همه چيز در مورد زمين لرزه ، ريشتر

[Borna66]

زلزله های قدیمی ایران
643 میلادی خراسان : پس لرزه ها تا 70 روز ادامه داشتند
816 میلادی خراسان : پس لرزه ها تا 70 روز ادامه داشتند
855 میلادی ری : پس لرزه ها 40 روز ادامه داشت و عده زیادی کشته شدند
858 میلادی تبریز : این شهر در اثر زلزله خراب شد
863 میلادی ری : خرابی زیادی به بار آمد و عده زیادی کشته شدند
872 میلادی سمیره : 20000 نفر کشته شدند
893 میلادی اردبیل پس لرزه ها یک سال طول کشید و چند هزار نفر کشته شدند
956 میلادی همدان : پس لرزه ها یک سال طول کشید
957 میلادی فارس : در اثر زلزله جزایر و کوه هایی در دریاری فارس از زیر آب بیرون آمدند.
1017 میلادی قزوین : زلزله شدید
1041 میلادی تبریز : 50000 نفر کشته شدند
1042 میلادی تبریز : 40000 نفر کشته شدند
1052 میلادی خراسان قلعه بیهق به کلی خراب شد
1058 میلادی همدان : پس لرزه ها 28 روز طول کشید و عده زیادی کشته شدند
1065 میلادی خراسان : تعدادی از دهکده ها در زمین فر رفته و تعدادی از کو ها شکافته شدند
1067 میلادی قزوین : یک سوم شهر خراب شد
1085 میلادی خوزستان و فارس : عده زیادی کشته شدند
1166 میلادی قزوین : پس لرزه ها یک سال طول کشیدند
1527 میلادی تبریز : 40000 نفر کشته شدند
1549 میلادی قزوین : 3 هزار نفر کشته شدند
1633 میلادی تبریز : زلزله شدید بود
1639 میلادی قزوین : 12 هزار نفر کشته شدند
1640 میلادی تبریز : زلزله شدید
1646 شیروان : شهر خراب شد
1664 دماوند : عده زیادی کشته شدند
1667 شیروان : 12000 نفر کشته شدند
1673 خراسان : بیش از 5000 نفر کشته شدند
1677 لاهیجان : پس لرزه ها ده ماه طول کشید و تعدادی از مساجد و پل ها ویران شدند
1713 و 1709 رشت : پسلرزه یک سال ادامه داشت
1721 تبریز: 250 هزار نفر کشته شدند
1779 تبریز : 100 هزار نفر کشته شدند
1780 تبریز : 100 هزار نفر کشته شدند
1787 تبریز : زلزله شدید
1802 مازندران
1808 جنوب شرقی گیلان : در تهران هم احساس شد
1809 مازندران
1820 مازندران و شیراز : در شیراز عده زیادی کشته شدند
1822 شیراز : پسلرزه ها 18 ماه طول کشیدند
1830 دماوند : 500 نفر کشته شدند
1843 خوی
1844 لرستان و اصفهان
1851 شاهرود و گیلان
1852 شیراز : 12 هزار نفر کشته شدند
1853 لرستان :10000 نفر کشته شدند
1862 اراک
1868 آذربایجان
1868 تهران - قم - کاشان
1890 گرگان
1896 سهند : 300 نفر کشته
1898 گرگان

[Borna66]

کانون و عمق زلزله

محل آغاز گسیختگی در گسل (گسلش) را کانون[1] زلزله یا مرکز درونی[2] می­نامند و در واقع محل اولیه آزاد شدن انرژی در داخل زمین می­باشد. تصویر کانون در سطح زمین رومرکز[3] نامیده می­شود که معمولا محل بیشترین خسارتها می­باشد.

بر اساس ژرفا، زمین لرزه ها را می توان به سه دسته زیر تقسیم نمود:

- كم ژرفا: با ژرفای 0 تا 70 كیلومتر

- متوسط: با ژرفآی 70 تا 300 كیلومتر.

- عمیق: با ژرفآی بیش از 300 كیلومتر (به آین ترتیب كه تاكنون زمین لرزه آی در عمق بیش از 720 كیلومتر رخ نداده است)

از نقطه نظر ژرفا، بیشتر زمین لرزه هآی آیران كم عمق می باشند. بیشترین عمق در زمین لرزه هآی رخ داده در فلات آیران تا حدود 60 كیلومتر در ناحیه مكران مشخص شده است. از سوی دیگر آین ژرفا در ناحیه هآی داخلی فلات آیران تا حدود 40 تا 55 كیلومتر می رسد. در ناحیه البرز و شمال آیران مركزی بیشینه ژرفا در حدود 20 تا 25 كیلومتر بوده است. بنابرآین زمین لرزه هآی آیران از نوع كم عمق بوده اند.

مسأله عمق از نظر خسارت زمین لرزه نیز بسیار مهم است، چرا كه در زمین لرزه بسیار كم عمق معمولاً خسارتها به ناحیه رومركزی و حوزه نزدیك محدود می شود و سپس در حوزة دور (فاصله هآی بیش از 50 كیلومتر از سرچشمه) خسارتها بسیار محدود می­گردد (نمونه هایی از چنین زلزله­های کم عمق عبارتند از زلزله منجیل، زمین لرزة طبس با ژرفآی10 كیلومتر و زلزله بم با عمق 8 کیلومتر). از سوی دیگر، هنگامی كه زمین لرزه ژرفآی زیادی داشته باشد (زمین لرزه 1985 مكزیكو، میچوآكان، با بزرگآی Ms=8.1 و ژرفآی 200 كیلومتر، كه موجب خسارتهآی فراوان در فاصله حدود 280 كیلومتری در شهر مكزیكوسیتی به دلیل مسأله اثرهآی ساختگاه گردید)، مشاهده می شود كه خسارتها می تواند به دلآیل ثانویه (نظیر اثر خاك) در فاصله هآی زیاد نیز گسترده شود.
به بحث عمق زلزله دوباره در بخش اندازه گیری زمین لرزه خواهیم پرداخت.

[1] Focus

[2] Hypocenter

[3] Epicenter

[Borna66]

انواع زمین لرزه

1- زمین لرزه­های تکتونیکی: زمین لرزه های تکتونیکی در برگیرنده تعداد بسیار زیادی از زلزله­هایی هستند که سالانه در سطح جهان ثبت می­شوند. حرکات صفحات تشکیل دهنده پوسته زمین عامل ایجاد این زمین لرزه ها می­باشد که در فصلهای گذشته به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت.

2- زلزله های آتشفشانی[1]: این زلزله ها فقط در نواحی فعال آتشفشانی اتفاق می­افتد و به انفجارهای آتشفشانی نیز معروف است. شکل بعدی نشان میدهد که زلزله ها و آتشفشانها اغلب در کنار هم و در امتداد مرز صفحات رخ میدهند.

http://pnu-club.com/imported/2009/04/2239.jpg

3- زمین لرزه های فروریختی[2] : بر اثر فروریختن غارها و كانالهای زیرزمینی، لرزه‌هایی ایجاد می‌شود كه به نام زمین‌لرزه‌های فروریختی موسومند. این تكانها بسیار كوچك بوده و فقط اهمیت محلی دارند.

4- زمین لرزه های القایی[3]: بر اثر آبگیری یا تغییرات ناگهانی سطح آب دریاچه‌های پشت سدها، تزریق آب یا سیالهای دیگر به داخل زمین و یا استخراج آنها، مخصوصاً درجاهایی كه گسلهای فعال وجود دارد زمین‌لرزه‌هایی ایجاد می‌شود. در واقع دلیل اصلی این لرزه‌ها را می‌توان بارگذاری سریع برروی زمین و یا برداشتن ناگهانی بار زیادی از روی آن ذكر كرد. این لرزه‌ها به نام القایی موسومند. لرزه‌های ناشی از معادن نیز در این دسته قرار می‌گیرند. به عنوان مثال می‌توان به زمین‌لرزه‌ای كه درارتباط با آبگیری و تغییرات فصلی سطح آب دریاچه سد سفیدرود روی داد اشاره نمود.

5- زمین لرزه های ناشی از انفجارها[4]: انفجارهای نظامی و صنعتی، همچنین آمدو شد و یا فعالیت‌های ساختمانی، نیز لرزه‌هایی را ایجاد می‌نمایند كه شدت، زمان وقوع و محل آنها قابل پیشبینی است .

از این به بعد هرجا از کلمه زلزله استفاده می­شود منظور زمین لرزه های تکتونیکی است.



