ستاره ی سهیل 10
05-18-2011, 09:16 AM
نویسنده: دکتر علي شميسا (http://www.namaava.com/scientific-method-study.html?task=add)
www.shamisapsy.ir (http://www.namaava.com/www.shamisapsy.ir)
براي خواندن و يادگيري به روش علمي، روان‌شناسان يادگيري سيستم‌هاي مختلفي را ارائه داده‌اند. از جمله PQ6R و PQRSTC. مراحل سيستم PQRSTC تا حدودي شبيه به سيستم PQ6R است. اما با اين وجود، به‌طور مختصر به توضيح مراحل اين سيستم مي‌پردازيم:
پيش‌مطالعه (preview. P)
هدف از انجام مرحلة پيش‌مطالعه، آشنا شدن با كتابي است كه مي‌خواهيد مطالعه كنيد. اگر كتاب مورد نظر، جديد باشد و براي اولين بار، قصد مطالعه آن را داشته باشيد، لازم است كه ابتدا با مشخصات كتاب و موضوع آن، تا حدودي آشنا شويد. منظور از مشخصات كتاب، نام آن، نام نويسنده و مترجم، تاريخ نشر، نوبت چاپ و مانند اينهاست. كسب چنين اطلاعاتي شايد در مورد يك كتاب درسي دبيرستان، چندان مهم نباشد (زيرا كتاب‌هاي درسي مدرسه، توسط دانش‌آموزان انتخاب نمي‌شود). اما براي يك دانشجو و يا كسي كه مطالعة آزاد دارد، دانستن چنين اطلاعاتي بسيار ضروري و بااهميت است.
در اين مرحله، لازم است كه هدف خود را از مطالعه، كتاب بدانيد. هدف از مطالعه مي‌تواند كسب يك سري اطلاعات عمومي، آماده شدن براي يك امتحان پايان دوره تحصيلي، آمادگي براي كنكور و اهداف مشابه باشد . كه به‌طور طبيعي آماده شدن براي هر نوع از اين امتحان‌ها و مطالعه در جهت هر يك از اين اهداف، سرعت‌هاي مطالعة متفاوت و تأكيد بر روي قسمت‌هاي مختلف موضوع را مي‌طلبد.
تعيين هدف از مطالعه: به شما كمك مي‌كند تا مطالعة خود را با سرعت مناسب انجام دهيد و با توجه به هدف، به نكاتي خاص در حين مطالعه توجه داشته باشيد (به عنوان مثال، يك داوطلب كنكور بايد به همه جزئيات توجه داشته باشد، ولي مطالعه با هدف افزايش اطلاعات عمومي، نياز به حفظ كردن همه جزئيات ندارد).
علاوه بر دو مورد قبل، در مرحلة پيش از مطالعه بايد با سبك نگارش كتاب نيز آشنا شويد. ممكن است كتابي كه قصد مطالعه آن را داريد، موضوع بسيار ساده‌اي را با زباني بسيار پيچيده و سنگين شرح دهد و يا يك موضوع خيلي پيچيده را خيلي ساده بيان كند. به علاوه بسياري از كتاب‌ها، براي تفهيم بهتر مطالب و جلب توجه مطالعه كننده به بعضي نكات خاص، از شكل و تصوير، جدول و نمودار، پرسش، تمرين، خلاصه، جملاتي از بزرگان، آيات و احاديث (بسته به نوع كتاب) استفاده مي‌كنند كه توجه به اين بخش‌هاي كتاب در مرحلة پيش‌مطالعه، ضروري است، زيرا چنين مواردي، كار مطالعه را آسان‌تر مي‌كنند. بنابراين در مرحلة پيش مطالعه كتاب را بررسي كنيد و ببينيد كه آيا كتاب شما، از چنين تدابيري براي ساده‌تر كردن مطلب استفاده كرده است يا خير؟ سپس با بررسي فهرست كتاب مشخص كنيد كه كتاب مورد نظر از چند بخش تشكيل شده، چند صفحه دارد. عناوين بخش‌ها را بخوانيد و به اين موضوع فكر كنيد كه نويسنده كتاب در مجموع قصد دارد چه موضوعاتي را به شما معرفي كند. براي مثال اگر كتاب شما يك كتاب زيست‌شناسي است، انجام مرحلة پيش‌مطالعه به شما كمك خواهد كرد كه بدانيد موضوع كتاب چيست و اين موضوع، در چند بخش و تحت چه عناويني بررسي مي‌شود (مثلاً دستگاه‌هاي بدن انسان، موضوع كتاب است و در 5 بخش بررسي مي‌شود. اين 5، بخش عبارتند از: دستگاه عصبي، دستگاه گوارش و...) ببينيد كل كتاب، چند صفحه دارد و آيا تصاوير و شكل‌هاي متعددي در آن گنجانده شده است؟
پس از دريافت چنين اطلاعاتي يك فصل از كتاب را براي مطالعه انتخاب كنيد (اين انتخاب، قاعدتاً بايد فصل اول كتاب باشد، مگر آنكه تنها قصد مطالعه يك فصل خاص را داشته باشيد ).
فصل مورد نظر را بررسي كنيد و ببينيد كه چند صفحه دارد (براي تخمين زمان مورد نياز مطالعه) و عنوان‌هاي كوچك‌تر آن چيست؟
اگر مقدمه يا خلاصه‌اي در ابتدا يا انتهاي فصل وجود دارد آن را حتماً بخوانيد . مقدمه يا خلاصه، شما را با موضوع فصل آشنا مي‌كند. همچنين صورت پرسشنامه و تمرين‌ها را هم مطالعه كنيد (هدف جواب دادن آنها نيست. وقتي هنوز خود مطلب را مطالعه نكرده‌ايد، نمي‌توانيد به پرسش‌ها و تمرين‌ها پاسخ دهيد.) بلكه هدف، آشنايي اوليه با كتاب است. شكل‌ها، عكس‌ها، نمودارها و جدول‌هاي موجود در بخش مورد نظر را بيابيد و به آنها توجه كنيد.
اگر كتابي كه مطالعه مي‌كنيد، جديد نيست و قبلاً هم آن را مطالعه كرده‌ايد، نيازي به آشنا شدن با مشخصات كلي كتاب نيست. اما آشنا شدن با فصل مورد مطالعه، حتي اگر بخواهيد براي دهمين بار آن را بخوانيد، لازم و ضروري است .
در پايان مرحلة پيش‌مطالعه، شما بايد جواب چند سؤال را براي خود مشخص كرده باشيد .
