Borna66
04-19-2009, 11:24 PM
مهاجرت (Migration) در جانوران
تعریف مهاجرت:
اشکال مختلف جابجا شدن بین دو منطقه را مهاجرت گویند . بعنوان یک اصل کلی ، پدیدۀ مهاجرت واکنشی است که موجود زنده در مقابل تغییرات شرایط محیط از خود نشان می دهد.(1) مهاجرت در بعضی ازپستانداران( مانند خفاش و گوزنهای بارانی ) ، ماهی ها و پرندگان صورت می گیرد. و این مجموعهسعی نموده است تا به بررسی این پدیده در ماهی ها و پرندگان بپردازد. پرندگان بدلیل سادگی مشاهده و عادات خاصی که در هنگام مهاجرت دارند از دیگر حیوانات مشخص تر می باشد. به همین دلیل بر روی مهاجرت آنها مطالعات بسیاری انجام گرفته است .
مهاجرت در ماهی ها :
محیط آبها که ماهی ها در آن زندگی می کنند دارای وضع ثابت نبوده ، بلکه همواره تغییرات هیدرولوژی و بیولوژی بطور متناوب و یا مداوم در آنها صورت می گیرد. از طرف دیگر در خود ماهی ها نیز بر اثر رشد ونمو سلول های تناسلی ، تغذیه و سایر علل ، تغییراتی پدیدار می گردد . نتیجه اینکه ماهی برای برقراری موقعیت مناسب با شرایط جدید ، ناچار است به هر سو حرکت کند.
بنابراین نه فقط تغییرات محیط خارج بلکه تغییرات محیط داخلی نیز ماهی را بحرکت و تلاش به جوانب وامیدارد .
اگر حرکت ماهی طولانی و برای مسافت زیاد و یا فواصل متناوب و در زمان معینی صورت گیرد ، آنرا مهاجرت می نامند.(3)
- علل مهاجرت:
مهاجرت یا برای تغذیه ، یا جهت تولید نسل و تکثیرو یا تحت تأثیرات شرایط دما ی محیط ، صورت می گیرد.(3)
عوامل خارجی از قبیل درجه حرارت آب و میزان اکسیژن آن ، طول شب و روز، با تسریع و یا تضعیف عمل مهاجرت ها ، در این امر دخالت دارند ، ولی این فاکتورها برای تبدیل یک ماهی ثابت و گوشه گیر به مهاجر کافی نیستند. بنابرا ین لازم است که خود ماهی نیز دستخوش تغییرات داخلی شود . این تغییرات می تواند ، سیستم عصبی حیوان را نسبت به محرکهائی که قبلاً در مقابل آن بی تفاوت بوده است حساس نماید.در زیر به نمونه ای از این تغیرات اشاره شده است .
تغییرات هورمونی مربوط به رسیدگی جنسی ، می تواند نقش مهمی در مهاجرت های تولید مثلی داشته باشد . نمونه ای از این
تغییرات، تحریک و فعالیت بیش از حد غدۀ تیروئید در مار ماهیهای نقره ای در فصل تولید مثل می باشد . نمونۀ دیگر ، تغییرات هورمون های هیپوفیزی در ماهی های آزاد در هنگام مهاجرت به دریا می باشد.(4)
- تقسیم بندی مهاجرت ماهی ها:(4)
مهاجرت های ماهی ها را به دو دسته اصلی تقسیم می کنند:
الف – مهاجرت های هولو بیوتیک ( Holobiotique )
این مهاجرت در ماهی هایی صورت می گیرد ، که در تمام دوران زندگی خود ، در آب شور و یا آب شیرین بسر می برند، و مهاجرت
نیز در همان محیط صورت می گیرد.و از این جهت دو نوع مهاجرت هولو بیوتیک وجود دارد ، که یکی در آب دریا و دیگری در آب شیرین صورت می گیرد.
