Borna66
07-06-2009, 12:21 PM
مختصري در مورد زايمان و مامايي دام ها
اغلب گاوها و تلیسه ها بتنهایی قادر به زایمان میباشند و امدادهای فردی بندرت مورد احتیاج میباشد. اغلب آسیبهای تحت زایمان از طریق مامایی شتابزده یا مامایی بدون دقت با کمبود بهداشت است. دو مورد اساسی در امر مامایی " بهداشت ، صبر " ضروری میباشد.
محل زایمان میبایست راحت و پاکیزه باشد و محل مساعد اتاقهای انفرادی پوشیده از کاه میباشد. بنابراین شستن محل و ضدعفونی کردن آن قبل از ورود گاوباردار به آن الزامی است.
زایمان را میتوان در سه بخش تقسیم کرد:
1- فاز آماده سازی زایمان
حدود سه هفته قبل از فارغ شدن شروع میشود و علامت بارز آن متورم و حجیم شدن (در اثر ازدیاد گردش خون در این قسمتها) مهبل ، فرج و پستان میباشد.
2- فاز باز شدن
بعداز فاز آماده سازی دردها و بی آرامی گاو شروع میشود که در طی 6 تا 16 ساعت کیسه آبکی جنین دیده میشود.
3- فاز فارغ شدن
این فاز با پاره شدن کیسه آبکی و خروج مایع کیسه و در نهایت خروج جنین همراه است.
بطور معمول و نرمال طول این فاز حدود 8 ساعت میباشد و در خاتمه گاو آرام و بدون درد است و تمام بخشهای کیسه جنینی و زائده های زایمان (Secundinae) دفع گشته است.
دوره نفاس (Puerperium) نیز دارای چندین مرحله است و در نهایت ترشح پروژسترون از جسم زرد خاتمه یافته و دوره بعدی فحل میتواند آغاز گردد.
در آخرین روزهای زایمان (فاز آماده سازی) پستان حجیم گشته، مهبل و فرج ترشحات آبکی و رباط لگن شل و نرم میباشد.
با ترکدین کیسه جنینی (فاز بازشدن) دردهای زایمان آغاز میگردند و بتدریج کانال زایمان گشوده میگردد زمان این مرحله 2 تا 3 ساعت و در تلیسه ها تا 4 ساعت به درازا میکشد. اغلب خطاهای زایمان در این مرحله اتفاق می افتد و خدمات مامایی شتابزده و بی صبرانه سبب آسیبهای تحت زایمان میگردند.
فاز فارغ شدن به آهستگی پیش میرود و تعجیل در آن ضرورتی ندارد و همراه هر دردزایمان پیشرفت آن نیز قابل رویت است.
زمان امداد های مامایی
معمولا حداقل دو ساعت بعداز ترکیدن کیسه جنینی و رویت جنین (سم گوساله) و عدم وجود اختلال زایمان میتوان امدادهای مامایی را آغاز کرد و قبل از اینکه زنجیر کشش جنین وصل گردد میبایست موقعیت قرارگرفتن جنین را کنترل کرد.
قبل از کنترل موقعیت جنین رعایت تمام اقدامات بهداشتی ضروری است و شخص کنترل کننده (دامپزشک) دست و بازوهای خود را بطور اساسی شسته و ضدعفونی میکند و درصورت امکان از دستکش نایلونی بهداشتی استفاده گردد (جهت پیشگیری فرد امدادگر از بروسلوز و زالمونلوز در صورت آلوده بودن گوساله).
وضعیت استقرار جنین در رحم
اغلب گوساله ها با پاهای جلو و سر در میان آن از کانال زایمان خارج میشوند. برخی مواقع موقعیت قرارگرفتن گوساله چنان است که ابتدا پاهای پشتی از کانال زایمان خارج میشوند در موارد دیگر قرار گرفتن گوساله احضار دامپزشک ضروری است.
در صورت امکان میبایست موقعیت قرارگرفتن گوساله چنان تصحیح گردد که پشت گوساله (کمر) به سمت پشت گاو قرارگیرد و از کشش یک پای گوساله یا فقط سر گوساله میبایست اجتناب ورزید. کشش هردو پای گوساله همزمان و یکنواخت و بدون ضربه میباشد و همیشه هنگام دردزایمان انجام میگیرد.
