Borna66
08-02-2009, 12:44 AM
ورقهاي مصرفي در قوطيسازيهاي ايران اغلب وارداتي هستند، در حالي كه لاك و مركب مصرفي در اين صنعت، تا حد زيادي از داخل كشور تامين ميشود.
شناخت مشخصات فني اين مواد مصرفي و رعايت استانداردها و دستورالعملهاي مربوطه در مرحله لاكزني و چاپ و نيز پخت آن، ميتواند به توليد بهتر و ضايعات كمتر بينجامد.
در اين مقاله ضمن معرفي مشخصات فني انواع ورق و لاكهاي وارداتي و داخلي، سازندگان آنها و نيز مراكز چاپ و قوطيسازي معرفي ميشوند.
پيش از چاپ
قوطيهاي تين پليت، يكي از انواع بستهبندي است كه كاربردهاي متنوعي دارد. درون قوطيها به طور معمول با لاك پوشش داده ميشود و بيرون آن با چاپ تزيين ميشود. چاپ حلب (تين پليت) به روش افست انجام ميگيرد. يعني زينكهاي آن در ليتوگرافي تهيه ميشود. در گذشته از پليتهاي مسي استفاده ميشد، اما اكنون پليتهاي آلومينيومي مصرف ميشوند. ضخامت اين پليتها 2 ميليمتر است. براي چاپ كارهاي پرتيراژ، پليتها را ميسوزانند تا استقامت آنها بيشتر شود.
ماشين چاپ حلب نيز داراي ساختاري همانند ماشينهاي افست چاپ ورقي است، با اين تفاوت كه حركت ورق فلزي به صورت مستقيم است و سيلندرها روي آن ميچرخند و مانند كاغذ به دور سليندرها نميچرخد.
تفاوت ديگر چاپ فلز با چاپ كاغذ و مقوا، حرارت دادن فلز ضمن عبور از كورههاي مخصوص است. در اينجا نكات مفيدي درباره مراحل لاكزني، چاپ و پخت ورقهاي تين پليت ارايه ميشود.
لاكزني
لاك نيز از جمله مسايلي است كه در چاپ فلز به عنوان يكي از مهم ترين عوامل مطرح است.
داخل قوطي كه در تماس با محتواي آن قرار ميگيرد بايد با لايهاي از لاك پوشيده شود. به طور استاندارد سطح فلز بايد در يك نوبت لاك زني شود. اما در بعضي مواقع مثل مشكلات ماشين لاكزني و كيفيت ناكارآمد لاك، اين عمل دوبار تكرار ميشود تا نتيجه مطلوب به دست آيد. به طور عمده در اين شرايط لاك دوم براي پوشش كامل لاك اول استفاده ميشود.
اگر يك نقطه كوچك داخل قوطي با لاك پوشيده نشود، قوطي زنگ زده و باعث خرابي محصول داخلش ميشود.
البته قابل ذكر است كه به صورت معمول درون قوطيهاي مربوط به مواد غذايي را دو بار و داخل قوطيهاي صنعتي يك بار لاك زده ميشود. به طور مثال ميتوان به لاك شماره 1287 كه مخصوص مواد غذايي است، اشاره كرد.
پس از انجام مرحله لاكزني، فلز بايد در كوره قرار گيرد تا عمليات پخت به طور كامل انجام شود. اگر لاك كمتر از مقدار زماني كه در دستورالعملش قيد شده داخل كوره بماند، خوب پخته نميشود و به احتمال زياد از سطح فلز كنده ميشود. اما اگر زمان مناسب براي پخت انتخاب شود، لاك بعد از خروج از كوره به هيچوجه از فلز جدا نميشود.
لاكها به طور معمول سفيدرنگ بوده و داراي تاريخ مصرف هستند. اگر در مرحله لاكزني از لاك تاريخ مصرف گذشته استفاده شود، قوطي پس از مدتي دچار زنگزدگي ميشود.