اين چند سؤال عبارتند از:
1. چه مي‌خواهم بخوانم؟ (موضوع كتاب و فصل مورد مطالعه چيست؟)
2. چرا مي‌خواهم بخوانم؟ (هدف از مطالعه چيست؟)
3. چقدر مي‌خواهم بخوانم؟ (مقدار مطلب، چقدر است و اين مقدار چقدر زمان نياز دارد؟)
نكته : اگرچه توضيح در مورد پيش‌مطالعه تا حدودي طولاني است، اما اجراي عملي آن نبايد زمان زيادي بگيرد. كافي است روي جلد كتاب، صفحه اول (شناسنامه كتاب) و فهرست آن را بخوانيد و يكبار، كل كتاب و فصل مورد مطالعه را ورق بزنيد. به‌راحتي پاسخ سه سؤال فوق را خواهيد يافت.
سؤال‌گذاري (Question. Q)
پس از انجام مرحلة اول و آشنايي نسبي با موضوع مورد مطالعه، در مرحلة دوم، سؤالاتي را كه در رابطه با آن موضوع، به ذهن‌تان مي‌رسد، يادداشت كنيد. آشنايي با موضوع در مرحلة اول، قطعاً شما را كنجكاو كرده است كه اطلاعاتي بيشتر راجع به آن كسب كنيد. به عنوان مثال، اگر كتاب مورد مطالعه شما درباره زندگي ابن‌سينا باشد، آنگاه ممكن است دل‌تان بخواهد بدانيد كه اسم اصلي بو‌علي‌سينا چه بوده است؟ نام پدرش چه بوده؟ زادگاه او در كجا بوده، چند سال زندگي كرده، چه كتاب‌هايي نوشته است و... اين قبيل سؤال‌ها مانند سؤال‌هاي يك طفل كنجكاوست كه هيچ‌چيز نمي‌داند اما مرتب مي‌پرسد و از طريق پرسش‌هاي خود مرتب مي‌آموزد.
اغلب دانش‌آموزان، تنها با سؤال پس از مطالعه آشنا هستند. هنگامي كه مطلب را خوب مطالعه كرده‌اند، سؤال‌هاي كتاب و يا معلم را پاسخ مي‌دهند و خود را امتحان مي‌كنند .
اما مرحلة سؤال‌گذاري در حالي است كه شما هنوز مطلب را نخوانده‌ايد و تنها مي‌دانيد موضوع آن چيست و در چه مورد است .
چنين سؤال‌هايي با اين هدف مطرح مي‌شود كه حس كنجكاوي شما را تحريك نموده موجب مي‌شوند كه در مرحلة بعد كه قصد مطالعه متن اصلي كتاب را داريد به دنبال پاسخ سؤال‌هاي‌تان باشيد و از اين طريق به هنگام مطالعه، تمركز حواس بهتري داشته باشيد .
بنابراين، در مرحلة دوم حداقل 5 سؤال در رابطه با موضوع بنويسيد (پاسخ اين سؤال‌ها ممكن است در كتاب باشد يا نباشد. اين مهم نيست . مهم آن است كه شما به دنبال پاسخ باشيد). اين سؤال‌ها، ممكن است سؤال‌هايي باشند كه از كنجكاوي شما سرچشمه گرفته يا با توجه به عناوين كتاب و پرسش‌هاي آن انتخاب شده‌اند.
نكته: دو مرحلة اول و دوم، با هدف آشنايي با مطلب و ايجاد كنجكاوي علاقه و تمركز حواس در مطالعه‌كننده انجام مي‌شوند .
خواندن و يادداشت‌برداري (Read and Record. R)
پس از انجام دو مرحلة اول و دوم، تمركز حواس مناسبي خواهيد داشت تا مطالعه متن اصلي كتاب و فصل مورد نظر را شروع كنيد. در اين مرحله، از ابتداي فصل مورد نظر شروع به مطالعه نماييد و در حين مطالعه به چند نكته، توجه داشته باشيد.
نخست اينكه سرعت مطالعه‌اي مناسب با توجه به هدف خود از مطالعه و نوع متن انتخاب كنيد. سعي كنيد كه با حداكثر سرعتي كه مطلب را درك مي‌كنيد بخوانيد نه با حداقل آن. اين مطالعه را با هدف دريافت كليات مطلب و چارچوب اصلي موضوع، انجام دهيد و خود را خيلي درگير جزئياتي مانند اسامي و تاريخ‌ها ننماييد. فرمول‌ها و رابطه‌ها را بفهميد، ولي حفظ آنها را به مراحل بعد واگذار كنيد .
دوم اينكه در حين مطالعه هر جا نكتة مهمي را فهميديد، بلافاصله آن را يادداشت كنيد. از يادداشت كردن موارد كم‌اهميت، بپرهيزيد و يادداشت كردن را به تعويق نيندازيد (بلافاصله يادداشت كنيد ).
يادداشت‌هاي شما، بايد تا حد امكان خلاصه و كليدي باشند. به همين جهت در حين يادداشت‌برداري مدام از خود بپرسيد كه آيا اين مطلب، مهم است يا كم‌اهميت؟ چگونه مي‌توانم آن را خلاصه‌تر بنويسم؟ آيا نوشتن اين نكته ضروري است و اگر آن را ننويسم فراموش نمي‌كنم؟ يادداشت كردن مطلب، بايد حتماً به صورت كلمات كليدي باشد. هرگز مطالب مهم را جمله‌وار يادداشت نكنيد. همان‌گونه كه به هنگام كار با كامپيوتر يك رمز كوتاه و مختصر به آن مي‌دهيد و آن، اطلاعات زيادي را به شما پس مي‌دهد، كلمات كليدي هم، بايد به همين ترتيب عمل كنند، مختصر باشند و در عين حال مهم‌ترين و اصلي‌ترين كلمات متن باشند كه مفهوم اصلي مطلب را به دوش مي‌كشند .
همچنين كلمات كليدي بايد بتوانند در به خاطر آوردن مفهوم اصلي مطلب، به شما كمك كنند. يعني ديدن آنها، مفهوم مطلب (منظور عين مطلب به صورت كلمه به كلمه نيست) را به خاطر شما بياورد .
