درباره جلیل ضیاءپور -پدر نقاشی مدرن ایران

[Borna66]

http://pnu-club.com/imported/2009/09/480.jpg




جلیل ضیاءپور (۵ اردیبهشت ۱۲۹۹–۳۰ آذر ۱۳۷۸) نقاش ، استاد دانشگاه، پژوهشگر و مؤلف ایرانی است که از او به عنوان «پدر نقاشی مدرن ایران» یاد می‌شود.

او جدا از آن که نقاشی پیشرو و پرچمدار نهضت نوگرایی بوده‌است، فعالیت‌های پژوهشی گسترده‌ای را نیز در زمینه مردم‌شناسی، بررسی و شناخت زبان، فرهنگ عامه، پوشاک و نقش های زینتی مناطق گوناگون ایران داشته‌است که نتایج آنها به عنوان کتاب مرجع این رشته از علوم هم اینک در دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. ضیاءپور در طول فعالیت هنری و فرهنگی خود، به ایراد بیش از ۸۵ سخنرانی، ارائه بیش از ۷۰ مقاله فرهنگی و هنری، تالیف ۲۸ جلد کتاب در زمینه‌های پوشاک‏ ایرانیان، هنر، تاریخ و همچنین خلق نزدیک به ۴۰ اثر نقاشی و دو مجسمه پرداخته‌است.

او از پایه گذاران انجمن هنری خروس جنگی بود.

[Borna66]

زندگی

جلیل ضیاءپور، در سال ۱۲۹۹ در بندر انزلی زاده شد.
خانواده‌اش مازندرانی الاصل، ساکن ساری و یک نسل پیش از این به گیلان مهاجرت کرده بودند. از علایق دوران کودکی‌اش، مجسمه‌سازی با گل مرداب انزلی و شنیدن موسیقی بود. او تحصیلات هنری خود را از نوجوانی آغاز کرد، پس از به پایان رساندن مقدمات تحصیل، در سال ۱۳۱۷ به تهران آمد و برای آهنگ‌سازی ، به هنرستان موسیقی که در آن وقت ریاست آن با آقای «مین‌باشیان» بود وارد شد و از عهده آزمایش های ورودی برآمد. ولی در همان زمان، استادان خارجی هنرستان به کشور خود بازگشتند و او نتوانست نظرش را دنبال کند. پس به پی‌گیری تحصیلات و آشنایی کامل با هنرهای سنتی در مدرسه صنایع مستظرفه قدیمه پرداخت. در سال ۱۳۲۰ وارد دانشکده هنرهای زیبا شد، اولین دوره هنرکده (۱۳۲۴ - ۱۳۲۰) سه دانش‌آموخته در رشته نقاشی معرفی کرد که ضیاءپور با احراز مقام اول و دریافت مدال درجه یک فرهنگی از طرف دانشکده با بورس اهدائی دولت فرانسه رهسپار آن کشور شد و در دانشکدهٔ هنرهای زیبای (بوزار) پاریس در رشته هنرهای تجسمی به ادامهٔ تحصیل پرداخت.

در سال ۱۳۲۷ پس از اولین بازگشت او به ایران، نقاشان آکادمی از جمله: جواد حمیدی، حسین کاظمی و... گرد هم می‌آیند و فعالیت جدی نقاشی معاصر ایران شکل می‌گیرد. در سال ۱۳۲۸، ضیاءپور با هم‌فکرانش به پایه گذاری انجمن هنری «خروس جنگی» که مجمعی پیشرو در زمینه طرح عرصه‌های هنر نو خاصه ادبیات ، تئاتر ، موسیقی و نقاشی بود و نیز چاپ مجله‌ای با همین نام اقدام کرد و در همین سال نظریه‌اش را در مورد هنر تجسمی (نقاشی) به نام «لغو نظریه‌های مکاتب گذشته و معاصر - از پریمیتیو تا سوررئالیسم-» عرضه نمود. وی در طول فعالیت هنری خود به عنوان نقاش، همواره به عنوان سردمدار نوگرایی و اشاعه دهندهٔ هنر مدرن مطرح بوده و آغاز کننده نقد هنری در ایران است.

