tania
02-16-2011, 08:19 PM
يكي از اصول مسلّم و شناخته شدۀ حقوق بين الملل بشر دوستانه، اصل تفكيك[1] مي‌باشد، اصلي كه ريشه در حقوق عرفي دارد. اين اصل در نظام حقوق بين الملل بشر دوستانه از جايگاه والاي برخوردار است به طوري كه مي‌توان گفت حقوق بين الملل بشر دوستانه در اصل تفكيك خلاصه مي‌شود.[2] رعايت اين اصل، ضمانت اجراي حقوق بشر دوستانه را فراهم مي‌كند.
نقش حقوق بين الملل بشر دوستانه ايجاد توازن و تعادل ميان ضرورت نظامي گري[3] و الزامات انسان دوستانه است. پاي بندي به اصل تفكيك و رعايت آن تحت هر شرايطي به هنگام مخاصمات مسلحانه بين المللي و غير بين المللي چنين هدفي حاصل مي‌شود. بنابراين مهمترين و اساسي‌ترين نقطۀ مشترك حقوق حاكم بر مخاصمات مسلحانه بين المللي و حقوق حاكم بر مخاصمات مسلحانه غير بين المللي اصل تفكيك است.
مفهوم اصل تفكيك:
هدف اصلي حقوق بين الملل بشر دوستانه اين است كه طرفين مخاصمه را ملزم نمايد تا بين نظاميان و غيرنظاميان تفكيك قائل شود. چنين هدفي مورد قبول همه نظام‌هاي حقوقي مي‌باشد. و حقوق بشر دوستانه موقعي به اين هدف خود نائل مي‌شود كه در عمل نيز مورد توجه طرفهاي مخاصمه قرار گيرد. بنابراين اصل تفكيك مفهومي جز تمايز ندارد؛ تمايز ميان اهداف نظامي و اهداف غيرنظامي.[4]
نظام حقوق اسلام نيز كه بسياري از مقررات بشر دوستانه ريشه در آن دارد، اهميت فوق العاده‌اي براي اصل تفكيك يا به عبارت ساده‌تر اصل ايمني غير رزمندگان قائل است. اسلام احترام به غير نظاميان و رعايت حقوق آنان را به هنگام جنگ سفارش نموده است.[5]رزمندگان اسلام نيز در جنگ كه با كفار داشتند به خوبي اين اصل را رعايت نموده‌اند. بنابراين نظام حقوقي اسلام قبل از شكل گيري حقوق بشر دوستانه در اروپا رعايت چنين اصلي را به رسميت شناخته و خود بنيانگذار و مبدأ آن است. اصل تفكيك جنبه حمايتي دارد كه بر اساس آن هم نظاميان و هم غيرنظاميان تحت حمايت قرار مي‌گيرند. حمايتي كه قلب و يا مركز ثقل حقوق بين الملل بشر دوستانه را تشكيل مي‌دهد.
حمايت از شأن و كرامت انسان در زمان مخاصمه.[6]
مهمترين اثر رعايت اصل تفكيك ممنوعيّت حمله به غيرنظاميان است، غيرنظاميان كه هيچ گونه مشاركت و نقشی در مخاصمات مسلحانه ندارند، براي رسيدن به چنين هدفي، نظاميان بايستي خودشان را از غيرنظاميان جدا نمايند؛ زيرا كه طبق اصل تفكيك، رزمندگان مي‌بايست خودشان را از مردم غيرنظامي تفكيك نموده و حملات خويش را صرفاً بر عليه اهداف نظامي انجام دهند و حملات بدون تفكيك بر نظاميان و غير نظاميان ممنوع و غيرقانوني است. مفاد اين اصل به تعبير يكي از صاحب نظران يعني به هنگام حمله به هر كس حمله نكن»[7]، مي‌توان در اسناد بين المللي مهم از جمله كنوانسيون نهم لاهه، كنوانسيون چهارم ژنو و پروتكل‌هاي الحاقي شماره 1و 2 منظم به كنوانسيون‌هاي ژنو و همچنين در قطع‌نامه‌هاي مجمع عمومي و شوراي امنيت مشاهده نمود.