[1] Volcanic Earthquakes

[2] Collapse Earthquakes

[3] Induced

[4] Explosions

[Borna66]

زمین شناسی پزشکی
این علم دانشی میان رشته ای است که به تبعات دیگر شاخه های مختلف علوم چون بیولوژی ، شیمی ، فیزیک ، ریاضیات،آمار ، کشاورزی ، آب و هوا شناسی ، مینرالوژی ، ایمونولوژی ، اپیدمیولوژی ، پاتولوژی و پزشکی جغرافیایی می پردازد.
زمین شناسی پزشکی ، مطالعه اثر زمین و عوارض آن برروی سلامت انسان ، حیوان و گیاه است . از گذشته دور تاثیر عواملی چون آب و هوا ، میزان رطوبت ، دما و ارتفاع و دیگر عوامل محیطی برروی، انسانها شناخته شده است. این علم دانشی میان رشته ای است که به تبعات دیگر شاخه های مختلف علوم چون بیولوژی ، شیمی ، فیزیک ، ریاضیات،آمار ، کشاورزی ، آب و هوا شناسی ، مینرالوژی ، ایمونولوژی ، اپیدمیولوژی ، پاتولوژی و پزشکی جغرافیایی می پردازد. بررسی و تفحص در هرشاخه از این علم، دنیای وسیعی ازاجزاء بهم پیوسته ومرتبط با کل را به ما می نمایاند .با کشف قوانین حاکم بر این ارتباط ، به ماهیت کلی هدف زمین شناسی پزشکی می رسیم که این هدف همان شناخت عوامل ژئوژنیک و تأثیر بر سلامت موجودات زنده است .
همانگونه که پوسته زمین از عناصر مختلف تشکیل یافته است اعضاء و اندام های موجودات زنده نیز از عناصر مختلف بوجود آمده اند. برای مثال بیش از ۹۹ % وزن اندام های انسانی از ۶ عنصر اکسیژن ، کربن ، هیدروژن ، نیتروژن ، کلسیم و فسفر تشکیل یافته است . برپایه مطالعات انجام شده دو گروه اصلی از عناصر اهمیت ویژه ای درسلامت و بهداشت انسان دارند . گروه اول ، عناصر ضروری و حیاتی شامل آهن ، منیزیم ، پتاسیم ، کلسیم ، روی ، مس ، یّد ، سلنیم ، فلورئور است . گروه دوم شامل عناصری است که در مقادیر بسیار کم ، اثرات فیزیولوژیکی زیان­آوری ایجاد می­نمایند که عبارتند از کادمیم ،آلومینیوم ، ارسنیک ، سرب ، جیوه و برخی از ترکیبات اورانیوم.
بنابراین فرآیندهای بیولوژیک ، این عناصر را برای انجام وظایف بیوشیمیایی خاص و ضروری برای ادامه حیات بکار می گیرند.برخی از این عناصر، نقش مهمی در متابولیسم عادی وعملکردهای فیزیولوژیک درانسان دارند مثلاً کلسیم ، فسفر، فلوئور ومنیزیم نقش مهمی در عملکردهای ساختاری استخوان و غشاء سلولی دارند. برخی از این عناصر مثل روی، مس ، سلنیم ، منگنز و مولیبدن ، از اجزاء ضروری آنزیم ها بوده ویا به عنوان حامل آهن برای لیگاندها در متابولیسم عمل می نماید . گروهی نیز همانند یّد و کروم ، در ساختار اصلی هورمون ها شرکت دارند . بنابراین عناصر در چرخه طبیعی حیات از طریق خاک ، آب و گیاه وارد سیستم بدن موجودات زنده می شوند .
لذا با توجه به به اهمیت این علم نوین و نیاز کشور سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در تاریخ ۹/۱۲/۱۳۸۳ مبادرت به ایجاد واحد اجرای پژوهش های
زمین شناسی پزشکی نموده است .
اهم شرح وظایف طرح اجرای پژوهشهای زمین شناسی پزشکی :
این طرح شامل کمیته های فنی-تخصصی و تحقیقاتی ذیل است :
۱- کمیته بررسی ژئوشیمی
۱-۱- بررسی تفصیلی ژئوشیمی پزشکی خاک و رسوب مناطق مورد مطالعه در سطح کشور (موضوعی- منطقه ای – ناحیه ای) جهت شناسایی کمی و کیفی عناصر مختلف در روند تاثیر بر سلامت موجودات زنده .
۲-۱- بررسی تفصیلی مقاطع صیقلی و کانی سنگین مناطق مورد مطالعه جهت ردیابی عناصر محیطی و تعیین منشا آنها.
۳-۱- طراحی نمونه برداری ، انجام عملیات صحرایی نمونه برداری و پردازش داده های آنالیز آزمایشگاهی و معرفی مناطق آلوده با منشاء ژئوژنیک وآنتروپوژنیک .
۴-۱- تنظیم گزارشات بیوژئوشیمی پزشکی و تعیین حد مجاز و حد مطلوب آلاینده و تعیین میزان آنومالی در محیط براساس استانداردهای پزشکی موجود .
۵-۱- تحقیق و تلاش در اخذ بهترین استانداردهای موجود در مورد رسوب و خاک مناطق مختلف با بهره وری گوناگون ( مسکونی ، صنعتی ، تفریحی ، کشاورزی ) با در نظر گرفتن وضعیت زمین شناسی منطقه مورد مطالعه .
۶-۱- ترسیم و تنظیم نقشه های آنومالی ژئوشیمی پزشکی و مشخص نمودن حد مجاز و مطلوب آلاینده ها و تفسیر موضوعی آن .
۷-۱- استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS با بهره گیری از امکاناتی چون نمایش ، جستجوی مکانی و آنالیز و تلفیق داده ها .
۸-۱ بدست آوردن ارتباط بین فرایندهای زمین شناختی موثر در توزیع عناصر سمی و ضروری در محیط و ارتباط آن با انواع بیماری ها در انسان و سایر موجودات زنده .
۹-۱ تلفیق داده های حاصل از فاکتورهای زمین شناختی موثر در بروز بیماری های بومی مانند آب، خاک ،رسوب، گیاه و مواد پرتوزای طبیعی .
۱۰-۱ جدیت در امر ترجمه و تالیف کتب وابسته به ژئوشیمی پزشکی و دیگر شاخه های مرتبط با علم زمین شناسی پزشکی و ایجاد روابط علمی و تحقیقاتی با کشورهای در حال کار در این زمینه
۲- کمیته بررسی هیدروژئوشیمی :
۱-۲- بررسی تفصیلی روان آبها و آبهای زیرزمینی مورد استفاده در شرب یا کشاورزی با نگرش هیدروژئوشیمی و هیدرولوژی و تعیین کمی و کیفی عناصر مختلف و آلاینده .
۲-۲- طراحی نمونه برداری ، انجام عملیات صحرایی و نمونه برداری سیستماتیک آب ، تعیین روش آزمایشات ، پردازش داده های آنالیز آزمایشگاهی و معرفی مناطق آلوده با منشاء ژئوژنیک و آنتروپوژنیک با هدف بررسی تأثیر آلاینده ها بر سلامت موجودات زنده .
۳-۲- ترسیم و تنظیم نقشه های آنومالی هیدروژئوشیمی و مشخص نمودن کمی آلاینده ها و تفسیر موضوعی آن .
۴-۲- جدیت در امر جمع آوری آرشیو مستند از گزارشات علمی ارائه شده در مورد آب مناطق مختلف و جدیت در امر ترجمه و تألیف کتب وابسته به هیدروژئوشیمی و شاخه های مرتبط با زمین شناسی پزشکی.
۳- کمیته بررسی رادیونوکلئید های طبیعی :
۱-۳- تعیین مناطق با پرتوزایی بالا در سطح کشور برای انجام تحقیقات و بررسی کنترل رادیولوژیک محیط زیست .
۲-۳- اندازه گیری میزان پرتوگیری مردم و مشارکت در امر تحقیق و پژوهش رادیولوژیک محیط و تاثیر متقابل اشعه با واکنش عناصر مختلف محیطی بر موجودات زنده.
۳-۳- تعیین کمی و کیفی مواد پرتوزا در نمونه های محیطی ، معدنی و مواد بیولوژیکی .
۴-۳- انجام کلیه آزمایشات در بخشهای مختلف (آب- خاک- رسوب- گیاه - موجودات زنده و مواد معدنی ) و تعیین ظرفیت رادیولوژیکی محیط زیست‌.
۵-۳- مقایسه میزان پرتوزایی هر یک از رادیوایزوتوپها در آب و رسوبات و محاسبه (Concentration Factor)
۶-۳- تهیه مدلهای محیطی مورد نیاز جهت تعیین میزان پرتو گیری مردم ناشی از منابع پرتوزای طبیعی در اکوسیستم های مختلف .
۷-۳- جدیت در امر جمع آوری آرشیو مستندات و گزارشات علمی ارائه شده در زمینه مواد رادیواکولوژی طبیعی و تلاش در امر ترجمه و تألیف کتب وابسته .
۸-۳- تحقیق جهت اتخاذ استانداردهای منطقه ای با نگرش و توجه خاص به استانداردهای بین المللی برای مواد پرتوزای طبیعی .
۴- کمیته بررسی ژئوبوتانی :
۱-۴- بررسی تفصیلی خاک و تعیین حد آستانه تمرکز مواد معدنی و تعیین آنومالی محیطی بر اساس استانداردهای زیست محیطی پزشکی.
۲-۴- مطالعه جامع تنوع زیستی گونه های گیاهی در مناطق مورد مطالعه شامل تعیین گونه و واحدهای زیر گونه ای گیاهان ، تعیین فرم های رویش غالب و نادر ، تهیه کلید های شناسایی عکس و نقشه پراکنش .
۳-۴- مطالعه جامعه شناسی گیاهی در مناطق مورد نظر به منظور تعیین جوامع گیاهی شاخص منطقه وتعیین گونه های غالب و شاخص .
۴-۴- مطالعه Autecology بر روی گیاهان مقاوم به
آلاینده های خاص در منطقه با تاکید بر ویژگیهای خاک شناسی شامل غلظت عناصر خاص نظیر فلزات سنگین .
۵-۴- تعیین غلظت عناصر به ویژه فلزات سنگین در بخشهای مختلف گیاهان و مشخص نمودن اندامهای ذخیره کننده آن و چگونگی مصرف گیاه در موجودات زنده .
۶-۴- تاثیر عوامل محیطی در محیطهای آلوده بر ریخت شناسی گیاهان.
۷-۴- تعیین آزمایشات و روشهای استاندارد آزمایش در هر مرحله از کار و بر روی هر کدام از بخشهای مختلف مورد مطالعه.
۸-۴- جدیت در امر ترجمه و تالیف کتب مربوط با هدف واحد پژوهش های زمین شناسی پزشکی در مناطق مختلف.
۵- کمیته بررسی پزشکی :
۱-۵- بررسی و تحقیق در اپیدمی های حاد ومزمن در مناطق تعیین شده و اعلام آمار بیماری های مربوطه .
۲-۵- بررسی و تحقیق در مورد زمینه سازهای بیماریهای مختلف با توجه به داده های چند بعدی .
۳-۵- تعیین در صد آسیب پذیری جمعیت مورد مطالعه در هر منطقه جهت ارائه آمار به مراکز تحقیقاتی _ آموزشی بین المللی .
۴-۵- بکارگیری روشهای موثر جهت پیشگیری از آسیبهای احتمالی به افراد و بیماری زایی در آنها .
۵-۵ بررسی و تحقیق دامپزشکی در مناطق مورد مطالعه با نگرش زمین شناسی پزشکی.
۶-۵- تهیه گزا رش مستند از بیماریهای بومی در هر منطقه از کشور برای تهیه آرشیو و تعیین اولویتهای بررسی و تطبیق با گزارشات.
۷-۵- جدیت در امر جمع آوری آرشیو مستند از گزارشات ارائه شده در زمینه بروز بیماری های بومی.
۸-۵- ترجمه و تألیف متون پزشکی مرتبط با اپیدمیولوژی ، سم شناسی محیطی ، پاتولوژی ، پزشکی جغرافیایی و … در ارتباط با هدف واحد پژوهش های زمین شناسی پزشکی .
● سازمانها و نهادهای استفاده کننده از تحقیقات زمین شناسی پزشکی :
۱- وزارت بهداشت،درمان وآموزش پزشکی و زیرمجموعه های تابعه؛
۲- وزارت صنایع و معادن و تمامی سازمانهای مرتبط ؛
۳- وزارت علوم- تحقیقات و فن آوری ؛
۴- وزارت جهادکشاورزی ؛
۵- وزارت نیرو و زیر مجموعه وزارتخانه نظیر سازمان آب و فاضلاب کلیه استانها ؛
۶- سازمان محیط زیست کشور ؛
۷- دانشکده های پزشکی و گروه پزشکی کشور ؛
۸- دانشکده های کشاورزی و گروه کشاورزی ؛
۹- سازمان انرژی اتمی کشور ؛
۱۰- مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران.
● اقدامات انجام شده :
بررسی زمین شناسی پزشکی در برگه ۰۰۰,۱۰۰ : ۱ تهران که مشتمل بر چندین جلد گزارش قابل ارائه می باشد .
● چشم اندازآینده :
با توجه به اینکه کشور ما بخشی از کمربند پراکندگی جغرافیایی بیماری هایی نظیر ( گواتر ، کم خونی ، تالاسمی ماژور و برخی از انواع سرطانها ) میباشد. لزوم بررسی و تحقیقات همه جانبه در سطح ملی امری بدیهی است .
لذا این واحد پژوهشی در نظر دارد به استناد به تفاهم نامه های منعقده با وزارت بهداشت درمان آموزش پزشکی ، سازمان انرژی اتمی کشور ، سازمان آب و فاضلاب استان تهران و دیگر مراکز آموزشی تحقیقاتی دانشگاهی در اولین گام بر طبق گزارشات ارائه شده به تحقیقات موضوعی و منطقه ای بپردازد و سپس با انجام پژوهش های ناحیه ای و وسیع سعی در برقراری ارتباط مفهومی بین آلاینده های ژئوژنیک و بیماری های مرتبط نماید .