ضیاءپور در چهار جبهه به مبارزه پرداخت: مقلدان شیوه‌های گذشته، مدرنیست‌های بی‌ریشه برگشته از خارج، واپس‌گرایان توده‌ای، پی‌گیران روش کهنه اروپایی. سعی او بر این بود که با تکیه بر ظرفیت فرهنگ بومی، هویت ایرانی را حفظ کند اما با زبان جهانی سخن بگوید و آن را عرضه دارد و در نهایت فرهنگ ایرانی خویش را تعالی بخشد. او از سال ۱۳۳۱ از سوی اداره کل هنرهای زیبای کشور دعوت به کار شد و به فعالیتهای فرهنگی-هنری، مشاغل و مأموریت‌های متعددی مانند بنیان‌گذاری هنرستان‌های هنرهای تجسمی دخترانه و پسرانه تهران و دانشکدهٰ هنرهای تزئینی ، ریاست موزه مردم‌شناسی و... پرداخت. سال ۱۳۵۷ از خدمات دولتی بازنشسته شد و از آن زمان تا روزهای پایانی زندگی به پژوهش، تألیف و تدریس در دانشکده‌های هنر‌های دراماتیک و هنرهای تزئینی، دانشگاه مجتمع هنر اسلامی، تربیت مدرس و الزهرا پرداخت.

جلیل ضیاءپور، در سن ۷۹ سالگی در روز سه‌شنبه، مورخ ۳۰ آذر ۱۳۷۸ پس از سپری نمودن دوره سخت بیماری در اثر نارسایی قلبی در بیمارستان توس تهران درگذشت و دو روز بعد (پنجشنبه)، مورخ ۲ دی در قطعهٔ هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.

[Borna66]

انجمن هنری خروس جنگی



http://pnu-club.com/imported/2009/09/481.jpg (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Khoroos-jangi-small.jpg)


آرم انجمن هنری خروس جنگی




ضیاءپور پس از اولین بازگشت به ایران -۱۳۲۸- با همفکرانش به تأسیس انجمن هنری خروس جنگی که مجمعی پیشرو در زمینه طرح عرصه‌های هنر نو خاصه ادبیات، تئاتر، موسیقی و نقاشی بود و نیز چاپ مجله‌ای با همین نام اقدام کرد. محل انجمن آتلیه ضیاءپور در خیابان تخت جمشید بود. وی هدف انجمن خروس جنگی را «مبارزه در برابر کهنه پرستی و سنت‌ گرایی به دور از واقعیات زمانه» بیان کرده و شعری از فرخی سیستانی را به عنوان شعار انجمن بر می‌گزیند:

فسانه گشت و کهن شد حدیث اسکندر

سخن نو آر که نو را حلاوتی است دگر سرانجام مخالفین که مجله خروس جنگی را از نشریات وابسته به حزب توده معرفی کرده بودند و می‌پنداشتند که کوبیسم یعنی کمونیسم، سبب بازجوئی ضیاءپور در دادگاه تخلفات اداری و توقیف مجله شد. او سپس مجله دیگری به نام «کویر» منتشر کرد که آن هم توقیف شد و پس از آن در نشریه «پنجهٔ خروس» به انعکاس افکار خود پرداخت

[Borna66]

نظریه


ضیاءپور نظریه و دیدگاه هنری خود را در مهر ماه سال ۱۳۲۷ به صورت رساله‌ای به نام «لغو نظریه‌های مکاتب گذشته و معاصر از پریمیتیو تا سوررآلیسم» به مجامع فرهنگی و روزنامه‌ها ارائه می‌نماید و در آن، پس از تاریخچه فشرده‌ای که از مکاتب هنری غرب می‌دهد تمامی این مکاتب را برای هدف اصلی نقاشی نارسا می‌شمارد و غالب آنها را قالبی برای عرضه چیزهایی جز نقاشی می‌داند. با این رساله او به تعریف نقاشی مجرد و انتزاعی بسیار نزدیک شده‌است و به جوهره نقاشی مدرن که پیراستن آن از زاویه ادبی، تاریخی، اجتماعی و امثال آن برای رسیدن به کارکرد مستقل رنگ، خط، نور و کمپوزیسیون‌های خلاقه ضروری است نظر دارد. [۱۰] نتایج کلی که در این تئوری بیان شده‌است، عبارت‌اند از:



الف - رنگ و طرح و یک نوع فرم و کمپوزیسیون غیر عادی دور است که نقاشی باید روی آن‌ها فعالیت کند.

ب - هر قدر مضمون در نقاشی از حیث سازمان غیر عادی‌تر باشد به همان اندازه نقاشی کامل‌تر و از نظر تخصص با ارزش‌تر است.

پ - مضمون نقاشی، اصولاً نباید نهاد و گزاره و نتیجه را «چون نوشته‌های عادی» به دست دهد؛ زیرا هر خط و هر رنگ، هر فرم و هر کمپوزیسیونی، خود به تنهایی صاحب مبتدا و خبر و نتیجه، و نتیجتاً مضمون است؛ از این رو، هرگونه فرم و تصویر و مضمون متمایل به طبیعت مأنوس، ناقض فن نقاشی است.