در يك ارزيابي نهايي مي‌توان گفت كه اصل تفكيك يعني تمايز بين اهداف نظامي و غيرنظامي به طور عام و افراد نظامي و غيرنظامي به طور خاص.[8] طبق اين اصل افراد و اموالي كه دخالتي در ارتكاب اعمال خصمانه و خشونت آميز ندارند، مصون از حمله هستند.
برای مطالعه بیشتر
1- رابرت بلدسو و بويسچك، فرهنگ حقوق بين الملل، ترجمه دكتر بهمن آقايي، كتابخانه گنج دانش، تهران، زمستان 1375.
2- بررسي تحولات اخير حقوق بشر دوستانه بين المللي، دبيرخانه كميته ملي حقوق بشردوستانه، نشر سرسم، تهران، 1381.
3- پيترو وري، فرهنگ حقوق بين الملل مخاصمات مسلحانه، ترجمه سيامك كرم زاده و كتايون حسين نژاد، دبيخانه كميته ملي حقوق بشردوستانه، تهران، 1383.
[1] . Distinction
[2] . ساير اصول عبارتند از: اصل رفتار انساني، اصل تحديد، اصل ضرورت، اصل تناسب و اصل حسن نيّت.
[3] . Military necessity
[4] . ماده 48 پروتكل الحاقي شماره 1، در اين ماده اصل تفكيك به صورت روشن بيان شده است.
[5] . در مورد مفهوم اسلامي حقوق بشر دوستانه و نقش آن در شكل گيري حقوق مخاصمات، ر.ك: تدوين حقوق بشر دوستانه بين المللي و مفهوم اسلام آن، دكتر سيد مصطفي محقق داماد،مجله تحقيقات حقوقي، دانشكده حقوق دانشگاه شهيد بهشتي تهران، سال 1375.
[6] . زنجيريان، اميرحسين؛ حمايت از غير نظاميان در مخاصمات مسلحانه، مجموعه مقالات بررسي تحولات اخير حقوق بشر دوستانه بين المللي، دبيرخانه كميته ملي حقوق بشر دوستانه، سال 1381، ص 152.
[7] . همان، ص 154.
[8] ديوان بين المللي دادگستري نيز در راي مشورتي 1966. خود در مورد مشروعيت تهديد و كاربرد سلاح‌هاي هسته‌اي به چنين مضمومي اشاره نموده، اين اصل را يك اصل مسلّم حقوق بين الملل، عرفي و غير قابل تعليق تلقي مي‌نمايد.
نقش حقوق بين الملل بشر دوستانه ايجاد توازن و تعادل ميان ضرورت نظامي گري[3] و الزامات انسان دوستانه است. پاي بندي به اصل تفكيك و رعايت آن تحت هر شرايطي به هنگام مخاصمات مسلحانه بين المللي و غير بين المللي چنين هدفي حاصل مي‌شود. بنابراين مهمترين و اساسي‌ترين نقطۀ مشترك حقوق حاكم بر مخاصمات مسلحانه بين المللي و حقوق حاكم بر مخاصمات مسلحانه غير بين المللي اصل تفكيك است.
مفهوم اصل تفكيك:
هدف اصلي حقوق بين الملل بشر دوستانه اين است كه طرفين مخاصمه را ملزم نمايد تا بين نظاميان و غيرنظاميان تفكيك قائل شود. چنين هدفي مورد قبول همه نظام‌هاي حقوقي مي‌باشد. و حقوق بشر دوستانه موقعي به اين هدف خود نائل مي‌شود كه در عمل نيز مورد توجه طرفهاي مخاصمه قرار گيرد. بنابراين اصل تفكيك مفهومي جز تمايز ندارد؛ تمايز ميان اهداف نظامي و اهداف غيرنظامي.[4]
نظام حقوق اسلام نيز كه بسياري از مقررات بشر دوستانه ريشه در آن دارد، اهميت فوق العاده‌اي براي اصل تفكيك يا به عبارت ساده‌تر اصل ايمني غير رزمندگان قائل است. اسلام احترام به غير نظاميان و رعايت حقوق آنان را به هنگام جنگ سفارش نموده است.[5]رزمندگان اسلام نيز در جنگ كه با كفار داشتند به خوبي اين اصل را رعايت نموده‌اند. بنابراين نظام حقوقي اسلام قبل از شكل گيري حقوق بشر دوستانه در اروپا رعايت چنين اصلي را به رسميت شناخته و خود بنيانگذار و مبدأ آن است. اصل تفكيك جنبه حمايتي دارد كه بر اساس آن هم نظاميان و هم غيرنظاميان تحت حمايت قرار مي‌گيرند. حمايتي كه قلب و يا مركز ثقل حقوق بين الملل بشر دوستانه را تشكيل مي‌دهد.
