درهنگام صاعقه چه باید کرد ؟

[مژگان]

صاعقه چیست ؟ بر اثر برخورد ابرهای دارای بارهای غیر هم نام، واکنش‎های الکتریکی شدیدی به صورت نور و صدای شدید بنام صاعقه یا رعد و برق تولید می‎گردد که با نور و صدای شدید همراه است.
در اثر برخورد ذرات آب یک جبهه هوای گرم به ذرات یخ یک جبهه هوای سرد ، الکتریسته ساکن بوجود می آید که نسبت به زمین دارای بارالکتریکی منفی بوده و در صورتی که فاصله منبع جریان الکتریکی نسبتاً‌نزدیک به سطح زمین باشد ، صاعقه بروز می کند . در رعد و برقهای شدید معمولاً‌بیشترین تخلیه الکتریکی صورت می گیرد .
رعد و برق قادر است صدماتی جدی وارد آورد، می‎تواند به راحتی انسان و یا حیوان را از پای درآورد، زیرا از جریان الکتریکی بسیار بالایی برخوردار است که مدت آن کم بوده ولی قدرت آن زیاد است.
http://pnu-club.com/imported/mising.jpg (http://www.pezeshk.us/?attachment_id=16046)
براساس مطالعات و بررسی‎های به عمل آمده توسط متخصصین امر تعداد رعد و برق در هر لحظه در سراسر دنیا بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ بار می‎باشد. به عبارت دیگر حدود ۶۰۰۰ جرقه الکتریکی در هر دقیقه در دنیا زده می‎شود. شدت جریان الکتریکی در رعد و برق ممکن است بین ۱۰۰۰۰ تا ۴۰۰۰۰ آمپر باشد (درحالی که حداکثر شدت جریان قابل تحمل معمولاً ازچند صد آمپر تجاوز نمی‎کند).
تخلیه بار الکتریکی که از یک ابر به ابر دیگر و یا به زمین بوجود می ‎آید، می‎تواند قلب انسان را از کار بیاندازد، شش‎ها را پاره کند و یا سبب سوختگی‎های جدی در بدن شود. هوایی که نور برق از میان آن می‎گذرد به شدت گرم می‎شود. جریان الکتریکی شدید میزان حرارت هوا را در کانالی که برق از آن عبور می‎کند برای مدت یک میلی‌ثانیه از ۳۰۰۰۰ درجه سانتیگراد بالاتر می‎برد.
هوایی که به طور ناگهانی این میزان گرم می‎شود به سرعت منبسط شده و ضربه‎ای به هوای اطراف می‎زند و امواجی را با فشار بین ۱۰ تا ۳۰ اتمسفر بوجود می‎آورد. اغلب فلزاتی که به عنوان وسایل زینتی به کار می‎روند مانند گردنبند و دست بند نیز می‎توان هنگام رعد و برق خطرناک باشند. در موقعی که رعد و برق شدید رخ می‎دهد بهترین کار برای حفظ سلامتی این است که هر نوع وسیله فلزی که در دست دارید را فوراً رها کنید و از ریسک کردن بپرهیزید.
رعد و برق چرا به صورت خط راست نیست ؟
رعد و صاعقه در اثر تخلیه در ابرها ایجاد می‌شود . اگر این تخلیه بین دو ابر باشد آذرخش یا برق و اگر بین زمین باشد صاعقه نامیده می‌شود . ابرها هنگام حرکت دارای بارهای الکتریکی مثبت و منفی می‌شوند و به دنبال مکانی می گردند که بار الکتریکی خود را تخلیه کنند در مسیر به ساختمان های بلند و یا درختان بلند و یا جاهای نوک تیز که تجمع بار الکتریکی بیشتر است می رسند و تخلیه بار را انجام می‌دهند تا به زمین برسند .
از آنجا که ابرهای باردار در مسیر یکسان محل تخلیه بار را پیدا نمی‌کنند بنابراین تا وقتی که همه بار الکتریکی خود را از دست نداده اند کاملا به زمین نمی رسند و بالا می روند . بنابراین به صورت شاخه ای دیده می‌شوند .
از طرفی هنگامی که ابرها بالا هستند . در اثر برخورد و تابش های فرابنفش (تغییرات حوی) باردار می‌شوند و مقاومت هوا را که عایق است می شکنند و در نتیجه ها رسانا می‌شود و سپس تخلیه الکتریکی صورت می گیرد که ممکن است این تخلیه بین دو ابر یا ابر و زمین باشد .