نكتة سوم كه در حين خواندن متن بايد به آن توجه داشته باشيد آن است كه چنانچه قسمتي از مطلب نامفهوم بود و نتوانستيد آن را درك كنيد، بلافاصله دوباره‌خواني نكنيد. كمي مطالعه را ادامه بدهيد، به احتمال زياد ادامه مطلب را خواهيد فهميد. آنچه نفهميده‌ايد يا مهم است و يا كم‌اهميت . اگر مهم باشد حتماً در ادامة مطلب نيز بررسي و تشريح خواهد شد و نيازي به برگشتن روي آن و خواندن دوباره آن نيست و اگر كم‌اهميت باشد واضح است كه نيازي به دوباره‌خواني ندارد. با اين وجود، در كنار چنين مطلبي علامت سؤال بگذاريد كه در مراحل بعدي دوباره آن را بخوانيد (دوباره‌خواني سريع و بلافاصله از آن جهت نهي مي‌شود كه سرعت مطالعه شما را كاهش مي‌دهد و سررشته مطلب را از دستتان خارج مي‌كند و به اين ترتيب تمركز حواس شما به هم مي‌خورد).
تنها در يك صورت مجاز هستيد كه مطلبي را در همين مرحله، دوباره بخوانيد و آن زماني است كه نفهميدن يك قسمت از موضوع موجب كاهش يا عدم درك شما از قسمت‌هاي بعدي مي‌شود. در چنين وضعيتي به عقب برگرديد و آنچه را كه نفهميده‌ايد، دوباره بخوانيد .
تفكر و به خود پس دادن (Self – recitation. S)
در اين مرحله، دربارة آنچه خوانده‌ايد يا يادداشت كرده‌ايد، عميقاً بينديشيد. به كلمات كليدي كه يادداشت كرده‌ايد، نگاه كنيد و سعي كنيد مطالب خوانده شده را به كمك آنها به خاطر بياوريد. به روابط بين نكات مختلف و نتيجه كلي حاصل از موضوع فكر كنيد. تا حد امكان سعي كنيد كه يك تصوير واضح و روشن از مطالبي كه خوانده‌ايد در ذهن خود بيافرينيد. هر چقدر مدت زمان بيشتري به اين مرحله اختصاص دهيد، يادگيري خود را عميق‌تر ساخته‌ايد.
چنانچه مطلبي هنوز براي‌تان گنگ است، دوباره آن را بخوانيد. توجه بيشتر، داشته باشيد تا اين‌بار آن را بفهميد. اگر نكته‌اي مهم در اين قسمت، وجود دارد آن را يادداشت كنيد. كلمات كليدي خود را تكميل كنيد و آنها را در يك طرح شبكه‌اي مغز جا دهيد. هر طرح شبكه‌اي مغز يك مركز دارد كه در اين مركز، موضوع اصلي بحث را يادداشت مي‌كنيد. به عنوان مثال اگر تاريخ مي‌خوانيد و موضوع درس، پادشاهي آقا‌محمد‌خان قاجار است، در مركز طرح شبكه‌اي، نام آقا‌محمد‌خان را بنويسيد .
به‌علاوه، هر طرح شبكه‌اي تعدادي شاخه نيز دارد كه نكات اصلي و فرعي مربوط به مطلب، در آن نوشته مي‌شود. نكات اصلي به‌طور مستقيم به مركز طرح، وصل مي‌شوند. ولي نكات فرعي ارتباط مستقيم ندارند و از طريق يك نكتة اصلي به مركز طرح مرتبط مي‌شوند .
به موارد زير در كشيدن طرح شبكه‌اي مغز توجه كنيد :
ـ طرح‌هاي‌تان را منظم بكشيد. هميشه اولين نكته را از يك‌جا شروع كنيد و نكات اصلي را در كادر قرار دهيد. منظم بودن طرح‌ها، مرور آنها را ساده‌تر مي‌كند .
ـ از رنگ‌هاي مختلف در نوشتن نكات بااهميت و يا نكاتي كه بيشتر احتمال فراموش شدن‌شان را مي‌دهيد، استفاده كنيد .
ـ طرح‌هاي‌تان را خيلي شلوغ نكنيد. اگر مطلبي كه مطالعه مي‌كنيد، نكات اصلي و فرعي زيادي دارد، آن را بر روي دو طرح شبكه‌اي جاي دهيد .
ـ مطالب را آن‌گونه روي طرح‌ها سازماندهي كنيد كه خودتان فهميده‌ايد. درواقع درك خود را از مطلب روي طرح شبكه‌اي مغز منتقل كنيد. چنانچه نكته‌هاي يادداشت شده با هم ارتباط دارند، مثلاًً اگر از دو نكته، نتيجه‌اي خاص حاصل شود و يا يك نكته وابسته به نكته ديگري باشد، اين ارتباط و وابستگي را حتماً روي طرح نشان دهيد. (به راحتي مي‌توانيد دو نكته را با يك خط به هم وصل كنيد و ارتباط آنها را نشان دهيد .)
ـ تعداد نكات اصلي وصل شده به مركز طرح و تعداد نكات فرعي متصل به آنها، محدود نيست و كاملاً وابسته به نوع مطلب است. مثلاً اگر از يك كتاب زيست‌شناسي يادداشت‌برداري مي‌كنيد، تعداد نكات اصلي و فرعي نسبت به يادداشتي كه از يك كتاب بينش اسلامي تهيه مي‌كنيد، خيلي بيشتر خواهند بود .
ـ در آخر، يكبار ديگر يادداشت‌هاي‌تان را بررسي كنيد و چنانچه نياز به اصلاح دارند و يا بايد تكميل شوند، اين كار را انجام دهيد .
در اين مرحله، بعد از آنكه تفكري، عميق بر نكات كليدي داشتيد، قسمت‌هاي مبهم را دوباره خوانديد و به خوبي فرا گرفتيد و همچنين طرح شبكه‌اي را سازماندهي كرديد، بايد مطالب را با صداي بلند براي خود تعريف كنيد. به اين منظور، از يادداشت‌هاي‌تان كمك بگيريد. به آنها نگاه كنيد و با توجه به كلمات كليدي يادداشت شده و ارتباط بين آنها، مطلب را تعريف كنيد .
در اين مرحله، تعريفي كه از مطلب داريد بايد كامل و با ذكر همه جزئيات باشد. همان‌طور كه يك معلم، مطلبي را براي دانش‌آموزان توضيح مي‌دهد و يا همان‌طور كه يك دانش‌آموز مطلبي را براي دوست خود كه جلسه قبل از كلاس، غايب بوده است، توضيح مي‌دهد .