[Borna66]

مقاله اي كه در زير ملاحظه مي فرمائيد توسط آقاي doug copp در خصوص كاهش خسارات جاني در هنگام وقوع زلزله ارائه شده است اين مقاله در روزنامه ايران نيوز 6 مارس 2005 چاپ شده بود كه توسط اداره كل تاسيسات برقي مديريت انرژي ترجمه و جهت بهره برداري بشرح ذيل ارائه مي گردد.
انتظار مي رود كه اين متن بتواند اطلاعات مفيدي را در اختيار خوانندگان محترم قرار دهد.

نام من doug copp و رئيس گروه نجات و مدير تيم آمريكائي نجات بين المللي(ARTI) American Rescue Team International هستم. اين تيم از مجربترين گروه هاي نجات مي باشد . نوشته هاي متن زير مي تواند جان افراد زيادي را در هنگام وقوع زلزله از مرگ نجات دهد. من به درون 875 ساختمان فرو ريخته ناشي از زلزله خزيدم و با گروه هااي نجات 60 كشور كار كرده و در تعداد زيادي ازكشورهاي جهان گروههاي نجات را سازماندهي نمودم و عضو گروه نجات خيلي از اين كشورها هستم . همچنين به مدت دو سال به عنوان كارشناس سازمان ملل در زمينه تخفيف فاجعه (UNX051-UNIENET) بودم و از سال 1985 به بعد در صحنه بلاياي طبيعي عمده جهان بجز مواردي كه فاجعه آني بوده ، شركت داشتم .
در سال 1996 ما يك فيلم مستند ساختيم كه صحت متدولوژي ارائه شده توسط بنده را تاييد مي كرد . دولت مركزي تركيه و مقامات محلي و دانشگاه شهر استانبول در تهيه و فيلم برداري از اين آزمايش علمي و عملي با تيم ARTI همكاري داشتند. ما يك مدرسه و يك خانه را با 20 مانكن در داخل آن فرو ريختيم ، 10 مانكن را بصورت (Duck And Cover) (خميده و پنهان شده )و10 مانكن ديگر را به روش بقاي خودم تحت نام ((Triangle Of Life )مثلث حيات) استفاده كرديم. پس از فرو ريختن ناشي از زلزله مصنوعي ، ما به درون آوارها خزيديم و وارد ساختمانها شديم تا نتايج آزمايش را فيلمبرداري و مستند كنيم در اين فيلم كه فنون زنده ماندن خود را تحت نظارت مستقيم و شرايط علمي مرتبط با ريزش آوار تمرين نموديم به روشني نشان مي دادآنهائي را كه از روش (Duck And Cover) ( خميده و پنهان شده ) استفاده كردند، شانس زنده ماندن آنها صفر درصد و براي آنهائي كه از روش ما )مثلث حيات) استفاده كردند، 100 درصد بود.اين فيلم در تركيه و كشورهاي اروپائي توسط ميليونها تماشاچي ديده شد و در ايالات متحده و كانادا و آمريكاي لاتين هم از طريق تلويزيون به نمايش گذاشته شد.
اولين ساختماني كه بداخل آن خزيدم ، مدرسه اي در شهر مكزيكوسيتي و درجريان زلزله سال 1985 بود همه بچه ها در زير ميزهايشان بودند و همگي تا ضخامت استخوانهايشان در هم كوبيده شده بودند . آنها مي توانستند زنده بمانند اگر در كنار ميزهايشان و در راهروي بين ميزها دراز مي كشيدند. كاري كه انجام داده بودند غير معقول و غير ضروري بود و در تعجب بودم كه چرا آنها در راهروها نبودند. من آن موقع نمي دانستم كه به آنها گفته شده بود كه خود را زير چيزي پنهان سازند.
بسادگي مي توان دريافت ، هنگاميكه ساختمانها تخريب مي شوند وزن سقف كه بر روي اشياء و مبلمان فرود مي آيد ، آنها را درهم مي كوبد و فضاي خالي اي را در كنار آنها ايجاد مي نمايد اين فضا همان چيزي است كه من به آن مثلث حيات((Triangle Of Life مي گويم هر اندازه اشياء بزرگتر و محكم تر باشند كمتر فشرده مي شوند و هر اندازه كمتر فشرده شوندفضاي خالي كه احتمال زنده ماندن افرادي را كه به آن پناه مي برند بيشتر مي شود يك بار ديگر مي توانيد ساختمان فرو ريخته را در تلويزيون نگاه كنيد مثلث هايي را كه شكل گرفته اند را شمارش كنيدآنها در اكثر نقاط وجود دارند و از معمول ترين اشكالي هستندكه در داخل آوارها به راحتي مي توانيد مشاهده نماييد.
من كاركنان سازمان آتش نشاني شهر ((Trujillo تروجيلو(با جمعيتي 750،000 نفري) را براي چگونه زنده ماندن و محافظت و نجات خانواده هايشان در هنگام وقوع زلزله آموزش دادم. رئيس آتش نشاني شهر((Trujillo تروجيلو كه خود استاد دانشگاه اين شهر هم مي باشد همواره مرا همراهي مي كرد و خود گواه حوادث اتفاق افتاده بود.مطلب ذيل گفته او مي باشد
“نام من روبرتو روزالس است هنگاميكه 11 ساله بودم در اثر بروز زلزله سال 1972كه بيش از 70،000 نفرتلفات داشته است ، در داخل ساختمان فروريخته بدام افتادم وآنچه باعث نجاتم گرديد مثلث حياتي بود كه در كنار موتورسيكلت برادرم بوجود آمده بود. كليه دوستانم كه در زير ميز يا تخت رفته بودند در زير آنها له شده و جانشان را از دست داده بودند. من مثال زنده اي از ((Triangle Of Life ( مثلث حيات ) هستم و دوستانم مثالي از (Duck And Cover) ( خميده و پنهان شده ) كه همگي جانشان را از دست دادند.”
نكات و توصيه هاب مهم آقاي doug copp