مقاومت هوا در قسمت های مختلف متفاوت است مثلا در بعضی نقاط رطوبت هوا کمتر و در بعضی نقاط دیگر بیشتر می باشد و یا عوامل دیگر که باعث تغییر این مقاومت می‌شوند در نتیجه انتشار جریان الکتریکی به صورت مستقیم نیست و کنگره ای می‌شود .
http://pnu-club.com/imported/mising.jpg (http://www.pezeshk.us/?attachment_id=16047)
آمارها می گوید بیشترین خسارت ناشی از ناآگاهی مردم است .
براساس آمار درسال ۱۹۹۳از خسارتهای طبیعی ناشی از طوفان ، آتش سوزی ، دزدی و غیره ۳۴٪ مربوط به صاعقه و اثرات ثانویه آن بوده است.
شاید ساده ترین دلیل این حوادث عدم آگاهی از روشهای صحیح حفاظت باشد. مضافاً به اینکه همه به غلط تصور می کنند که داشتن یک صاعقه گیر نوع میله ای در خارج ساختمان [که تنها از وقوع جرقه وتخرب فیزیکی ساختمان جلوگیری می کند] می تواند ،کلیه تجهیزات برقی والکترونیکی داخل ساختمان رانیز حفاظت نماید.
در صورتیکه چنین نیست . و اما امروزه تکنولوژی به کمک آمده و تجهیزاتی طراحی وابداع شده است که بتواند حفاظت مناسب را بوجود آورد. و در مقالات بعد جهت تکمیل این مقاله به حفاظت کنندهای خط تغذیه دستگاههای الکتریکی وتجهیزات حفاظتی DEHN خواهیم پرداخت.
صاعقه یکی ازاسرار آمیزترین پدیدههای خلقت است، که در عین زیبایی بسیار مخرب ودرطول تاریخ زندگی انسان ، موجب ضرر وزیان مالی وجانی بسیاری شده است. صاعقه از تخلیه الکترواستاتیکی میان ابر وزمین بوجود می آید.
در ابرهایی از نوع کومولونیمبوس (که گاه تا ۱۸km ارتفاع وچندین کیلو متر عرض دارند)طی مراحلی،ذرات آب دارای بار مثبت شده بطوریکه بارهای منفی درلایه های زیرین وبارهای مثبت در بخشهای فوقانی ابر متمر کزمی شوند. دراین حالت بارهای مثبت سطح زمین نیز،در زیر سایه ابر مجتمع می گردند.با افزایش پتانسل الکتریکی ابرنسبت به زمین یک جریان پیشرواز الکترونها با حرکتی نردبانی شکل از ابر به سوی زمین(downward leader) سرازیر شده وکانال اولیه صاعقه راشکل می دهد.
هوای اطراف این کانال کاملاٌ یونیزه است.این پیکان که گاه طول شاخه های آن به ۵۰m می رسد،بار زیادی را در نوک پیکان با خود حمل کرده وموجب افزایش شدت میدان الکتریکی جووشکست مقاومت عایقی هوا می شود.دراین حالت سرعت حرکت کانال نزدیک شونده به زمین بیش از۳۰۰km/sمی باشد.دراین زمان با افزایش شدت میدان الکتریکی در سطح زمین،یک جریان الکتریکی بالا رونده(upward leader )نیز از زمین به سوی ابر پیش می رود. پس از اصابت این دو پیکان به یکدیگر،کانال جریان بسته شده وضربه اصلی صاعقه ((return strokeاتفاق می افتد،و بدین ترتیب جهت خنثی شدن بارهای ابر وزمین،جریان بسیار زیادی در مدت کوتاهی در این کانال برقرار می شود.صاعقه در انواع مختلف اتفاق می افتد که متداولترین آنها((%۹۰از نوع صاعقه منفی نزولی وخطرناکترین آنها نوع مثبت صعودی می باشد.
صدمات صاعقه
اصولاٌ بشر تا قبل از تجربه شخصی حدوث سانحه، کمتر به دنبال علت وقوع آنها بوده است اما خسارات زیاد ومکرر ناشی از اثرات اولیه (ضربه های مستقیم)و ثانویه (میدانهای الکترومغناطیسی)صاعقه امروز به حدی رسیده است که توجه وراهکارهای جدی را می طلبد.
