Borna66
04-03-2010, 12:53 PM
به طور سنتي، مورفولوژي شهري، مطالعه نظام يافته (سيستماتيک) از فرم، شکل و طرح حوزه‌هاي شهري است که در بعضي موارد به اين تعريف، رشد و کارکرد شهر نيز افزوده مي‌شود. بين سالهاي 1940-1950، جغرافيدانان انگليس بر مورفولوژي شهري که در علم جغرافيا از آن به عنوان «برخورد مورفولوژيک در جغرافياي شهري» نام مي‌برند تأکيد بسيار مي‌کردند. در سال 1955، اسمايلز- جغرافيدان انگليسي- طبقه‌بندي چشم‌اندازهاي شهري را مطرح مي‌سازد.
http://pnu-club.com/imported/2010/04/84.jpg http://pnu-club.com/imported/2010/04/11.gif به نظر وي چشم‌اندازهاي شهري از سه عامل اصلي تأثير مي‌پذيرند:
1) طرح خيابانها
2) کاربري زمين
3) سبک معماري ساختمانها.
جغرافيدانان از ميان اين سه عامل تشکيل دهنده مورفولوژي شهري، براي کاربري زمين و طرحهاي شهري اعتبار علمي بيشتري قائلند. هنگام شروع مطالعه مورفولوژي شهري در جغرافياي شهري، طبقه‌بندي نواحي داخلي شهرها و ارتباط آن با شکل رشد شهرها بسيار مورد توجه بوده است. از اين‌رو در مورفولوژي شهري، مطالعه توسعه شهري در دوره‌هاي تاريخي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.
بعد از دهه 1960، تحليل طرحهاي شهري از طرف جغرافيدانان مورد انتقاد محققان جغرافياي شهري قرار گرفت. در اين دورهم جغرافيدانان متخصص در جغرافياي شهري، بيشتر درباره طبقه‌بندي کارکردي و اساس اقتصادي سيستمهاي شهري به مطالعه و تحقيق مي‌پرداختند و انطباق مورفولوژيک را به منزله شاخص تغييرات کارکردي در مناطق و خيابانهاي تجاري به کار مي‌گرفتند. البته اگر در جغرافياي شهري بر فعاليتهاي مردم با توجه به فضاي شهري تأکيد شود، مورفولوژي شهري مي‌تواند پويايي فضاي زندگي شهري را نشان دهد.
مطالعه مورفولوژي شهري در توسعه قلمروهاي جغرافياي شهري بسيار مؤثر است و حتي تأکيد بيشتر بر مورفولوژي شهري، بويژه بعد از جنگ جهاني دوم، باعث پيدايش شاخه مستقل جغرافياي شهري در علم جغرافيا شده است.
به طوري که گفته شد اساس مهم مورفولوژي شهري را کيفيت کاربري زمين تشکيل مي‌دهد. بدين‌سان که تراکم واحدهاي مسکوني، يا پراکندگي آنها در سطح گسترده شهر، منطقه صنعتي شهر، بخش ويژه انبارها و عمده‌فروشي، هسته‌هاي فرعي شهر، مراکز خريد، خيابانها، کوچه‌ها، پارک‌ها، درياچه‌ها، ساختمانهاي دولتي، زمينهاي باير شهري، ترامواها، خطوط آهن شهري، ترمينالهاي مسافربري، فرودگاهها، پادگانها و منطقه نظامي شهر، مساجد، کليساها، گورستانها و ورزشگاهها از عوامل مهم در مورفولوژي شهري است. اين عوامل در کشورهاي مختلف دنيا يکسان عمل نمي‌کنند. از اين‌رو مورفولوژي شهرها در نواحي مختلف دنيا زاييده محيط جغرافيايي»، شرايط فرهنگي و تکنولوژي کشورهاست. در واقع مورفولوژي شهري از عوامل طبيعي و فرهنگي توأم شکل مي‌گيرد.