1- در هنگام بروز زلزله و فرو ريختن ساختمان هر كسي كه از روش (Duck And Cover) ( خميده و پنهان شده ) استفاده كند بدون استثناء و همواره محكوم به مرگ است . افرادي كه زير اشيائي نظير ميزها و اتومبيلها مي روند در همانجا له مي شوند.
2- سگها و گربه ها و بچه ها همگي آنها اغلب بصورت طبيعي در وضعيت جنيني كه در رحم قرار دارند ، خم مي شوند و شما هم بايد همين طور عمل كنيد. اين غريزه طبيعي ايمني و اصل بقاء است . شما مي توانيد با همين شيوه در فضاي خالي كوچكتري زنده بمانيد. پس در زمان بروز زلزله سريع خود را كنار اشياء بزرگ ، مانند كاناپه بزرگ و يا اجسام محكمي كه در مقابل ضربه كمتر فشرده مي شوند و فضاي خالي در مجاور خود باقي مي گذارند ، قرار دهيد.
3- ساختمان هاي چوبي از ايمن ترين نوع ساختمانها محسوب مي شوند كه مي توانيد در هنگام وقوع زلزله در داخل آنها باشيد ، دليل آن ساده است چونكه چوب قابل انعطاف بوده و با نيروي زلزله به راحتي حركت مي كند . اگر ساختمان چوبي فرو ريزد فضاهاي خالي بزرگي ايجاد مي شود . همچنين ساختمانهاي چوبي داراي وزن متمركز شده و خرد كنندگي كمتري هستند. ساختمانهاي آجري مي توانند در حد قطعات آجر متلاشي شوند و آجرها منجر به بروز صدمات زيادي مي شوند البته اجساد له شده ناشي از فرو ريختن آنها از صدمات حاصل از فرو ريختن قطعات بتني بزرگ كمتر مي باشد.
4- اگر زلزله درهنگام شب و زماني كه شما در رختخواب خود هستيد اتفاق بيفتد كافي است از روي تخت به پايين بغلتيد ، يك فضاي ايمن و مناسب در اطراف تخت وجود دارد . هتلها مي توانند نرخ زنده ماندن ساكنان خود را در هنگام وقوع زلزله ، با نصب تابلوي راهنما در پشت درب اتاقها و اطلاع رساني به ساكنان مبني بر اينكه “ در هنگام وقوع زلزله روي زمين كنار تختخواب دراز بكشيد” افزايش دهند.
5- اگر شما هنگام وقوع زلزله در حال تماشاي تلويزيون هستيد و فرار از در يا پنجره برايتان بسادگي امكانپذير نيست ، در وضعيت جنيني در كنار كاناپه يا صندلي بزرگ خم شويد.
6- هر كسي كه در زمان وقوع زلزله در زير درب قرار گيرد محكوم به مرگ است . چونكه اگر در هنگامي كه زير درب قرار دارد ، چهار چوب اطراف درب به سمت جلو وعقب بيافتد ، زير مصالح ساختماني بالاي چهار چوب درب له خواهد شد و اگر ستونها به طرفين بيفتند در اين حالت توسط آنها به دو نيم خواهد شد لذا در هر دو صورت جان خود را از دست خواهد داد .
7- هرگز در هنگام وقوع زلزله بر روي پله ها نرويد چونكه پله ها داراي گشتاور فركانسي متفاوتي هستند و لذا مجزا از تنه اصلي ساختمان نوسان مي كنند. به عبارتي پله ها و بقيه ساختمان با همديگر برخورد مي كنند تا اينكه شكست سازه اي در پله رخ دهد و كساني كه روي پله هستند قبل از اينكه پله خراب شود توسط گامهاي پله گرفتار شده و بصورت وحشتناكي قطع عضو خواهند شد . در هنگام زلزله حتي اگر ساختمان فرونريزد باز هم از پله ها دور بمانيد چونكه پله ها از مناطقي هستند كه احتمال تخريب بيشتري دارند حتي اگر پله ها توسط زلزله فرو نريزد ممكن است در اثر وزن ازدحام زياد افرادي كه فرياد كشان از روي آن در حال فرار هستند فرو بريزد. پله ها بايد پس از وقوع زلزله هر چند كه ساختمان آسيب نديده باشد از نظر ايمني مورد آزمايش قرار گيرند .
8- به ديوارهاي محيطي ساختمان نزديك شويد و يا در صورت امكان به بيرون از آنها برويد. هرچه داخل تر و دور تر از ديوارهاي محيطي ساختمان باشيد احتمال اينكه راه گريز شما مسدود شود بيشتر خواهد بود.
9- كساني كه در هنگام وقوع زلزله در خيابانها داخل خودروي خويش مي مانند وقتي كه خيابان طبقه فوقاني روي آنها خراب مي شود( در اتوبانهاي دو طبقه ) ، جان خود را از دست مي دهند. اين دقيقآ همان چيزي است كه در آزادراه نيميتز (Nimitz Freeway) رخ داد و قربانيان زلزله سانفرانسيسكو همگي در داخل خودروي خود به هنگام زلزله باقي ماندند و همگي كشته شدند . آنها مي توانستند زنده بمانند اگر از خودرو خارج شده و در كنارآن نشسته و يا دراز كشيده بودند.كليه خودرو هاي له شده بجز خودروهائي كه ستونهاي پل مستقيمآ روي آنها سقوط كرده بود، داراي فضاي خالي اي به ارتفاع 90 سانتي متر در اطراف خود بودند.
10 - از خزيدن در داخل خرابه هاي دفاتر روزنامه ها و يا اداراتي كه كاغذهاي انباشته زيادي در آنها وجود داشته است ، دريافتم كه كاغذ داراي خاصيت ارتجاعي بوده و چندان فشرده نمي شوند لذا فضاهاي خالي زيادي در اطراف بسته هاي كاغذ بوجود مي آيد كه مي تواند در زمان زلزله مورد استفاده قرار گيرد .
منبع: دنیای شگرف زمین شناسی

[Borna66]