لاك و كوتينگ
لاك را درون قوطي و براي حفظ محصول داخل آن استفاده ميكنند. البته نوعي لاك بيروني هم هست كه براي سر و ته قوطي مصرف ميشود و به طور عمده به رنگ طلايي است. اما كوتينگ را روي سطح فلز (خارج قوطي) و براي بهتر انجام شدن عمليات چاپ ميزنند. شايان ذكر است كه در ايران لاك و كوتينگ مناسب توليد ميشود.
چاپ
ورقههاي فلزي كه عمليات چاپ روي آنها انجام ميشود از قبل بايد چربيگيري و جرقهگيري شده باشند، تا امكان چاپ روي آنها ميسر شود. بعد از انجام عمليات چربيگيري، ميتوان با كنترل رطوبت هوا از اكسيدشدن ورقها جلوگيري كرد.
ويژگي مهمي كه يك ورق استاندارد بايد داشته باشد ضخامت يكسان آن در تمامي سطوح است.
پس از انجام مراحل آمادهسازي پليت و ورق چاپي، ورقهاي فلزي با سيستم مك و باد از روي سيني بلند شده و به ماشين چاپ تغذيه ميشوند.
ماشينهاي فعلي به طور عمده دو رنگ هستند و اگر كاري چهار رنگ باشد، ابتدا دو رنگ اوليه چاپ شده و قبل از چاپ دو رنگ بعدي ورق در كوره قرار ميگيرد تا خوب پخته شود و مركب روي فلز ثابت شود.
ماشينهاي جديد دو رنگ، در هر ساعت شش هزار ورق را چاپ ميكنند در حالي كه ماشينهاي قديمي تنها توانايي چاپ 4 هزار ورق را در ساعت داشتند.
ماشينهاي چاپ فلز به صورت واحدي (Unit)و 3سيلندري كار ميكنند. بعد از چاپ هر رنگ ورق درون ماشين به صورت افقي حركت كرده و به واحد چاپ بعدي منتقل ميشود.
تركيب رنگ يكي از اساسيترين مسالهاي است كه مورد توجه چاپكاران فلز ميباشد. چرا كه آنها در بسياري از مواقع در به دست آوردن رنگ دلخواه دچار مشكل ميشوند.
بعضي از رنگها در كار چاپي نيازمند تركيب چندين رنگ هستند كه با تركيب چهار رنگ اصلي به سرعت ميتوان به رنگ مورد نظر رسيد. مركب سفيد شكري، رنگ خيلي خوبي است كه با اضافه مقداري از آن ميتوان به خوبي رنگ را پرداخت و آماده كرد.
رنگهاي چاپ شده پس از گذر از كوره اندكي تغيير پيدا ميكنند كه در اين موضع مركبهاي ايراني رفتار خوبي از خود نشان داده و تغيير چنداني نميكنند. مركب خارجي نسبت به مركب ايراني گرانتر است ولي در بيشتر چاپخانهها از مركب ايراني استفاده ميشود كه البته اين مركب جوابگوي نياز موجود هست.
بعد از چاپ آخرين رنگ، روي كار ورني زده ميشود. خط چاپ، ورني و كوره ممكن است به صورت پيوسته و پشت سر هم قرار گيرند (in line)، يا به طور مستقل باشند (off line)، كه در اين صورت سرعت خط توليد
پايين ميآيد.
عمليات ورنيزني با همان سيلندري كه مخصوص چاپ است، انجام ميگيرد. به اين شكل كه به همان اندازهاي كه ميخواهيم ورني روي كار بخورد لاستيك مورد نظر بريده خواهد شد. در ضمن براي لاكزني هر محصول بايد يك سيلندر لاستيكي به ابعاد، اندازه ورق، لبه كار و مارجين مناسب و مطابق نقشه آن كار تهيه شود.
پس از چاپ
پس از پايان عمليات چاپ، ورق بايد داخل كوره قرار گيرد. قبل از كار بايستي ورقها كنترل شود تا در طي مسير مشكلي پيش نيايد. طول كورههاي معمولي حدود 26 الي 33 متر است. داخل كوره زنجيري تعبيه شده است كه ويكتها روي آن نصب شده ، ورقها را به صورت تك تك در طول آن به جريان درآورد. اگر ورقها روي هم قرار گيرند، به دليل خيس بودن، خراشيده شده و از بين ميروند. حركت ورقها در كوره به صورت اتوماتيك انجام ميشود. كارهاي چاپ شده بايد با همان سرعتي كه چاپ شدهاند از كوره بگذرند و اگر سرعت كم باشد احتمال سوختن ورق وجود دارد.