دلایل ناتوانی ایستادن گاو پس از زایمان
• آسیب دیدن گاو هنگام امدادهای مامایی نادرست و شتابزده و خشن مانند فشردگی و پرس (له شدن) اعصاب موضعی زایمان، شکستگی استخوان، دررفتگی مفصل و پارگی ماهیچه
• Paresis et Paralysis puerperalis
• (Hypocalcémie, Hypermagnesemie, Hypophosphatémie)
تمام زائده های پس از زایمانی (Secundinae) میبایست حداکثر 12 ساعت بعداز زایمان کلا از بدن خارج گردد در غیر اینصورت احضار دامپزشک لازم میباشد. ماندگار شدن این زائده ها میتوانند سبب التهابات آینده و ناباروری گردند.
نکات مهم جهت زایمان مساعد
• پرهیز از اقدامات امدادی زودرس
• احداث محل زایمان پاکیزه و بهداشتی
• برقراری آرامش در محل زایمان (ناآرامی ها سبب جلوگیری از درد زایمان (انقباضات دیواره رحم)، تاًخیر در زایمان، اختلال در دوره نفاس و تاًخیر در بازسازی رحم میگردند)
• لازم نبودن امداد مامایی وقتی زایمان در روال متعارف پیش میرود.
• لزوم امداد مامایی وقتی فقط یک پا رویت میگردد و تحت دردهای زایمان جنین پیش رانده نمیگردد.
• کشش جنین فقط در حالت خوابیده گاو و هنگام هر دردزایمان
• کشش جنین از طریق هر دو پا همزمان و یکنواخت و آرام
مراقبتهای پس از زایمان
مراقبتهای پس از زایمان در سه وهله زمانی تقسیم میگردند:
الف - مراقبتهای دوره نفاس (پس از زایمان) تا روز 10 پس از زایمان
ب – مراقبتهای دوره نفاس تا روز 30 پس از زایمان (دوره بازسازی رحم)
ث – مراقبتهای دوره نفاس تا حدود روز 42 پس از زایمان (بروز دوره فحل مجدد)
در طی این دوره امکان روند بیماری زای رحم، تخمدان و مهبل که باعث عدم باروری گاو میگردند وجود دارد که با تدابیر و مراقبتهای صحیح از روند آن جلوگیری میگردد.
مراقبتهای باروری
یکی از دلایل اختلال در باروری معاینه دیرموقع دامها (ابتدا پس از بروز علائم بیماری) پس از زایمان میباشد. تحت اقدامات دقیق و صحیح مدیریتی میتوان از بروز آن جلوگیری کرد.
در دامداریهای بزرگ تدوین یک برنامه مدیریتی جهت جمع آوری اهم اختلالات باروری لازم میباشد. اهمیت این برنامه در پیشگیری اختلالات میباشد.
نکات ذیل در این برنامه میبایست توجه گردند:
• تشکیل پرونده برای گاو شامل اطلاعات درباره روز تلقیح مصنوعی، روز زایمان، توان شیردهی، فاصله زمانی بین دو باروری، بیماریهای تشخیص داده شده و خدمات درمانی.
• معاینات کلینیکی مرتب و از قبل برنامه ریزی شده حداقل هر 10 روز. در این معاینات روند فیزیولوژیکی دوره نفاس نظارت میگردد.
• معاینه کلینیکی و آزمایشگاهی تخمدان. تحت تست هورمون پروژسترون میتوان دوره فحل بعدی را تشخیص و زمان تلقیح مصنوعی بعدی را محاسبه کرد.
• معاینات کلینیکی و آزمایشگاهی باروری دارای اطلاعات ارزنده ای هستند. 40 تا 50 روز (از هفته هفتم) بعداز تلقیح مصنوعی توسط معاینه رکتال باردار شدن دام معین میگردد. تست آزماشگاهی هورمون پروژسترون در روز 20 تا 22 بعداز تلقیح مصنوعی نشانگر احتمالی فحل خاموش خواهد شد. میزان بالای پروژسترون دلیل احتمالی بارداری است در عین حال این امر میتواند همچنین نشانگر تغییرات بیماری زای تخمدان باشد. میزان بسیار پایین پروژسترون نشانگر فحل خاموش است.