پيش بيني زلزله به وسيله ابرهای زلزله
طبق اطلاعات ثبت شده نخستين نمونه‌ي مشاهده شده از اين نوع ابرها به 381 سال قبل در منطقه‌ي chronide واقع در استان Lon-De چین باز مي‌گردد: "هوا گرم و آفتابي بود ... آسمان آبي و شفاف بود ... ناگهان لكه‌هاي سياه ابر كه همانند مار بسيار بلند بود تمام عرض آسمان را گرفت و زلزله‌اي به بزرگي 7 ريشتر, در 25 اكتبر 1622 درمنطقه به وقوع پيوست." روش مورد بحث، چندی پیش در ژاپن و چين مورد استفاده قرار گرفت... بدين ترتيب در صبح 6 مارس1987 ، زلزله‌اي پيش بيني گرديد كه فرداي آن روز به مورخ 7 مارس 1978 به قدرت 8.7 ريشتر به وقوع پيوست.
پس از کسب اين موفقیت، پيش بيني زلزله به وسیله این ابرها، مدتي در این دو کشور مورد استفاده قرار گرفت، اما از سال 1985 استفاده از آن منسوخ گرديد.
تئوري (شكل گيري ابرهاي مذكور):
وقتي يك صخره‌ي عظيم، تحت اثر نيروهاي خارجي قرار گيرد، قطعات ضعيف آن شكسته شده و قطعات قوی آن ترک میخورند لذا منجر به ايجاد علائمي مي‌گردد كه به پيش بيني زلزله كمك مي‌كند. همچنين افزايش فشار آب حفره‌اي، باعث بالا آمدن سطح آب مي‌گردد و آب به ترك‌ها وارد مي‌شود. فشار و دماي بالا، به تبخير آب و نهايتا نشت آن با فشار از ميان شكاف گسل‌ها منجر شده و برخورد بخار به هواي سرد به تشكيل ابر مي‌انجامد.
عكس زير، مربوط به زلزله‌هاي تانگشان مي‌باشد كه در سال 1976 به قدرت 8.7 ريشتر به وقوع پيوست. در عکس سوراخ¬شدن سقف يك ساختمان بر اثر فوران بخار آب از زير آن قابل مشاهده است. چون اين زلزله حائز شواهد منجر به پیش¬بینی زيادي نبود، شهر تخليه نشد و زلزله جان 750 هزار نفر را گرفت.
earthquake-prediction-1.jpg
آقاي zhonghao shou حدود 16 سال از زندگي خود رادر جهت مطالعه برروي ابرهاي زلزله صرف نموده است. وي در پيش بيني تعداد زيادي از زلزله‌هاي بزرگ توفيق يافته ...
ازجمله زلزله‌ي بم, كه مطالعات و پيش بيني وي دراين باب, مورد تائيد اكثر منابع ايراني قرارگرفته است.
اولين پيش بيني آقاي zhou به 20 ژوئن 1990 بازمي‌گردد, كه 18 ساعت پس از پيش بيني وي, زلزله‌اي به قدرت 7/7 ريشتر در رودبار و منجيل حدود 35000 كشته و تعداد زيادي زخمي بر جاي گذاشت
Shou در سال 1993 به كاليفرنيا رفت و زلزله‌اي ژانويه 1996 كاليفرنيا راشخصا به طوركامل احساس نمود. اين امر او را بر آن داشت كه به مطالعات خود در مورد زلزله ادامه دهد.
Shou ادعا مي‌كند كه نظريه‌اش تا 300 سال ديگر به اثبات خواهد رسيد و انسان به پيش بيني قاطع و كامل زلزله قادر خواهد گرديد.
در روش پيش بينی او 5 مشخصه درمورد ابرهاي زلزله بيان شده است:
1- شكل گيري ابرهاي زلزله معمولابه طور بسيار ناگهاني حتي گاهي اوقات درچند ثانيه صورت مي‌پذيرد در حالي كه ابرهاي طبيعي كه درچارچوب هواشناسي مي‌گنجند اين گونه نيستند.
2- ابرهاي زلزله كار, بدليل فشار زيادي كه درحين خروج از زمين دارند, داراي يك شكل خاص مي‌باشند.
مثلا بعضابه فرم چند خط موازي در يك امتداد بروز مي‌كنند.
درصورتي كه ابرهاي طبيعي, داراي شكل و فرم توده‌اي و حجيم هستند.
earthquake-prediction-2.jpg
3- گاهي اوقات اين ابرها برخلاف جهت باد حركت مي‌كنند.
مثلا در جولاي 1999يك رشته ابر به طول km800 برفراز هند و سريلانكا ديده مي‌شود كه نشان دهنده‌ي زلزله‌اي به قدرت بيش از 7 ريشتر بود.
Shou پيش بيني كرد كه مركز زلزله بين ايران تا ايتاليا مي‌باشد چون شرايط جوي نامناسب از پيش بيني مركز دقيق زلزله جلوگيري می‌كند. بالاخره در 17 آگوست 1999 زلزله‌اي به قدرت 7.8 ريشتر در تركيه به وقوع مي‌پيوندد.
earthquake-prediction-3.jpg
4- اگر هواي اطراف مركز زلزله سرد باشد اكثرا ابرها به صورت چند رشته موازي بوجود مي‌آيند. چون به محض خروج از زمين با هواي سرد برخورد مي‌كنند و ابر تشكيل مي‌دهند. اين ابرها توسط ماهواره‌ي IndoEx در تاريخ 20 دسامبر 2003 از ايران گرفته شده است و زلزله ی بم در 25 دسامبر به وقوع مي‌پيوندد.
earthquake-prediction-4.jpg
5- اگر يك توده‌ي ابر طبيعي در بالاي مركز زلزله قرار داشته باشد در ابتدا بخارهاي آب به علت گرمايي كه دارند باعث بوجود آمدن يك حفره بزرگ در داخل ابر طبيعي مي‌شوند. مثلا عكس زير از زلزله‌ي 6.1 ریشتریافغانستان گرفته شده است.
در اين موارد, علوم آب و هوايي نمي‌توانند علت بوجود آمدن اين تغييرات را توضيح دهند و اين نشان دهنده ي غيرطبيعي بودن ابرها مي‌باشد.
همچنين آقاي shou با استفاده از روشهاي زير مكان و زمان زلزله را مشخص مي‌كند:
1- مركز زلزله جايي است كه ابرها از آنجا بوجود مي‌آيند.
2- قدرت زلزله بستگي به سرعت ومقدار بوجود آمدن ابرها دارد.
3- زمان بوجود آمدن زلزله پس ازمشاهده‌ي ابر حداكثر 107 روز است. البته درحدود 500 مورد پيش بيني اين زمان كمتر از 30 روز بوده است.
بيش از 70% از پيش بيني‌هايي كه آقاي shou در طول سالهاي 1996 تا 2001 به مركز زمين شناسي آمريكا ارسال نموده كاملا درست بوده است.

محمدرضا جوانمردی دانشجوی کارشناسی عمران دانشگاه شهید باهنر کرمان

[Borna66]

آيا زلزله ها قابل پيش بيني اند ؟
هنگام ملاحظه مصائب بسيار، آسيب ها و تلفاتي كه زلزله ها باعث شده اند، بسيار طبيعي است كه از خود بپرسيم آيا مي توان از اين وقايع اجتناب كرد و طبيعتاً اگر بتوانيم پيش از وقوع چنين فجايعي در مورد آنها هشدار بدهيم، زندگي هاي بسياري نجات خواهند يافت… اما آيا مي توان زمين لرزه ها را پيش بيني كرد؟

از لحاظ نظري كاملاً واضح است كه اگر پارامترهاي دخيل در تنش هاي پوسته زمين را بدانيم بايد بتوانيم زلزله ها را پيش بيني كنيم. عقيده عمومي در دهه 1960 و 1970 اين بود كه با بررسي دقيق سابقه حركات گسل ها، الگوهايي قابل پيش بيني به دست خواهند آمد. علاوه بر اين تصور مي شد كه الگوهاي غيرعادي كوتاه مدت رفتار حركات گسل ها پيش از زمين لرزه قابل پيش بيني هستند و لذا مي توان ساعت ها و روزها پيش از وقوع زمين لرزه به مردم اطلاع داد تا نواحي خطرناك را تخليه كنند. اما امروز كاملاً روشن شده است كه پيش بيني وقوع زمين لرزه بسيار پيچيده تر از آني است كه در ابتدا تصور مي شد. امروزه مي دانيم كه زلزله ها چه از لحاظ زماني و چه از لحاظ مكاني گه گاهي و پراكنده هستند.


به جاي تلاش كردن براي پيش بيني اينكه چه هنگامي شهرهاي ما ويران خواهند شد، بايد بر اطمينان يافتن از سالم ماندن آنها هنگام بروز زلزله متمركز شد.


يكي از موانع عمده در پيش بيني دقيق زلزله اين است كه گسل ها جدا از هم عمل نمي كنند. هنگامي كه در يك گسل شكست رخ مي دهد، تنش حاصل مي تواند به گسل ديگري منتقل شود و اين امر ادامه مي يابد. تغيير كشش درون پوسته زمين الگوهايي با تغيير تدريجي دارد كه دانشمندان اطلاع دقيقي از آن ندارند.

با اين حال تلاش ها براي پيش بيني زلزله ها همچنان از راه هاي مختلف ادامه پيدا كرده است. اين تلاش ها در 20 سال گذشته عمدتاً در سه حوزه زير متمركز بوده است.


1- فرضيه پيش بيني درازمدت


در اين حوزه دانشمندان از روش ها و رويكردهايي استفاده مي كنند تا زمان تقريبي وقوع زمين لرزه ها را در آينده درازمدت تخمين بزنند. هيچ كدام از اين روش ها نمي توانند لحظه دقيق زماني يا شدت دقيق زلزله را معين كنند، اما مي توانند تقريبي از آنها به دست دهند. بنابراين اطلاعات مفيدي در اختيار خواهد بود كه احتياطات لازم در مواردي مانند مقاوم سازي ساختار بناها انجام شود. براي مثال اگر به مهندسان گفته شود كه ساختمان يا پلي را كه طراحي مي كنند بايد بتواند ضربه اي حداكثر 5/0 گرم در 50 سال آينده تحمل كند، آنها ساختمان را طوري طراحي مي كنند كه اين خصوصيت را دارا باشد. در پيش بيني درازمدت زلزله چند مسئله مورد بررسي قرار مي گيرد.

الف- فاصله بازگشت


اين فاصله به ما مي گويد زلزله ها با چه تناوبي در يك گسل معين رخ مي دهند، و حداكثر حركات زمين كه احتمال دارد در يك ناحيه معين و در يك دوره معين زماني ايجاد كنند چقدر است. اين فاصله با كسب كردن اطلاعات از چند منبع متفاوت به دست مي آيد: سوابق تاريخي زلزله ها، شواهد زمين شناختي (اثراتي كه زلزله ها به جاي مي گذارند) و شواهد زمين سنجي (ميزان كششي كه در صخره ها به وجود مي آيد). براساس اين فرضيه كه زلزله هاي بزرگ در فواصل دوره هاي مشابه زماني رخ مي دهند، داده هاي حاصل از منابع بالا مي توانند احتمال زلزله هاي آينده را پيش بيني كنند. با اين حال دقت اين پيش بيني درازمدت براساس فواصل بازگشت كاملاً محدود است زيرا وقايع درون يك گسل ممكن است به خاطر به وجود آمدن نيروهاي جديد از دوره اي به دوره اي ديگر تفاوت كند.

