انواع سرقت

[tania]

آیۀ 38 سوره مائده


«وَالسّارق و السّارقهُ فاقطَعُوا اَیدیهما جَزاء بِما كَسبا نَكالاً مِِنَ الله»[1]
از نظر لغوی سرقت كلمه‌ای است عربی از مادۀ «سَرَقَ» به فتح یا كسر راء به معنای «دزدیدن» و مصدر آن «سرقة» است.[2]
قانونگذار در مادۀ 197 ق.م.ا سرقت را چنین تعریف نموده است:


«ربودن مال دیگری به طور پنهانی»
نهانی بودن در تعریف سرقت مربوط به سرقت مستوجب حد است با حذف صفت «پنهانی» باید صفت دیگری را كه از اركان ربودن است جایگزین آن كنیم و آن «ربودن متقلبانه» است.[3]
با این وصف سرقت عبارت است از؛ ربودن متقلبانه مال منقول متعلق به غیر.[4]

سرقت در اصطلاح فقه
«السّرقةُ أخذُ مِنْ حِرز فی خَفی بغیرِ حق»
ترجمه: سرقت گرفتن چیزی از حذر به طور پنهانی بدون حق است.[5]
سرقت را می‌توان از لحاظ قاون مجازات اسلامی به، سرقت حدی و تعزیری تقسیم کرد، که هر کدام از آنها دارای انواعی است. که در ذیل به آنها اشاره می‌شود:

1- سرقت مستوجب حد
الف) سرقت ساده مستوجب حد
جرمی است جدا از محاربه و یا راهزنی بر اساس آنچه در منابع فقهی آمده تعریف آن عبارت است از:


«ربودن مخفیانۀ معادل 5/4 نخود طلای مسكوك متعلق به غیر با هتك حرز توسط شخص بالغ و عاقل و مختار و غیر مضطر در غیر سال قحطی، كه مرتكب پدر مالباخته نباشد»[6] (مادۀ 198 ق.م.ا)[7]

ب) سرقت مستوجب حد مشدد
1) سرقت مسلحانه
برداشتن و ربودن مال غیر متعلق به دیگری با استفاده از سلاح (سرد یا گرم)،‌ مراد از مسلحانه صرفاً مسلح بودن سارق است و از سلاح خود در حین سرقت استفادۀ عملی بكند یا نكند، به هر حال سرقت مسلحانه انجام داده است.[8]

2) راهزنی
سرقت مسلحانه اگر در راهها و شوارع عام صورت بگیرد، راهزنی است در غیر اینصورت مسلح بودن سارق از شرایط تشدید مجازات است كه حكم آن در مواد 651 و 652 و 654 ق.م.ا مندرج است. به علاوه با توجه به صراحت مواد 185 و 653 ق.م.ا در صورتی كه راهزنی و سرقت مسلحانه موجب سلب امنیت مردم شود در این صورت اقدام مرتكب در حكم محاربه است و به یكی از مجازات‌های مندرج در مادۀ 190 ق.م.ا به انتخاب قاضی، محكوم می‌شود و اگر مرتكب صرفاً مال دیگری را برداشته و عملش موجب سلب امنیت مردم یا جاده نباشد، به مجازات مندرج در مادۀ 653 محكوم می‌شود.[9] (سه تا پانزده سال حبس و شلاق تا 74 ضربه)

2- سرقت تعزیری
سرقت تعزیری به طور كلی می‌توان گفت، همین كه سرقت فاقد جامع شرائط حد باشد، سرقت تعزیری است كه خود دو نوع است:

‌الف) سرقت تعزیری ساده
این نوع سرقت در مادۀ ‌661 ق.م.ا علنی و فاقد كلیۀ شرائط اضافی است كه برای سرقت‌های مشدد پیش بینی شده و با ربودن مال غیر بدون علم و اطلاع و رضایت صاحب مال محقق می‌شود و مجازات آن كمترین مجازات سرقت یعنی سه ماه و یك روز تا 2 سال حبس و تا 74 ضربه شلاق می‌باشد.[10]