درون كوره 2 تا 3 مشعل وجود دارد كه اغلب به صورت گازي كار ميكنند. شعلهها به طور مستقيم با يك ديگ (مخزن بزرگ بسته) برخورد ميكنند. در آن قسمت خازنهايي وجود دارد كه به طور مستقيم گرما را پخش و به ورق ميرساند. قابل ذكر است كه شعله نبايد به طور مستقيم با ورق در تماس باشد و بايستي حرارت و دماي كوره در كل مسير تونل يكسان باشد تا ورق را نسوزاند. علاوه بر آن اين دما بايد كنترل شود تا باعث تغيير رنگ در لاك و رنگ نشود. در انتهاي كوره دو هواكش بزرگ وجود دارد تا ورقها را خنك كند و به دماي اوليه برگرداند. در غير اين صورت ورقها به دليل بيش ازحد داغ بودن به هم ميچسبند. پس از عبور ورق از كوره و شروع مراحل تكميلي كار، ورقهاي چاپ شده، در قسمت قوطي سازي قيچي ميشوند و از روي خط تا، خم شده و شكل نهايي قوطي را به خود ميگيرند.
در فرمدهي تنوع زيادي است كه متاسفانه اين تنوع هنوز در بستهبندي كالاهاي ايراني جايگاهي ندارد. بازار مصرف ايران به نوعي است كه وارد كردن تجهيزات مورد نياز اين كار مقرون به صرفه به نظر نميرسد. اغلب توليدكنندگان به دنبال اين هستند كه از بستهبندي تضمين شده در بازار استفاده كنند. بد نيست يادآوري شود كه بين كشورهاي خاورميانه، تركيه هم از نظر چاپ و هم از نظر تنوع در شكل قوطي پيشرفت بيشتري داشته است.
شناخت مشخصات فني اين مواد مصرفي و رعايت استانداردها و دستورالعملهاي مربوطه در مرحله لاكزني و چاپ و نيز پخت آن، ميتواند به توليد بهتر و ضايعات كمتر بينجامد.
در اين مقاله ضمن معرفي مشخصات فني انواع ورق و لاكهاي وارداتي و داخلي، سازندگان آنها و نيز مراكز چاپ و قوطيسازي معرفي ميشوند.
پيش از چاپ
قوطيهاي تين پليت، يكي از انواع بستهبندي است كه كاربردهاي متنوعي دارد. درون قوطيها به طور معمول با لاك پوشش داده ميشود و بيرون آن با چاپ تزيين ميشود. چاپ حلب (تين پليت) به روش افست انجام ميگيرد. يعني زينكهاي آن در ليتوگرافي تهيه ميشود. در گذشته از پليتهاي مسي استفاده ميشد، اما اكنون پليتهاي آلومينيومي مصرف ميشوند. ضخامت اين پليتها 2 ميليمتر است. براي چاپ كارهاي پرتيراژ، پليتها را ميسوزانند تا استقامت آنها بيشتر شود.
ماشين چاپ حلب نيز داراي ساختاري همانند ماشينهاي افست چاپ ورقي است، با اين تفاوت كه حركت ورق فلزي به صورت مستقيم است و سيلندرها روي آن ميچرخند و مانند كاغذ به دور سليندرها نميچرخد.
تفاوت ديگر چاپ فلز با چاپ كاغذ و مقوا، حرارت دادن فلز ضمن عبور از كورههاي مخصوص است. در اينجا نكات مفيدي درباره مراحل لاكزني، چاپ و پخت ورقهاي تين پليت ارايه ميشود.
لاكزني
لاك نيز از جمله مسايلي است كه در چاپ فلز به عنوان يكي از مهم ترين عوامل مطرح است.