ب _ پيگيري تغيير شكل هاي زمين


يك راه ديگر پيش بيني زلزله ها اندازه گيري ميزان جابه جايي زمين در طول يك گسل است. براساس همين روش «هري اف رايد»، يك زلزله شناس كاليفرنيايي توانست پيش بيني كند كه شوك بعدي در گسل سنت آندرئاس در كاليفرنيا حدود يكصد سال پس از زلزله بزرگ حاصل از اين گسل در سال 19 06 به وجود مي آيد. اندازه گيري هايي كه پيش از اين زلزله انجام شده بود نشان داده بود كه زمين به طور متوسط 65/0 متر در هر ده سال تحت كشش و جابه جايي قرار مي گيرد. رايد خاطرنشان كرد از آنجا كه حداكثر جابه جايي در طول اين گسل در زلزله 1 9 6، 5/6 متر بوده است بنابراين احتمالاً نتيجه يك قرن تجمع كشش در زمين است، زلزله اي با شدت مشابه زلزله 1906 در اين گسل حدوداً 100 سال بعد رخ مي دهد.


امروزه ماهواره ها مي توانند با فراهم آوري اطلاعات موقعيت دقيق (GPS) به زلزله شناسان امكان دهند ميزان دقيق تغيير شكل پوسته زمين و محل دقيق آن را تعيين كنند. اندازه گيري هاي مكرر مي تواند نشان دهد كه آيا گسل در حال لغزش هست يا نه. بنابراين سرعت جابه جايي و ميزان كشش در هر ناحيه گسل را مي توان شناسايي كرد و پيش بيني هاي حتي بهتري را انجام داد.


ج _ فرضيه شكاف لرزه اي


فرض اصلي در اين مورد اين است كه زلزله هاي بزرگ گرايش دارند كه هر بار در مكان مشابهي رخ دهند، اگر نمودار همه زلزله هاي بزرگ روي حد مرزهاي صفحات زمين را داشته باشيد، متوجه مي شويد كه آنها قطعات جداگانه مجاوري از يك حد مرز پر مي كنند. شكاف لرزه اي (Seisemic gap) قطعه اي است كه در آن براي مدتي طولاني زلزله اي رخ نداده است اما سابقه تاريخي يك زمين لرزه در آن ناحيه در گذشته وجود دارد.

2 _ يافتن گسل هاي جديد


يافتن گسل هاي جديد علاوه بر گسل هاي از قبل فعال، مي تواند بر دانشمندان در پيش بيني بروز بالقوه زلزله ها در مكان هاي غيرمنتظر كمك كند. شواهد متعددي در يك منطقه مي تواند به وجود گسل هايي دلالت كند كه براي مدت هاي بسياري در زمان هاي اخير حركت نكرده اند از جمله:

اين گسل ها در چشم انداز منطقه برجستگي هاي مستقيم طولاني اي تشكيل مي دهند كه مي توانند توپوگرافي محلي و زهكشي طبيعي را تغيير دهند. بنابراين آنها زمين هايي اعوجاج يافته و درياچه و حوضچه هايي تشكيل شده از انحناي زمين به سمت پايين به جاي مي گذارند. آنها مي توانند محل ظهور چشمه ها باشند و به خاطر زهكشي طبيعي اغلب در طول مسيرشان از پوشش گياهي انبوهي پوشيده شده اند.


گسل ها را مي توان به وسيله بررسي هاي انعكاس امواج شناسايي كرد، كه از طريق ثبت امواج انعكاس يافته كه يك شوك انفجاري از حد مرزهاي لايه هاي پوسته زمين انجام مي شود.


صخره هاي موجود در طول خطوط گسل گاه به گاه به علت زلزله ها متلاشي مي شوند. همه يخچال ها و نهرها در طول شكاف هاي حاصل به راه مي افتند و ممكن است دره هاي بزرگي در طول يك گسل پوسته زمين به وجود آيد.


3- علائم زلزله قريب الوقوع

انواع بسيار متفاوتي از فعاليت هاي كوتاه مدت، كه طول آنها از چند روز تا چندسال تغيير مي كند، قبل از زلزله هاي بزرگ ذكر شده اند. زلزله شناسان به دنبال الگوهاي منظم در چنين پيش درآمدهاي كوتاه مدتي هستند.

از يك طرف امواج ضربه اي پيشيني (foreshocks)، مجموعه اي از لرزه هاي خفيف يا دوره هاي بدون لرزه پيش از زلزله هاي بزرگ گزارش شده اند، گرچه آنها لزوماً هميشه رخ نمي دهند. رفتارهاي غيرعادي حيوانات نيز كه به عنوان پيش بيني كننده زلزله ذكر شده است هميشگي نيست.



از طرف ديگر تنش فوق العاده صخره ها كه درشرف جابه جايي هستند باعث گرم شدن، تغيير شكل و انبساط آنها پيش از زلزله مي شود و بنابراين شماري از تغييرات در پوسته زمين پيش از زلزله رخ مي دهد و دانشمندان از وسائل گوناگوني براي اندازه گيري و ثبت اين تغييرات استفاده مي كنند؛ هر چند كه هيچ كدام از اين موارد نيز پيش بيني كننده قطعي و دقيق زلزله نيستند. از جمله اين تغييرات اينها هستند.

گاهي زمين ممكن است در حد چند ميلي متر يا سانتي متر پيش از زلزله انحنا پيدا كند. انحنا سنج هايي (Tiltmeter) كه در سوراخ هاي عميق و با دقت حفر شده قرار داشته باشند، مي توانند اين پديده را كشف كنند.



تغييراتي در سرعت امواج لرزه اي در صخره هاي تحت تنش قرار گرفته نزديك به گسل يافت شده است. شكاف هاي ذره بيني در صخره تحت تنش قرار گرفته نسبت به جهتي كه تنش بر آنها وارد مي شود به هم مي پيوندند و اين امر مي تواند بر چگونگي عبور لرزه هاي خفيف از ميان آنها تاثير بگذارد.



گاز رادون ممكن است از اين شكاف هاي ريز تازه به وجود آمده در يك صخره تحت فشار ساطع شود. آبي كه به درون صخره نفوذ مي كند مواد شيميايي از جمله رادون را از صخره جذب مي كند و در نتيجه محتواي شيميايي چنين موادي در آب چاه هاي منطقه افزايش مي يابد.


جريان يافتن آب هاي زيرزميني به درون شكاف هاي صخره ها ممكن است باعث كاهش سطح سفره آب زيرزميني منطقه شود.


دربعضي از صخره هاي نزديك به نقطه جابه جايي گسل ممكن است تغيير رسانايي الكتريكي ثبت شود .

[Borna66]

