطقه به عنوان فاجعه طبیعت شناخته شده است .

نـتـایـج :
پدیده انسو سازو کار در مقیاس جهانی بوده و نقاط گوناگون کره زمین با شدت و ضعف از آن تاثیر می پذیرند.
با وجود محرز بودن رابطه بین شاخص نوسان جنوبی وبارشهای کشور به سبب بعد مسافت بین آن منطقه و ایران و نیز وجود عوامل دیگر اثرات آن تعدیل ، تخفیف و یا حتی به شکل معکوس در می آید.
پدیده انسو نه مستقیماًً بلکه به صورت غیر مستقیم از طریق دگرگون سازی الگوهای گردش عمومی جو و مراکز فشار مربوطه یا یه عبارت دیگر از طریق "پیوند از دور "در شرایط آب وهوایی کشور تاثیر می گذارد .
با توجه به داده های شاخص بارش کشور و نوسان جنویی تقریباً در حدود 65% و بیشتر موارد خشکسالی کشور با شاخص بالا " لانینا" و 35% و کمتر با شاخص پایین "ال نینو " همراه بوده است .البته این ارقام تقریبی بوده و نیاز به بررسیهای بیشتر دارد .
با توجه به موقعیت مکانی و استقرار متفاوت امواج راسبی (Rossby Wave) وسیستمههای مربوطه در دوره های ال نینو و لا نینا ، وقوع پدیده های اخیر ، معیار کاملی برای پیش بینی دقیق تغیرات بارش نبوده است ، ولی نشان دهنده این است که شرایط آب وهوایی کشضور دچار تغییرات مشخصی خواهد شد .

پیشنـهادات:
1- استفاده از روشهای آماری برای یافتن ارتباط بین پدیده جهش بارشهای کشور و جهش های موجد در شاخص نوسان جنوبی .سعی در یافتن شاخص های جدید هواشناختی که هم به صورت مداری و هم نیمروزان تغییرات فشار را در مناطق بحرانی مورد سنجش قرار دهد و همبستگی بهتری را با بارشهای کشور ظاهر سازد.
2- استفاده از نوسانات سطح آب در اقیانوسهای آرام و اطلس استوایی ، دریای مدیترانه و دریای عرب .
3 - سعی در طراحی مدلی چند متغییره که در آن شاخصهای نوسان جنوبی ، وزش زناری ( کمربندی) ، شاخص اطلس شمالی ونیز دمای آی دریاها با تغییرات عناصر جوی در سطح کشور مورد برازش قرار گیرد ، که در این خصوص روش تحلیل کانونیکAnalysis) (Canonical توصیه می شود.

منـابع و مـاخـذ:
1- خوش اخلاق ، فرامرز : پديده انسو و تاثيرات آن بر رژيم بارش در ايران ، فصلنامه تحقيقات جغرافيايي، شماره 51 ،مشـهد ، زمستان، 1377
2- عليجاني، بهلول : معرفي جغرافيايي پديده ال نينو ، گاهنامه افق، نشريه داخلي دانشگاه تربيت معلم تهران ، شماره 1 ، پاييز،1377
3- قائمي ،هوشنگ : هوا شناسي عمومي ، انتشارات سمت ، تهران، 1377