واریز مالیات از طریق چک در عهد هخامنشی

[مژگان]

چک از دستاوردهای بانکداری است و قدیمی‌ترین شواهدی که از چک و بانکداری در دست است، به دوره هخامنشیان می‌رسد که از این طریق مالیات را نیز پرداخت می کرده اند .

دکتر «بیان شیرینی»، تاریخ‌نگار، بانکداری در دوره پیش از اسلام، در این مورد می گوید : چک به خصوص دوره ساسانی اهمیت زیادی داشته است. مراکزی همچون بانک‌های امروزی وجود داشته‌اند و در آنها کارهای بانکی از قبیل قرضه، برات، چک و ... صورت می‌گرفته است. در این بانکها شمارش اسکناس با دستگاههای اسکناس شمار صورت میگرفت. همچنین مالیات و خراج نیز از طریق واریز سکه های طلا به حسابهای دولت هخامنشی پرداخت می شد.
چکی که از تمدن بین النهرین به دست آمده گواه این مدعا است .
در این چک فرمانروای مصر که یکی از خراجگزاران هخامنشیان بود مالیات خود را با این چک پرداخت نموده است. کلمه «بانک» هم در آن زمان مصطلح بود و لغت «چک» نیز از همان زمان متداول شده که تا امروز باقی مانده است.
از دیگر امور مهم بانکی، برات است. دکتر بیان شیرینی که تخصص وی بیشتر تاریخ دوره مغول است، توضیح می‌دهد که برات همان حواله است. در دوره مغول، از مرکز یا از مراکز ایالات «برات» می‌نوشتند و آن را به دست ماموران مالیاتی می‌دادند. مسلما این رسم نیز از دوران هخامنشیان مانده بوده است و در حمله اعراب از بین رفته است. این ماموران با در دست داشتن حواله مورد نظر موظف می‌شدند باج یا عوارض یا وجه نقدی یا جنسی از کسی یا سازمانی یا جایی بگیرند.
به این حواله برات می‌گفتند. برات همچون موارد دیگر در دوره مغول روند خطرناکی پیدا کرد. هر دولتمدار یا محصل مالیاتی می‌توانست برات بنویسد. به این ترتیب، یک نفر ممکن بود از یک دایره یا شخص به خصوص چندین برات دریافت کند و موظف شود مطالبات مختلف جنسی یا نقدی این برات‌ها را پاسخگو باشد.
این مساله مثل موارد دیگر موجب اغتشاش‌ شد تا سرانجام با اصلاحات غازان‌خان یا به عبارتی اصلاحات خواجه رشید‌الدین فضل‌الله مسائل مربوط به برات را سامان داد.
یکی از این اصلاحات که در امر اجتماع و اقتصاد تاثیر فراوانی داشت، محدود کردن استفاده از برات بود. وی استفاده از برات را قانونمند کرد و مشخص کرد که کدام سازمان‌های دولتی یا مالیاتی اجازه صدور آن را دارند.
مجازات‌های خیلی سختی را هم برای تخلف از این امر در نظر گرفتند. اگر کسی غیر از افرادی که مجوز داشتند ، برات صادر می‌کرد، به مرگ محکوم می شد.
مامور مالیاتی هم که برات غیر مجاز را نوشته بود، به قطع دست محکوم می‌شد.
این مجازات‌ها واقعا هم اتفاق افتاده است و به گفته دکتر شیرینی، تمام این موارد در «جامع ‌التواریخ» اثر بسیار مهم خواجه رشید‌الدین فضل‌الله همدانی در تاریخ مغول، ضبط است.
پس از این اصلاحات، برات به معنی واقعی کلمه به کار رفت و محصلان مالیاتی یا دیوان استیصاء یا هر جای دیگر در مواقع جنگ یا صلح برات می‌نوشتند و می‌فرستادند و کسی که برات را دریافت می‌کرد باید موارد خواسته شده را می‌فرستاد.
رواج پول کاغذی و برات و چک و شرکت‌های تجاری مشابه با شرکت های مضاربه‌ای در دوره مغول نشان می‌دهد این دوره از دوره‌های رونق بازرگانی در طول تاریخ بوده است. و همه این کشفیات بدلیل وزرای ایرانی مغولها بود نه خود مغولها.