داخل قوطي كه در تماس با محتواي آن قرار ميگيرد بايد با لايهاي از لاك پوشيده شود. به طور استاندارد سطح فلز بايد در يك نوبت لاك زني شود. اما در بعضي مواقع مثل مشكلات ماشين لاكزني و كيفيت ناكارآمد لاك، اين عمل دوبار تكرار ميشود تا نتيجه مطلوب به دست آيد. به طور عمده در اين شرايط لاك دوم براي پوشش كامل لاك اول استفاده ميشود.
اگر يك نقطه كوچك داخل قوطي با لاك پوشيده نشود، قوطي زنگ زده و باعث خرابي محصول داخلش ميشود.
البته قابل ذكر است كه به صورت معمول درون قوطيهاي مربوط به مواد غذايي را دو بار و داخل قوطيهاي صنعتي يك بار لاك زده ميشود. به طور مثال ميتوان به لاك شماره 1287 كه مخصوص مواد غذايي است، اشاره كرد.
پس از انجام مرحله لاكزني، فلز بايد در كوره قرار گيرد تا عمليات پخت به طور كامل انجام شود. اگر لاك كمتر از مقدار زماني كه در دستورالعملش قيد شده داخل كوره بماند، خوب پخته نميشود و به احتمال زياد از سطح فلز كنده ميشود. اما اگر زمان مناسب براي پخت انتخاب شود، لاك بعد از خروج از كوره به هيچوجه از فلز جدا نميشود.
لاكها به طور معمول سفيدرنگ بوده و داراي تاريخ مصرف هستند. اگر در مرحله لاكزني از لاك تاريخ مصرف گذشته استفاده شود، قوطي پس از مدتي دچار زنگزدگي ميشود.
لاك و كوتينگ
لاك را درون قوطي و براي حفظ محصول داخل آن استفاده ميكنند. البته نوعي لاك بيروني هم هست كه براي سر و ته قوطي مصرف ميشود و به طور عمده به رنگ طلايي است. اما كوتينگ را روي سطح فلز (خارج قوطي) و براي بهتر انجام شدن عمليات چاپ ميزنند. شايان ذكر است كه در ايران لاك و كوتينگ مناسب توليد ميشود.
چاپ
ورقههاي فلزي كه عمليات چاپ روي آنها انجام ميشود از قبل بايد چربيگيري و جرقهگيري شده باشند، تا امكان چاپ روي آنها ميسر شود. بعد از انجام عمليات چربيگيري، ميتوان با كنترل رطوبت هوا از اكسيدشدن ورقها جلوگيري كرد.
ويژگي مهمي كه يك ورق استاندارد بايد داشته باشد ضخامت يكسان آن در تمامي سطوح است.
پس از انجام مراحل آمادهسازي پليت و ورق چاپي، ورقهاي فلزي با سيستم مك و باد از روي سيني بلند شده و به ماشين چاپ تغذيه ميشوند.
ماشينهاي فعلي به طور عمده دو رنگ هستند و اگر كاري چهار رنگ باشد، ابتدا دو رنگ اوليه چاپ شده و قبل از چاپ دو رنگ بعدي ورق در كوره قرار ميگيرد تا خوب پخته شود و مركب روي فلز ثابت شود.
ماشينهاي جديد دو رنگ، در هر ساعت شش هزار ورق را چاپ ميكنند در حالي كه ماشينهاي قديمي تنها توانايي چاپ 4 هزار ورق را در ساعت داشتند.
ماشينهاي چاپ فلز به صورت واحدي (Unit)و 3سيلندري كار ميكنند. بعد از چاپ هر رنگ ورق درون ماشين به صورت افقي حركت كرده و به واحد چاپ بعدي منتقل ميشود.
تركيب رنگ يكي از اساسيترين مسالهاي است كه مورد توجه چاپكاران فلز ميباشد. چرا كه آنها در بسياري از مواقع در به دست آوردن رنگ دلخواه دچار مشكل ميشوند.