ت - هر قدر که صور طبیعی و غیرطبیعی نزدیک، جای خود را به ترکیبات رنگ و طرح و سایر عوامل فنی بدهند، به همان اندازه، نقاشی به طرف کمال یعنی به جائی که زیبایی‌ها و لذت‌های مخصوص به خود را بیشتر می‌تواند به دست بیاورد، سیر می‌کند.
ث - نقاشی اگر شامل صور طبیعی یا غیر طبیعی نزدیک باشد، هنرمند باید عمداً آن‌ها را ویران کند به طوری که غیر قابل تشابه به طبیعت عادی باشد تا عوامل هنری کاملاً و بدون انگل جلوه‌گر شوند.

ج - در نقاشی بدون تصویر «یعنی در خارج از تصاویر طبیعی و غیر طبیعی نزدیک» هنرمند تکلیف خود را می‌فهمد و می‌داند که برای ایجاد زیبایی تخصصی باید مستقیماً به عوامل هنری «یعنی ایجاد هماهنگی‌های دقیق‌تر و خوش‌آیندتر و طراحی‌های جاندارتر و گویاتر» بپردازد. در همین مرحله، هنرمند و هم مردم به خصوص «که به وسیلهٔ فهم مضامین عادی و تصویری نظایر خاطرات و آرزوهای خود گمان می‌کرده‌اند که درک زیبایی تخصصی کرده‌اند» تکلیف خود را می‌فهمند؛ و برای درک زیبایی نقاشی، از این پس مستقیماً به عوامل هنری رجوع می‌کنند نه به مضامین تصویری یا خود تصویر. اینجا اولین مرحله‌ای خواهد بود که هنرمند و مردم هر دو به واقعیت مفهوم زیبایی تخصصی و یا زیبایی شناسی تخصصی پی می‌برند.

چ - تاکنون نقاشی به حدود هنر و زیبایی تخصصی خود نرسیده‌است و با سایر هنرهای زیبا به خصوص ادبیات «وقایع توصیفی» اختلاط بسیار نزدیکی داشته‌است. با به کار رفتن این نظریه، مکتبی که آن را «کامل» می‌نامیم به وجود می‌آید که حدود و ثغور نقاشی را از سایر هنرها جدا می‌کند. همین جا «یعنی در مکتب کامل» سر منزل واقعی نقاشی فنی و تخصصی -جدا از سایر هنرها- خواهد بود؛ و از اینجا، نقاشی با مفهومی وسیع‌تر خود را خواهد نمود.

ح - زیبایی نقاشی، از زیبایی‌های سایر هنرهای زیبا جداست، باید آن را جداگانه شناخت.

خ - باید دانست که هرگز هیچ روش تازه‌ای بدون نیازمندی محیط به وجود نمی‌آید؛ و هرگز هیچ خواهشی جلوتر از خواهش زمان خود نمی‌تواند باشد؛ زیرا هر خواهشی عاملی دارد؛ و مطمئناً عامل اصلی هر خواهش انگیخته شده‌ای در میان اجتماع هر خواستاری وجود دارد. بنابراین، نظریهٔ من بیرون از تقاضای زمان حاضر من نیست و نمی‌تواند باشد.

[Borna66]

آثار:


