قوانین پیرامون ازدواج در دین زرتشت

[Borna66]

در کیش ایران باستان زناشویی به منظور زندگی خوش و خرم و اتحاد و اتفاق و ازدیاد نفوس و تشکیل خانواده چنان بر پایه صحیح و محکم استوار بوده که خود به خود ضامن بقا و دوام زندگی مشترک بود و مهر ومحبت را بین زن و شوهر برای همیشه برقرار می ساخت.زرتشت در گات ها یسنا پنجاه و سه بند به پسران و دخترانی که می خواهند با هم پیمان ازدواج ببندند اندرز می دهد که ای دختران شوی کننده و ای دامادان ،اینک بیاموزم و آگاهتان کنم .با غیرت از برای زندگانی پاک منشی بجوشید.هر یک از شما باید در کردار نیک از دیگری پیشی جوید و از این راه زندگانی خود را خوش و خرم سازد.در کیش زرتشتی از لحاظ نظم به کارهای دنیا و محکم ساختن یگانگی و جلوگیری از فساد اخلاقی ،در مورد زناشویی تاکید زیاد گردیده و این کار به خوبی ستوده شده است.چنانکه در فرگرد چهارم بند چهل و هفت وندیداد اهورامزدا می گوید:”ای اسپیتمان زرتشت هر آینه ،من مرد زندار را بر مرد بی زن و مرد حانه دار را بر مرد بی خانمان ترجیح می دهم.”باز در فقره چهل و چهار می گوید:”وظیفه هر شخصی است که برادران همکیش خود را در کسب مال و داشتن همسر راهنمایی و مساعدت کند.”در دین زرتشت کمک کردن برای ازدواج کسانی که به سن بلوغ رسیده و به علت ناداری بی همسر مانده اند،از کارهای خوب و پرثواب شمرده می شود.

عقد و ازدواج
در دین زرتشت عقد و ازدواج به پنج گونه انجام می گیرد.
1. پادشاه زنی-این ازدوالج عبارت از این است که پسر و دختر برای نخستین بار با رضایت والدین خود با یکدیگر ازدواج کنند.
2. ایوک زنی (یگانه-منحصر به فرد)-یعنی مردی بخواهد با یگانه دختر پدری ازدواج کند.چون دختر نمیتواند دارایی خانه پدر را به خانواده دیگر منتقل کند،موظف است که پس از ازدواج،نخستین پسر خود را به جای فرزند پدرش قرار داده دارایی را به او بسپارد تا از انقراض خانواده پدرش جلوگیری کند.چنین زنی را ایوک زنی می گویند.
3. چاکر زنی-این ازدواج در مورد زن یا مرد بیوه است که بخواهد پس از در گذشت همسر اول همسر دیگر انتخاب کند.چون برابر کیش زرتشتی ،جفت اول در گیتی و عالم پس از مرگ همسر شخص است و مقام پادشاه را دارد،لذا همسر دوم در عالم دیگر،مقام چاکر را در برابر همسر اول خواهد داشت.همچنین وقتی که مرد بخواهد برای دارا شدن فرزند با رضایت زن اول همسر دیگری اختیار کند.زن دوم نیز در مقابل زن اول مقام چاکر زنی را خواهد داشت،یعنی در خقیقت به منزله چاکر و خدمتکار است.
4. خودسر زنی -این ازدواج عبارت است از اینکه دختر و پسر بالغ پیش از رسیدن به بیست و یک سالگی بخواهند بدون رضایت پدر و مادر خود با یکدیگر ازدواج کنند،در این صورت موبد حق دارد صیغه عقد را جاری سازد ،ولی مادامی که نارضایتی اولیای آنها باقی است،این زن و شوهر از ارث محروم خواهند بود.
(دختر در شانزده سالگی و پسر در هجده سالگی میتواند با رضایت اولیای خود ازدواج کند).
5. ستر زنی-اگر زن و شوهری بچه دار نشوند و بچه ای را از سر راه برداشته یا از قوم و خیشان بی بضلعت گرفته به فرزندی قبول کنند،در مورد این بچه وقتی که بزرگ شد مانند ایوک زنی عمل میشود،بدین طریق که اولین پسر آن دختر خوانده،فرزند پدر خوانده محسوب می شود و پس از فوت پدر خوانده ،صاحب دارایی و املاک خواهد شد.