آیا می‌توان زمین لرزه‌ها را پیش بینی كرد؟

متخصصان زمین‌لرزه در داخل و خارج كشور برغیر قابل پیش‌بینی بودن زمان دقیق زلزله - حداقل با دانش و امكانات كنونی بشر- تاكید دارند ولی در عین حال معتقدند كه نشانگرهایی پیش‌ از وقوع زمین‌لرزه وجود دارند كه می‌توان با مطالعه آنها به یافتن روشی قابل اطمینان برای پیش‌بینی زمین لرزه امیدوار بود. با توجه به اهمیت این موضوع و ادعاهایی كه اخیرا مبنی برپیش‌بینی قطعی زمان زلزله براساس برخی پیش‌نشانگرها مطرح شده است، مختصری درباره پیش‌نشانگرهای زمین لرزه و كارآیی آنها در پیش‌بینی زمان زلزله توضیح خواهیم داد.
زمین‌لرزه‌ها اغلب با یكسری نشانه‌ها پیش‌ از رویداد همراهند كه اصطلاحا به آنها پیش‌نشانگرهای زمین لرزه گفته می‌شود . با اینكه بخشی از این پیش‌نشانگرها ماهیتی بسیار پیچیده داشته و تنها با استفاده از تكنیكها و تجهیزات بسیار پیشرفته قابل شناسایی می‌باشند، گروه دیگری از آنها با روشهای ساده تر قابل اندازه گیری بوده و می توانند به عنوان هشداری برای آگاه كردن و نجات مردم نیز استفاده شوند. تاكنون دهها پیش‌نشانگر مختلف زمین لرزه شناسایی شده‌اند و با اینكه ارتباط بسیاری ازاین پیش‌نشانگرها با زلزله مشخص شده‌ است ولی تكنیك‌های استفاده از آنها هنوز در مرحله تحقیقاتی است و نمی‌توان با استناد به وقوع یا عدم وقوع آنها در یك منطقه با قاطعیت درباره احتمال وقوع زلزله اظهار نظر كرد.
علی‌رغم پیشرفتهای صورت گرفته پیچیدگی‌پدیده‌های زمین‌ساختی به قدری گسترده است كه بشر را در پیش‌بینی وقوع زلزله ناتوان كرده و باید گفت ماهیت پیش‌نشانگرهای زلزله به صورتی است كه همه آنها در تمامی‌ زمین لرزه‌ها وجود ندارند و لذا نمی‌توان با تمركز بریك نشانگر، وقوع یا عدم وقوع زمین‌لرزه را در یك منطقه یا محدوده زمانی مشخص پیش‌بینی كرد. با این حال با توجه به اهمیت بحث پیش‌بینی زمین‌لرزه در كاهش مخاطرات آن به ویژه در كشورهای لرزه‌خیزی نظیر ایران نباید در برابر این مسأله منفعلانه برخورد كرده و از تحقیق درباره پیش‌نشانگرها غافل شد و چه بسا با مطالعه همزمان چند پیش‌نشانگر بتوان به تكنیك قابل قبولی برای پیش‌بینی زلزله دست یافت.
تاكنون دهها پیش نشانگر مختلف برای زمین‌لرزه شناسایی شده كه مهمترین آنها پیش‌نشانگر‌های آبشناختی، لرزه‌شناختی، تغییرات مقاومت الكتریكی زمین، الگوی اتساع‌پذیری پوسته زمین، ابرهای یونی، پیش‌نشانگرهای نوری ، الكترومغناطیسی و بالاخره پیش‌نشانگرهای زیست‌شناختی می‌باشند.
یكی از پیش‌نشانگرهای آب شناختی، اندازه‌گیری گاز رادون در آبهای زیرزمینی است كه منشاء این گاز، تخریب عنصر اورانیوم موجود در لایه‌های در معرض گسلش زمین است كه به حالت بلوری در زمین محبوس شده و در اثر نفوذ آب و بازشدن منافذی در بین لایه‌ها به آبهای زیر‌زمینی وارد می‌شوند.
یكی دیگر از پیش‌نشانگرهای آبشناختی زمین‌لرزه، تغییر سطح آبهای زیر‌زمینی است كه ممكن است در اثر فشار لایه‌های زمین در آستانه زلزله ایجاد شود. البته مهمترین پیش نشانگر لرزه‌ای زلزله پیش لرزه‌هایی هستند كه گاهی اوقات پیش از زمین لرزه‌های بزرگ به وقوع می‌پیوندند و تغییر تعداد و بزرگی آنها می‌توانند نشانه‌ای برای رخداد زمین لرزه ای در آینده نزدیک باشد. این نشانگرها نیز همانند سایر پیش‌نشانگرها قطعی نبوده و در موارد بسیار زمین‌لرزه‌‌های متعددی در یك منطقه و دوره زمانی خاص روی داده اند كه پیش‌لرزه زمین لرزه بزرگتری نبوده‌اند و از طرف دیگر زلزله‌های شدید بسیاری بدون هیچ‌گونه پیش لرزه قابل توجه به وقوع پیوسته‌اند.
در تبیین پیش‌نشانگرهای زمین شناختی تغییر مقاومت الكتریكی زمین به دنبال افزایش رسانایی سنگها در اثر حركت محلولهای یونی در خلال ترك‌ها و خلل و فرج ایجاد شده در اثر فعالیت گسل‌ها و همچنین تغییر میزان استحكام پوسته زمین قابل توجه است و باید دانست تجمع انرژی در زیر‌زمین سبب افزایش حجم در سنگهای پوسته شده و هنگامی كه تنش محیط به نصف میزان مورد نیاز برای شكسته شدن سنگ برسد با دستگاه‌های خاص كه نسبت به كج شدگی حساسند قابل تشخیص می‌باشد.
مورددیگر تشكیل ابرهای یونی می‌باشد. براساس برخی نظریه‌ها این ابرها در اثر واكنش گازهای جوی با یونهایی كه همراه با گاز رادون در اثر فشار وارده به سنگهای محلی آزاد شده و به سطح زمین می‌آیند، تشكیل می‌شوند.
از طرفی پروبال زدن شدید پرندگان، خروج كرم‌های خاكی، زوزه سگها و ... به عنوان برخی از پیش‌نشانگرهای جانوری زلزله می‌باشد اما پیش‌نشانگرهای جانوری و سایر پیش‌نشانگرها قطعیت نداشته و نبود آنها دلیل عدم وقوع زلزله یا وقوعشان دلیل قطعی بر وقوع زلزله نیست ولی به هر‌حال می‌توان با ضریب‌بندی و مطالعه آنها برای دستیابی روشهای پیش‌بینی زلزله تلاش كرد.
یكی دیگر از پیش نشانگرها تغییر در میدان مغناطیسی زمین است كه تهران در آینده‌ای نزدیك به پنج ایستگاه پیش‌نشانگر از این نوع مجهز خواهد شد. به دنبال ساخت اولین ایستگاه پیش‌بینی زلزله در شمال تهران، دومین ایستگاه نیز در غربی‌ترین منطقه پایتخت در دست احداث است.
اولین ایستگاه تابستان سال گذشته در ارتفاع ۲ هزار‌متری از سطح و در فاصله ایستگاه‌های ۱ و۲ توچال در حفره‌ای به عمق ۳۰ متری داخل زمین نصب شده است . به گفته كارشناسان یكی از دلایل انتخاب مكان نصب این هشدار‌دهنده در منطقه توچال، محل تلاقی دوگسل فعال یعنی گسل شمال تهران و گسل امام‌زاده داوود است.
این دستگاه كه دومین نمونه آن به زودی در منطقه پونك تهران نصب می‌شود به لحاظ شناسایی رفتار درونی زمین یكی از عملی‌ترین شیوه برای پیش بینی زلزله بوده و قادر است تغییرات بسیار كوچك میدان مغناطیسی زمین را شناسایی و اعلام كند. كارشناسان زلزله معتقدند، چنانچه تعداد این دستگاه در مناطق مختلف تهران به عدد ۵ برسد، پایتخت ایران اولین شهر بزرگ دنیا خواهد بود كه در آن از این سیستم جهت پیش بینی زمین لرزه استفاده می‌شود . طرز كار این دستگاه به این صورت است كه شدت میدان الكترومغناطیسی زمین را لحظه به لحظه توسط یك فرستنده به اتاق گروه لرزه‌زمین ساخت سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی كشور ارسال می‌كند و كارشناسان با استفاده از منحنی‌های دریافتی از دستگاه به حركات غیرعادی زمین پی‌برده و امیدوارند بتوانند در آینده نزدیك وقوع زلزله را به شهروندان تهرانی هشدار دهند.
برای بهره برداری بهینه از این سیستم در تهران نیاز به ۵ ایستگاه ثبت تغییرات میدان الكترومغناطیسی زمین است. بنابراین پروژه فعلا مرحله آزمایشی و مطالعاتی را پشت سر می‌گذارد كه دومین ایستگاه آن در منطقه بالاتر از دانشگاه آزاد واحد تحقیقات حصارك ، در مسیر جاده امامزاده داوود‌، به زودی راه اندازی خواهد شد. در این دستگاه كه تحت عنوان دستگاه ثبت كننده الكترومغناطیسی معرفی شده، سه عدد سنسور با ابعاد دومتر در هشتاد سانتی‌متر وجود دارد كه علت ابعاد بزرگ این سنسورها بالابردن حساسیت آن نسبت به تغییرات میدان مغناطیسی زمین است. این سنسورها در سه جهت شرق به غرب و شمال به جنوب و در راستای قائم نصب می‌شود كه اغتشاشات الكترومغناطیسی را در سه جهت ثبت كرده و به طور همزمان توسط آنتن‌های نصب‌شده به سازمان زمین شناسی كشور جهت مطالعه و بررسی انتقال می‌یابد. در تهیه این دستگاه که کلیه مراحل طراحی و ساخت آن در داخل سازمان انجام شده است،ابتكارات جالب‌توجهی صورت گرفته بدین ترتیب كه دستگاه نسبت به مغناطیس‌سنج‌های موجود برتری قابل توجهی دارد و به لحاظ عمق یكصد متری كه دستگاه در آن نصب می‌شود ، و ابعاد منحصر به فرد آن ‌بالطبع اطلاعات دقیق‌تری نیز می‌توان از آن دریافت كرد.
●●سخن آخر
پژوهش برای دستیابی به راه‌حل مفید وعلمی برای پیش‌بینی و جلوگیری از كاهش اثرات مخرب زلزله قبل از وقوع آن، همچنان ادامه دارد. در كنار این اقدامات و شاید مهمتر از آن آموزش عمومی و برنامه‌های آمادگی در برابر بلایای طبیعی به ویژه زمین‌لرزه، احتیاط لازم در بهره‌وری از زمین در مناطق حفاظت شده و ایجاد سازه‌های مقاوم، در كاهش خسارتهای جانی و مالی موثر است.

عباس سلمان‌پور
مجله گسترش صنعت

[Borna66]

زمين لرزه ، ريشتر

در هنگام وقوع زلزله بارها با كلمه مقياس ريشتر مواجه ميشويم. شايد كلمه مقياس
مركالي هم به گوشتان رسيده باشد. هر چند كه كمتر مورد استفاده قرار ميگيرد. اين دو
مقياس قدرت يك زلزله را از دو جنبه مختلف بيان كنند. از مقياس ريشتر براي بيان
بزرگي يك زمين لرزه يعني مقدار انرژي آزاد شده طي يك زمين لرزه استفاده ميشود.



مقياس ريشتر



اطلاعات مورد نياز براي محاسبه بزرگي زمين لرزه را از لرزه نگار به دست ميآورند.
مقياس ريشتر لگاريتمي است يعني افزايش يك واحد در مقياس ريشتر نشان دهنده افزايش ده
واحدي در دامنه موج است. به عبارت ديگر دامنه موج در زلزله 6 ريشتري ده برابر دامنه
موج زلزله 5 ريشتري است و دامنه موج 7 ريشتر 100 برابر زلزله 5 ريشتري است. مقدار
انرژي آزاد شده در زلزله 6 ريشتري 7.21 برابر زلزله 5 ريشتري است.