فحل خاموش چیست ؟
امداد در دوره نفاس (Puerperium)
• امداد رحم
در زایمان نرمال جهت تشخیص روند بازسازی رحم اولین کنترل 10روز پس از زایمان انجام میگردد. زایمانهای سخت میبایست حداقل هر 3 روز کنترل گردند. زخمهای هنگام زایمان سبب التهابات کانالهای زایمانی (التهاب لگن) میگردند که با درمان آنتی بیوتیک همراه هستند. شستشوی رحم جهت ضدعفونی کردن دیواره مخاطی رحم از اقدامات دیگر میباشد که میتوان با محلولهای یددار ضدعفونی کرد.
• درمان پروستاگلاندین
تاثیر پروستاگلاندین انحلال جسم زرد (Luteolyse) تحت کاهش گیرنده های هورمون LH برروی جسم زرد و انقباضات دیواره رحم(Uterus contraction) میباشد.
اگر جسم زرد هنوز فعال است میتوان با استفاده از پروستاگلاندین انحلال آن را تعجیل کرد (حدود سه هفته پس از زایمان).
در حال حاضر در التهاب دیواره مخاطی رحم نیز از پروستاگلاندین استفاده میگردد. کاربرد آن هیچ مشکل (ماندگاری) ندارد و میتوان در شستشوی رحم با محلول یددار پروستاگلاندین نیز به محلول افزود.
• درمان عمومی حمایتی
بعنوان درمان حمایتی در اختلالات دوره نفاس از داروهای تزریقی (وریدی) کلسیم نیز استفاده میگردد.
عمل آنها در حمایت دوباره سازی رحم، انسداد رگهای خونی در قبال نفوذ باکتریها، تحریک مکانیزم سیستم ایمنی ویژه و غیرویژه، تحریک متابولیسم و یا امداد در اجرای توازن متابولیسمی (کاربرد محلول داروی فسفر – ویتامین ب 12 هم تاثیرات مشابه دارد).
سیتم ایمنی ویژه و غیرویژه یا اکتسابی
(Specific immunity & nonspecific immunity) چیست ؟
در دامهای با شیردهی بالا پیشنهاد میگردد که آزمایش وجود استون در اوره و شیر مجددا انجام گردد تا ناتوازنی های متابولیکی در اسرع وقت مداوا گردد.
دكتر مرتضي نيكرو
اغلب گاوها و تلیسه ها بتنهایی قادر به زایمان میباشند و امدادهای فردی بندرت مورد احتیاج میباشد. اغلب آسیبهای تحت زایمان از طریق مامایی شتابزده یا مامایی بدون دقت با کمبود بهداشت است. دو مورد اساسی در امر مامایی " بهداشت ، صبر " ضروری میباشد.
محل زایمان میبایست راحت و پاکیزه باشد و محل مساعد اتاقهای انفرادی پوشیده از کاه میباشد. بنابراین شستن محل و ضدعفونی کردن آن قبل از ورود گاوباردار به آن الزامی است.
زایمان را میتوان در سه بخش تقسیم کرد:
1- فاز آماده سازی زایمان
حدود سه هفته قبل از فارغ شدن شروع میشود و علامت بارز آن متورم و حجیم شدن (در اثر ازدیاد گردش خون در این قسمتها) مهبل ، فرج و پستان میباشد.
2- فاز باز شدن
بعداز فاز آماده سازی دردها و بی آرامی گاو شروع میشود که در طی 6 تا 16 ساعت کیسه آبکی جنین دیده میشود.
3- فاز فارغ شدن
این فاز با پاره شدن کیسه آبکی و خروج مایع کیسه و در نهایت خروج جنین همراه است.
بطور معمول و نرمال طول این فاز حدود 8 ساعت میباشد و در خاتمه گاو آرام و بدون درد است و تمام بخشهای کیسه جنینی و زائده های زایمان (Secundinae) دفع گشته است.
دوره نفاس (Puerperium) نیز دارای چندین مرحله است و در نهایت ترشح پروژسترون از جسم زرد خاتمه یافته و دوره بعدی فحل میتواند آغاز گردد.
در آخرین روزهای زایمان (فاز آماده سازی) پستان حجیم گشته، مهبل و فرج ترشحات آبکی و رباط لگن شل و نرم میباشد.
با ترکدین کیسه جنینی (فاز بازشدن) دردهای زایمان آغاز میگردند و بتدریج کانال زایمان گشوده میگردد زمان این مرحله 2 تا 3 ساعت و در تلیسه ها تا 4 ساعت به درازا میکشد. اغلب خطاهای زایمان در این مرحله اتفاق می افتد و خدمات مامایی شتابزده و بی صبرانه سبب آسیبهای تحت زایمان میگردند.