ب) سرقت تعزیری مشدد
كه به اعتبار تعلق مال به دولت یا وقفی بودن آن چند قسم است:

1. سرقت اسناد
سرقت نوشته‌ها، اسناد، اوراق، دفاتر یا مطالب مندرج در دفاتر ثبت و ضبط دولتی كه در ماده 544 ق.م .ا مندرج است و مجازات آن 6 ماه تا دو سال حبس می‌باشد.[11] سرقت مذكور شامل امانت پستی و دیگر نوشته‌ها غیر از اسناد و نوشته‌های مذكور نمی‌شود (نظریۀ مشورتی شماره 200/7- 14/ 1/ 1382 اداره حقوقی قوه قضائیه)

2. سرقت توسط امانت‌دار
به موجب مادۀ 545 ق.م.ا اگر ربودن توسط امانت‌دار یا مستحفظ اسناد مذكور واقع شود مرتكب به سه تا ده سال حبس محكوم می‌شود.

3. عنف مهر
به موجب مادۀ 546 ق.م.ا در صورتیكه مرتكب به عنف مهر یا پلمپ را محو نماید یا بشكند یا عملی مرتكب شود كه در حكم محو یا شكستن پلمپ تلقی شود یا نوشته یا اسناد را برباید، ‌حسب مورد به حداكثر مجازات وارده در موارد مذكور (2 سال یا 10 سال) محكوم می‌شود در این مجازات، مانع از اجرای مجازات جرائمی كه از قهر و تشدد حاصل می‌شود، نخواهد بود.[12]

4. سرقت اموال تاریخی و فرهنگی
به مادۀ 559 ق.م.ا : شرط تحقق جرم موضوع این ماده آن است كه:
اولاً: به موضوع جرم اشیاء یا لوازم و مصالح و قطعات آثار فرهنگی، تاریخی باشد.
ثانیاً: محل سرقت موزه‌ها، ‌نمایشگاهها یا اماكن تاریخی و مذهبی یا سایر اماكنی باشد كه تحت حفاظت یا نظارت دولت است.[13]
مجازات آن بر اساس بند 16 ماده 198 ق.م.ا سرقت از اموال دولتی و وقفی و مانند آن (اموال فاقد مالك شخصی) مستوجب حد نیست در عین حال مقنن در حكم خاص در مواد 544 و 545 سرقت نوشتجات و اسناد و اوراق و نیز سرقت مطالبی كه در دفاتر مذكور مندرج است را نسبت به سرقت عادی (مادۀ 661 ق.م.ا) تشدید كرده است.[14]

5. سرقت اشیاء و اموال نظامی توسط نظامیان
سرقت اسلحه و مهمات توسط نظامیان كه طبق مادۀ 88 قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح مصوب 1382 مجازات آن حبس از 2 تا ده سال است و منظور از سلاح اعم از گرم و سرد است.[15]
سرقت وسایل و لوازم نظامی (غیر از اسلحه و مهمات) توسط نظامیان كه طبق مادۀ ‌89 قانون مذكور مجازات آن حبس 1 تا 5 سال است.[16]

6. زمان و موقعیت وقوع سرقت، مسلح بودن سارقین و یا هتك حرز
مادۀ 90 قانون مذكور كه میزان مجازات آن حبس از 3 تا 15 سال است. در فرض داشتن سلاح ظاهر یا باطن، گرم یا سرد، استفاده از آن شرط نیست و اگر سارقین متعدد باشند، مسلح بودن یكی از آنها كافی است كه اقدام همگی مشمول این ماده قرار بگیرد.[17]