1- مهاجرت های هولوبیوتیک در گونه های دریائی :
- مهاجرت در شاه ماهی(CLupea harengus) : به عنوان نمونه در شاه ماهی دریای شمال ، پس از تخمگذاری در سواحل نروژ در اعماق ماسه ای ، ماهی های خارج شده از تخم ، توسط جریان گلف استریم بطرف شمال هدایت می شوند. در این زمان ، ماهی از پلانکتون ها تغذیه می کند و دراین اماکن در حدود یک تا دو سال باقی می ماند. در سه سالگی ، بطرف جنوب حرکت می کند ودر این موقع رژیم غذایی خود را تغییر داده و از ماهی های کوچک و سخت پوستان ریز تغذیه می کند. در این مرحله احتیاج زیادی به مواد غذایی پیدا می کند و به حد بلوغ نمی رسد مگر اینکه بحد کافی تغذیه نماید . زمانی که به دورۀ
زاد وولد می رسد ، مهاجرتی در حدود 1700 کیلومتر را ه را طی
کرده است . طول عمر ، شاه ماهی ها تا 20 سال می رسد.
- مهاجرت در ماهی های تن ( Thons) : مهاجرت مربوط به تولید مثل آنها است.
2 - مهاجرت های هولوبیوتیک در گونه های آب شیرین :
مانند ماهی های قزل آلا ( Salmo Trutta ) ، که به هنگام تولید مثل مهاجرت می کند.
ب – مهاجرت های آمفیو بیتیک (Amphibiotique ) Salmo Trutta
در این نوع، قسمتی از مهاجرت دردریا و بخشی دیگر
در آب شیرین صورت می گیرد. این نوع مهاجرت خود به دو دسته تقسیم می شود:
1 - مهاجرت های مربوط به تولید مثل:
-تخمگذاری در دریا: ماهی برای تخمگذاری از رودخانه به دریا می رود . این نوع مهاجرت را کاتادرم (Katadrom )می نامند . مانند مارماهی
اقیانوس اطلس (Anguilla anguilla ) ،
مار ماهی اروپائی ( (Anguilla rostrata
- تخمگذاری در رودخانه : ماهی برای تخمگذاری از دریا به رودخانه می رود .
این نوع مهاجرت را آنادروم (Anadrom ) می نامند.مانند ماهی آزاد(Salmo salar )،
ماهی اوزون برون ، بعضی از ماهی های چشم سیاه (Alosa alosa )
2 – مهاجرت هایی که الزاماً ارتباطی به
تولید مثل ندارند: مانند ماهی کفال ( Mugil cephalus ) ;
این ماهی از دریا به آبهای شیرین و بالعکس مهاجرت می کند.
- چگونگی تعین مسیر درمهاجرت :
مطالعات انجام شده بر روی زندگی ماهی ها نشان داده است که توانایی ماهی در مهاجرت بسوی مقصد معین ویا تغییر مسیر مهاجرت در هنگام تغییرات شرایط خارجی ، به صورت غریزی صورت می گیرد نه بر اساس راهنمائی شعور.(3)
- نقش خط جانبی
معلوم شده است که به کمک خط جانبی ، ماهی می تواند جریان آب و حتی کمترین فشار آب را حس کند، ونیز موقعیت خود را نسبت
به جوانب تشخیص دهد .و حتی اگر ماهی بینائی خود را از دست بدهد می تواند با کمک این دو خط ، راه خود را از دریا به رودخانه
ومحل تخمگذاری بیابد.
بعضی از ماهی شناسان خط جانبی را حس ششم و یا عضو تعیین کننده طبیعت آب ( شوری و دما) می دانند. (3)
- جهت یابی به وسیله آفتاب :
مطالعات نشان داده است که ماهی ها می توانند ، موقعیت خود را زمانیکه تحت تأثیر آفتاب مصنوعی قرار می گیرند ، تغییر
دهند. آنها می توانند بطور دقیق در برابرتغییراتی که در نقطه شمال دریایی بوجود می آید واکنش نشان دهندو جهت ثابتی داشته باشند. آنها همچنین می توانند تغییرات ارتفاع آفتاب را تشخیص دهند وبنابراین قادرند عرض جغرافیایی موقعیت خود را بدانند.(8)
- نقش حس بویایی :
ماهی دارای مراکز بویایی بزرگ می باشدو معلوم شده است که دارای حس بویایی قوی است.اگر اسیدیته یا مواد معدنی موجود در آب و خصوصیات آب در حافظۀ یک ماهی آزاد اثرگذاشته باشد ، این ماهی می تواندراه خود برگشت خود را بطرف آن آب پیدا کند.این امر به صورت تجربی با خراب کردن حس بویائی ماهی اثبات شده است. ماهی هایی که حس بویایی آنها تخریب شده است، به بخشی از رودخانه برنمی گردند و گمراه می شوند .(8)
تعریف مهاجرت:
اشکال مختلف جابجا شدن بین دو منطقه را مهاجرت گویند . بعنوان یک اصل کلی ، پدیدۀ مهاجرت واکنشی است که موجود زنده در مقابل تغییرات شرایط محیط از خود نشان می دهد.(1) مهاجرت در بعضی ازپستانداران( مانند خفاش و گوزنهای بارانی ) ، ماهی ها و پرندگان صورت می گیرد. و این مجموعهسعی نموده است تا به بررسی این پدیده در ماهی ها و پرندگان بپردازد. پرندگان بدلیل سادگی مشاهده و عادات خاصی که در هنگام مهاجرت دارند از دیگر حیوانات مشخص تر می باشد. به همین دلیل بر روی مهاجرت آنها مطالعات بسیاری انجام گرفته است .
