Fahime.M
07-27-2009, 08:23 AM
http://pnu-club.com/imported/mising.jpg
نگاهی به کتاب تفکر وحس در شعر
اثر محمد علی عجمی
رستم عجمی
تفکر و حس در شعر کتابی است از شاعر سرشناس و سخن شناس تاجیکستان جناب محمدعلی عجمی که مجموعه ی مقالاتی را در بر می گیرد که با قلم شیرین او به تصویر و بررسی کشیده شده است.
در این مجموعه به اشعار بیست و یک نفر از شاعران جوان هم پرداخته شده است. هر کدام از این سخن سرایان با نی و آواز خود، جلوه ی زلف معشوق را در پریشانی دل ها می سرایند تا زبان تاجیک را اگر هفتاد سال شوروی دوباره زنده شود هم باز از هلاکت دگرگونی واژه ها باز دارند.
در این کتاب شاعر توانا و شیرین سخن تاجیک که شعرش آوازه ی دل های ایران زمین و افغانستان و دیگر کشورها می باشد، با روش خاص خود به نقد و بررسی نشسته است و اندیشه ی هر کدام از شاعران را که در این همه سال، دنیا و جهان هستی را با چشم باز و شاعرانگی می دیده اند و برداشت آن ها از گل و بوته، ریاحین، شکوفه ها، خدا و خلقت، مرگ و زندگی، ملت و وطن رنگ و بویی فلسفی دارد، موشکافانه سنجیده است و همچنین از محور زبان و قالب شعری و موسیقی و کاربرد کلمات وحس شعری و اندیشه که مهم ترین ارکان شعر می باشند سخن گفته است.
از میان این بیست و یک شاعر بزرگوار، جز دو بلبل خوش الحان، لایق شیری علی و اسکندر ختلانی که مهمان خدا شده اند بقیه به عنایت حق از زندگانی بهره مندند.
این بیست و یک شاعر نمایندگان شعر معاصر تاجیک به شمار می آیند و حلقه ی ارتباطی بین شاعران گذشته و معاصر می باشند. از این لحاظ شناخت زبان هنری و اندیشه و افکار آن ها و همچنین هویت و شخصیت آن ها قابل توجه می باشد که در چه قالب هایی سخن ورزی کرده اند. به نظر من این کتاب برای معرفی به کشورهای همسایه نیز از لحاظ زبان و شناخت فرهنگ مشترک کمک شایانی خواهد کرد و این خالی از فایده نیست.
این کتاب با پیشگفتار جناب پروفسور خدای شریف که مدیر آکادمی دانشگاه دولتی تاجیکستان می باشد آغاز یافته است. سخن ایشان سراسر تحسین و تقدیر است و اشاره ای اندیشمندانه به گفتارهای جناب عجمی دارد که با نقد اهل قلم تاجیکستان متفاوت بوده و پر از اندیشه های نو و زیباست که به ادبیات تاجیک کمک بی نهایت خواهد کرد.
کتاب تفکر وحس در شعر و کاری که عجمی انجام داده است از اهمیت خاصی برخوردار می باشد به خاطر نقد ناب و افکار نوین و سنجش کلمات به طور دقیق و نازک و بیان حال آن ها در برابر لحظه ای که شاعر چشم ظاهر را از این دنیا می بندند و با چشم دل جریان زمان اندک را در قلب خود حس می کند و این زیباترین لحظه برای هر شاعر می باشد که در زندگی با بیداری کامل رنگ ها را باز می شناسد و ازخود واز اشکهای خود و از قلب خود در اوج لذت، کلمات را به روی دنیا می ریزد و همین هاست که جای تفکر و تأمل دارد و ما را به سوی شعر می کشاند. در مجموع می توان گفت جناب عجمی به این لحظه ها توجه خاص داشته و کلمات را با حس شاعر نقد نموده است که ما در جریان ادبیات تاجیک با چنین نقدهایی کمتر رو به رو می شویم. نویسنده همچنین قالب و اسلوب شعر و کاربرد واژگان و اصطلاحاتی که این شاعران از آن ها بهره جسته اند تا زبان و سبک شعر و اندیشه ی خود را شکل بدهند، بررسی کرده است. این نوع نقد، جایگاه خاصی در ادبیات تاجیک دارد که با نقد زمان شوروی متفاوت است.
