نحوه تهيه و تنظيم مقاله علمي

[MIN@MAN]

نحوه تهيه و تنظيم مقاله علمي و پژوهشی

براي دانشجويان







تدوين مقاله‌ي علمي براي انتشار در مجله‌هاي علمي بويژه در محيط‌هاي دانشگاهي شيوه متعارفي براي توليد‌كنندگان و دست‌اندركاران مسائل علمي است صرف‌نظر از آثار حقوقي- اداري و استخدامي مقالات علمي اساساً هر نويسنده‌اي علاقه‌مند است حاصل كار خود را در مجله يا نشريه‌اي منتشر كند و آن را به اطلاع علاقه‌مندان برساند.
ضمن اينكه غالباً محققان اعم از دانشجويان تحصيلات تكميلي يا استادان يا مجريان پروژه‌ها ناگزيرند از كار خود مقاله‌اي ارائه دهند. انتشار مقالات علمي از سوي ديگر بر ارتقاي منزلت اجتماعي و اشتهار علمي نويسنده در جامعه تأثير مثبت دارد.
انواع مقالات علمي:
مقالات علمي را مي‌توان به دو دسته كلي تقسيم نمود: پژوهشي- مطالعاتي
1- مقالات پژوهشي: اين مقالات اعم از بنيادي يا كاربردي مستخرج از يك پروژه تحقيقاتي است كه معمولاً به توليد علمي منجر مي‌شود. مجله‌هاي معتبر داخلي در شكل فصلنامه‌ شامل آن دسته از مجله‌هايي است كه كميسيون بررسي نشريات علمي كشور در وزارت علوم، تحقيقات و فناوري به آنها ارزش و درجه علمي و پژوهشي اعطا مي‌كند. اساساً مجله‌هاي علمي كه از طرف مراكز دانشگاهي و تحقيقاتي داخل و خارج از كشور انتشار مي‌يابند به دليل اينكه داراي هيأت تحريريه هستند و مقالات منتشره در آنها پس از داوري و از سوي صاحبنظران پذيرفته مي‌شود اعتبار علمي دارند. معتبرترين مجله‌هاي علمي جهان با بيش از 8500 عنوان در رشته‌هاي مختلف علمي به وسيله «مؤسسه اطلاعات علمي» تحت عنوان ISI نمايه مي‌شوند كه در سايت اينترنتي آن به آدرس www.isinet.com (http://www.isinet.com/) قابل رويت و دستيابي‌اند.
2- مقالات مطالعاتي و ترويجي: اين مقالات بر پايه‌ جابه‌جايي تلفيق و تركيب دانش موجود تهيه مي‌شوند و معمولاً به روشن‌سازي زواياي مسأله‌اي كمك مي‌نمايند ولي ارزش و اعتبار مقالات پژوهشي را ندارند از اينگونه مقالات مي‌توان به مقالات مروري، تدويني، ترجمه‌اي و تحليلي اشاره كرد در اين ميان مقاله‌هاي تحليلي ارزش و اعتبار بالاتري دارند.
ساختار مقاله علمي:
ساختار مورد بحث در اينجا ساختار يك مقاله علمي- پژوهشي است كه منبع از گزارش تحقيق يك پروژه تحقيقاتي است بنابراين شامل مقالات مطالعاتي نمي‌شود هر چند تعدادي از عناصر ساختاري آنها نظير چكيده واژگان، مقدمه، نتيجه و فهرست منابع با يكديگر مشترك است. ساختار يك مقاله علمي، پژوهشي با حدود 5000 تا 10000 كلمه داراي عناصر زير مي‌باشد:
1- مشخصات مقاله: شامل عنوان مقاله كه بايد رسا و مختصر و معرف مقصود نويسنده و محتواي مقاله باشد نام نويسنده يا نويسندگان تهيه مقاله- نام دانشگاه يا مؤسسه مربوطه- عنوان و رتبه نويسندگان و در نهايت نام نويسنده عهده‌دار مكاتبات و آدرس پستي، الكترونيكي و نمابر وي در صفحه عنوان ذكر شود.
2- چكيده: در حد نيم صفحه (100 تا 200 كلمه) با خط ريزتر در فضاي محدودتر از متن اصلي مقاله آورده مي‌شود چنانچه مقاله به زبان فارسي باشد لازم است چكيده انگليسي آن نيز تهيه شود. در پايان چكيده واژگان كليدي بين 3 تا 5 واژه درج مي‌گردد. چكيده و واژگان كليدي براي درج در بانك‌هاي اطلاعاتي الكترونيكي كاربرد دارند. چكيده مقاله بايد شامل مطالبي درباره ضرورت پرداختن به موضوع- فرضيه يا سوال تحقيق- روش تحقيق و تجربه و تحليل و نتيجه‌گيري باشد.
3- مقدمه: در مقدمه به مباني نظري موضوع مقاله – قلمرو جغرافيايي يا موضوعي مقاله پرداخته مي‌شود و بر اهميت مسأله و موضوع و ابعد آن تأكيد مي‌گردد.
4- روش تحقيق: در اين قسمت سؤال يا سؤالات تحقيق، فرضيه‌ها، جامعه‌ آماري، نمونه‌گيري، روش‌هاي گرد‌آوري اطلاعات و روش تجزيه و تحليل اطلاعات و ساير مسائل مربوط توضيح داده مي‌شود.