حمايت از شأن و كرامت انسان در زمان مخاصمه.[6]
مهمترين اثر رعايت اصل تفكيك ممنوعيّت حمله به غيرنظاميان است، غيرنظاميان كه هيچ گونه مشاركت و نقشی در مخاصمات مسلحانه ندارند، براي رسيدن به چنين هدفي، نظاميان بايستي خودشان را از غيرنظاميان جدا نمايند؛ زيرا كه طبق اصل تفكيك، رزمندگان مي‌بايست خودشان را از مردم غيرنظامي تفكيك نموده و حملات خويش را صرفاً بر عليه اهداف نظامي انجام دهند و حملات بدون تفكيك بر نظاميان و غير نظاميان ممنوع و غيرقانوني است. مفاد اين اصل به تعبير يكي از صاحب نظران يعني به هنگام حمله به هر كس حمله نكن»[7]، مي‌توان در اسناد بين المللي مهم از جمله كنوانسيون نهم لاهه، كنوانسيون چهارم ژنو و پروتكل‌هاي الحاقي شماره 1و 2 منظم به كنوانسيون‌هاي ژنو و همچنين در قطع‌نامه‌هاي مجمع عمومي و شوراي امنيت مشاهده نمود.
در يك ارزيابي نهايي مي‌توان گفت كه اصل تفكيك يعني تمايز بين اهداف نظامي و غيرنظامي به طور عام و افراد نظامي و غيرنظامي به طور خاص.[8] طبق اين اصل افراد و اموالي كه دخالتي در ارتكاب اعمال خصمانه و خشونت آميز ندارند، مصون از حمله هستند.
برای مطالعه بیشتر
1- رابرت بلدسو و بويسچك، فرهنگ حقوق بين الملل، ترجمه دكتر بهمن آقايي، كتابخانه گنج دانش، تهران، زمستان 1375.
2- بررسي تحولات اخير حقوق بشر دوستانه بين المللي، دبيرخانه كميته ملي حقوق بشردوستانه، نشر سرسم، تهران، 1381.
3- پيترو وري، فرهنگ حقوق بين الملل مخاصمات مسلحانه، ترجمه سيامك كرم زاده و كتايون حسين نژاد، دبيخانه كميته ملي حقوق بشردوستانه، تهران، 1383.
[1] . Distinction
[2] . ساير اصول عبارتند از: اصل رفتار انساني، اصل تحديد، اصل ضرورت، اصل تناسب و اصل حسن نيّت.
[3] . Military necessity
[4] . ماده 48 پروتكل الحاقي شماره 1، در اين ماده اصل تفكيك به صورت روشن بيان شده است.
[5] . در مورد مفهوم اسلامي حقوق بشر دوستانه و نقش آن در شكل گيري حقوق مخاصمات، ر.ك: تدوين حقوق بشر دوستانه بين المللي و مفهوم اسلام آن، دكتر سيد مصطفي محقق داماد،مجله تحقيقات حقوقي، دانشكده حقوق دانشگاه شهيد بهشتي تهران، سال 1375.
[6] . زنجيريان، اميرحسين؛ حمايت از غير نظاميان در مخاصمات مسلحانه، مجموعه مقالات بررسي تحولات اخير حقوق بشر دوستانه بين المللي، دبيرخانه كميته ملي حقوق بشر دوستانه، سال 1381، ص 152.
[7] . همان، ص 154.
[8] ديوان بين المللي دادگستري نيز در راي مشورتي 1966. خود در مورد مشروعيت تهديد و كاربرد سلاح‌هاي هسته‌اي به چنين مضمومي اشاره نموده، اين اصل را يك اصل مسلّم حقوق بين الملل، عرفي و غير قابل تعليق تلقي مي‌نمايد.