[Borna66]

موانع زناشویی
زناشویی در میان خویشاوندان در موارد زیر ممنوع است:
1. نسبت به زن-نزدیکتر از پسر عمو و پسر خاله و پسر دایی و همچنین پدر خوانده،برادر خوانده و پسر شوهر جایز نیست.
2. نسبت به مرد-نزدیکتر از دختر عمو و دختر عمه ودختر دایی و نیز مادر خوانده،و دختر خوانده را به زنی گرفتن جایز نیست.
3. نسبت به زن و مرد-در مورد برادران یا خواهران رضاعی بطور کلی موانع مزبور جاری است.
در مورد مهریه-در کیش زرتشتی چون رهایی اختیاری نیست ، به این جهت برای زناشویی مهریه ای قید نمیشود.


امکان فسخ زناشویی یا رهایی
1. یکی از طرفین دیوانه بوده یا اختلال حواس داشته باشد در صورتی که طرف دیگر آگاه نبوده باشد،بنا به تقاضای طرفی که سالم است ازدواج قابل فسخ است.
2. هرگاه شوهر عنین بوده و مردی نداشته باشد زن میتواند تقاضای طلاق کند.
3. هر گاه ثابت شود زن مرتکب زنا شده،شوهر میتواند او را رها سازد و اگر ثابت شود که شوهر با زن دیگر زنا کرده است ،زن هم میتواند تقاضای طلاق کند.
4. هر گاه شوهر به مدت سه سال مخارج زندگی زن را ندهد،زن میتواند تقاضای طلاق دهد.
5. هر گاه زن از اذیت شوهر در خطر باشد میتواند تقاضای رهایی کند.
6. هر گاه زن ناشزه(زنی که به شوهر خود تمکین نکرده،نا فرمانی کند)باشد و رفتارش باعث خطر گردد،شوهر میتواند تقاضای طلاق کند.
7. هر گاه شوهر زن دیگری داشته که در موقع ازدواج پنهان کرده و یا زن شوهر دیگری داشته باشد ازدواج بعدی خود به خود باطل است.
8. وقتی که مرد یا زن ترک دین زرتشت کند طلاق جایز است.

[Borna66]

گواه گیران مجلس عقد
در این مجلس بزرگان و موبدان حاضر می شوند،موبد پس از شنیدن اقرار رضایت از عروس و داماد اندرزهای سودمند اخلاقی و دینی داده برایشان چنین دعا میکند:
هر دو تن را شادمانی افزون باد.همیشه با فر و جلال باشید ، به خوبی و خوشی زندگی کنید،در ترقی و افزایش باشید،به کردار نیک سزاوار باشید،نیک پندار باشید،در گفتار نیکو باشید،در کردار نیکی به جای آورید،از هر گونه بد اندیشی دور بمانید.هر گونه بکاهد،هر گونه بدکاری بسوزاد،راستی پایدار باد،جادویی سرنگون باد،در مزدیسنی استوار باشید،محبت داشته باشید با کردار نیک مال تحصیل کنید.
با بزرگان یک دل و یک زبان باشید،با یاران فروتن و نرم خو و خوشبین باشید،غیبت مکنید،غضبناک نشوید،از برای شرم گناه نکنید،حرص مبرید،از برای چیزی بیجا دردمند نشوید،حسد مبرید،کبر و منی نکنید،هوی و هوس نپرورید،مال کسان را به نا حق مبرید،از زن و شوهر کسان پرهیز دارید از کوشش نیک خود برخوردار باشید،با حرص انباز مشوید،با غیبت کننده همراه نباشید،با بدنام پیوند نکنید،با بیچارگان پیکار نکنید،پیش پادشاهان سخن سنجیده گویید،مانند پدر نامور باشید،در هر صورت مادر را نیازارید،و به واسطه راست گفتن کامیاب و کامروا باشید.
پس از آن عروس و داماد دست پیوند بهم داده دور آتش میگردند و سایر تشریفات عروسی به طور معمول است انجام میشود

[Borna66]

مراسم ازدواج دردين زرتشت

نخستين گام ، خواستگاري است و تحصيل رضايت دختر و پدر و مادر او است . پس از حصول رضايت مراسم به اين صورت انجام مي گيرد :
1- بستگان درجه يك پسر به خانه دختر مي روند و نامه اي از پسر خطاب به پدر و مادر دختر همراه مي برند . محتواي نامه بر روي كاغذ سبز نوشته مي شود تا از ميمنت و مباركي برخوردار باشد .

2- چند روز بعد از طرف خانواده دختر پاسخ نامه نوشته مي شود و با تشريفاتي مشابه به خانه پسر توسط بستگان درجه يك دختر برده مي شود . طبق تعاليم زرتشت : هر دختر يا زني را كه خالي از موانع زناشوئي باشد ، مي توان خواستگاري كرد . رضايت طرفين به معناي انعقاد پيمان زناشوئي نيست .