5- اطلاعات و داده‌ها: در اين قسمت يافته‌هاي آماري و غيرآماري تحقيق كه مواد خام تجزيه‌و تحليل را تشكيل مي‌دهد ذكر مي‌گردد.
6- تجزيه و تحليل: در اين قسمت اطلاعات و داده‌ها كه در راستاي هدف تحقيق و تست فرضيه‌ها مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است بيان مي‌شود.
7- نتيجه‌گيري: در اينجا نتايج حاصل از ارزيابي و تست فرضيه‌ها مورد بحث قرار مي‌گيرد و شناخت حاصل از پژوهش يا بعبارتي دستاورد تحقيق در جهت كشف جديد بيان مي‌گردد و در نهايت گزاره علمي تحقيق تدوين و ارائه مي‌شود.
8- شناسايي و تصديق: در اينجا نام و مشخصات و اشخاص حقيقي و حقوقي كه از تحقيق حمايت و پشتيباني كرده و يا هزينه آن را متقبل شده‌اند ذكر مي‌شود و به نحوي از آنها تشكر و قدرداني به عمل مي‌آيد.
9- منابع: فهرست منابع و مأخذ به يكي از اشكال متداول ذكر مي‌شود. نويسنده مقاله بايد توجه داشته باشد كه مجله‌هاي علمي گاه سبك خاصي در نحوه ارجاع‌دهي دارند بنابراين بايد هنگام نگارش مقاله – سبك و شرايط آنها كه معمولاً در صفحه راهنمايي در داخل مجله و به همين منظور درج مي‌شود در نظر گرفته و رعايت شود در ضمن چنانچه نويسنده يادداشت‌هايي دارد مي‌تواند آنها را جداگانه و قبل از فهرست منابع درج كند و اگر تعداد آنها اندك است مي‌تواند در پاورقي به ذكر آنها بپردازد.
10- ضمائم: اين قسمت عبارتست از برخي اشكال و اسناد ضروري نظير نقشه، آمار، تصوير و نمودار كه بر غناي مطلب مي‌افزايد و محقق مي‌تواند آنها راضميمه مقاله بنمايد ولي چنانچه محل درج آنها در ميان مطالب مقاله است بايد جاي آنها را مشخص كند.
ملاحظات مربوط به تدوين مقاله علمي:
در تدوين مقاله علمي توجه به نكات زير بر اعتبار مقاله مي‌افزايد:
1- در مقاله به اصل موضوع آن توجه شود و از حاشيه روي و پرداختن به موضوعات فرعي و غيرضروري پرهيز شود.
2- از تكرار غيرضروري مطالب مقاله خودداري گردد.
3- از منابع و مأخذ به روش مورد نظر مجله استفاده شود و منابع و مأخذ (ترجيحاً دست اول)
مربوط به آمارها، نقل قول‌ها، تعاريف، مدل‌ها و قضاياي كل ذكر گردد.
4- آداب نگارش رعايت و در صورت امكان، مقاله ويرايش شود.
5- از تصاوير، جداول، نمودار و اشكال نجومي و مرتبط با بحث استفاده شود و محل مناسب درج آنها مشخص گردد.
6- مقاله از ظاهر فيزيكي تميز، شكيل و زيبا برخوردار باشد.
7- فاصله خطوط، ترازبندي، فاصله از حاشيه‌ها و نظاير آن رعايت شود.
8- از چاپ مقاله در بيش از يك مجله خودداري گردد.
9- ديسكت متن تايپ شده مقاله همراه آن براي مجله ارسال شود و تايپ آن به زبان، قلم و فونت مورد نظر مجله انجام پذيرد.
10- عنوان كتب و مقالات مورد استفاده در فهرست منابع با حروف كج تايپ شود.
11- مقياس‌ها، تاريخ‌ها و نشانه‌ها در سراسر مقاله يكدست گردد و در صورت ضرورت استفاده از تنوع در آنها، معادل آنها در پرانتز ذكر گردد. همچنين استفاده از سمبل‌ها و مقياس‌هاي بين‌المللي و يا رايج در رشته‌ علمي توصيه مي‌شود.
12- معادل لاتين واژه‌هاي تخصصي و نيز اسامي افراد، مكان‌ها و... در پاورقي صفحه مربوط درج شود.
13- الگوي رايج در مجله‌هاي معتبر علمي جهان در ارجاع‌دهي، الگوي بين متن (نام نويسنده، سال نشر، صفحه) و فهرست انتهايي كه مكمل آن است كاملاً رعايت شود.
بنابراين كاربرد اين الگو براي مقالات ارسالي به مجله‌هاي مزبور توصيه مي‌شود هر چند مجله‌هاي علمي در صفحه راهنماي تدوين مقالات خود الگوي مورد نظر مجله را ذكر مي‌كنند.
منابع و مأخذ:
پايه‌هاي پژوهش در علم رفتاري حيدرعلي هومن
راهنماي پژوهشي دانشجويان دانشگاه تربيت مدرس تهران 1370
مقدمه‌اي بر روش تحقيق، محمدرضا حافظ‌نيا، تهران 1382
حسين معتمدي، كارشناس تحصيلات تكميلي