جلیل ضیاءپور را «پدر هنر نقاشی مدرن ایران» می‌نامند. این نامگذاری، به دلیل شیوه‌ی شخصی و به دور از تقلید ضیاءپور می‌باشد که بر اساس تئوری خودش و با تکیه بر فرهنگ بومی ایران‌زمین شکل گرفته است. آثار او، به دلیل دارا بودن مضامین اصیل ایرانی، ساده‌سازی در فیگورها، پای‌بندی به سطوح سنتی به همراه خطوط هندسی، آگاهی بر ترکیب‌بندی و به طور کلی شیوه‌ی خاص نقاشی‌اش معروف است.
همچنین سفرهای تحقیقی ضیاءپور به نواحی مختلف ایران برای کاوش‌های مردم‌شناختی، توجه او را به زندگی ایلیاتی جلب کرد و باعث گردید تا نوع رفتار، آداب و رسوم، پوشاک و زیورآلات آنان را درخور توجه ببیند و در آثار خود از آنها سود جوید. لذا به سبب گرایش تحقیقی‌اش در زندگی روستاییان، مضامین ایلیاتی به گونه‌ای تمثیلی در آثارش ظاهر شده‌اند و استفاده‌ی دقیق و هنرمندانه از پوشش و فرهنگ اقوام ایرانی یکی از بارزترین ویژگی‌های عمده‌ی آثار وی می‌باشد.
ضیاءپور در مورد آثارش چنین توضیح داده است: «اهمیت برداشت من از رنگ‌های چادر‌نشینان و ایلات و عشایر، و نیز نو‌آوری ساده و با طمأنینه‌ام برای هر آشنا به کار و اهل بینش که نگاه و اندیشه‌ی نرم به کار می‌گیرد، قابل درک است. هر محیطی با داشتن وضع خاص خود ساکنانش را از روی الزام و موقعیت‌ها به انتخاب رنگ مناسب محیط وا می‌دارد. این انتخاب محیطی، در میان عشایر پایدارتر و بادوام‌تر از برداشت‌های شهرنشینانی که تابع تأثیرات و تغییرات زود گذر هستند ثبات دارد.
این توضیح لازم است که آثارم به صورت بهره‌گیری از یادآورها فراهم شده‌اند. طرح ساده‌ی چهار گوشه در تابلوهای من، به صورت القایی عمل می‌کنند:
۱- مانند القاء به کاشی بودن که معرفی، ایرانی - اسلامی است و شناخته‌ی جهانیان است.
۲- وسیله‌ی آزادی در جا به جایی رنگ و در رنگ‌آمیزی است و در نو‌آوری و القائات دارای اهمیت فوق‌العاده است.
۳- معرف قید و بند است که اصل بینش فلسفی مرا در جهان زندگی گویاست و صورت جبری دارد».

ضیاءپور در طول بیش از نیم قرن فعالیت فرهنگی هنری‌اش، به خلق آثار کمی پرداخته و مابقی وقت خود را برای روشنگری‌های ژورنالیستی، تحقیقات ایران‌شناسی و فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی صرف کرده است. آثار تجسمی ضیاءپور عبارتند از:

۱۳۲۳- «چهره‌ی نقاش، ضیاءپور»، امپرسیونیسم، رنگ روغن، ۷۰×۵۰ سانتیمتر.
۱۳۲۴- نقاشی «قیام کاوه آهنگر»، اکسپرسیونیسم، رنگ روغن، ۱۰۰×۷۰ سانتیمتر.
۱۳۲۸- نقاشی «سه شطرنج باز شرقی»، اکسپرسیونیسم، رنگ روغن، ۸۰×۵۰ سانتیمتر.
- نقاشی «دختر دامن قرمزی»، رنگ روغن، ۶۰×۴۰ سانتیمتر.
- نقاشی «طناب»، کوبیسم آبستره، رنگ روغن، ۸۰×۶۰ سانتیمتر.
- نقاشی «مورچه سواری»، اکسپرسیونیسم، رنگ روغن، ۶۰×۴۰ سانتیمتر.
- نقاشی «طبیعت بیجان»، کوبیسم، رنگ روغن، ۱۲۰×۸۰ سانتیمتر.
- نقاشی «حمام عمومی»، کوبیسم آبستره، رنگ روغن، ۱۲۰×۸۰ سانتیمتر.
- طرح «خروس جنگی»، گرافیک.
- طرح «چهره‌ی نقاش، ضیاءپور»، کوبیسم آبستره.
- «نیمرخ‌های نهضت‌گران هنر نو»، گرافیک.
۱۳۲۹- نقاشی «مسجد سپهسالار»، کوبیسم آبستره، رنگ روغن، ۱۲۰×۸۰ سانتیمتر.
۱۳۳۲- نقاشی «زن کرد قوچان»، شیوه ملی و اختصاصی ضیاءپور، رنگ روغن، ۲۰۰×۸۳ سانتیمتر.
۱۳۳۴- نقش برجسته‌ی گچی، نیم تنه‌ی «آناهیتا» الهه‌ی زیبایی ایران باستان، ۷۵×۷۰ سانتیمتر.
۱۳۳۴- نقاشی «کل امیر و گل بهار»، از افسانه‌های محلی قاسم آباد گیلان، شیوه ملی و اختصاصی ضیاءپور، رنگ روغن، ۱۹۰×۱۲۰ سانتیمتر.
۱۳۳۵- نقاشی «دختر ترکمن»، شیوه ملی و اختصاصی ضیاءپور، رنگ روغن، ۱۸۰×۸۰ سانتیمتر.
۱۳۳۸- نقاشی «امید»، سوررآلیسم، ۱۶۰×۹۰ سانتیمتر.
- طراحی «درد درون»، سوررآلیسم، ۷۰×۷۰ سانتیمتر.
۱۳۴۱- نقاشی «زینب خاتون»، شیوه ملی و اختصاصی ضیاءپور، رنگ روغن، ۱۲۰×۹۵ سانتیمتر.
۱۳۴۲- نقاشی «آقام حینا می‌بنده»، شیوه ملی و اختصاصی ضیاءپور، رنگ روغن، ۱۷۰×۱۲۰ سانتیمتر.
۱۳۴۵- «نقشه‌ی قالی»، گواش، سفارش وزارت فرهنگ و هنر، ۳×۲ متر، دو تخته از این نقش به صورت قالی بافته شده است.
۱۳۵۷- نقاشی «زن بلوچ»، شیوه ملی و اختصاصی ضیاءپور، رنگ روغن، ۱۸۰×۹۰ سانتیمتر.
۱۳۵۸- نقاشی «زن بندری»، شیوه ملی و اختصاصی ضیاءپور، رنگ روغن، ۱۶۰×۷۰ سانتیمتر.
۱۳۶۱- نقاشی «دختر لر»، با پوشاک صد سال پیش، شیوه ملی و اختصاصی ضیاءپور، رنگ روغن، ۱۸۰×۹۲ سانتیمتر.
۱۳۶۲- نقاشی «زندگی چادرنشینان»، شیوه ملی و اختصاصی ضیاءپور، ۳ تابلو، هر یک به ابعاد ۱۸۰×۱۲۰ سانتیمتر.
۱۳۶۳- نقاشی «زن کرد سنندج»، شیوه ملی و اختصاصی ضیاءپور، رنگ روغن، ۱۸۰×۹۰ سانتیمتر.
۱۳۶۴- نقاشی «آناهیتا»، الهه‌ی زیبایی ایران باستان، شیوه ملی و اختصاصی ضیاءپور، رنگ روغن، ۱۹۰×۱۰۰ سانتیمتر.
۱۳۷۰- نقاشی «زندگی من»، شیوه ملی و اختصاصی ضیاءپور، رنگ روغن، ۱۶۰×۸۲ سانتیمتر.
۱۳۷۳- نقاشی «پنجره‌ای به دنیای درون»، شیوه ملی و اختصاصی ضیاءپور، رنگ روغن، ۱۵۰×۱۲۰ سانتیمتر.
۱۳۷۶- نقاشی «من و پرواز»، شیوه ملی و اختصاصی ضیاءپور، رنگ روغن، ۱۳۵×۱۰۵ سانتیمتر.
۱۳۷۷- نقاشی «مهشا»، شیوه ملی و اختصاصی ضیاءپور، رنگ روغن، ۱۴۰×۱۱۰ سانتیمتر.

[Borna66]

http://pnu-club.com/imported/2009/09/482.jpg (http://www.ziapour.com/wp-content/gallery/artworks/artwork02.jpg)


http://pnu-club.com/imported/2009/09/483.jpg (http://www.ziapour.com/wp-content/gallery/artworks/artwork01.jpg)


http://pnu-club.com/imported/2009/09/484.jpg (http://www.ziapour.com/wp-content/gallery/artworks/artwork03.jpg)


http://pnu-club.com/imported/2009/09/485.jpg (http://www.ziapour.com/wp-content/gallery/artworks/artwork04.jpg)


http://pnu-club.com/imported/2009/09/486.jpg (http://www.ziapour.com/wp-content/gallery/artworks/artwork05.jpg)


http://pnu-club.com/imported/2009/09/487.jpg (http://www.ziapour.com/wp-content/gallery/artworks/artwork06.jpg)


http://pnu-club.com/imported/2009/09/488.jpg (http://www.ziapour.com/wp-content/gallery/artworks/artwork07.jpg)

http://pnu-club.com/imported/2009/09/489.jpg (http://www.ziapour.com/wp-content/gallery/artworks/artwork08.jpg)


http://pnu-club.com/imported/2009/09/490.jpg (http://www.ziapour.com/wp-content/gallery/artworks/artwork09.jpg)


http://pnu-club.com/imported/2009/09/491.jpg (http://www.ziapour.com/wp-content/gallery/artworks/artwork10.jpg)


http://pnu-club.com/imported/2009/09/492.jpg (http://www.ziapour.com/wp-content/gallery/artworks/artwork11.jpg)


http://pnu-club.com/imported/2009/09/493.jpg (http://www.ziapour.com/wp-content/gallery/artworks/artwork12.jpg)




سایت رسما ایشان :

سایت رسمی جلیل ضیاءپور (http://www.ziapour.com/)