درست است که جناب عجمی پرورده ی زمان شوروی است ولی در اصل تربیت عقلانی که وظیفه ی هر انسانی می باشد تا فلسفه ی تپش قلب خود را بشناسد که بهر چه می تپد و ما را صدا می زند، دارد.
با این روش و با این دید تازه که می توان گفت با مکتب ادبیات ایران بیشتر شباهت دارد و در سرزمین ادبیات ایران رایج است شعر چون وجود درخت از بعدهای درونی و بیرونی و فوایدی که شکوفه های آن به نسیم و شاخ و برگش به اطراف می رساند سنجیده می شود تا بلاغت و اسلوب و ارکان شعری با معنای او بررسی شده و به مخاطب در فهم و درک آن کمک نماید. اما در ادبیات تاجیک از وجود این درخت بیشتر شکوفه هایش دیده می شود نه سبب شکوفه های آن !!! اما نقد جناب عجمی با دید باز و جنبه های مختلف و لذت نگاه یک شکوفه که حس اندیشه در نگاه وسخن انسان به وجود می آورد با نازک خیالی سنجیده شده است و این خود آغاز مکتبی جدید در نقد ادبی تاجیک می باشد که امیدوارم که شاخ و برگ این درخت پرورده شود تا بتوانیم بوی خوش آن را به مشام نیاکان مان که زبان و ادبیات فارسی با روح آن ها سرشته شده برسانیم و همچنین به جای لغات بیگانه که با روحیه ی شرقی ما سازگار نمی باشد، لغاتی ابتکار کنیم که مایه ی آرامش ما باشد.
وقتی انسان با زبان مادری خود و در کنار مادر، چون زمین خشک، روح خویش را با آب فرهنگ سرزمین خود می پروراند، هویتش با این چیزها شکل می گیرد و این دانستن سبب شکل گرفتن هویت ما در شناخت حس و اندیشه مان می گردد. می توان گفت این مقالات، هویت شناسی شخصیت هایی می باشد که سازنده ی یک هویت و یک ملت هستند وهمچنین ارتباط دهنده ی میراث گذشته به نسل جدید و حافظ روح بزرگان هستند. در این میان، شاعر امانت داری بیش نیست تا امانت خود را با سلامتی به فرزندان وطن بسپارد و این امانت باید در مصراع مصراع و بیت بیت حفظ شود. منتقد هم باید آن را به درستی برای مخاطبان معرفی نماید.
وقتی جناب عجمی در مقدمه ی کتاب می گوید:« شعر، شوق آسمانی و امید آسمانی است» می توان به جرأت گفت که دید و اندیشه ی عجمی در شعر، جنبه و زاویه ی دیگری داردکه دیگر منتقدان تاجیک کمتر به آن توجه کرده اند.
شوق آسمانی و انقلاب اندیشه و روح نیاکان و زبان شیرین مادری ـ که خدا رحمت کند سامانیان، پاسداران زبان را ! ـ سبب آمیختگی کلمات و تراوش اندیشه ی شیرین می شود که آن هایی که با ادبیات هم سر و کار ندارند به زبان و هنر علاقه مند می شوند و این بر می گردد به همان اندیشه ی ناخودآگاه که از زمان طفولیت ما و از گهواره ی کودکی ما که پر بود از لالایی های مادربزرگ ها به جا مانده و این ها سبب باقی صمیمیت واژه ها و کلمات با روح شرقی ما می باشد که ما را با حس و عاطفه ی شیرین نیاکان آشنا می سازد.