شاید اولین دلیل بروز این حوادث،عدم آگاهی از روشهای صحیح حفاظت باشد،که داشتن یک صاعقه گیردر خارج ساختمان(که تنها از وقوع جرقه وتخریب فیزیکی ساختمان جلوی گیری می کند) می تواند کلیه تجهیزات برقی والکترونیکی داخل ساختمان را نیز حفاظت نماید ، در صورتی که چنین نیست.طی ده سال گذشته استانداردهای جهانی به ما این امکان را داده اند که طراحیهای مناسبی با رعایت اصول وقوانین ( ElectroMagnetic Compatibilty ( EMC انجام دهیم.
امروزه وسایل وتجهیزاتی که برای یک زندگی ساده تدارک دیده شده،پر از مدارهای الکترونیکی است. وسایل خانگی،کامپییوتر،فاکس،بیسی م،تلویزیون ،تلفن،شبکه های اطلاعاتی جهانی ،همه وهمه از مدارهای الکترونیکی ساخته شده اندکه گران بوده وتعمیراتشان نیز آسان نیست وگاهی از خط خارج شدن آنها مصادف با خسارتهای غیر قابل جبرانی می باشد.
عواملی که می توانند شدید اٌتجهیزات نامبرده بالا یا بطور کلی هر وسیله دیگری را که مدارهای الکترونیکی در آنها بکار رفته باشد به خطر انداخته یاغیر قابل استفاده کنند، عبارتند از :
· اضافه ولتاژهای ناشی از تخلیه های الکترواستاتیک(Electrostatic Discharge)
· اضافه ولتاژهای ناشی از قطع ووصل مدارات جریان(Switching Electromagnetic Pulse)
· اضافه ولتاژهای ناشی از ضربه های مستقیم صاعقه ومیدانهای الکترومغناطیسی آن(Lightning- Electromagnetic ulse)
صاعقه از سه طریق می تواند موجب بروز اضافه ولتاژ در سیستم های الکتریکی شود:
۱ -کوپلاژمقاومتی:
وقتی که صاعقه به ساختمانی ضربه می زندجریانی که به زمین تخلیه می شودپتانسیل زمین رادر سیستم های برق ودیتا،تا چند صد کیلوولت افزایش می دهد.این امر موجب می شود بخشی از جریان صاعقه ازطریق هادیهای ورودی –خروجی به ساختمانهای دیگرمنتقل شود.
۲- کوپلاژسلفی:
عبورصاعقه ازیک هادی ویا کانال تخلیه، خود ایجاد یک میدان شدید مغناطیسی می نماید. وقتی که خطوط میدان،هادیهای را که تشکیل لوپ داده اند قطع کند،در آنها ولتاژی معادل چند کیلوولت القاء می شود.
۳- کوپلاژ خازنی:
کانال صاعقه در نزدیکی نقطه تخلیه،یک میدان شدید الکتریکی ایجاد می کند।کابلها وهادیها مانند خازن وهوانیز عایق دی الکتریک آنهاست. بدینصورت علیرغم عدم برخورد صاعقه به ساختمان کابلها تحت یک ولتاژ بالا قرار میگیرد.
http://pnu-club.com/imported/mising.jpg (http://www.pezeshk.us/?attachment_id=16048)
اصول حفاظت از صاعقه
حفاظت یک ساختمان بطور کامل شامل موارد زیر است:
۱-حفاظت جلد خارجی ساختمان از ضربه های مستقیم صاعقه
۲-حفاظت داخلی و تجهیزات نصب شده داخل ساختمان در مقابل آثار ثانویه صاعقه
۱-حفاظت جلد خارجی ساختمان
منظوراز حفاظت خارجی ،حفظ بدنه واستراکچر ساختمان از آتش سوزی وانهدام در اثر اصابت صاعقه است. کلیه تجهیزات(مانند برقگیر) که جهت جذب وهدایت صاعقه از پشت بام تا سیستم زمین نصب می شوند،طبق استانداردIEC -61024 شناسایی می گردند.
۲-حفاظت تجهیزات نصب شده در داخل ساختمان
توسعه کاربرد سیستم های الکتریکی در جهان ،موجب افزایش شدید آمار صدمات وارده به این دستگاهها در اثرصاعقه و اضافه ولتاژهای ناشی از آن شده است।لازم به ذکر است که تنها بخشی از اضافه ولتاژها دراثر صاعقه بوده وبخش عمده آنها ناشی از عملیات سوئیچینگ وحوادث تغذیه می باشند.برای این بخش از حفاظت،کاهش اثر میدانهای الکترومغناطیسی ناشی از صاعقه مد نظر قرار می گیرد.