7. سرقت اسناد دفاتر ثبت و ضبط نیروهای مسلح
سرقت نوشته‌ها، اسناد، اوراق یا دفاتر یا مطالبی كه در دفاتر ثبت و ضبط نیروهای مسلح مندرج یا در اماكن نظامی محفوظ یا نزد اشخاص سپرده شده است، اوراق یا دفاتر یا مطالبی كه در دفاتر ثبت و ضبط نیروهای مسلح مندرج یا در اماكن نظامی محفوظ یا نزد اشخاص سپرده شده است، توسط نظامیان كه طبق مادۀ 91 قانون مذكور میزان مجازات آن حبس از 2 تا ده سال می‌باشد و بنابر تبصرۀ‌ مادۀ مذكور چنانچه امانت‌دار یا مستحفظ مرتكب جرم موفق شود به حبس از 3 تا 15 سال محكوم می‌شود.

نکته
سرقت‌های منجر به اخلال در نظام یا شكست جبهۀ اسلام طبق مادۀ 92 قانون مذكور مجازات آن مجازات محارب (مادۀ 190 ق.م.ا) می‌باشد.

8. سرقت به اعتبار زمان، مکان، وسایل
سرقت تعذیری مشدد به اعتبار زمان، مكان وسایل ارتكاب جرم و تعدد مرتكبین: سرقت مقرون به اجتماع 5 شرط مادۀ 651 ق.م.ا (مقرون به كلیۀ عوامل مشدده:
1- سرقت در شب واقع شده باشد.
2- سارقین دو نفر بیشتر باشند.
3- یك یا چند نفر از آنها حامل سلاح ظاهر یا مخفی بوده باشند.
4- از دیوار بالا رفته یا حرز را شكسته یا كلید ساختگی به كار برده یا اینكه عنوان یا لباس مستخدم دولت را اختیار كرده یا بر خلاف حقیقت خود را مأمور دولتی قلمداد كرده یا در جائی كه محل سكنی یا مهیا برای سكنی یا توابع آن است سرقت كرده باشند.
5- در ضمن سرقت كسی را آزار یا تهدید كرده باشند.)
كه مجازات آن 5 تا 20 سال حبس و تا 74 ضربه شلاق می‌باشند كه شدیدترین نوع سرقت تعزیری است برای تحقق این نوع سرقت، تحقق یكی از شرایط بند چهارم توأم با سایر بندها لازم است.[18]

9. سرقت همراه با آزار و مسحانه
سرقت مقرون به آزار و سرقت توسط سارق مصلح: كه مجازات آن حبس از سه ماه تا ده سال و شلاق تا 74 ضربه می‌باشد. اگر آزار به حد جرح برسد به صراحت مادۀ 652 ق.م.ا موجب تعدد مادی و حداكثر مجازات (10 سال حبس و 74 ضربه شلاق) و به قصاص جرح نیز محكوم می‌شود. صرف مسلح بودن مرتكب در حین ارتكاب سرقت كافی است و ضرورتی ندارد كه در ضمن سرقت از سلاح موجود نیز استفاده شود.[19]

10. سرقت دسته جمعی
سرقت دسته جمعی شبانه مقرون به حمل سلاح موضع مادۀ 654 ق.م.ا برای تحقق جرم موضوع این ماده جمع سه شرط ضروری است:
الف) سرقت در شب واقع شده باشد.
ب) سارقین دو نفر یا بیشتر باشند.
ج) احد از سارقین حامل سلاح ظاهر یا مخفی باشد كه مجازات آن حبس از 5 تا 15 سال و شلاق تا 74 ضربه می‌باشد.
سرقت به اقتضای محل وقوع یا زمان وقوع یا تعدد مرتكبین یا وجود رابطۀ خاص بین سارق و مالباخته كه طبق مادۀ 656 مجازات آن 6 ماه تا سه سال حبس و تا 74 ضربه شلاق می‌باشد.

