زندگي مندلیف

[Borna66]

ايوانوويچ مندليف ، شيميدان روسي ، در هفتم فوريه سال 1834 در شهر توبولسك (Tobolsk )يعني جايي كه پدربزرگش اولين روزنامه ي سيبري را منتشر كرد ، متولد شد . مندليف چهاردهمين فرزند خانواده اي پر جمعيت و فرزند يكي از مديران مدارس محلي بود . دوران كودكي مندليف بسيار اندوهناك بود ؛پدرش نابينا شد و مرد . مادرش مديريت يك دكان شيشه بري را بر عهده گرفت ، اما نتوانست از عهده ي آن بر آيد . خود مندليف نيز پس از پايان تحصيلات در سنت پترزپورگ به آستانه ي مرگ نزديك شد ، اما در نهايت جان سالم به در برد . مندليف تعليمات اوليه خود را از يك تبعيد شده ي سياسي آموخت . او در دانشگاه سنت پترزبورگ Petersburg Saint ( لنينگراد ) استعداد بسيار در فراگرفتن علوم و رياضيات از خود نشان داد و زير نظر آ. وسكرسنكا ( A. Voskressenka ) شيميدان بزرگ روسي ، به آموختن علم شيمي مشغول شد و در سال 1855 با دريافت يك مدال طلا فارغ التحصيل شد . سپس به كار تدريس در دبيرستان روي آورد و رساله اي تحت عنوان حجم ويژه( Specific Volume )را آماده كرد و درجه فوق ليسانس خود را گرفت . بعد از آن دانشيار دانشگاه سن پترزبورگ شد و به تدريس شيمي آلي در آن دانشگاه مشغول شد و كتاب شيمي آلي را منتشر كرد ، كه در واقع اين كتاب اولين كتاب درسي شيمي آلي ، در روسيه بود . مندليف ضمن مطالعات بعدي خود در فرانسه و آلمان توانست در كنفرانس 1858 كار لسروهه ( آلمان ) كه در آن فرضيه آووگادرو به شدت مورد بحث بود ، شركت كند . در سال 1865 با گذارندن تزي تحت عنوان اتحاد آب و الكل كه همواره موضوع جالبي است ، درجه ي دكتري گرفت و در آخر همان سال به استادي كرسي شيمي صنعتي دانشگاه سن پترزبورگ انتخاب شد . در سال 1867 كرسي شيمي معدني را نيز به دست آورد . در سال هاي 1868 تا 1870 كتاب درسي در شيمي به نام اصول شيمي كه يكي از معتبرترين كتاب هاي جهان به شمار مي آيد را منتشر كرد . مندليف در 35 سالگي ازدواج كرد . در سال 1869 مندليف جدول عجيبي را تنظيم كرد . در حقيقت او احتمال مي داد كه خواص فيزيكي و شيميايي اجسام تابع جرم اتمي آن هاست . او ورقه ي كاغذي را توسط خطوط افقي و عمودي به خانه هايي تقسيم بندي و 63 عنصر ساده را به ترتيب جرم اتمي آنها در جدول مرتب كرد . به اين ترتيب كه از سبك ترين آن ها يعني هيدروژن شروع و به سنگين ترين آن ها يعني اورانيوم خاتمه داد . مندليف اين عناصر را روي شش رديف كامل غير منظم ، توزيع كرد ، مثلاً رديف اول فقط شامل هشت عنصر ، رديف پنجم شامل 32 عنصر و رديف ششم شامل 6 عنصر بود ، ولي عناصري كه خواص آن ها نزديك به هم بود را در يك ستون زير هم قرار داد ، مثلاً ليتيم ، سديم و پتاسيم در يك ستون و فلوئور ، كلر برم و يد نيز در يك ستون قرار گرفتند از 92 خانه ي موجود در جدول پيشنهادي مندليف 29 خانه خالي بود ، ولي مندليف به جدول خود شك نكرد و اظهار كرد كه خانه هاي خالي متعلق به عناصري است كه هنوز كشف نشده اند . در