بعضي از رنگها در كار چاپي نيازمند تركيب چندين رنگ هستند كه با تركيب چهار رنگ اصلي به سرعت ميتوان به رنگ مورد نظر رسيد. مركب سفيد شكري، رنگ خيلي خوبي است كه با اضافه مقداري از آن ميتوان به خوبي رنگ را پرداخت و آماده كرد.
رنگهاي چاپ شده پس از گذر از كوره اندكي تغيير پيدا ميكنند كه در اين موضع مركبهاي ايراني رفتار خوبي از خود نشان داده و تغيير چنداني نميكنند. مركب خارجي نسبت به مركب ايراني گرانتر است ولي در بيشتر چاپخانهها از مركب ايراني استفاده ميشود كه البته اين مركب جوابگوي نياز موجود هست.
بعد از چاپ آخرين رنگ، روي كار ورني زده ميشود. خط چاپ، ورني و كوره ممكن است به صورت پيوسته و پشت سر هم قرار گيرند (in line)، يا به طور مستقل باشند (off line)، كه در اين صورت سرعت خط توليد
پايين ميآيد.
عمليات ورنيزني با همان سيلندري كه مخصوص چاپ است، انجام ميگيرد. به اين شكل كه به همان اندازهاي كه ميخواهيم ورني روي كار بخورد لاستيك مورد نظر بريده خواهد شد. در ضمن براي لاكزني هر محصول بايد يك سيلندر لاستيكي به ابعاد، اندازه ورق، لبه كار و مارجين مناسب و مطابق نقشه آن كار تهيه شود.
پس از چاپ
پس از پايان عمليات چاپ، ورق بايد داخل كوره قرار گيرد. قبل از كار بايستي ورقها كنترل شود تا در طي مسير مشكلي پيش نيايد. طول كورههاي معمولي حدود 26 الي 33 متر است. داخل كوره زنجيري تعبيه شده است كه ويكتها روي آن نصب شده ، ورقها را به صورت تك تك در طول آن به جريان درآورد. اگر ورقها روي هم قرار گيرند، به دليل خيس بودن، خراشيده شده و از بين ميروند. حركت ورقها در كوره به صورت اتوماتيك انجام ميشود. كارهاي چاپ شده بايد با همان سرعتي كه چاپ شدهاند از كوره بگذرند و اگر سرعت كم باشد احتمال سوختن ورق وجود دارد.
درون كوره 2 تا 3 مشعل وجود دارد كه اغلب به صورت گازي كار ميكنند. شعلهها به طور مستقيم با يك ديگ (مخزن بزرگ بسته) برخورد ميكنند. در آن قسمت خازنهايي وجود دارد كه به طور مستقيم گرما را پخش و به ورق ميرساند. قابل ذكر است كه شعله نبايد به طور مستقيم با ورق در تماس باشد و بايستي حرارت و دماي كوره در كل مسير تونل يكسان باشد تا ورق را نسوزاند. علاوه بر آن اين دما بايد كنترل شود تا باعث تغيير رنگ در لاك و رنگ نشود. در انتهاي كوره دو هواكش بزرگ وجود دارد تا ورقها را خنك كند و به دماي اوليه برگرداند. در غير اين صورت ورقها به دليل بيش ازحد داغ بودن به هم ميچسبند. پس از عبور ورق از كوره و شروع مراحل تكميلي كار، ورقهاي چاپ شده، در قسمت قوطي سازي قيچي ميشوند و از روي خط تا، خم شده و شكل نهايي قوطي را به خود ميگيرند.
در فرمدهي تنوع زيادي است كه متاسفانه اين تنوع هنوز در بستهبندي كالاهاي ايراني جايگاهي ندارد. بازار مصرف ايران به نوعي است كه وارد كردن تجهيزات مورد نياز اين كار مقرون به صرفه به نظر نميرسد. اغلب توليدكنندگان به دنبال اين هستند كه از بستهبندي تضمين شده در بازار استفاده كنند. بد نيست يادآوري شود كه بين كشورهاي خاورميانه، تركيه هم از نظر چاپ و هم از نظر تنوع در شكل قوطي پيشرفت بيشتري داشته است.