مهاجرت در ماهی ها :
محیط آبها که ماهی ها در آن زندگی می کنند دارای وضع ثابت نبوده ، بلکه همواره تغییرات هیدرولوژی و بیولوژی بطور متناوب و یا مداوم در آنها صورت می گیرد. از طرف دیگر در خود ماهی ها نیز بر اثر رشد ونمو سلول های تناسلی ، تغذیه و سایر علل ، تغییراتی پدیدار می گردد . نتیجه اینکه ماهی برای برقراری موقعیت مناسب با شرایط جدید ، ناچار است به هر سو حرکت کند.
بنابراین نه فقط تغییرات محیط خارج بلکه تغییرات محیط داخلی نیز ماهی را بحرکت و تلاش به جوانب وامیدارد .
اگر حرکت ماهی طولانی و برای مسافت زیاد و یا فواصل متناوب و در زمان معینی صورت گیرد ، آنرا مهاجرت می نامند.(3)
- علل مهاجرت:
مهاجرت یا برای تغذیه ، یا جهت تولید نسل و تکثیرو یا تحت تأثیرات شرایط دما ی محیط ، صورت می گیرد.(3)
عوامل خارجی از قبیل درجه حرارت آب و میزان اکسیژن آن ، طول شب و روز، با تسریع و یا تضعیف عمل مهاجرت ها ، در این امر دخالت دارند ، ولی این فاکتورها برای تبدیل یک ماهی ثابت و گوشه گیر به مهاجر کافی نیستند. بنابرا ین لازم است که خود ماهی نیز دستخوش تغییرات داخلی شود . این تغییرات می تواند ، سیستم عصبی حیوان را نسبت به محرکهائی که قبلاً در مقابل آن بی تفاوت بوده است حساس نماید.در زیر به نمونه ای از این تغیرات اشاره شده است .
تغییرات هورمونی مربوط به رسیدگی جنسی ، می تواند نقش مهمی در مهاجرت های تولید مثلی داشته باشد . نمونه ای از این
تغییرات، تحریک و فعالیت بیش از حد غدۀ تیروئید در مار ماهیهای نقره ای در فصل تولید مثل می باشد . نمونۀ دیگر ، تغییرات هورمون های هیپوفیزی در ماهی های آزاد در هنگام مهاجرت به دریا می باشد.(4)
- تقسیم بندی مهاجرت ماهی ها:(4)
مهاجرت های ماهی ها را به دو دسته اصلی تقسیم می کنند:
الف – مهاجرت های هولو بیوتیک ( Holobiotique )
این مهاجرت در ماهی هایی صورت می گیرد ، که در تمام دوران زندگی خود ، در آب شور و یا آب شیرین بسر می برند، و مهاجرت
نیز در همان محیط صورت می گیرد.و از این جهت دو نوع مهاجرت هولو بیوتیک وجود دارد ، که یکی در آب دریا و دیگری در آب شیرین صورت می گیرد.