به هنگام تعريف، به هيچ‌وجه به كتاب مراجعه نكنيد، مگر آنكه بخشي از يادداشت‌هاي‌تان گنگ باشد و به كمك آن نتوانيد مطلب را تعريف كنيد. در اين صورت، به كتاب مراجعه كنيد و يادداشت‌هاي‌تان را تكميل يا اصلاح كنيد .
جدول‌ها و نمودارهاي موجود در كتاب را به دقت بررسي كنيد و چنانچه نكته‌اي از آنها گرفته مي‌شود كه بايد روي طرح‌ها بيايد، آن را يادداشت كنيد و يا آدرس جدول و نمودار را در زير طرح بنويسيد .
خلاصه آنكه، اين مرحله بسيار مهم و حساس است و بايد متن را به‌خوبي بياموزيد تا در مرحلة بعد بتوانيد از خود امتحان به عمل آوريد .
امتحان (Test. T)
در اين مرحله، از خود امتحان به عمل آوريد. خود را ارزيابي كنيد. سؤالات آخر فصل را بخوانيد و به آنها پاسخ دهيد. از كلمات كليدي، سؤال طرح كنيد و خوب جواب آنها را بدهيد.
تصور كنيد كه اگر معلم بوديد، چگونه سؤال طرح مي‌كرديد، به همان شكل عمل و سؤال طرح كنيد. سؤالات درسي سال‌هاي قبل آن معلم را پيدا كنيد و مانند آنها سؤال طرح كنيد .
اين مرحله، مرحلة ارزيابي اطلاعات شماست. تا قبل از اين مرحله، شما درصدد يادگيري و تكميل اطلاعات خود بوديد، اما در اين مرحله، بايد دانسته‌هاي خود را پس بدهيد .
انجام اين مرحله، به شما مي‌گويد كه تا چه اندازه، موضوع مورد نظر را ياد گرفته‌ايد و آيا مي‌توانيد از عهده امتحان برآييد يا خير؟
هر چه بيشتر سؤال طرح كنيد و بيشتر جواب آنها را بدهيد، دانسته‌هاي خود را بهتر محك مي‌زنيد. سعي كنيد هم به صورت تستي و هم به صورت تشريحي از خود سؤال كنيم. اگر در جايي اشكال داشتيد، دوبار آن قسمت را بخوانيد تا مطمئن شويد كه مي‌توانيد از عهدة سؤالات برآييد .
خلاصه، اين مرحله، مرحلة امتحان و ارزيابي است و انجام آن به شما كمك مي‌كند تا خود براي امتحان اصلي آماده كنيد .
مطالعة مستمر (Continue. C)
مرحلة آخر از مراحل سيستم PQRSTC، مرحلة مطالعة مستمر است. مطالعه مستمر يعني اينكه براي موفقيت تحصيلي، بايد به‌طور مستمر مطالعه كرد و درس خواند.
مراحل مطالعة مستمر خود شامل 3 اصل مهم است :
١. اصل يادگيري تدريجي
٢. اصل توزيع يادگيري
٣. اصل مرور فعال
حال، به توضيح اين 3 اصل مي‌پردازيم :
اصل يادگيري تدريجي
اصل يادگيري تدريجي، يعني آنكه به‌تدريج و در طول سال تحصيلي درس بخوانيد، نه آنكه درس‌هاي خود را انباشته كنيد و بخواهيد در نزديكي امتحان و يا در شب امتحان بخوانيد براي آنكه در تحصيلات خويش موفق باشيد و مطالعه‌اي با بازده بالا داشته باشيد، بايد در طول سال تحصيلي درس بخوانيد و مطالعه درس‌هاي خود را موكول به شب امتحان نكنيد.
دانش‌آموز يا دانشجوي موفق از اول سال تحصيلي، شروع به درس خواندن و يادگيري مطالب تدريس شده، مي‌كند و هيچ‌گاه به اميد شب امتحان، درس‌هاي خود را انباشته نمي‌كند .
بنابراين، توصيه مي‌شود، از اول سال تحصيلي، همگام با كلاس و معلم پيش رويد و هر درسي كه داده مي‌شود، همان زمان، به يادگيري آن بپردازيد تا درس‌ها، بهتر آموخته شوند .
اصول توزيع يادگيري
اصل توزيع يادگيري، يعني آنكه زمان‌هاي مطالعه و يادگيري را بين دروس مختلف، توزيع و تقسيم كنيد و سعي نكنيد در يك زمان طولاني، فقط يك درس را مطالعه كنيد .
به عبارت ديگر، تنوع آموزشي بهتر از تراكم آموزشي است. يعني اگر مي‌خواهيد ٤ كتاب را در ٤ روز بخوانيد، نبايد براي هر كتاب، يك روز وقت، در نظر بگيريد و هر روز فقط يك كتاب بخوانيد. بلكه بهتر آن است كه در هر روز، چهار كتاب را بخوانيد. به عبارتي ديگر، در هر چهار روز، هر چهار كتاب را بخوانيد (زمان مطالعه هر كتاب را كم كنيد تا بتوانيد هر روز، هر چهار كتاب مورد نظر را بخوانيد ).
توزيع يادگيري، نقشي بسيار مهم در يادگيري مطالب درسي دارد (كه متأسفانه دانش‌آموزان يا دانشجويان كمتر آن را رعايت مي‌كنند). اصولاً يادگيري با فاصله بهتر از يادگيري متراكم و فشرده است. مثلاً اگر مي‌خواهيد در هفته ١٢ ساعت، درس فيزيك بخوانيد، نبايد در دو روز و روزي ٦ ساعت بخوانيد، بلكه بهتر آن است كه در ٦ روز، روزي ٢ ساعت درس بخوانيد.
با اين روش درس خواندن، ميزان يادگيري و به‌خاطر سپاري اطلاعات، افزايش مي‌يابد .
بنابراين، زمان يادگيري را بين دروس مختلف، توزيع كنيد .
اصل مرور فعال:
حتماً مي‌دانيد كه مرور و تكرار كردن درس، ميزان و زمان به خاطر‌سپاري اطلاعات در حافظه را قوي‌تر و طولاني‌تر مي‌كند. اما اين اصل، مي‌گويد كه مرور بايد فعال و صحيح باشد. يعني تنها مرور كردن كافي نيست، بلكه اين مرور بايد فعال، صحيح و طبق اصولي خاص باشد.
بنابراين، براي يادگيري بهتر دروس، بايد مروري فعال و صحيح داشته باشيد. يعني از زمان يادگيري يك روز بعد، يك هفته بعد، يك ماه بعد و چهار ماه بعد، درس‌ها را مرور كنيد و زمان‌هاي مرور را به‌طور دقيق و فعال رعايت نماييد .