3- از طرف خانواده پسر ، يك حلقه ، يك سيني نُقل و چند كلّه قند و چند متر پارچه جهت لباس دختر تهيه مي شود . در روز معيّن اين اشياء به خانه عروس برده مي شود . حلقه توسط يكي از بستگان درجه يك داماد به انگشت دختر مي شود و پذيرائي به عمل مي آيد .

4- چند روز بعد ، اقدامي مشابه از سوي خانواده دختر در حق داماد بعمل مي آيد .
در تعاليم زرتشت آمده است كه : " تشريفات نامزدي را هنگامي مي توان اجرا نمود كه دختر كمتر از 14 و پسر كمتر از 16 سال نداشته باشد . تشريفات نامزدي با مبادله حلقه و هدايا در حضور بستگان و لااقل " هفت نفر " معتمدِ زرتشتي كه كمتر از 25 سال نداشته باشند ، انجام مي يابد " .

5- در هنگام ازدواج يعني پس از مراسم نامزدي ، اقدامات زير صورت مي گيرد : وكيل پرسان يا " دهموبد " كه پيشواي مذهبي باشد ، به اتفاق عده اي از مهمانان داماد كه تعدادشان نبايد از " هفت نفر " كمتر باشد ، به منظور گرفتن رضايت دختر براي انجام مراسم عقد به منزل عروس مي روند . عروس به حمام رفته ، آرايش كرده و در صدر مجلس مي نشيند و يك پارچه سبز روي سر او مي اندازند به طوري كه صورتش پيدا نباشد . زنهاي ديگر در دو طرف او قرار دارند . دهموبد و همراهان در حالي كه لاله هاي روشن در دستشان است ، با آهنگ هبيروشاباش وارد شده و جلو عروس مي روند و پيشواي مذهبي از دختر مي پرسد :
بنام خدا از شما " دخت ... " مي پرسم آيا با زناشويي با " پور... " راضي هستي ؟
" دهموبد " اين سئوال را چند مرتبه در ميان هلهله و شادي تكرار مي كند . غالباً در مرتبه سوم يا هفتم عروس مي گويد : بلي . پس " دهموبد " از عروس مي پرسد : چه فردي را نماينده يا وكيل خود قرار مي دهي ؟ عروس پدر يا برادر خود را به اين سمت نامزد مي كند . پس از شنيدن اين اقرار ، " دهموبد " و همراهان به منزل داماد باز مي گردند .

6- گواه گيران ؛ نماينده عروس به اتفاق عده اي از ميهمانان عروس به خانه داماد مي آيند و اشياء زير را با خود مي آورند : يك تخم مرغ ، يك قطعه پارچه سبز ، لباس داماد ، چند كلّه قند و مقداري شيريني و آويشن و سنجد . آنگاه آئين مذهبي " گواه گيران " ( = عقد ) آغاز مي شود . داماد در صدر مجلس و نماينده عروس روبروي او نشسته است . " دهموبد يا موبد " در كنار داماد قرار مي گيرد . پس از تحقيق در اينكه عروس و داماد قبلاً با ديگري در رابطه با زناشوئي حرفي نزده اند و يا قرار ازدواج نگذاشته اند ، اوستا را با صداي بلند مي خوانند . در اين هنگام داماد و نماينده عروس ايستاده و " كمربند مخصوص " ( = كُشتي ) را از كمر باز كرده و دوباره آن را مي بندند . سپس موبد ، مراسم گواه گيران را كه به منزله اجراي صيغه عقد ازدواج زرتشتيان است ، انجام مي دهد . پس از پايان ، ايستاده و دعاي تندرستي عروس و داماد را مي خواند . در تمام اين مدت داماد و نماينده عروس دست در دست بر روي قند دست گذارند . پسر بچه اي كه معمولاً با داماد نسبت نزديكي دارد ، پشت سر داماد مي ايستد و انار شيرين و پارچه سبز و قيچي و تخم مرغ و .. را در دست گرفته ، روي سر داماد نگاه مي دارد . پس از پايان مراسم " دهموبد " تخم مرغ را با تمام قدرت و نيرو از پشت بام به خارج مي اندازد و انار شيرين به داماد داده مي شود كه بعدها با عروس بخورند .

7- عروس كشان ؛ يا عروس بران . چون آخر شب مي شود ، پس از صرف شام و پراكنده شدن ميهمانان ، " دهموبد " به همراه چند تن از نزديكان داماد به خانه عروس
مي آيند تا عروس را به خانه داماد ببرند .