همان طور که جناب عجمی می فرمایند: «شعر، در ناامیدی ها و سختی ها به بشر شکوه و عظمت می دهد» شکوه و عظمت همان روح و همان امانت خدایی می باشد که با شعر آفریده شده است و آن را کسی جز شعر شناس و حق شناس نمی شناسد. البته به طور عام و سطحی لذتی نه چندان عمیق به انسان های عام می بخشد ولی همین که با ذات و سرشت آن که با سرشت ما هم خوان می باشد با روح عاشقانه سفر کنیم آن زمان است که تمام و جود ما از بعد مادی بیرون آمده و به بعد معنوی که آرامش محض می باشد ، تکامل می یابد و آن هم با اندیشه ی بلند و روحانی که در شعر امروز تاجیک به نظر فقیر می رسد . قرآن تعقل و تفکر را برای تک تک مسلمانان لازم دانسته و فرموده که در مورد آفرینش مخلوقات و جهان هستی با نگاه اندیشه بنگرند و سوره ی اقرأ هم گواهی این سخن می باشد و اهمیت و جایگاه تفکر را مشخص می کند و اندیشه هم بدون معرفت به دست نخواهد آمد. هر قدر معرفت پخته باشد همان قدر سخن نیک و شیرین خواهد شد. از اسم این کتاب مشخص می شود که نزد عجمی عزیزترین سخن آن می باشد که با اندیشه ی والا و بزرگ روی صفحه روزگار نقش بسته شود از این لحاظ می توان گفت این کتاب یک نقد کامل از جهات مختلف می باشد و نکته سنجی بلاغی و بدیعی و موسیقایی و حسی و زبانی و کاربرد کلمات و سفر اندیشه ی شاعر به عمق روح طبیعت و سرشت خود و همچنین تمام زیبایی هایی که می تواند واژه واژه، سطر سطر، و نقطه نقطه ی شعر را خلق کند را به تماشا می نشیند. در آخر امیدوارم این کتاب بتواند جریانی نو در نقد شعر تاجیک ایجاد نماید و روح شرقی شعر تاجیکی را از همه ی بلاها حفظ نماید. این کتاب ارزشمند با نقد اشعار شاعر نازک اندیش و پیشکسوت جناب مؤمن قناعت آغاز می یابد و با نقد آثار شاعر جوان جناب عبدالله راهنما ختم می شود.
نگاهی به کتاب تفکر وحس در شعر
اثر محمد علی عجمی
رستم عجمی
تفکر و حس در شعر کتابی است از شاعر سرشناس و سخن شناس تاجیکستان جناب محمدعلی عجمی که مجموعه ی مقالاتی را در بر می گیرد که با قلم شیرین او به تصویر و بررسی کشیده شده است.
در این مجموعه به اشعار بیست و یک نفر از شاعران جوان هم پرداخته شده است. هر کدام از این سخن سرایان با نی و آواز خود، جلوه ی زلف معشوق را در پریشانی دل ها می سرایند تا زبان تاجیک را اگر هفتاد سال شوروی دوباره زنده شود هم باز از هلاکت دگرگونی واژه ها باز دارند.
در این کتاب شاعر توانا و شیرین سخن تاجیک که شعرش آوازه ی دل های ایران زمین و افغانستان و دیگر کشورها می باشد، با روش خاص خود به نقد و بررسی نشسته است و اندیشه ی هر کدام از شاعران را که در این همه سال، دنیا و جهان هستی را با چشم باز و شاعرانگی می دیده اند و برداشت آن ها از گل و بوته، ریاحین، شکوفه ها، خدا و خلقت، مرگ و زندگی، ملت و وطن رنگ و بویی فلسفی دارد، موشکافانه سنجیده است و همچنین از محور زبان و قالب شعری و موسیقی و کاربرد کلمات وحس شعری و اندیشه که مهم ترین ارکان شعر می باشند سخن گفته است.
از میان این بیست و یک شاعر بزرگوار، جز دو بلبل خوش الحان، لایق شیری علی و اسکندر ختلانی که مهمان خدا شده اند بقیه به عنایت حق از زندگانی بهره مندند.