منبع:
namaava.com
www.shamisapsy.ir (http://www.namaava.com/www.shamisapsy.ir)
براي خواندن و يادگيري به روش علمي، روان‌شناسان يادگيري سيستم‌هاي مختلفي را ارائه داده‌اند. از جمله PQ6R و PQRSTC. مراحل سيستم PQRSTC تا حدودي شبيه به سيستم PQ6R است. اما با اين وجود، به‌طور مختصر به توضيح مراحل اين سيستم مي‌پردازيم:
پيش‌مطالعه (preview. P)
هدف از انجام مرحلة پيش‌مطالعه، آشنا شدن با كتابي است كه مي‌خواهيد مطالعه كنيد. اگر كتاب مورد نظر، جديد باشد و براي اولين بار، قصد مطالعه آن را داشته باشيد، لازم است كه ابتدا با مشخصات كتاب و موضوع آن، تا حدودي آشنا شويد. منظور از مشخصات كتاب، نام آن، نام نويسنده و مترجم، تاريخ نشر، نوبت چاپ و مانند اينهاست. كسب چنين اطلاعاتي شايد در مورد يك كتاب درسي دبيرستان، چندان مهم نباشد (زيرا كتاب‌هاي درسي مدرسه، توسط دانش‌آموزان انتخاب نمي‌شود). اما براي يك دانشجو و يا كسي كه مطالعة آزاد دارد، دانستن چنين اطلاعاتي بسيار ضروري و بااهميت است.
در اين مرحله، لازم است كه هدف خود را از مطالعه، كتاب بدانيد. هدف از مطالعه مي‌تواند كسب يك سري اطلاعات عمومي، آماده شدن براي يك امتحان پايان دوره تحصيلي، آمادگي براي كنكور و اهداف مشابه باشد . كه به‌طور طبيعي آماده شدن براي هر نوع از اين امتحان‌ها و مطالعه در جهت هر يك از اين اهداف، سرعت‌هاي مطالعة متفاوت و تأكيد بر روي قسمت‌هاي مختلف موضوع را مي‌طلبد.
تعيين هدف از مطالعه: به شما كمك مي‌كند تا مطالعة خود را با سرعت مناسب انجام دهيد و با توجه به هدف، به نكاتي خاص در حين مطالعه توجه داشته باشيد (به عنوان مثال، يك داوطلب كنكور بايد به همه جزئيات توجه داشته باشد، ولي مطالعه با هدف افزايش اطلاعات عمومي، نياز به حفظ كردن همه جزئيات ندارد).
علاوه بر دو مورد قبل، در مرحلة پيش از مطالعه بايد با سبك نگارش كتاب نيز آشنا شويد. ممكن است كتابي كه قصد مطالعه آن را داريد، موضوع بسيار ساده‌اي را با زباني بسيار پيچيده و سنگين شرح دهد و يا يك موضوع خيلي پيچيده را خيلي ساده بيان كند. به علاوه بسياري از كتاب‌ها، براي تفهيم بهتر مطالب و جلب توجه مطالعه كننده به بعضي نكات خاص، از شكل و تصوير، جدول و نمودار، پرسش، تمرين، خلاصه، جملاتي از بزرگان، آيات و احاديث (بسته به نوع كتاب) استفاده مي‌كنند كه توجه به اين بخش‌هاي كتاب در مرحلة پيش‌مطالعه، ضروري است، زيرا چنين مواردي، كار مطالعه را آسان‌تر مي‌كنند. بنابراين در مرحلة پيش مطالعه كتاب را بررسي كنيد و ببينيد كه آيا كتاب شما، از چنين تدابيري براي ساده‌تر كردن مطلب استفاده كرده است يا خير؟ سپس با بررسي فهرست كتاب مشخص كنيد كه كتاب مورد نظر از چند بخش تشكيل شده، چند صفحه دارد. عناوين بخش‌ها را بخوانيد و به اين موضوع فكر كنيد كه نويسنده كتاب در مجموع قصد دارد چه موضوعاتي را به شما معرفي كند. براي مثال اگر كتاب شما يك كتاب زيست‌شناسي است، انجام مرحلة پيش‌مطالعه به شما كمك خواهد كرد كه بدانيد موضوع كتاب چيست و اين موضوع، در چند بخش و تحت چه عناويني بررسي مي‌شود (مثلاً دستگاه‌هاي بدن انسان، موضوع كتاب است و در 5 بخش بررسي مي‌شود. اين 5، بخش عبارتند از: دستگاه عصبي، دستگاه گوارش و...) ببينيد كل كتاب، چند صفحه دارد و آيا تصاوير و شكل‌هاي متعددي در آن گنجانده شده است؟
پس از دريافت چنين اطلاعاتي يك فصل از كتاب را براي مطالعه انتخاب كنيد (اين انتخاب، قاعدتاً بايد فصل اول كتاب باشد، مگر آنكه تنها قصد مطالعه يك فصل خاص را داشته باشيد ).
فصل مورد نظر را بررسي كنيد و ببينيد كه چند صفحه دارد (براي تخمين زمان مورد نياز مطالعه) و عنوان‌هاي كوچك‌تر آن چيست؟
اگر مقدمه يا خلاصه‌اي در ابتدا يا انتهاي فصل وجود دارد آن را حتماً بخوانيد . مقدمه يا خلاصه، شما را با موضوع فصل آشنا مي‌كند. همچنين صورت پرسشنامه و تمرين‌ها را هم مطالعه كنيد (هدف جواب دادن آنها نيست. وقتي هنوز خود مطلب را مطالعه نكرده‌ايد، نمي‌توانيد به پرسش‌ها و تمرين‌ها پاسخ دهيد.) بلكه هدف، آشنايي اوليه با كتاب است. شكل‌ها، عكس‌ها، نمودارها و جدول‌هاي موجود در بخش مورد نظر را بيابيد و به آنها توجه كنيد.
اگر كتابي كه مطالعه مي‌كنيد، جديد نيست و قبلاً هم آن را مطالعه كرده‌ايد، نيازي به آشنا شدن با مشخصات كلي كتاب نيست. اما آشنا شدن با فصل مورد مطالعه، حتي اگر بخواهيد براي دهمين بار آن را بخوانيد، لازم و ضروري است .
در پايان مرحلة پيش‌مطالعه، شما بايد جواب چند سؤال را براي خود مشخص كرده باشيد .