[MIN@MAN]

فرآيند تدوين مقاله پژوهشي

بيان اصول و فنون پژوهش




طرح مسأله
اين نوشتار، در صدد بيان اصول و فنون پژوهش است، مسأله اصلي در اين مقام را چنين مي توان تقرير كرد: مقاله هاي پژوهشي چه تمايز ساختاري با مقاله هاي ترويجي، اطلاع رساني و آموزشي دارند. در تدوين مقاله هاي پژوهشي چه اصولي را بايد رعايت كرد؟ پاسخ به اين مسأله را با مقدمه اي فراگير، در زمينه مراحل مختلف فرايند تحقيق ارائه مي كنيم.
مراحل عملياتي پژوهش
هر برنامه پژوهشي، به يك معنا، سه مرحله عمده دارد: طراحي، اجرا و گزارش.
1. مرحله طراحي
طراحي درست پروژه تحقيقاتي، تأثير ژرفي در اثربخشي تحقيق دارد. در طرح تحقيقاتي بايد مسأله تحقيق را تعريف و مسائل مندرج در آن و فرضيه هاي مربوط را با صورتبندي بيان كنيم، هدف و ضرورت تحقيق متمايز از فوايد آن، پيشينه تحقيق، بودجه بندي زمان، بودجه بندي هزينه از سرفصل هاي عمده طرح تحقيقاتي اند.
2. مرحله اجرا
اجراي پروژه تحقيقاتي به صورت غالب، متضمن پنج گام اساسي است، موفقيت در هر گامي به موفقيت در گام پيشين وابسته است:
2. 1. تشكيل پرونده علمي: شناسايي اجمالي منابع و اسناد و جمع آوري آن ها نقشي مهم در تمركز ذهني محقق و صرفه جويي در زمان تحقيق دارد و بهره وري پژوهش را افزايش مي دهد. امروزه، استفاده از كتابخانه هاي ديجيتالي تشكيل پرونده علمي را بسيار آسانياب، سريع و غني كرده است. برخي از موسسه هاي پژوهشي پيشرو، براي استفاده از شبكه كتابخانه هاي الكترونيكي تأسيس سيستم متمركز كرده اند. استفاده از اين شبكه ها، زمان تشكيل پرونده علمي را به ميزان صد برابر كاهش مي دهد.
2. 2. نقادي منابع: مكرر يادآوري شده است كه از هر منبعي نبايد استفاه كرد. يكي از وظايف استاان راهنما، بيان اين است كه كدام مقاله يا كتاب را نخوانيد. برخي از منابع با بهره وري تحقيق منافات دارند. بنابراين، گام دوم اين است كه منابع و اسناد شناسايي شده از حيث اصالت و اعتبار آن ها نقادي و سنجش شوند و منابع غير معتبر و اسناد غير اصيل حذف گردند. ملاك اصلالت و اعتبار، مسأله و فرضيه تحقيق است.
2. 3. ترتيب تاريخي منابع: در مطالعات كتابخانه اي، رعايت ترتيب تاريخي منابع از گذشتگان به آيندگان، راهگشا است. بنابراين، منابع گزينش شده را به لحاظ تاريخي چنان مرتب كنيد كه قديمي ترين منبع را ابتدا مطالعه كنيد.
2. 4. فيش برداري: چهارمين گام، گردآوري داده ها از منابع و اسناد است كه در مطالعه كتابخانه اي به آن فيش برداري مي گويند. در فيش برداري، سليقه هاي فراوان وجود دارند. در انتخاب شيوه فيش برداري مي توان به دو ملاك توجه كرد: افزايش تمركز ذهني محقق و كاهش زمان.