پس از بر خورد صاعقه به زمین یا ساختمان،وسایل الکترونیکی داخل ساختمانهایی که تا شعاع ۱۵km از محل برخوردودر محدوده میدان الکترومغناطیسی ایجاد شده قرار دارند،در معرض خطر خواهند بود।(شکل-۴) حفاظت موثر این تجهیزات در مقابل ولتاژهای القایی حاصله،وقتی امکان پذیر است که کلیه سیستم های حفاظت داخلی همراه با حفاظت خارجی ساختمان تواماٌ نصب شده باشند.حفاظت داخلی ازصاعقه عبارتست از تهیه وسایلی که به کمک آنها بتوان اثرات اضافه ولتاژهای القایی حاصل از جریانهای صاعقه رابرروی تجهیزات داخل ساختمان خنثی کرد.واز تئوری منطقه بندی ( (Zone Conceptجهت حفاظت داخلی ساختمان استفاده می شود. ضمناٌ برای کسب اطلاعات دقیق تربه استاندارد IEC-61643 که در این زمینه تدوین شده است مراجعه گردد.
یک سیستم صاعقه اساساً از سه قسمت اصلی تشکیل شده است که از :
۱- آنتن برقگیر Air termination
2- هادی ها Conductor
3- الکترود یا سیستم اتصال به زمین Earth termination
آنتن های برقگیر : عبارتند از جسم نوک دار با الکترود لوله ای در اندازه مشخص و یک پایه که دارای یک زمینه هدایت کنندگی می باشد. وظیفه آنتن برقگیر این است که تخلیه الکتریکی صاعقه را که احتمال دارد در ساختمان تحت حفاظت صورت گیرد ، به طرف خود منحرف نموده و به طرف زمین بارهای مربوطه را هدایت می نماید. محل نصب آنتن برقگیر در بلندترین نقطه ساختمان می باشد.
هادی ها : که سبب ارتباط الکتریکی آنتن های برقگیر به زمین و به یکدیگر و نیز به اجسام فلزی مجاور می گردد. وظیف هادی ها تخلیه بارهای صاعقه از آنتن برقگیر به زمین می باشد. هادی ها می توانند بصورت تسمه ای یا کابلی شکل باشند.
سیستم اتصال به زمین : عبارت است از یک یا چند الکترود منفرد یا مرتبط که بارهای الکتریکی را از آنتن توسط هادی های نزولی به زمین منتقل می کنند.
رابط ها عبارتند از پیوند الکتریکی مابین دو یا بیشتر قسمت های سیستم حفاظتی.
اتصالات : عبارتند از هادی هایی که به منظور فراهم نمودن اتصال الکتریکی مابین حفاظت صاعقه و قسمت های فلزی دیگر و مابین قسمت های مختلف اخیر برقرار شده است.
بست ها : که جهت محکم نمودن هادی ها به ساختمان به کار می روند. این بست ها برای اندازه های مختلف تسمه باید طراحی گردد.
۱- سیستم حفاظت بر سوله ها ( یا بام های مسطح ) : در این سیستم از روشی موسوم به سیستم حفاظت فاراده استفاده می نمایند. آنتن برقگیر بصورت لوله های کوتاهی است با نوک تیز که در چند متری یکدیگر دور تا دور پشت بام یا در خط الراس سقف سوله قرار دارند.
قطر و ضخامت آنتن برقگیر در صورت استفاده از میله باید مطابق با جدولی که ابعاد اجزاء تشکیل دهنده سیستم حفاظت صاعقه را می دهد اجرا شود.
۲- بام های با شیب تند : حداکثر فاصله بین میله های برقگیر در خط الرآس بام های با شیب تند ، ۶ تا ۸ متری باشد.
تذکر : سقف ها با شیب ملایم آنهایی هستند که عرض آنها چنانچه مساوی یا کمتر از ۴۰ فوت ( ۱۲ متر ) باشد شیب آنها کمتر از یک هشتم ، چنانچه متجاوز از ۴۰ فوت ( ۱۲ متر ) باشد ، شیب آنها کمتر از یک چهارم باشد.
۳- سقف با شیب ملایم : چنانچه عرض آنها از ۱۵ متر بیشتر باشد ، باید علاوه بر آنکه دارای آنتن های اضافی در خط الرآس و نقاط لازم دیگر باشند ، که فاصله آنها از ۱۵ متر تجاوز نکند ، دور تا دور آنها نیز آنتن هایی به فواصل ۶ تا ۸ متر باید نصب گردد.
فاصله آنتن های برقگیر از انتهای بام یا خط الرآس سوله یا تغییر مسیر هر بام باید در حدود ۲ فوت ( ۶۰ سانتی متر ) باشد.