كیف زنی و جیب بری
كیف زنی عبارت است از ربودن و خارج كردن كیف دیگری از ید او با استفاده از غفلت صاحب مال، جیب بری عبارت است از ربودن اموال از جیب یا محتوی لباس دیگری با استفاده از غفلت او.[20]
كه مجازات آنها طبق مادۀ 657 ق. م. ا حبس از یكتا 5 سال و تا 74 ضربه شلاق می‌باشد.

سرقت در مناطق حادثه زده
سرقت در مناطق حادثه زده موضوع مادۀ 658 ق.م.ا: مصادیق مذكور در ماده تمثیلی است نه حصری و با توجه به مبنا و فلسفه وضع این ماده (سوء استفاده از شرائی بحرانی) سایر موارد نیز مانند مناطق طوفان زده، محل انفجار، یا محل سقوط هواپیما یا محل برخورد قطار و امثال آنها را هم شامل می‌شود. مجازات این نوع سرقت حبس از یك تا 5 سال و تا 74 ضربه شلاق می‌باشد.

سرقت وسایل عمومی
سرقت وسایل و متعلقات مربوط به تأسیسات مورد استفادۀ ‌عموم كه طبق مادۀ 659 ق.م.ا مجازات آن حبس از یك تا 5 سال می‌باشد و چنانچه مرتكب از كاركنان سازمانهای مربوط باشد به حداكثر مجازات مقرر محكوم خواهد شد. اگر وسایل مذكور صرفاً متعلق به بخش خصوصی باشد از شمول این ماده خارج است.




نویسنده : سيد علي حاتم زاده
[1] ترجمه: «دست زن و مرد دزدی كننده را به جزای عملشان قطع كنید و این عقوبتی است كه خدا برای آنان مقرر داشته است.» سرقت منظور در آیۀ مشمول خداست. (ماده 198 ق. م . ا)

[2] . معلوف، لوييس؛ المنجد في اللغه و الاعلام، تهران، اسماعيليان، 1364، چ سوم، ص 331.

[3] . صبري، نورمحمد؛ جرم سرقت در حقوق كيفري ايران و اسلام،‌تهران، ققنوس، 1378، چ اول،‌ص 43.

[4] . پاد، ابراهيم؛ حقوق كيفري اختصاصي،‌تهران، دانشگاه تهران، 1352، چ اول، ج اول،‌ص 3.

[5] . طوسي، ابي جعفر محمد بن الحسن، التبيان في تفسير القرآن، بيروت، داراحياء التراث العربي، بي تا، ج 6، ص 169.

[6] . حبيب زاده، محمد جعفر؛ سرقت در حقوق كيفري ايران، ص 137.

[7]. (به دلیل طولانی بودن متن مواد قانونی مربوط به انواع سرقت تنها برخی از مواد ذكر می‌شود، خوانندگان محترم جهت آگاهی از متن كامل مواد مربوط به سرقت به كتاب قانون مجازات اسلامی مبحث حدود (حد سرقت) و بخش تعزیرات مراجعه نمایند.)

[8] . ايماني، عباس، فرهنگ اصطلاحات حقوق كيفري، تهران، آريان، 1382، چ اول،‌ص 294.

[9] . حبيب زاده، محمدجعفر؛ سرقت در حقوق كيفري ايران، ص 178.

[10] . همان (4)،‌ص 100.

[11] . حبيب زاده، محمدجعفر؛ سرقت در حقوق كيفري ايران، ص 103.

[12] . همان (1)، ص 103.

[13] . مير محمد صادقي، حسين؛ جرائم عليه اموال و مالكيت، تهران، ميزان، 1374،‌چ اول،‌ص 304.

[14] . همان (1)، ص 103.

[15] . همان (1)،‌ص 105.

[16] . همان (1).

[17] . حبيب زاده، محمدجعفر، سرقت در حقوق كيفري ايران، ص 107.

[18] . همان (1)، ص 110.

[19] . حجتي، سيد مهدي ق. م. ا در نظم حقوق كيفري، ص 1165.

[20] . حبيب زاده، محمد جعفر، سرقت در حقوق كيفري ايران، ص 122.