اين چند سؤال عبارتند از:
1. چه مي‌خواهم بخوانم؟ (موضوع كتاب و فصل مورد مطالعه چيست؟)
2. چرا مي‌خواهم بخوانم؟ (هدف از مطالعه چيست؟)
3. چقدر مي‌خواهم بخوانم؟ (مقدار مطلب، چقدر است و اين مقدار چقدر زمان نياز دارد؟)
نكته : اگرچه توضيح در مورد پيش‌مطالعه تا حدودي طولاني است، اما اجراي عملي آن نبايد زمان زيادي بگيرد. كافي است روي جلد كتاب، صفحه اول (شناسنامه كتاب) و فهرست آن را بخوانيد و يكبار، كل كتاب و فصل مورد مطالعه را ورق بزنيد. به‌راحتي پاسخ سه سؤال فوق را خواهيد يافت.
سؤال‌گذاري (Question. Q)
پس از انجام مرحلة اول و آشنايي نسبي با موضوع مورد مطالعه، در مرحلة دوم، سؤالاتي را كه در رابطه با آن موضوع، به ذهن‌تان مي‌رسد، يادداشت كنيد. آشنايي با موضوع در مرحلة اول، قطعاً شما را كنجكاو كرده است كه اطلاعاتي بيشتر راجع به آن كسب كنيد. به عنوان مثال، اگر كتاب مورد مطالعه شما درباره زندگي ابن‌سينا باشد، آنگاه ممكن است دل‌تان بخواهد بدانيد كه اسم اصلي بو‌علي‌سينا چه بوده است؟ نام پدرش چه بوده؟ زادگاه او در كجا بوده، چند سال زندگي كرده، چه كتاب‌هايي نوشته است و... اين قبيل سؤال‌ها مانند سؤال‌هاي يك طفل كنجكاوست كه هيچ‌چيز نمي‌داند اما مرتب مي‌پرسد و از طريق پرسش‌هاي خود مرتب مي‌آموزد.
اغلب دانش‌آموزان، تنها با سؤال پس از مطالعه آشنا هستند. هنگامي كه مطلب را خوب مطالعه كرده‌اند، سؤال‌هاي كتاب و يا معلم را پاسخ مي‌دهند و خود را امتحان مي‌كنند .
اما مرحلة سؤال‌گذاري در حالي است كه شما هنوز مطلب را نخوانده‌ايد و تنها مي‌دانيد موضوع آن چيست و در چه مورد است .
چنين سؤال‌هايي با اين هدف مطرح مي‌شود كه حس كنجكاوي شما را تحريك نموده موجب مي‌شوند كه در مرحلة بعد كه قصد مطالعه متن اصلي كتاب را داريد به دنبال پاسخ سؤال‌هاي‌تان باشيد و از اين طريق به هنگام مطالعه، تمركز حواس بهتري داشته باشيد .
بنابراين، در مرحلة دوم حداقل 5 سؤال در رابطه با موضوع بنويسيد (پاسخ اين سؤال‌ها ممكن است در كتاب باشد يا نباشد. اين مهم نيست . مهم آن است كه شما به دنبال پاسخ باشيد). اين سؤال‌ها، ممكن است سؤال‌هايي باشند كه از كنجكاوي شما سرچشمه گرفته يا با توجه به عناوين كتاب و پرسش‌هاي آن انتخاب شده‌اند.
نكته: دو مرحلة اول و دوم، با هدف آشنايي با مطلب و ايجاد كنجكاوي علاقه و تمركز حواس در مطالعه‌كننده انجام مي‌شوند .
خواندن و يادداشت‌برداري (Read and Record. R)
پس از انجام دو مرحلة اول و دوم، تمركز حواس مناسبي خواهيد داشت تا مطالعه متن اصلي كتاب و فصل مورد نظر را شروع كنيد. در اين مرحله، از ابتداي فصل مورد نظر شروع به مطالعه نماييد و در حين مطالعه به چند نكته، توجه داشته باشيد.
نخست اينكه سرعت مطالعه‌اي مناسب با توجه به هدف خود از مطالعه و نوع متن انتخاب كنيد. سعي كنيد كه با حداكثر سرعتي كه مطلب را درك مي‌كنيد بخوانيد نه با حداقل آن. اين مطالعه را با هدف دريافت كليات مطلب و چارچوب اصلي موضوع، انجام دهيد و خود را خيلي درگير جزئياتي مانند اسامي و تاريخ‌ها ننماييد. فرمول‌ها و رابطه‌ها را بفهميد، ولي حفظ آنها را به مراحل بعد واگذار كنيد .
دوم اينكه در حين مطالعه هر جا نكتة مهمي را فهميديد، بلافاصله آن را يادداشت كنيد. از يادداشت كردن موارد كم‌اهميت، بپرهيزيد و يادداشت كردن را به تعويق نيندازيد (بلافاصله يادداشت كنيد ).
يادداشت‌هاي شما، بايد تا حد امكان خلاصه و كليدي باشند. به همين جهت در حين يادداشت‌برداري مدام از خود بپرسيد كه آيا اين مطلب، مهم است يا كم‌اهميت؟ چگونه مي‌توانم آن را خلاصه‌تر بنويسم؟ آيا نوشتن اين نكته ضروري است و اگر آن را ننويسم فراموش نمي‌كنم؟ يادداشت كردن مطلب، بايد حتماً به صورت كلمات كليدي باشد. هرگز مطالب مهم را جمله‌وار يادداشت نكنيد. همان‌گونه كه به هنگام كار با كامپيوتر يك رمز كوتاه و مختصر به آن مي‌دهيد و آن، اطلاعات زيادي را به شما پس مي‌دهد، كلمات كليدي هم، بايد به همين ترتيب عمل كنند، مختصر باشند و در عين حال مهم‌ترين و اصلي‌ترين كلمات متن باشند كه مفهوم اصلي مطلب را به دوش مي‌كشند .
همچنين كلمات كليدي بايد بتوانند در به خاطر آوردن مفهوم اصلي مطلب، به شما كمك كنند. يعني ديدن آنها، مفهوم مطلب (منظور عين مطلب به صورت كلمه به كلمه نيست) را به خاطر شما بياورد .