طول آنتن ها حداکثر ۱۵۰ و حداقل ۳۰ سانتی متر می باشند.
آنتن های برقگیر باید در قسمت های اساسی و محکم و در بلندترین نقطه ساختمان نصب گردند و سطح مقطع نقطه اتکا حداقل باید با سطح مقطع یکی باشد و طوری باید محکم گردند که احتمال واژگون شدن به وسیله باد را نداشته باشند. آنتن های برقگیر با ارتفاع متجاوز از ۶۰ سانتی متر ، باید نگهداری آنها از نقطه ای باشد که ارتفاع آن کمتر از ارتفاع نصب آنتن نباشد.
هواکش ، دودکش ، مخازن آب و سایر برجستگی های دیگر پشت بام که احتمال آسیب ناشی از شوک دارند باید به آنها اتصال الکتریکی ( به وسیله هادی های فرعی ، آنها را به هادی اصلی متصل نمود ) ایجاد نمود و یا ممکن است به وسیله یک هادی خارجی به یکدیگر متصل و سپس به اسکلت ساختمان وصل شوند که تعداد این اتصالات نباید از تعداد اتصال های زمین کمتر باشد.
http://pnu-club.com/imported/mising.jpg (http://www.pezeshk.us/?attachment_id=16049)
هشدار های لازم:
اگر داخل ساختمان هستید به نکات زیر توجه کنید :
۱ – وسایل برقی مانند رادیو و تلویزیون را از برق بکشید و سیم آنتن را خارج کنید .
۲ – از درب و پنجره و بخاری دیواری ، شوفاژ و دیگر هادی های الکتریسیته دور شوید .
۳ – به منظر جلوگیری از خطر آتش سوزی ناشی از صاعقه نسبت به نصب برق گیر در ساختمانهای بلند اقدام کنید .
اگر در خارج ساختمان هستید :
•در مکانهای مرتفع قرار نگیرید .
•از درختان ، تپه ها ، دیرکها ، طناب رختشویی ، سیم برق هوایی ، لوله های فلزی و آب دور شوید .
•به اشیاء فلزی ( از قبیل دوچرخه ، نرده های آهنی ، قلاب ماهیگیری ، لوازم فلزی خانه و واگنهای راه آهن ) دست نزنید .
•اگر در فضای باز گرفتار رعد و برق شدید ، زانو و پاهای خود را نزدیک یکدیگر قرار داده و سر خود را خم کنید .
•اگر در حال شناکردن هستید یا روی قایق سوارید فوراً از آب بیرون بیائید .
اگر در بیرون از خانه هستید ، زیر درخت یا نقاط مرتفع پناه نگیرید بلکه در محلی باز به حالت خمیده باقی بمانید .
ایستادن زیردرخت یا روی تپه هنگام صاعقه بدترین کار می باشد
•داخل اتوبوس و ترن مکانهای امنی هستند ، بنابراین می توانید هنگام صاعقه به داخل ساختمان یا ایستگاه ترن زیرزمینی یا درون اتومبیل بروید .
•در صورتی که در اتومبیل هستید ،‌ در محل مطمئن توقف کنید و موتور را خاموش کنید و آنتن ماشین را پائین بکشید .
در هنگام رعد و برق سریعا بر روی زمین نشسته ،دولا شوید.هرگز به طور مستقیم روی زمین دراز نکشید.
در هنگام رعدوبرق از تجمع به دور هم خودداری نمایید.
دستگاههای الکتریکی خود را خاموش کنید.
از درختان تک و بلند، تپه ‎ها، تیرک‎ها، سیم برق هوایی، فنس ها، لوله‎ های فلزی آب، مناطق و علفزار های مرطوب و جویبار ها و مکان های پر آب و رودخانه ها دور شوید و از آنها فاصله بگیرید. ایستادن زیر درخت روی تپه هنگام صاعقه خطرناک‎ترین اقدام است.
از لبه صخره ها و بلندی قله ها فاصله بگیرید و به ارتفاعات پایین دست فرود آیید.
به غار های عمیق پناه ببرید. غار های کم عمق می تواند خطرناک باشد.
به اشیاء فلزی از قبیل کلنگ، باتوم کوهنوردی ، لوازم فنی سنگ نوردی، عینک با فریم فلزی و هر وسیله فلزی دیگر دست نزنید.
اگر در محوطه ای مسطح هستید، در محلی باز و بدون درخت ، به حالت خمیده دست را روی زانوهای خود قرار دهید و باقی بمانید و در نقاط مرتفع پناه نگیرید .