[Borna66]

جدایی و علل آن

در آئين زرتشت " طلاق " اختياري نيست . چهار چيز عامل طلاق مي شود . در " بند هشنِ 34 " آمده است كه :
1- آنگاه كه بستره شوهر خويش ببرد و بي رسمي كند و ناشايستي از او پديدار آيد . 2- آنگاه كه دشمنان پنهان كند و شوهر نداند . 3- آنگاه كه جادوئي كند و يا آموزد . 4- آنگاه كه فرزند نزايد و عقيم باشد . موارد ديگر نيز منجر به طلاق مي شود : هرگاه در هنگام عقد ، زن يا شوهر ديوانه بوده يا اخلال مشاعر داشته باشند . يا پس از مزاوجت معلوم شود كه شوهر عقيم است . هرگاه در حق زن ستم شود . هرگاه زن زنا كند و يا مرد با زن ديگري زنا كرده باشد . اگر زن نافرماني كند . اگر زني شوهر ديگر يا نامزد ديگر داشته و آن را پوشيده باشد ، ازدواج بعدي باطل مي شود . هرگاه شوهر پنج سال غيبت دائم داشته باشد.

مراسم سدره پوشي

و آن پوشيدن پيراهني كوچك شبيه زير پيراهني است كه به شكل خاصّي دوخته مي شود . سدره پوشي ، تايخ بس درازي دارد كه به عصر " جمشيد " مي رسد . سدره پوشي از واجبات آئين زرتشت است . در دوره باستان از سن پانزده سالگي كه سن بلوغ بود ، سدره بر تن مي كردند و كمربند مخصوص را بر روي آن مي بستند . بعدها اين سنّت واجب از 15 سالگي به هفت سالگي تنزل كرد . وقتي دختر يا پسري زرتشتي به سنّ هفت الي پانزده سالگي رسيد و معلومات مذهبي را از اوستا فرا رگفت ، اولياي او روزي را براي برگزاري مراسم " سدره پوشي " و بستن " کشتی " به كمر او تعيين مي كنند و از خويشان و دوستان براي برگزاري اين مراسم دعوت مي نمايند . در روز موعود ابتدا سفره بزرگي را گسترده و آن را با اشياء زير تزئين مي كنند : مجمر آتش ، ظرف صندل ، چوب عود ، سيني خشكبار ( پسته ، بادام ، گردو ، فندق ، قيسي ، سنجد ، برگه آلو زرد ، انجير ، نارگيل و ... و مقداري نقل و شيريني روي آن پاشيده كه زرتشتيان آن را لرك گويند ) و مقداري گل و سبزه و آويشن و برنج و ... سر سفره مي گذارند . آنگاه پسر يا دختر ، پس از پوشيدن سدره ، در يك طرف سفره رو به خورشيد مي نشيند . اگر مراسم قبل از ظهر باشد ، كودك سدره پوش رو به مشرق مي نشيند و اگر بعداز ظهر باشد ، رو به مغرب . " موبد " روبروي او قرار مي گيرد و مراسم را با خواندن " اورمزديشت " يا آتش نيايش ، آغاز مي كند . آنگاه موبد به طرف ديگر سفره رفته ، پشت سر كودك قرار مي گيرد و " کشتی " را به كمر بچه مي بندد . در تمام اين مدت ، كودك آستينهاي " مبود " را در دست گرفته و در خواندن سرود با او هم آهنگ مي شود . پس از پايان مراسم ، كودك سر جاي خود مي نشيند ، " موبد " به جاي اول خود رفته ، در مقابل كودك ، به حال ايستاده ، اوستاي تندرستي را به نام كودك مي خواند . در حال سرود خواني ، مقداري آويشن و برنج و شيريني مخلوط را به تدريج به سر كودك مي ريزد.
در كتب پهلوي واژه " شپيك " به جاي " سدره " به كار رفته است . در گذشته ، سدره را از پارچه پشمي ، ابريشمي يا پنبه اي درست مي كردند و در حال حاضر " سدره " را از ململِ سفيد درست مي كنند . در متون مذهبي زرتشتي آمده است كه " سدره " بايد از پوست و پشم و مو و پنبه و ابريشم درست شده باشد . در برخي متون ديگر آمده است كه " سدره " را مي توان از هر جنسي درست كرد . ولي " سدره " اي كه ريشه گياهي داشته باشد ، درست همان چيزي است كه در كتابهاي مقدس به آن اشاره شده . اثرات و خاصيّت " سدره " ، بندگي اهورامزدا است و به منزله زره و جوشني است كه صاحب آن را از شرّ تمايلات نفساني و صفات رذيله حفظ مي كند . " سپيدي " علامت آئين زرتشتي است . از هرگونه لباس سياه بايد دوري جويند ، حتي در مجالس عزا و سوگواري