1- مهاجرت های هولوبیوتیک در گونه های دریائی :
- مهاجرت در شاه ماهی(CLupea harengus) : به عنوان نمونه در شاه ماهی دریای شمال ، پس از تخمگذاری در سواحل نروژ در اعماق ماسه ای ، ماهی های خارج شده از تخم ، توسط جریان گلف استریم بطرف شمال هدایت می شوند. در این زمان ، ماهی از پلانکتون ها تغذیه می کند و دراین اماکن در حدود یک تا دو سال باقی می ماند. در سه سالگی ، بطرف جنوب حرکت می کند ودر این موقع رژیم غذایی خود را تغییر داده و از ماهی های کوچک و سخت پوستان ریز تغذیه می کند. در این مرحله احتیاج زیادی به مواد غذایی پیدا می کند و به حد بلوغ نمی رسد مگر اینکه بحد کافی تغذیه نماید . زمانی که به دورۀ
زاد وولد می رسد ، مهاجرتی در حدود 1700 کیلومتر را ه را طی
کرده است . طول عمر ، شاه ماهی ها تا 20 سال می رسد.
- مهاجرت در ماهی های تن ( Thons) : مهاجرت مربوط به تولید مثل آنها است.
2 - مهاجرت های هولوبیوتیک در گونه های آب شیرین :
مانند ماهی های قزل آلا ( Salmo Trutta ) ، که به هنگام تولید مثل مهاجرت می کند.
ب – مهاجرت های آمفیو بیتیک (Amphibiotique ) Salmo Trutta
در این نوع، قسمتی از مهاجرت دردریا و بخشی دیگر
در آب شیرین صورت می گیرد. این نوع مهاجرت خود به دو دسته تقسیم می شود:
1 - مهاجرت های مربوط به تولید مثل:
-تخمگذاری در دریا: ماهی برای تخمگذاری از رودخانه به دریا می رود . این نوع مهاجرت را کاتادرم (Katadrom )می نامند . مانند مارماهی
اقیانوس اطلس (Anguilla anguilla ) ،
مار ماهی اروپائی ( (Anguilla rostrata
- تخمگذاری در رودخانه : ماهی برای تخمگذاری از دریا به رودخانه می رود .
این نوع مهاجرت را آنادروم (Anadrom ) می نامند.مانند ماهی آزاد(Salmo salar )،
ماهی اوزون برون ، بعضی از ماهی های چشم سیاه (Alosa alosa )
2 – مهاجرت هایی که الزاماً ارتباطی به
تولید مثل ندارند: مانند ماهی کفال ( Mugil cephalus ) ;
این ماهی از دریا به آبهای شیرین و بالعکس مهاجرت می کند.
- چگونگی تعین مسیر درمهاجرت :
مطالعات انجام شده بر روی زندگی ماهی ها نشان داده است که توانایی ماهی در مهاجرت بسوی مقصد معین ویا تغییر مسیر مهاجرت در هنگام تغییرات شرایط خارجی ، به صورت غریزی صورت می گیرد نه بر اساس راهنمائی شعور.(3)
- نقش خط جانبی
معلوم شده است که به کمک خط جانبی ، ماهی می تواند جریان آب و حتی کمترین فشار آب را حس کند، ونیز موقعیت خود را نسبت
به جوانب تشخیص دهد .و حتی اگر ماهی بینائی خود را از دست بدهد می تواند با کمک این دو خط ، راه خود را از دریا به رودخانه
ومحل تخمگذاری بیابد.
بعضی از ماهی شناسان خط جانبی را حس ششم و یا عضو تعیین کننده طبیعت آب ( شوری و دما) می دانند. (3)
- جهت یابی به وسیله آفتاب :
مطالعات نشان داده است که ماهی ها می توانند ، موقعیت خود را زمانیکه تحت تأثیر آفتاب مصنوعی قرار می گیرند ، تغییر
دهند. آنها می توانند بطور دقیق در برابرتغییراتی که در نقطه شمال دریایی بوجود می آید واکنش نشان دهندو جهت ثابتی داشته باشند. آنها همچنین می توانند تغییرات ارتفاع آفتاب را تشخیص دهند وبنابراین قادرند عرض جغرافیایی موقعیت خود را بدانند.(8)
- نقش حس بویایی :
ماهی دارای مراکز بویایی بزرگ می باشدو معلوم شده است که دارای حس بویایی قوی است.اگر اسیدیته یا مواد معدنی موجود در آب و خصوصیات آب در حافظۀ یک ماهی آزاد اثرگذاشته باشد ، این ماهی می تواندراه خود برگشت خود را بطرف آن آب پیدا کند.این امر به صورت تجربی با خراب کردن حس بویائی ماهی اثبات شده است. ماهی هایی که حس بویایی آنها تخریب شده است، به بخشی از رودخانه برنمی گردند و گمراه می شوند .(8)