بزرگترين زلزله ثبت شده



بزرگترين زلزله ثبت شده 9.5 ريشتر شدت داشت، هرچند كه مطمئناً زلزله‌هاي شديدتري در
تاريخ طولاني زمين روي داده است. عمده زلزله‌هايي كه روي ميدهد كمتر از 3 ريشتر
قدرت دارند. زمين لرزه هايي كه كمتر از 4 ريشتر شدت داشته باشند، نميتوانند
ويرانيهاي چنداني به بار آورند. زلزله هايي كه 7 ريشتر يا بيشتر قدرت داشته باشند،
زلزله هاي شديدي محسوب ميشوند. مقياس ريشتر فقط يكي از عواملي است كه تبعات يك
زلزله را بيان ميكند.



قدرت زلزله



قدرت تخريبي يك زلزله علاوه بر قدرت آن به ساختار زمين در منطقه مورد نظر و طراحي و
مكان سازه‌هاي ساخت بشر بستگي دارد. ميزان ويرانيهاي به بار آمده را معمولاً با
مقياس مركالي بيان ميكنند. دانشمندان ميتوانند درجه مقياس ريشتر را درست پس از زمين
لرزه و زماني كه امكان مقايسه اطلاعات از ايستگاه‌هاي مختلف زلزله نگاري به وجود
آمده، معين كنند.



اما درجه مركالي را نمي توان به اين سرعت مشخص كرد و لازم است كه محققان زماني كافي
براي بررسي اتفاقاتي كه حين زمين لرزه روي داده است، در اختيار داشته باشند. هنگامي
كه تصور دقيقي از ميزان خسارت هاي وارده به عمل آمد، مي توان درجه مركالي مناسب را
تخمين زد.

[Borna66]

زمین لغزش
دیدکلی

حرکت و جابجایی بخشی از مواد دامنه در امتداد یک سطح گسیختگی مشخص را «لغزش» می‌نامیم. در لغزشهای دامنه‌ای تغییر شکل از نوع «برش ساده» است. لغزش انواع مختلف داشته و در هر نوع مصالحی می‌تواند ایجاد شود. ویژگیهای توده متحرک و شکل سطح گسیختگی معمولا به عنوان عوامل طبقه بندی لغزشها بکار گرفته می‌شوند.
انواع لغزشهای دامنه‌ای

لغزش انتقالی یا ساده

در لغزش انتقالی ، توده‌ای از مواد به روی یک سطح کم و بیش مسطوی به سمت پایین دامنه می‌لغزند. شرایط زمین شناسی و در راس آن وجود ناپیوستگیهای ساختی دارای جهتیابی مناسب ، از جمله عوامل ایجاد یک لغزش انتقالی است.


http://pnu-club.com/imported/2009/04/2240.jpg

لغزش دایره‌ای یا چرخشی

لغزش دایره‌ای یا چرخشی عمدتا در دامنه‌های خاکی و خرده سنگی طبیعی و مصنوعی و به مقدار کمتر در دامنه‌هایی که از سنگ خرد شده یا ضعیف و هوازده ساخته شده‌اند، دیده می شود. در این حالت گسیختگی در راستای سطوحی منحنی و قاشقی شکل ، که حداکثر تنش برشی را تحمل می کنند، صورت می‌گیرد. برای ایجاد یک لغزش دایره‌ای معمولا نیاز به شرایط زمین شناسی ویژه و گسستگیهای ساختی نیست.
لغزش مسطوی در سنگ

این نوع لغزش انواع مختلفی دارد. از آن جمله است لغزش یک یا چند واحد سنگی در امتداد یک یا چند سطح مسطوی ، سر خوردن یک قطعه کوچک یا ورقه‌ای از سنگ به روی دامنه ، لغزش توده عظیمی از سنگ و سرانجام لغزش گوه‌ای در امتداد فصل مشترک دو صفحه متقاطع.
شرایط مناسب برای لغزش مسطوی

سنگهای لایه‌لایه رسوبی که شیبشان به سمت خارج دامنه و مقدار آن مساوی یا کمتر از شیب دامنه است.
گسل‌ها ، درزها و فولیاسیونهایی که سطوح ضعیف ممتدی را ساخته و سطح دامنه را قطع می‌کنند.
درزهای متقاطع که گسیختگیهای گوه‌ای را می‌سازند.
سنگ سخت و درزدار که سر خوردن قطعات سنگ را به همراه دارد.
پوسته پوسته شدن در توده‌های گرانیتی که سرخوردن ورقه‌هایی از سنگ را باعث می‌شود.
لغزش چرخشی در سنگ

در این نوع لغزش توده‌ای قاشقی شکل از سنگ ، بر اثر لغزش در امتداد سطحی استوانه‌ای ، گسیخته می‌شود. ایجاد ترکهایی در راس بخش ناپایدار و برآمدگیهایی در پاشنه آن نشانه‌های حرکات آغازین‌اند. پس از گسیختگی نیز معمولا پرتگاهی در بالای دامنه و به هم ریختگیهایی در پایین آن متساعد می‌شود. افزایش شیب دامنه ، هوازدگی و نیروهای آب نشستی از دلایل اصلی این نوع لغزشند.

لغزش چرخشی در سنگهای سخت یکپارچه دیده نمی‌شود. در مقابل درستیهای دریایی و دیگر سنگهای نرم ، همچنین در سنگهای رسوبی لایه‌لایه به شدت درزدار و دارای لایه‌های ضعیف ، فراوان ایجاد می شود. شیب طبیعی شیلهای دریایی متورم شونده و به شدت ترکدار ، کم و پایدارسازی آنها معمولا مشکل است. این نوع گسیختگیها معمولا پیشرونده و وسیع اند.


http://pnu-club.com/imported/2009/04/2241.jpg


لغزش چرخشی در خاک : رایجترین نوع لغزش در خاک ، حرکت چرخشی یک یا چند قطعه از آن در امتداد سطوح استوانه‌ای است.

علل اصلی لغزش چرخشی در خاک

نیروهای آب نشستی
افزایش شیب دامنه
ساختهای قبلی باقیمانده در خاک برجا

لغزشهای چرخشی از ویژگیهای رسوبات نسبتا صخیم خاک چسبنده و بدون سطوح ضعیف است. عمق سطح گسیختگی وابسته به شرایط زمین شناسی است. لغزشهای عمیق در زمینهای رسی و لغزشهای کم عمق در واریزه‌ها انجام می‌شود. نشانه‌های اولیه این نوع لغزش ، ترکهای کششی در راس و برجستگیهای در قاعده دامنه است.
گسترش جانبی و گسیختگی متوالی

نوعی گسیختگی صفحه‌ای است که سنگ و خاک دیده می‌شود. در اینجا مواد در امتداد یک سطح ضعیف بطور جانبی تحت تنش قرار گرفته و متوالیا بصورت قطعاتی می‌شکنند. علل اصلی این نوع لغزش عبارت است از نیروهای آب نشستی و افزایش شیب و ارتفاع دامنه. این نوع گسیختگی را معمولا نمی‌توان با روشهای ریاضی پیش بینی کرد. زیرا از قبل نمی‌توان محل تشکیل اولین ترک و در نتیجه اولین قطعه را مشخص کرد. با این حال ، چون در انواع خاصی از سنگ و خاک ایجاد می‌شود، تشخیص حالات ناپایدار بالقوه امکان پذیر است. گسترش جانبی معمولا به تدریج توسعه یافته و می‌تواند حجم زیادی داشته باشد.

این نوع گسیختگی در دره رودها رایج است و بطور مشخصی در رسهای سخت شکاف‌دار ، شیلهای رسی و لایه‌های افقی یا کم شیب ، که حاوی مناطق ضعیف ممتدی هستند، دیده می‌شود. واریزه‌هایی که به روی خاک برجا یا سنگ دارای شیب ملائم قرار گرفته‌اند، متوالیا بصورت گسترش جانبی گسیخته می‌شوند. نشانه این نوع گسیختگی در مراحل آغازین ترکهای کششی است، البته در برخی شرایط مثل بارگذاری ناشی از زمین لرزه ، ممکن است ناگهانی باشد. در خلال گسترش پیشرونده ، ترکهای کششی بار شده و پرتگاههایی ایجاد می‌شود. گسیختگی نهایی ممکن است تا سالها اتفاق نیافتد.

لغزش واریزه

این نوع لغزش به حرکت توده‌ای از خاک ، یا خاک و قطعات سنگ که بطور یکجا یا در واحدهای جداگانه در روی یک سطح مسطوی پرشیب می‌لغزند، اطلاق می‌شود. این لغزش اغلب حالت پیشرونده داشته و ممکن است به بهمن یا جریان منتهی شود. علل اصلی لغزش واریزه‌ای عبارتست از افزایش نیروی آب نشستی و شیب دامنه. این نوع لغزش در جاهایی که واریزه‌ها یا خاک برجا به روی سطح شیبدار و نسبتا کم عمق سنگی قرار گرفته باشد، ایجاد می‌شود. آغاز حرکت در این نوع لغزش هم با ترکهای کششی مشخص می‌شود.