شيوه هاي فيش برداري مسأله محور هر دو ملاك را تأمين مي كنند. اصل مسأله محوري تحقيق اقتضا مي كند، محقق با داشتن مسأله، سراغ منابع برود و يافته هاي خود را در ذيل هر مسأله و به ترتيب تاريخي منابع، در يك برگ (يا برگ هاي پيوستي) فيش برداري كند.
3. 5. پردازش اطلاعات: تجزيه و تحليل اطلاعات، آزمون فرضيه و استنتاج نتايج تحقيق آخرين گام اجراي پروژه تحقيقاتي است. اصول و فنوني كه تا كنون بررسي شده اند، ابزارهاي اين مرحله از پژوهشند.
3. مرحله گزارش
تدوين نتايج تحقيق و ارايه آن به محافل علمي از مهم ترين اقدام هاي محقق است. آنچه نزد ديگران سنجش و ارزيابي مي شوند، گزارش تحقيق است. گزارش نتايج پژوهش، در جامه هايي چون پايان نامه، كتاب و مقاله پژوهشي انجام مي گيرد. قسم سوم، رايج ترين نوع گزارش نويسي است، انتشار مقاله پژوهشي از شاخص هاي مهم مشاركت در توليد علم و در مقياس جهاني است.
مقاله پژوهشي تمايز ساختاري با مقاله هاي آموزشي، ترويجي و اطلاع رساني دارد؛ همكاراني كه در امر مقدس آموزش ماهر و حرفه اي اند، غالباًً در مقام تدوين مقاله پژوهشي، ناهشيارانه جهت گيري آموزشي و ترويجي مي يابند، مقاله آنان همان درش هايشان است كه وجود كتبي يافته است. مقاله پژوهشي در مقام انتقال يافته هاي ديگران نيست، بلكه در مقام ارائه مستند و مستدل يافته علمي محقق است. نوآوري مقوم پژوهش و مقاله پژوهشي است. نويسنده مقاله پژوهشي هم به يافته جديد اشاره مي كند و هم ادله، منابع و روش خود را ارائه مي كند تا در معرض داوري و ارزيابي دانشمندان قرار گيرد. به همين دليل، يكي از شاخص هاي پژوهشي بودن مقاله، تعداد ارجاعاتي است كه محققان بعدي از سر تأييد و استفاده به آن مقاله مي دهند.
با توجه به ساختار مقاله پژوهشي، تدوين چنين مقاله اي در هشت گام اساسي انجام مي شود:
3. 1. عنوان: ظريف ترين امر در هر مقاله پژوهشي، انتخاب عنوان آن است. طبقه بندي هاي مختلفي از عنوان ارايه شده اند (ر.ك: پوري سلطاني، اصطلاحنامه كتابداري، مدخل عنوان). به عنوان مثال، چكيده عنوان، عناني است كه نويسنده به نوشته خود مي دهند و حكم خلاصه و يا جكيده مقاله را دارد. اين عنوان بيش تر مبيّن موضوع نوشته است تا مطالب مندرج در آن؛ از اين رو، راهنمايي براي محتواي مقاله نيست (همان)، عنوان محتوانما بر خلاف چكيده عنوان، به اندازه كافي نشان دهنده مباحث و مطالب محتوايي مقاله است، چنين عنواني را در فهرست نويسي بيش تر به كار مي برند.
در انتخاب عنوان مقاله، چند نكته مهم قابل توجه اند:
يك. عنوان را ناظر به مسائل انتخاب كنيد. در مقاله هاي آموزشي و ترويجي معمولاً عنوان ناظر به موضوع است، اما در مقاله هاي پژوهشي، به دليل اهميت مسأله محوري، عنوان ناظر به مسأله است.