این بیست و یک شاعر نمایندگان شعر معاصر تاجیک به شمار می آیند و حلقه ی ارتباطی بین شاعران گذشته و معاصر می باشند. از این لحاظ شناخت زبان هنری و اندیشه و افکار آن ها و همچنین هویت و شخصیت آن ها قابل توجه می باشد که در چه قالب هایی سخن ورزی کرده اند. به نظر من این کتاب برای معرفی به کشورهای همسایه نیز از لحاظ زبان و شناخت فرهنگ مشترک کمک شایانی خواهد کرد و این خالی از فایده نیست.
این کتاب با پیشگفتار جناب پروفسور خدای شریف که مدیر آکادمی دانشگاه دولتی تاجیکستان می باشد آغاز یافته است. سخن ایشان سراسر تحسین و تقدیر است و اشاره ای اندیشمندانه به گفتارهای جناب عجمی دارد که با نقد اهل قلم تاجیکستان متفاوت بوده و پر از اندیشه های نو و زیباست که به ادبیات تاجیک کمک بی نهایت خواهد کرد.
کتاب تفکر وحس در شعر و کاری که عجمی انجام داده است از اهمیت خاصی برخوردار می باشد به خاطر نقد ناب و افکار نوین و سنجش کلمات به طور دقیق و نازک و بیان حال آن ها در برابر لحظه ای که شاعر چشم ظاهر را از این دنیا می بندند و با چشم دل جریان زمان اندک را در قلب خود حس می کند و این زیباترین لحظه برای هر شاعر می باشد که در زندگی با بیداری کامل رنگ ها را باز می شناسد و ازخود واز اشکهای خود و از قلب خود در اوج لذت، کلمات را به روی دنیا می ریزد و همین هاست که جای تفکر و تأمل دارد و ما را به سوی شعر می کشاند. در مجموع می توان گفت جناب عجمی به این لحظه ها توجه خاص داشته و کلمات را با حس شاعر نقد نموده است که ما در جریان ادبیات تاجیک با چنین نقدهایی کمتر رو به رو می شویم. نویسنده همچنین قالب و اسلوب شعر و کاربرد واژگان و اصطلاحاتی که این شاعران از آن ها بهره جسته اند تا زبان و سبک شعر و اندیشه ی خود را شکل بدهند، بررسی کرده است. این نوع نقد، جایگاه خاصی در ادبیات تاجیک دارد که با نقد زمان شوروی متفاوت است.
درست است که جناب عجمی پرورده ی زمان شوروی است ولی در اصل تربیت عقلانی که وظیفه ی هر انسانی می باشد تا فلسفه ی تپش قلب خود را بشناسد که بهر چه می تپد و ما را صدا می زند، دارد.
با این روش و با این دید تازه که می توان گفت با مکتب ادبیات ایران بیشتر شباهت دارد و در سرزمین ادبیات ایران رایج است شعر چون وجود درخت از بعدهای درونی و بیرونی و فوایدی که شکوفه های آن به نسیم و شاخ و برگش به اطراف می رساند سنجیده می شود تا بلاغت و اسلوب و ارکان شعری با معنای او بررسی شده و به مخاطب در فهم و درک آن کمک نماید. اما در ادبیات تاجیک از وجود این درخت بیشتر شکوفه هایش دیده می شود نه سبب شکوفه های آن !!! اما نقد جناب عجمی با دید باز و جنبه های مختلف و لذت نگاه یک شکوفه که حس اندیشه در نگاه وسخن انسان به وجود می آورد با نازک خیالی سنجیده شده است و این خود آغاز مکتبی جدید در نقد ادبی تاجیک می باشد که امیدوارم که شاخ و برگ این درخت پرورده شود تا بتوانیم بوی خوش آن را به مشام نیاکان مان که زبان و ادبیات فارسی با روح آن ها سرشته شده برسانیم و همچنین به جای لغات بیگانه که با روحیه ی شرقی ما سازگار نمی باشد، لغاتی ابتکار کنیم که مایه ی آرامش ما باشد.