نكتة سوم كه در حين خواندن متن بايد به آن توجه داشته باشيد آن است كه چنانچه قسمتي از مطلب نامفهوم بود و نتوانستيد آن را درك كنيد، بلافاصله دوباره‌خواني نكنيد. كمي مطالعه را ادامه بدهيد، به احتمال زياد ادامه مطلب را خواهيد فهميد. آنچه نفهميده‌ايد يا مهم است و يا كم‌اهميت . اگر مهم باشد حتماً در ادامة مطلب نيز بررسي و تشريح خواهد شد و نيازي به برگشتن روي آن و خواندن دوباره آن نيست و اگر كم‌اهميت باشد واضح است كه نيازي به دوباره‌خواني ندارد. با اين وجود، در كنار چنين مطلبي علامت سؤال بگذاريد كه در مراحل بعدي دوباره آن را بخوانيد (دوباره‌خواني سريع و بلافاصله از آن جهت نهي مي‌شود كه سرعت مطالعه شما را كاهش مي‌دهد و سررشته مطلب را از دستتان خارج مي‌كند و به اين ترتيب تمركز حواس شما به هم مي‌خورد).
تنها در يك صورت مجاز هستيد كه مطلبي را در همين مرحله، دوباره بخوانيد و آن زماني است كه نفهميدن يك قسمت از موضوع موجب كاهش يا عدم درك شما از قسمت‌هاي بعدي مي‌شود. در چنين وضعيتي به عقب برگرديد و آنچه را كه نفهميده‌ايد، دوباره بخوانيد .
تفكر و به خود پس دادن (Self – recitation. S)
در اين مرحله، دربارة آنچه خوانده‌ايد يا يادداشت كرده‌ايد، عميقاً بينديشيد. به كلمات كليدي كه يادداشت كرده‌ايد، نگاه كنيد و سعي كنيد مطالب خوانده شده را به كمك آنها به خاطر بياوريد. به روابط بين نكات مختلف و نتيجه كلي حاصل از موضوع فكر كنيد. تا حد امكان سعي كنيد كه يك تصوير واضح و روشن از مطالبي كه خوانده‌ايد در ذهن خود بيافرينيد. هر چقدر مدت زمان بيشتري به اين مرحله اختصاص دهيد، يادگيري خود را عميق‌تر ساخته‌ايد.
چنانچه مطلبي هنوز براي‌تان گنگ است، دوباره آن را بخوانيد. توجه بيشتر، داشته باشيد تا اين‌بار آن را بفهميد. اگر نكته‌اي مهم در اين قسمت، وجود دارد آن را يادداشت كنيد. كلمات كليدي خود را تكميل كنيد و آنها را در يك طرح شبكه‌اي مغز جا دهيد. هر طرح شبكه‌اي مغز يك مركز دارد كه در اين مركز، موضوع اصلي بحث را يادداشت مي‌كنيد. به عنوان مثال اگر تاريخ مي‌خوانيد و موضوع درس، پادشاهي آقا‌محمد‌خان قاجار است، در مركز طرح شبكه‌اي، نام آقا‌محمد‌خان را بنويسيد .
به‌علاوه، هر طرح شبكه‌اي تعدادي شاخه نيز دارد كه نكات اصلي و فرعي مربوط به مطلب، در آن نوشته مي‌شود. نكات اصلي به‌طور مستقيم به مركز طرح، وصل مي‌شوند. ولي نكات فرعي ارتباط مستقيم ندارند و از طريق يك نكتة اصلي به مركز طرح مرتبط مي‌شوند .
به موارد زير در كشيدن طرح شبكه‌اي مغز توجه كنيد :
ـ طرح‌هاي‌تان را منظم بكشيد. هميشه اولين نكته را از يك‌جا شروع كنيد و نكات اصلي را در كادر قرار دهيد. منظم بودن طرح‌ها، مرور آنها را ساده‌تر مي‌كند .
ـ از رنگ‌هاي مختلف در نوشتن نكات بااهميت و يا نكاتي كه بيشتر احتمال فراموش شدن‌شان را مي‌دهيد، استفاده كنيد .
ـ طرح‌هاي‌تان را خيلي شلوغ نكنيد. اگر مطلبي كه مطالعه مي‌كنيد، نكات اصلي و فرعي زيادي دارد، آن را بر روي دو طرح شبكه‌اي جاي دهيد .
ـ مطالب را آن‌گونه روي طرح‌ها سازماندهي كنيد كه خودتان فهميده‌ايد. درواقع درك خود را از مطلب روي طرح شبكه‌اي مغز منتقل كنيد. چنانچه نكته‌هاي يادداشت شده با هم ارتباط دارند، مثلاًً اگر از دو نكته، نتيجه‌اي خاص حاصل شود و يا يك نكته وابسته به نكته ديگري باشد، اين ارتباط و وابستگي را حتماً روي طرح نشان دهيد. (به راحتي مي‌توانيد دو نكته را با يك خط به هم وصل كنيد و ارتباط آنها را نشان دهيد .)
ـ تعداد نكات اصلي وصل شده به مركز طرح و تعداد نكات فرعي متصل به آنها، محدود نيست و كاملاً وابسته به نوع مطلب است. مثلاً اگر از يك كتاب زيست‌شناسي يادداشت‌برداري مي‌كنيد، تعداد نكات اصلي و فرعي نسبت به يادداشتي كه از يك كتاب بينش اسلامي تهيه مي‌كنيد، خيلي بيشتر خواهند بود .
ـ در آخر، يكبار ديگر يادداشت‌هاي‌تان را بررسي كنيد و چنانچه نياز به اصلاح دارند و يا بايد تكميل شوند، اين كار را انجام دهيد .
در اين مرحله، بعد از آنكه تفكري، عميق بر نكات كليدي داشتيد، قسمت‌هاي مبهم را دوباره خوانديد و به خوبي فرا گرفتيد و همچنين طرح شبكه‌اي را سازماندهي كرديد، بايد مطالب را با صداي بلند براي خود تعريف كنيد. به اين منظور، از يادداشت‌هاي‌تان كمك بگيريد. به آنها نگاه كنيد و با توجه به كلمات كليدي يادداشت شده و ارتباط بين آنها، مطلب را تعريف كنيد .
در اين مرحله، تعريفي كه از مطلب داريد بايد كامل و با ذكر همه جزئيات باشد. همان‌طور كه يك معلم، مطلبي را براي دانش‌آموزان توضيح مي‌دهد و يا همان‌طور كه يك دانش‌آموز مطلبي را براي دوست خود كه جلسه قبل از كلاس، غايب بوده است، توضيح مي‌دهد .
به هنگام تعريف، به هيچ‌وجه به كتاب مراجعه نكنيد، مگر آنكه بخشي از يادداشت‌هاي‌تان گنگ باشد و به كمك آن نتوانيد مطلب را تعريف كنيد. در اين صورت، به كتاب مراجعه كنيد و يادداشت‌هاي‌تان را تكميل يا اصلاح كنيد .