دو. اخذ پاسخ مسأله در عنوان، شايسته نيست. عنوان را بايد نسبت به پاسخ بي طرف تعبير كرد. فرض كنيد كسي درباره مسأله تناقض در يك متن به تحقيق مي پردازد و نتيجه، آن است كه تناقض در اين متن موهوم و پنداري است. چنين كسي نبايد در عنوان تعبير «تناقض موهوم» را اخذ كند، چنان كه در عناويني چون «دين يا توسعه» به دليل ايهام (يا)، موضوع و پاسخ محقق اخذ شده است.
سه. عنوان بايد رسا، بليغ و فصيح باشد. در شرايط مساوي عنوان كوتاه بهتر است و در هر شرايطي از اخذ عنوان تكراري پرهيز كنيد. به عنوان مثال، انتخاب عنوان «نردبان آسمان» با توجه به اين كه زرين كوب آن را براي كتاب به غارت رفته خود انتخاب كرده بود، براي تحقيقات ديگر، شايسته و مبتني بر ذوق سليم نيست.
چهار. عنوان بايد از تعابير احساسي و عاطفي عاري باشد. به كار بردن زبان دقيق در عنوان تحقيقاتي لازم است.
3. 2. چكيده: غالب همكاران نوآشنا، در نوشتن چكيده با ابهام مواجه مي شوند و به تفاوت چكيده و خلاصه توجه نمي كنند. چكيده در اصطلاح دانش اطلاع رساني، به خلاصه اي از يك نوشته اطلاق مي شود كه شامل فشرده تمام مطالب مهم يا فشرده قسمت هاي ويژه يا فهرستي از محتواي آن نوشته باشد. چكيده را از جهاتي مختلف تقسيم بندي مي كنند: مانند چكيده پديدآور، تلگرافي، چكيده تمام نما، توصيفي، راهنما و سوگيرانه، مراد از چكيده در مقاله پژوهشي، چكيده پديدآور است كه توصيفي، بدون سوگيري و به عنوان چكيده تمام نما توصيفي نگاشته مي شود.
چكيده نويس، در مقالات پژوهشي دو هدف عمده را دنبال مي كند:
يك. كمك به خواننده تا ضرورت يا عدم ضرورت مطالعه تمام مقاله را دريابد و از همه مباحث مقاله (مسأله، نظريه هاي مختلف، ادله و روش و نتايج تحقيق)تصويري به دست آورد. اين هدف از حيث توجه به حقوق خواننده در اخلاق پژوهش مهم است. چكيده مقاله بايد به زبان صريح و توأم با صداقت، همه مقاله را نشان دهد.
دو. كمك به جست و جوكنندگان الكترونيكي براي دستيابي به چكيده پژوهش كه در سايت منعكس است.
در نگارش چكيده چند نكته را توجه كنيم:
زبان و ادبيات چكيده، همان زبان مقاله است. هرگز زبان فهرست و گزارش از مقاله به كار نبريد.
همه مطالب مهم و اساسي مقاله و نتايج كيفي و كمي مندرج در آن را به اختصار نشان دهيد. به ياد داشته باشيم كه چكيده مقاله پژوهش، چكيده تمام نماي راهنما است و تدوين آن دشوار است.
از ذكر مثال، توضيح مفهومي و ذكر منابع در چكيده خودداري كنيد. چكيده فقط نشانگر تصور شما از مسأله يا مسائل تحقيق، نظريات گوناگون، نظريه شما و ادله و روش تحقيق است. همچنين، چكيده فاقد ارزشيابي در محتوا است.
در الگوگيري از چكيده مقاله هاي پژوهشي محققان پيش كسوت و يا مجله هايي كه از ويراستاران توانمند برخوردارند، استفاده كيند. شماره هاي اخير مجله مقالات و بررسي ها قابل توصيه است.