در مورفولوژي شهرهايي که در کنار رودها به وجود آمده است، مسير رودها بيش از ديگر عوامل، نقش تعيين کننده دارد. در کنار مسير رود، شهر شکل مي‌گيرد. شاخه‌هاي فرعي رود، محله‌ها و کويهاي شهر را درمسيرهاي معيني قرار داده، پلهاي متعدد رود، شکل ديگري از مورفولوژي شهري را نشان مي‌دهد.
به طور کلي کارکرد شهرها در مورفولوژي شهري، تأثير تعيين کننده‌اي دارد تا آنجا که هر کدام از کارکردهاي شهري، مورفولوژي و چشم‌انداز خاصي مي‌آفريند. براي مثال شهرهايي که داراي کارخانه‌ها متعدد نساجي است، معمولاً با کارخانه‌هاي ريسندگي، انبارهاي مخصوص به خود و خانه‌هاي کارگري، مورفولوژي شهري را شکل ويژه‌اي مي‌بخشد. در حالي که شهرهاي زيارتگاهي با گلدسته‌ها، مأذنه‌ها، مسجد، کليساها و مدارس مذهبي مورفولوژي خاصي به وجود مي‌آورد. مورفولوژي پايتختها و شهرهايي که کارکردهاي سياسي- اداري دارند با ساختمانهاي بزرگ اداري، پارلمان، هتلهاي بزرگ، خيابانها و بزرگراههاي وسيع شکل مي‌گيرد. مورفولوژي بنادر را بخش بارگيري و باراندازي، اسکله‌ها، خطوط آهن، انبارهاي بزرگ و گاهي کارخانه‌هاي ويژه شکل مي‌دهد. بر عکس در شهرهاي توريستي، انواع هتلها، کمپها، پلاژها، مکانهاي تفريحي و استراحتگاهي، بخش ويژه آبهاي معدني و طبيعت زيباي محيط به مورفولوژي شهري، حالتي جدا از ديگر شهرها مي‌بخشد.
جغرافياي طبيعي شهرها و نواحي شهري نيز مورفولوژي شهري را به گونه‌اي تحت تأثير اوضاع طبيعي خود قرار مي‌دهد. شهرهاي ساحلي، شهرهاي کوهستاني و کوهپايه‌اي، شهرهاي رودخانه‌اي، شهرهاي واقع در دشتها و شهرهاي واقع در کنار کوهستانها هر کدام مورفولوژي خاص خود را دارد.
http://pnu-club.com/imported/2010/04/84.jpg http://pnu-club.com/imported/2010/04/11.gif به نظر وي چشم‌اندازهاي شهري از سه عامل اصلي تأثير مي‌پذيرند:
1) طرح خيابانها
2) کاربري زمين
3) سبک معماري ساختمانها.
جغرافيدانان از ميان اين سه عامل تشکيل دهنده مورفولوژي شهري، براي کاربري زمين و طرحهاي شهري اعتبار علمي بيشتري قائلند. هنگام شروع مطالعه مورفولوژي شهري در جغرافياي شهري، طبقه‌بندي نواحي داخلي شهرها و ارتباط آن با شکل رشد شهرها بسيار مورد توجه بوده است. از اين‌رو در مورفولوژي شهري، مطالعه توسعه شهري در دوره‌هاي تاريخي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.
بعد از دهه 1960، تحليل طرحهاي شهري از طرف جغرافيدانان مورد انتقاد محققان جغرافياي شهري قرار گرفت. در اين دورهم جغرافيدانان متخصص در جغرافياي شهري، بيشتر درباره طبقه‌بندي کارکردي و اساس اقتصادي سيستمهاي شهري به مطالعه و تحقيق مي‌پرداختند و انطباق مورفولوژيک را به منزله شاخص تغييرات کارکردي در مناطق و خيابانهاي تجاري به کار مي‌گرفتند. البته اگر در جغرافياي شهري بر فعاليتهاي مردم با توجه به فضاي شهري تأکيد شود، مورفولوژي شهري مي‌تواند پويايي فضاي زندگي شهري را نشان دهد.