جدول‌ها و نمودارهاي موجود در كتاب را به دقت بررسي كنيد و چنانچه نكته‌اي از آنها گرفته مي‌شود كه بايد روي طرح‌ها بيايد، آن را يادداشت كنيد و يا آدرس جدول و نمودار را در زير طرح بنويسيد .
خلاصه آنكه، اين مرحله بسيار مهم و حساس است و بايد متن را به‌خوبي بياموزيد تا در مرحلة بعد بتوانيد از خود امتحان به عمل آوريد .
امتحان (Test. T)
در اين مرحله، از خود امتحان به عمل آوريد. خود را ارزيابي كنيد. سؤالات آخر فصل را بخوانيد و به آنها پاسخ دهيد. از كلمات كليدي، سؤال طرح كنيد و خوب جواب آنها را بدهيد.
تصور كنيد كه اگر معلم بوديد، چگونه سؤال طرح مي‌كرديد، به همان شكل عمل و سؤال طرح كنيد. سؤالات درسي سال‌هاي قبل آن معلم را پيدا كنيد و مانند آنها سؤال طرح كنيد .
اين مرحله، مرحلة ارزيابي اطلاعات شماست. تا قبل از اين مرحله، شما درصدد يادگيري و تكميل اطلاعات خود بوديد، اما در اين مرحله، بايد دانسته‌هاي خود را پس بدهيد .
انجام اين مرحله، به شما مي‌گويد كه تا چه اندازه، موضوع مورد نظر را ياد گرفته‌ايد و آيا مي‌توانيد از عهده امتحان برآييد يا خير؟
هر چه بيشتر سؤال طرح كنيد و بيشتر جواب آنها را بدهيد، دانسته‌هاي خود را بهتر محك مي‌زنيد. سعي كنيد هم به صورت تستي و هم به صورت تشريحي از خود سؤال كنيم. اگر در جايي اشكال داشتيد، دوبار آن قسمت را بخوانيد تا مطمئن شويد كه مي‌توانيد از عهدة سؤالات برآييد .
خلاصه، اين مرحله، مرحلة امتحان و ارزيابي است و انجام آن به شما كمك مي‌كند تا خود براي امتحان اصلي آماده كنيد .
مطالعة مستمر (Continue. C)
مرحلة آخر از مراحل سيستم PQRSTC، مرحلة مطالعة مستمر است. مطالعه مستمر يعني اينكه براي موفقيت تحصيلي، بايد به‌طور مستمر مطالعه كرد و درس خواند.
مراحل مطالعة مستمر خود شامل 3 اصل مهم است :
١. اصل يادگيري تدريجي
٢. اصل توزيع يادگيري
٣. اصل مرور فعال
حال، به توضيح اين 3 اصل مي‌پردازيم :
اصل يادگيري تدريجي
اصل يادگيري تدريجي، يعني آنكه به‌تدريج و در طول سال تحصيلي درس بخوانيد، نه آنكه درس‌هاي خود را انباشته كنيد و بخواهيد در نزديكي امتحان و يا در شب امتحان بخوانيد براي آنكه در تحصيلات خويش موفق باشيد و مطالعه‌اي با بازده بالا داشته باشيد، بايد در طول سال تحصيلي درس بخوانيد و مطالعه درس‌هاي خود را موكول به شب امتحان نكنيد.
دانش‌آموز يا دانشجوي موفق از اول سال تحصيلي، شروع به درس خواندن و يادگيري مطالب تدريس شده، مي‌كند و هيچ‌گاه به اميد شب امتحان، درس‌هاي خود را انباشته نمي‌كند .
بنابراين، توصيه مي‌شود، از اول سال تحصيلي، همگام با كلاس و معلم پيش رويد و هر درسي كه داده مي‌شود، همان زمان، به يادگيري آن بپردازيد تا درس‌ها، بهتر آموخته شوند .
اصول توزيع يادگيري
اصل توزيع يادگيري، يعني آنكه زمان‌هاي مطالعه و يادگيري را بين دروس مختلف، توزيع و تقسيم كنيد و سعي نكنيد در يك زمان طولاني، فقط يك درس را مطالعه كنيد .
به عبارت ديگر، تنوع آموزشي بهتر از تراكم آموزشي است. يعني اگر مي‌خواهيد ٤ كتاب را در ٤ روز بخوانيد، نبايد براي هر كتاب، يك روز وقت، در نظر بگيريد و هر روز فقط يك كتاب بخوانيد. بلكه بهتر آن است كه در هر روز، چهار كتاب را بخوانيد. به عبارتي ديگر، در هر چهار روز، هر چهار كتاب را بخوانيد (زمان مطالعه هر كتاب را كم كنيد تا بتوانيد هر روز، هر چهار كتاب مورد نظر را بخوانيد ).
توزيع يادگيري، نقشي بسيار مهم در يادگيري مطالب درسي دارد (كه متأسفانه دانش‌آموزان يا دانشجويان كمتر آن را رعايت مي‌كنند). اصولاً يادگيري با فاصله بهتر از يادگيري متراكم و فشرده است. مثلاً اگر مي‌خواهيد در هفته ١٢ ساعت، درس فيزيك بخوانيد، نبايد در دو روز و روزي ٦ ساعت بخوانيد، بلكه بهتر آن است كه در ٦ روز، روزي ٢ ساعت درس بخوانيد.
با اين روش درس خواندن، ميزان يادگيري و به‌خاطر سپاري اطلاعات، افزايش مي‌يابد .
بنابراين، زمان يادگيري را بين دروس مختلف، توزيع كنيد .
اصل مرور فعال:
حتماً مي‌دانيد كه مرور و تكرار كردن درس، ميزان و زمان به خاطر‌سپاري اطلاعات در حافظه را قوي‌تر و طولاني‌تر مي‌كند. اما اين اصل، مي‌گويد كه مرور بايد فعال و صحيح باشد. يعني تنها مرور كردن كافي نيست، بلكه اين مرور بايد فعال، صحيح و طبق اصولي خاص باشد.
بنابراين، براي يادگيري بهتر دروس، بايد مروري فعال و صحيح داشته باشيد. يعني از زمان يادگيري يك روز بعد، يك هفته بعد، يك ماه بعد و چهار ماه بعد، درس‌ها را مرور كنيد و زمان‌هاي مرور را به‌طور دقيق و فعال رعايت نماييد .
منبع:
namaava.com