اگر لباس‎های شما خیس است سعی کنید آنها را هر چه زودتر خارج کرده و از خود دور کنید.
اگر هنگام رعد و برق، احساس کردید که موهای سر یا دست‎های شما سیخ شده و یا از سنگ‎ها و تورهای فلزی اطراف خود صدای وزوز شنیدند و یا بوی اوزون به مشام رسید، فورا آن محل را ترک کنید.
به مکانهای زیر بروید: بین درختان کوتاه در بین درختان بلند ، مکانهای خشک وبدون گیاه.
طناب های را که به همراه دارید بخصوص اگر خیس و مرطوب شده اند از خود دور کنید.
تنها در موارد اورژانس از تلفن همراه استفاده کنید.
در هنگام رعد و برق سریعا بر روی زمین نشسته ، دولا شوید. هرگز به طور مستقیم روی زمین دراز نکشید.
در هنگام رعدوبرق از تجمع به دور هم خودداری نمایید.
دستگاههای الکتریکی خود را خاموش کنید.

http://pnu-club.com/imported/mising.jpg (http://www.pezeshk.us/?attachment_id=16050)



سوختگی های الکتریکی ناشی از رعد وبرق :
عبور جریان الکتریکی و صاعقه از بدن احتمالاً باعث ایجاد جراحتهای وخیم و حتی مرگ آور می شود . جریان برق ممکن است از صاعقه ( برق زدگی ) ‌باشد .
وقتی جریان برق از نقطه ای وارد بدن می شود از محل دیگر که در آن بدن با زمین تماس دارد خارج می شود . نقاط ورود و خروج جریان برق از بدن آسیب می بیند و آسیب این نقاط به صورت حفره ای شبیه به محل ورود گلوله به چشم می خورد .
به غیر از محل ورود و خروج جریان برق ، ‌بافتهایی که در مسیر این دو نقطه قرار دارند نیز تحت تأثیر جریان برق و حرارت تولید شده تخریب می شوند به طوری که هرچه ولتاژالکتریکی که وارد بدن می شود بیشتر باشد ، سوختگی ایجاد شده عمیق تر و جراحتهای باقی مانده وخیم تر خواهند بود .
علاوه بر این ،‌ جریان الکتریکی ضمن عبور از بدن در اعصاب ( محیطی و مرکزی ) ، ماهیچه ها و قلب تغییرات شیمیایی قابل توجهی ایجاد می کند و باعث اختلال در واکنش های بدن شده و یا به طور کلی باعث توقف آنها می شود ، در بسیاری از موارد اگر چه سوختگی خارجی ( محل ورود و خروج جریان برق ) به طور فریبنده ای کوچک است اما این مقدار کوچک نباید پوششی بر آسیب های وخیم تر عمقی باشد و ما را به اشتباه بیاندازد .
صاعقه یک منبع طبیعی تولید الکتریسیته ( جریان مستقیم با سرعت و ولتاژ فوق العاده زیاد ) است که به طور عادی برای رساندن خود به زمین از نزدیکترین زائده بلندی که در آن حوالی وجود دارد استفاده می کند و اگر شخصی در تماس ، یا حتی نزدیکی به یک زائده طبیعی مانند درخت ، برج یا دکل باشد صدمه شدیدی خواهد دید .
الکتریسیته تولید شده به وسیله برق آسمان عمرش فوق العاده کوتاه است اما می تواند موجب مرگ آنی ( به علت ایست قلبی ، تنفسی ) یا حداقل سبب به آتش کشیدن لباس شخص شود ( اما صدمات بافتهای عمقی به نسبت سبکتر است ) . بنابراین در زمان رعد و برق باید به سرعت از محلهای خطرناک دور شد .
عوارض تهدید کننده جان مصدوم درصاعقه زدگی :
با ورود جریان برق و صاعقه به بدن در اثر انقباضهای الکتریکی سفت ( کزازی شکل ) عضلات تنفسی یا آسیب مراکز تنفسی در مغز ( در بصل النخاع ) ایست تنفسی عارض می شود و پس از مدتی قلب نیز از حرکت می ایستد .
البته اگر جریان برق از خود قلب نیز عبور کرده باشد با ایجاد انقباضات کرمی شکل و غیرمؤثر و اسپاسمودیک در بطن ( فیبریلاسیون بطنی ) ایست قلبی اولیه خواهیم داشت .
پس از ایست قلبی – تنفسی اگر در عرض ۴ تا ۶ دقیقه عملیات احیاء شروع نشود مرگ قطعی و حتمی خواهد بود . اما قبل از شروع عملیات احیاء ابتدا باید تماس مصدوم را با جریان برق از بین ببریم .