مطالعه مورفولوژي شهري در توسعه قلمروهاي جغرافياي شهري بسيار مؤثر است و حتي تأکيد بيشتر بر مورفولوژي شهري، بويژه بعد از جنگ جهاني دوم، باعث پيدايش شاخه مستقل جغرافياي شهري در علم جغرافيا شده است.
به طوري که گفته شد اساس مهم مورفولوژي شهري را کيفيت کاربري زمين تشکيل مي‌دهد. بدين‌سان که تراکم واحدهاي مسکوني، يا پراکندگي آنها در سطح گسترده شهر، منطقه صنعتي شهر، بخش ويژه انبارها و عمده‌فروشي، هسته‌هاي فرعي شهر، مراکز خريد، خيابانها، کوچه‌ها، پارک‌ها، درياچه‌ها، ساختمانهاي دولتي، زمينهاي باير شهري، ترامواها، خطوط آهن شهري، ترمينالهاي مسافربري، فرودگاهها، پادگانها و منطقه نظامي شهر، مساجد، کليساها، گورستانها و ورزشگاهها از عوامل مهم در مورفولوژي شهري است. اين عوامل در کشورهاي مختلف دنيا يکسان عمل نمي‌کنند. از اين‌رو مورفولوژي شهرها در نواحي مختلف دنيا زاييده محيط جغرافيايي»، شرايط فرهنگي و تکنولوژي کشورهاست. در واقع مورفولوژي شهري از عوامل طبيعي و فرهنگي توأم شکل مي‌گيرد.
در مورفولوژي شهرهايي که در کنار رودها به وجود آمده است، مسير رودها بيش از ديگر عوامل، نقش تعيين کننده دارد. در کنار مسير رود، شهر شکل مي‌گيرد. شاخه‌هاي فرعي رود، محله‌ها و کويهاي شهر را درمسيرهاي معيني قرار داده، پلهاي متعدد رود، شکل ديگري از مورفولوژي شهري را نشان مي‌دهد.
به طور کلي کارکرد شهرها در مورفولوژي شهري، تأثير تعيين کننده‌اي دارد تا آنجا که هر کدام از کارکردهاي شهري، مورفولوژي و چشم‌انداز خاصي مي‌آفريند. براي مثال شهرهايي که داراي کارخانه‌ها متعدد نساجي است، معمولاً با کارخانه‌هاي ريسندگي، انبارهاي مخصوص به خود و خانه‌هاي کارگري، مورفولوژي شهري را شکل ويژه‌اي مي‌بخشد. در حالي که شهرهاي زيارتگاهي با گلدسته‌ها، مأذنه‌ها، مسجد، کليساها و مدارس مذهبي مورفولوژي خاصي به وجود مي‌آورد. مورفولوژي پايتختها و شهرهايي که کارکردهاي سياسي- اداري دارند با ساختمانهاي بزرگ اداري، پارلمان، هتلهاي بزرگ، خيابانها و بزرگراههاي وسيع شکل مي‌گيرد. مورفولوژي بنادر را بخش بارگيري و باراندازي، اسکله‌ها، خطوط آهن، انبارهاي بزرگ و گاهي کارخانه‌هاي ويژه شکل مي‌دهد. بر عکس در شهرهاي توريستي، انواع هتلها، کمپها، پلاژها، مکانهاي تفريحي و استراحتگاهي، بخش ويژه آبهاي معدني و طبيعت زيباي محيط به مورفولوژي شهري، حالتي جدا از ديگر شهرها مي‌بخشد.
جغرافياي طبيعي شهرها و نواحي شهري نيز مورفولوژي شهري را به گونه‌اي تحت تأثير اوضاع طبيعي خود قرار مي‌دهد. شهرهاي ساحلي، شهرهاي کوهستاني و کوهپايه‌اي، شهرهاي رودخانه‌اي، شهرهاي واقع در دشتها و شهرهاي واقع در کنار کوهستانها هر کدام مورفولوژي خاص خود را دارد.