3. 3. كليد واژه: يا واژگان كليدي. توجه به اين كه كليد واژه در واقع جانشين فهرست موضوعي مقاله و نمايه است، از اين رو نقش نمايه را در جست و جوهاي الكترونيكي و اينترنتي دارا است. تعداد كليد واژه ها در حدود شش يا هفت موردند و نشانگر مباحث مهم مقاله مي باشند.
3. 4. طرح مسأله: مقدمه مقاله را به طرح دقيق مسأله اختصاص مي دهيم. فراموش نكنيم كه «صورتبندي يك مسأله مي تواند كل راه حل آن را بر ما آشكار سازد» (پوپر، اسطوره چهارچوب، ص 211)، در طرح مسأله ابتدا بايد به تعريف مسأله تحقيق پرداخت، آنگاه با ابزارهاي منطقي، آن را دقيقاً صورتبندي و شاكله آن را تدوين كرد. همچنين، بحث از ضرورت طرح اين مسأله، پيشينه تحقيق، پيش فرض ها و روش حل مسأله را در مبحث طرح مسأله مي توان آورد. طرح مسأله نقشي مهم در درمان حاشيه پردازي و انحراف از كانون اصلي مقاله دارد و رابطه خواننده و نويسنده را تسهيل و تصحيح مي كند. برخي از مجلات پژوهشي، مانند مقالات و بررسي ها، طرح مسأله را الزامي تلقي مي كنند. ترجيح آن است كه هر مقاله اي تنها در پي حل يك مسأله باشد.
3. 5. بدنه اصلي مقاله: بدنه اصلي مقاله، گزارش كامل از پژوهش است. اشاره به نظريات رقيب در حل مسأله، نقد مستند و مستدل آن ها، بيان نظريه مختار و دفاع از آن عمده ترين مباحث مقاله است. از هر گونه بحث مفصل در تحليل پيشفرض ها، اختصار و ارجاع به اسناد اوليه الزامي است. ارجاع در متن به دليل افزايش در تمركز و كاهش در زمان، حقوق خاننده را بيشتر از ساير روش هاي ارجاع رعايت مي كند و از اين رو، اخلاقي تر است. بدنه اصلي مقاله غالباً در دو تراز سنجيده مي شود: اعتبار منابع و كفايت ادله و صحت نتايج.
يادداشت هايي را كه متضمن مباحث فرعي اند، مي توان در پاورقي آورد. عده اي از مجلات پژوهشي، جايگاهي مستقل از ساختار مقاله را پس از بدنه اصلي به آن اختصاص مي دهند.
3. 6. نتيجه: حاصل پژوهش، بدون بيان ادله و شواهد، در پايان مقاله بيان مي شد. نتيجه بر خلاف چكيده متضمن تعريف و بيان مسأله، ذكر ادله، اسناد و ديدگاه هاي رقيب نيست. نتيجه مقاله، صرفاً نشان مي دهد كه مطالعه نظام مند چه توآوري اي دارد.
4. 7. تشكر: چنانچه، مطالعه شما توسط اشخاص يا سازمان هايي حمايت شده است. تشكر از آن ها را در اين بخش مي آوريد.
3. 8. منابع: مشخصات كتاب شناختي منابع تحقيق، بايد در پايان مقاله بيان شوند. شيوه هاي مختلف در اين امر وجود دارند. انتخاب شيوه، بستگي به روش ارجاع نويسي در بدنه اصلي مقاله دارد. نام مشهور نويسنده و مشخصات اسمي كامل وي، عنوان دقيق و كامل كتاب، نام مصحح، مترجم و ويراستار، محل نشر، ناشر، تاريخ نشر مشخصاتي اند كه نبايد فراموش گردند. برخي از مجلات منابع مقاله را با عنوان كتاب شناسي مي آورند و برخي آن را متمايز ار كتابنامه اخذ مي كنند.