صدمات ناشی از برخورد مستقیم صاعقه با شخص
برخورد مستقیم صاعقه با شخص ، خطرناک ترین حالت ممکن است. خطر وقتی بیشتر می شود که صاعقه از نزدیکی “قلب” یا از “سر” وارد بدن شود.
با اصابت صاعقه به شخص ، ممکن است صدمات زیر در بدن وی ایجاد شود:
۱ – ضربه مغزی :
کمتر پیش می آید که صاعقه باعث ضربه مغزی شود . معمولا این اتفاق زمانی می افتد که صاعقه به “سر” مصدوم برخورد کند و این نوع برخورد ، به ندرت روی می دهد اما در چنین حالتی احتمال مرگ بسیار زیاد است و احتمالا مصدوم در همان ساعات اولیه خواهد مرد. البته در مواردی هم شدت عارضه کمتر بوده و به صدمات مغزی خفیف تری میانجامد ، هرچند این صدمات نیز می توانند بسیار جدی باشند و منجر به عواقبی چون فلج دائم و … شوند.
۲- ایست قلبی :
این اتفاقی است که برای بیشتر صاعقه زده ها رخ می دهد . صاعقه می تواند با عبور دادن جریان برق از قلب یا با وارد کردن ضربه و شوک قوی به آن ، باعث توقف تپش قلب شود.
۳- سوختگی :
تقریبا در تمام برخورد های مستقیم ، درصدی از سوختگی دیده می شود. سوختگی ناشی از برخورد مستقیم صاعقه می تواند بسیار شدید و عمیق باشد یا بسیار خفیف و سطحی ؛ و این از عجایب صاعقه است ؛
گاه پیش می آید که برخورد صاعقه ، شخص را به تکه ای گوشت سوخته و سیاه رنگ تبدیل می کند و او را در دم می کشد اما درصد کمی از صاعقه زده ها دچار چنین سرنوشتی می شوند . در بیشتر موارد صاعقه از قسمتی از بدن وارد و از قسمتی دیگر خارج می شود و در طول مسیر عبور خود تمام بافتها را از درون می سوزاند ، در این میان هرچه اعضای سوخته شده مهمتر باشند خطر بیشتر است.
اما مواردی هم پیش می آید که صاعقه به دلیل سرعت زیادش تنها از سطح بدن عبور می کند و جز یک سوختگی سطحی ، اثر دیگری از خود بر جای نمی گذارد !
۴- خونریزی داخلی :
عبور جریان قوی برق از بافتهای درونی بدن ، علت اصلی خونریزی داخلی ناشی از صاعقه است و می توان گفت شمار زیادی از صاعقه زده ها دچار این جراحت می شوند.
۵- شوک :
تمامی کسانی که صاعقه با آنها برخورد کرده دچار برق گرفتگی می شوند. کمترین اثر برق گرفتگی با چنین ولتاژی یک شوک شدید است که در صورت معالجه نشدن منجر به بی هوشی ، کما و حتی مرگ می شود.
۶- آسیب به دستگاه عصبی :
از دیگر عوارض برق گرفتگی با ولتاژ بالا ، صدمه دیدن دستگاه عصبی است.
اگر این آسیب در نخاع باشد می تواند منجر به فلج کامل یا فلج اندام تحتانی شود و اگر اعصاب سایر نقاط بدن لطمه ببیند عوارض مختلفی منجمله بی حسی در اندامها را به دنبال خواهد داشت.
۷- مشکلات تنفسی :
آسیب دیدن بصل النخاع که کنترل دستگاه تنفسی را بر عهده دارد ، ضایعه ای است که باعث برهم خوردن نظم تنفس و حتی خفگی می شود. همچنین صدمه دیدن “ریه” می تواند باعث عفونت یا سایر مشکلات ریوی در آینده شود.
۸- ضایعات در چشم و گوش :
حرارت و ضربه ناشی از صاعقه می تواند باعث پاره شدن پرده صماخ گوش و لطمه خوردن مویرگها و مردمک چشم شود که اثر آن کری و کوری موقت یا دائم خواهد بود .
علائم و نشانه های فرد آسیب دیده
بر اساس شدت صدمات وارده ، تابلوی بالینی متفاوت بوده و ممکن است فقط به صورت اختلال هوشیاری گذرا و لحظه ای و احساس ضعف و بی حسی موقت باشد و اینکه سوختگی شدید ، ایست قلبی – تنفسی و مرگ رخ می دهد . میزان مرگ ومیر کلی آن حدود ۳۰-۲۰ درصد بوده و در ۷۰ درصد قربانیان نجات یافته ، عوارض ماندگار موجود خواهد آمد .