سال 1869 يك سال پيش از آن كه لوتارمير L . Mayer ( 1890 – 1830 ) جدول مشابهي در سالنامه ي ليبيگ كه به نام وي بود ، منتشر كند ، مندليف گزارش كوتاه خود را درباره ي جدول تناوبي عنصر ها براي اولين بار به انجمن شيمي - فيزيك لنينگراد ارائه داد . اعضاي انجمن او را مسخره كردند ، ولي فقط لوتارمير بود كه به اين تفكر مندليف احترام گذاشت . تا اين كه در سال هاي 1875 و 1879 و 1887 لكوك دوبوآبودران فرانسوي و نيلسون نروژي و وينگر آلماني به ترتيب عنصر هاي گاليم ، اسكانديم و ژرمانيم را كشف كردند و جرم اتمي اين سه عنصر طوري بود كه درست در داخل سه خانه از خانه هاي خالي جدول مندليف جاي مي گرفتند . بعد از كشف آرگون در سال 1894 و هليم و به ويژه بعد از اينكه رامزي ، با اتكاي به جدول مندليف وجود نئون و كريپتون و زنون را پيش بيني كرد ، جدول پيشنهادي مندليف بسيار معروف شد . به همين دليل آكادمي هاي تمام كشور هاي جهان به جز كشور خودش مندليف را به عضويت خود دعوت كردند . علت اختلاف دولت كشور مندليف با وي دلايل سياسي داشت . در حقيقت مندليف مردي آزادي خواه و خستگي ناپذير و علاقه مند به مسايل اجتماعي بود . مندليف از طرفداران حقوق زنان نيز بود . وقتي به او فرمان داده شد در كار هاي دولتي دخالت نكند ، به جاي اطاعت از فرمان از استادي دانشگاه استعفا داد . او به حمايت از جنبش هاي آزادي خواه دشمنان زيادي پيدا كرد و حتي با امتناع از كوتاه كردن موي خود در مقابل خواست هاي تزار ايستادگي كرد . با اين وجود ، او توانسته بود به مديريت اداره اوزان و مقادير منسوب شود ، ولي در نهايت حكومت تزاري او را سد راه افكار خويش تشخيص داد و او را به عنوان ماموريت به كشور هاي خارجي فرستاد . مندليف به پاريس رفت و در آزمايشگاه وورتس ، شيميدان فرانسوي كار كرد . مدتي با بونزن ، شيميدان و فيزيك دان آلماني همكاري داشت ، براي تحقيق درباره ي نفت به كشور آمريكا سفر كرد و از چاه هاي نفتي پنسيلوانيا بازديد به عمل آورد و هنگام بازگشت به اصلاح وضع استخراج نفت در حوزه هاي نفتي قفقاز پرداخت . مندليف همانند گيلوساك ، شيميدان فرانسوي براي تحقيق فضايي با بالون به هوا پرواز كرد تا از كسوف ( خورشيد گرفتگي ) عكس بگيرد . در سال 1906 نام مندليف در ليست نامزد هاي جايزه ي نوبل قرار گرفت ، ولي با توجه به اين كه موآسان ( Moissan ) شيميدان فرانسوي يك راي بيش از او آورد اين جايزه به مندليف نرسيد . سال هاي آخر زندگي مندليف به واسطه ي جنگ روس و ژاپن با غم و اندوه پايان يافت و در دوم فوريه سال 1907 هنگام مطالعه ي يكي از كتاب هاي ژول ورن در گذشت . از آن زمان تا كنون همه ي خانه هاي جدول مزبور پر شد و آخرين خانه اي كه باقي مانده بود ، در سال 1938 با كشف آكتينيم در پاريس پر شد و بدين ترتيب مشخص شد كه پيش بيني استاد فرزانه ي علم شيمي ( مندليف ) تا چه اندازه دقيق بود . در سال 1955 عنصر شماره 101 كشف شد و به افتخار وي مندليفيم ( Mendelvium ) نام گذاري شد .