[MIN@MAN]

نحوه نگارش پايان نامه

تهيه كنندگان:مريم اسدي ، خيرالنساء سيفي










مقدمه
تحقيق‌ مانند هركار ديگري‌، دانشي‌ است‌ كه‌ مستلزم‌ شناخت‌ اصول‌ و قواعد و روشهاست‌ وپژوهشگر با فراگرفتن‌ و قبول‌ كردن‌ آن‌ اصول‌، علاوه‌ بر اعتبار بخشيدن‌ به‌ دستاوردهاي‌ تحقيقاتي‌ خويش ‌و دستيابي‌ به‌ نتايج‌ جديد و مفيد در ساية‌ جستجو و كاوش‌ مستمر و بي‌وقفه‌، چه‌ بسا به‌ ترميم‌ خطا های ‌پيشين‌ خود يا ديگران‌ نيز توفيق‌ يابد.
در نظامهاي‌ آموزشي‌ و پژوهشي‌ دانشجويان‌ و فارغ‌التحصيلان‌ دوره‌هاي‌ كارشناسي‌ ارشد و دكتراي ‌تخصصي‌ به‌ عنوان‌ پژوهشگر شناخته‌ مي شوند. اين‌ دوره‌ ها در نظام‌ واحدي‌ آموزش‌ عالي‌ در ايران‌ پس‌ ازگذراندن‌ تعدادي‌ واحد درسي‌ با تدوين‌ رساله‌ يا پايان‌نامة‌ تحصيلي‌ تمام‌ مي شود و احتمالاً همين ‌پايان‌نامة‌ تحصيلي‌ است‌ كه‌ ملاكي‌ براي‌ قرار دادن‌ فارغ‌ التحصيلان‌ در زمرة‌ محققان‌ كشور محسوب ميشود.لذا هدف‌ اساسي‌ تهیه این دستورالعمل، دستيابي‌ به‌ الگويي‌ جامع‌ و مانع‌ و استاندارد نمودن‌ چارچوب‌ تدوين‌ پايان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری است‌ .
الف) بخش هاي پايان نامه و ترتيب آنها
پايان نامه هايي که به کتابخانه مرکزي دانشگاه صنعتي شريف تحويل مي گردد، بايد حاوي بخش هاي نامبرده زير باشد. اين بخش ها بايستي به ترتيب ذکر شده، در زير تنظيم و تهيه شده باشند.
* صفحه بسم الله (اختياري)
* صفحه عنوان (پيوست 1)
* صفحه تصويب نامه توسط هيئت داوران (پيوست 3)
* صفحه اهدا يا تقديم (اختياري)
* چکيده فارسي (حداکثر 300 واژه به همراه 4 تا 7 کليدواژه)
* پيشگفتار (اختياري)
* صفحه تقدير و تشکر (اختياري)
* فهرست مطالب: شامل عناوين اصلي و فرعي فصل ها، عنوان کتابنامه (فهرست مأخذ) و عناوين پيوست ها
* فهرست جدول ها (در صورت وجود)
* فهرست شکل ها (در صورت وجود)
* فهرست علايم و اختصارات (در صورت وجود)
* متن اصلي
* منابع و مأخذ
* واژه نامه (اختياري)
* پيوست ها (در صورت وجود)
* چکيده لاتين (Abstract ) به همراه کليدواژه هاي لاتين
* صفحه عنوان انگليسي (پيوست 2)
ب) شيوه نگارش
آيين نگارش پايان نامه بايد مطابق روش مورد تأييد کتابخانه باشد. همچنين قواعد و مشخصات تصريح شده در اين دستورالعمل بايد رعايت شود.

1. کاغذ و چاپ: کليه قسمتهاي پايان نامه بايد روي کاغذ سفيد مرغوب تايپ گردد. ابعاد کاغذ 7/29*21 (کاغذ A4 ) مي باشد. تمامي متن ها روي کاغذ يک رو تايپ مي شود. نوع قلم مورد استفاده در تمامي متن يکنواخت مي باشد. (برای مثال فونت Nazanin، Zar، Lotus، ...) نوع قلم براي عناوين مي تواند متفاوت انتخاب شود (برای مثال فونت Titr ).

2. فاصله گذاري و حاشيه بندي: فاصله سطرها در تمامي پايان نامه برابر 5/1 سانتي متر است، اما فاصله سطرها در چکيده برابر 1 سانتي متر (single ) مي باشد. حاشيه سمت راست و بالا مساوي 3 سانتي متر و حاشيه سمت چپ و پايين برابر 5/2 سانتي متر مي باشد. اين حاشيه ها بايد در سرتاسر پايان نامه رعايت شود. در صورتي که در برخي موارد اندازه شکل ها يا جدول ها بزرگتر از فضاي داخل حاشيه ها باشد، با کوچک کردن آنها و يا با استفاده از کاغذ A3 (بصورت تاخورده) حاشيه رعايت مي گردد.

3. شماره گذاري: شماره صفحات آغازين (از اول پايان نامه تا اول متن اصلي) با اعداد و به حروف مانند: پنج، شش، ...(اولين صفحه يعني صفحه عنوان بدون شماره تايپ مي گردد) یا با حروف ابجد(الف، ب، ج...) نوشته مي شوند. تمامي صفحات متن اصلي که از مقدمه يا فصل نخست شروع مي شود، بايد شماره گذاري شوند. شماره گذاري صفحات شامل صفحه هاي محتوي شکل، جدول، منابع و پيوست نيز مي گردد.
* شماره صفحه در پايين و در وسط قرار مي گيرد. فاصله شماره صفحه در حدود 5/1 سانتي متر از لبه پايين است.
* بخش ها و زيربخش ها به عدد شماره گذاري مي شوند، بطوري که شماره فصل در سمت راست و شماره بخش بعد از آن آورده شود مانند:
3-2-4. بيان کننده زيربخش 4 از بخش 2 از فصل 3 است.
3-2-4-1. بيان کننده زيربخش 1 از بخش 4 از بخش 2 از فصل 3 است.