وقتی انسان با زبان مادری خود و در کنار مادر، چون زمین خشک، روح خویش را با آب فرهنگ سرزمین خود می پروراند، هویتش با این چیزها شکل می گیرد و این دانستن سبب شکل گرفتن هویت ما در شناخت حس و اندیشه مان می گردد. می توان گفت این مقالات، هویت شناسی شخصیت هایی می باشد که سازنده ی یک هویت و یک ملت هستند وهمچنین ارتباط دهنده ی میراث گذشته به نسل جدید و حافظ روح بزرگان هستند. در این میان، شاعر امانت داری بیش نیست تا امانت خود را با سلامتی به فرزندان وطن بسپارد و این امانت باید در مصراع مصراع و بیت بیت حفظ شود. منتقد هم باید آن را به درستی برای مخاطبان معرفی نماید.
وقتی جناب عجمی در مقدمه ی کتاب می گوید:« شعر، شوق آسمانی و امید آسمانی است» می توان به جرأت گفت که دید و اندیشه ی عجمی در شعر، جنبه و زاویه ی دیگری داردکه دیگر منتقدان تاجیک کمتر به آن توجه کرده اند.
شوق آسمانی و انقلاب اندیشه و روح نیاکان و زبان شیرین مادری ـ که خدا رحمت کند سامانیان، پاسداران زبان را ! ـ سبب آمیختگی کلمات و تراوش اندیشه ی شیرین می شود که آن هایی که با ادبیات هم سر و کار ندارند به زبان و هنر علاقه مند می شوند و این بر می گردد به همان اندیشه ی ناخودآگاه که از زمان طفولیت ما و از گهواره ی کودکی ما که پر بود از لالایی های مادربزرگ ها به جا مانده و این ها سبب باقی صمیمیت واژه ها و کلمات با روح شرقی ما می باشد که ما را با حس و عاطفه ی شیرین نیاکان آشنا می سازد.
همان طور که جناب عجمی می فرمایند: «شعر، در ناامیدی ها و سختی ها به بشر شکوه و عظمت می دهد» شکوه و عظمت همان روح و همان امانت خدایی می باشد که با شعر آفریده شده است و آن را کسی جز شعر شناس و حق شناس نمی شناسد. البته به طور عام و سطحی لذتی نه چندان عمیق به انسان های عام می بخشد ولی همین که با ذات و سرشت آن که با سرشت ما هم خوان می باشد با روح عاشقانه سفر کنیم آن زمان است که تمام و جود ما از بعد مادی بیرون آمده و به بعد معنوی که آرامش محض می باشد ، تکامل می یابد و آن هم با اندیشه ی بلند و روحانی که در شعر امروز تاجیک به نظر فقیر می رسد . قرآن تعقل و تفکر را برای تک تک مسلمانان لازم دانسته و فرموده که در مورد آفرینش مخلوقات و جهان هستی با نگاه اندیشه بنگرند و سوره ی اقرأ هم گواهی این سخن می باشد و اهمیت و جایگاه تفکر را مشخص می کند و اندیشه هم بدون معرفت به دست نخواهد آمد. هر قدر معرفت پخته باشد همان قدر سخن نیک و شیرین خواهد شد. از اسم این کتاب مشخص می شود که نزد عجمی عزیزترین سخن آن می باشد که با اندیشه ی والا و بزرگ روی صفحه روزگار نقش بسته شود از این لحاظ می توان گفت این کتاب یک نقد کامل از جهات مختلف می باشد و نکته سنجی بلاغی و بدیعی و موسیقایی و حسی و زبانی و کاربرد کلمات و سفر اندیشه ی شاعر به عمق روح طبیعت و سرشت خود و همچنین تمام زیبایی هایی که می تواند واژه واژه، سطر سطر، و نقطه نقطه ی شعر را خلق کند را به تماشا می نشیند. در آخر امیدوارم این کتاب بتواند جریانی نو در نقد شعر تاجیک ایجاد نماید و روح شرقی شعر تاجیکی را از همه ی بلاها حفظ نماید. این کتاب ارزشمند با نقد اشعار شاعر نازک اندیش و پیشکسوت جناب مؤمن قناعت آغاز می یابد و با نقد آثار شاعر جوان جناب عبدالله راهنما ختم می شود.