•اختلال عصبی ممکن است بصورت کاهش سطح هوشیاری ، فراموشی ، تشنج ، سوزن سوزن یا گزگز شدن انتهای دست و پا ، ‌لکنت زبان ، خونریزیهای مغزی و کما باشد .
•اختلالات قلبی – عروقی بصورت نامنظم شدن ضربان قلب و افزایش فشار خون شدید می باشد .
•شایعترین علت مرگ در این افراد ایست تنفسی است . پوست از چند طریق ممکن است دچار ضایعه شود . شایعترین آن ، سوختگی حاصل از انتقال سطحی جریان الکتریکی است و همچنین سوختگی در نواحی مرطوب بدن ( زیربغل و کشاله ران ) ممکن است اتفاق بیافتد .
•بیش از ۵۰٪ قربانیان صاعقه دچار پارگی پرده گوش شده و همچنین ممکن است اختلال شنوایی در اثر جابجایی استخوانهای گوش میانی بوجود آید .
چگونه کمک درمانی کنیم ؟
•کلیه مصدومین باید در هر شرایطی به بیمارستان انتقال یابند و دست کم به مدت ۲۴ ساعت تحت نظر قرار گیرند . تنفس و نبض مصدوم ارزیابی شود و در صورت عدم وجود نبض و تنفس احیای قلبی – ریوی ( طبق دستورالعمل ) انجام گردد . در مصدومین حتماً باید به فکر خونریزی داخلی بود .
•آسیبهای ناشی از سوختگی ( طبق دستور العمل )‌را درمان نمایید و همچنین باید مراقب آسیبهای ستون فقرات و شکستگیها بوده و در صورت وجود آسیب طبق دستورالعمل مربوطه اقدام نمائید .
http://pnu-club.com/imported/mising.jpg (http://www.pezeshk.us/?attachment_id=16051)
علایم و عوارض :
علایم برق گرفتگی می تواند بسیار شدید و عمیق و شامل سوختگی مختصر تا شدید پوست و سایر بافت های بدن و احشاء، مورمور شدن بدن، نامنظمی یا ایست ضربان قلب، ایست تنفس، کاهش سطح هوشیاری، تشنج، نارسایی کلیوی، شکستگی و دررفتگی استخوان ها و مفاصل و … باشد.
نکته :
هنگام رعد و برق برای حفاظت در برابر برق گرفتگی و صاعقه زدگی به مکان های سرپوشیده پناه ببرید و از ایستادن در مکان های باز، کنار درختان یا باجه تلفن و ماندن داخل آب (دریا، استخر و …)خودداری کنید.
اقدامات و کمک های اولیه
شعله ای در لباس مصدوم را خاموش کنید، لباس های سوخته و نیمه سوخته را از بدن او خارج نمایید و چنانچه ضربان قلب مصدوم متوقف شده باشد فوراً عملیات احیاء را شروع کنید.
ناحیه سوخته بدن را با گاز استریل یا یک تکه پارچه تمیز بپوشانید و هرگونه شکستگی اندام ها را آتل بندی کنید. توجه کنید در فرد دچار برق گرفتگی احتمال آسیب مهره های گردنی و متعاقباً فلج اندام ها بسیار زیاد است؛ پس در حمل و نقل مصدوم تلاش کنید هیچ گونه حرکتی به سر و گردن وی داده نشود.
مصدومین فوق باید پس از کمک های اولیه حتماً به بیمارستان منتقل شوند چرا که برق گرفتگی می تواند عوارض تأخیری خطرناکی داشته باشد.
نکته:
جریان برق با ولتاژ بالای کابل های صنعتی می تواند تا چندین متر قوس الکتریکی داشته باشد. بنابراین به قربانیان این نوع برق گرفتگی نباید نزدیک شد مگر این که به طور رسمی اطلاع داده شود که برق قطع شده است. لازم به ذکر است عملیات نجات در فردی که دچار صاعقه زدگی شده، مشابه حالت برق گرفتگی است.
پیشگیری
هنگام رعد و برق، برای حفاظت در برابر برق گرفتگی و صاعقه زدگی به مکان های سرپوشیده پناه ببرید و از ایستادن در مکان های باز، کنار درختان یا باجه تلفن و ماندن داخل آب (دریا، استخر و …) خودداری کنید.