4. جدول ها و شکل ها: تمامي شکل ها (تصويرها، نمودارها، منحني ها) و جدول ها بايد با کيفيت مناسب تهيه شوند. به گونه اي که کپي تهيه شده از آنها از وضوح کافي برخوردار باشد. تمامي شکل ها و جدول ها بايد به ترتيب ظهور در هر فصل شماره گذاري شوند، مثلأ براي جدول هاي فصل 2، جدول 2-1 و 2-2 و…، براي جدول هاي فصل 3، جدول 3-1 و 3-2 و …ذکر شود. عنوان جدول ها در بالاي آنها و عنوان شکل ها در زير آنها ذکر مي گردد. چنانچه جدول يا شکلي از مرجعي آورده شده است، مرجع در عنوان جدول يا شکل ذکر مي گردد. همچنين لازم است به کليه شکل ها و جدول ها در متن ارجاع شده باشد.

5. پانويس يا زيرنويس: در صورتي که يک عبارت يا واژه نياز به توضيح خاصي داشته باشد، توضيح را مي توان بصورت زيرنويس در همان صفحه ارائه نمود. در اين صورت عبارت يا واژه توسط شماره اي که بصورت کوچک در بالا و سمت چپ آن تايپ مي شود و در زيرنويس، توضيح مربوط به آن شماره ارائه مي شود. قلم مورد استفاده در زيرنويس مي تواند با قلم متن اصلي متفاوت باشد.

6. درج لغات لاتين در متن فارسي: همه نام هاي لاتين در متن به خط فارسي و در پانويس به لاتين (يا به خط اصلي) نوشته مي شود.

7. روابط رياضي و فرمول ها: فرمول ها در هر فصل به طور جداگانه و به ترتيبي که در متن ميآيند، در داخل پرانتز به عدد شماره گذاري مي شوند، به طوري که شماره فصل در سمت راست و شماره فرمول بعد از آن آورده مي شود.
8. نحوه ارجاع در متن و فهرست منابع و مأخذ: لازم است در متن به کليه منابعي که مورد استفاده قرار مي گيرد، اشاره شود. چنانچه در داخل متن از يک منبع مطلبي نقل شود، بلافاصله پس از خاتمه جمله کروشه اي باز مي شود و مرجع ذکر مي گردد. نحوه ارجاع در متن به يکي از دو روش زير مي باشد:
· مراجع به ترتيبي که در متن ميآيند شماره گذاري مي شوند. در اين روش مراجع به ترتيب شماره در فهرست منابع و مأخذ ذکر خواهد شد.
· ذکر منبع با ارجاع به نام نويسنده و سال انتشار آن مي باشد. براي مثال: (Taylor, 2005)، در اين روش، مراجع به ترتيب حروف الفباي نام نويسنده در فهرست منابع ذکر مي گردد.
در صورت استفاده از هر يک از دو روش، لازم است که جزئيات و شيوه ذکر منبع در متن و در فهرست مراجع منطبق بر يکي از شيوه هاي معروف و شناخته شده باشد.

9. مشخصات جلد پايان نامه:
- جنس جلد از مقوا با ضخامت 2 تا 3 ميليمتر با روکش چرم مصنوعي (گالينگور) مي باشد .
- رنگ جلد به دلخواه از اين چهار رنگ (سرمه اي، يشمي، زرشکي، قهوه اي) مي باشد.
- قطع جلد نيم سانتي متر بزرگتر از قطع کاغذ است.
- نوشته هاي روي جلد بصورت زرکوب چاپ ميگردد.
- در قسمت عطف، عنوان پايان نامه، نام نويسنده و سال نوشته و زرکوب مي شود.

ج. آماده سازي و صحافي
تکثير و نسخه الکترونيکي پايان نامه: دانشجو موظف است يک نسخه چاپي از پايان نامه خود را به همراه فايل الکترونيکي در قالب فرمت word (بر روی CD یا Floppy disc ) به کتابخانه تحويل دهد.