فاز فارغ شدن به آهستگی پیش میرود و تعجیل در آن ضرورتی ندارد و همراه هر دردزایمان پیشرفت آن نیز قابل رویت است.
زمان امداد های مامایی
معمولا حداقل دو ساعت بعداز ترکیدن کیسه جنینی و رویت جنین (سم گوساله) و عدم وجود اختلال زایمان میتوان امدادهای مامایی را آغاز کرد و قبل از اینکه زنجیر کشش جنین وصل گردد میبایست موقعیت قرارگرفتن جنین را کنترل کرد.
قبل از کنترل موقعیت جنین رعایت تمام اقدامات بهداشتی ضروری است و شخص کنترل کننده (دامپزشک) دست و بازوهای خود را بطور اساسی شسته و ضدعفونی میکند و درصورت امکان از دستکش نایلونی بهداشتی استفاده گردد (جهت پیشگیری فرد امدادگر از بروسلوز و زالمونلوز در صورت آلوده بودن گوساله).
وضعیت استقرار جنین در رحم
اغلب گوساله ها با پاهای جلو و سر در میان آن از کانال زایمان خارج میشوند. برخی مواقع موقعیت قرارگرفتن گوساله چنان است که ابتدا پاهای پشتی از کانال زایمان خارج میشوند در موارد دیگر قرار گرفتن گوساله احضار دامپزشک ضروری است.
در صورت امکان میبایست موقعیت قرارگرفتن گوساله چنان تصحیح گردد که پشت گوساله (کمر) به سمت پشت گاو قرارگیرد و از کشش یک پای گوساله یا فقط سر گوساله میبایست اجتناب ورزید. کشش هردو پای گوساله همزمان و یکنواخت و بدون ضربه میباشد و همیشه هنگام دردزایمان انجام میگیرد.
دلایل ناتوانی ایستادن گاو پس از زایمان
• آسیب دیدن گاو هنگام امدادهای مامایی نادرست و شتابزده و خشن مانند فشردگی و پرس (له شدن) اعصاب موضعی زایمان، شکستگی استخوان، دررفتگی مفصل و پارگی ماهیچه
• Paresis et Paralysis puerperalis
• (Hypocalcémie, Hypermagnesemie, Hypophosphatémie)
تمام زائده های پس از زایمانی (Secundinae) میبایست حداکثر 12 ساعت بعداز زایمان کلا از بدن خارج گردد در غیر اینصورت احضار دامپزشک لازم میباشد. ماندگار شدن این زائده ها میتوانند سبب التهابات آینده و ناباروری گردند.
نکات مهم جهت زایمان مساعد
• پرهیز از اقدامات امدادی زودرس
• احداث محل زایمان پاکیزه و بهداشتی
• برقراری آرامش در محل زایمان (ناآرامی ها سبب جلوگیری از درد زایمان (انقباضات دیواره رحم)، تاًخیر در زایمان، اختلال در دوره نفاس و تاًخیر در بازسازی رحم میگردند)
• لازم نبودن امداد مامایی وقتی زایمان در روال متعارف پیش میرود.
• لزوم امداد مامایی وقتی فقط یک پا رویت میگردد و تحت دردهای زایمان جنین پیش رانده نمیگردد.
• کشش جنین فقط در حالت خوابیده گاو و هنگام هر دردزایمان
• کشش جنین از طریق هر دو پا همزمان و یکنواخت و آرام
مراقبتهای پس از زایمان
مراقبتهای پس از زایمان در سه وهله زمانی تقسیم میگردند:
الف - مراقبتهای دوره نفاس (پس از زایمان) تا روز 10 پس از زایمان
ب – مراقبتهای دوره نفاس تا روز 30 پس از زایمان (دوره بازسازی رحم)
ث – مراقبتهای دوره نفاس تا حدود روز 42 پس از زایمان (بروز دوره فحل مجدد)
در طی این دوره امکان روند بیماری زای رحم، تخمدان و مهبل که باعث عدم باروری گاو میگردند وجود دارد که با تدابیر و مراقبتهای صحیح از روند آن جلوگیری میگردد.
مراقبتهای باروری
یکی از دلایل اختلال در باروری معاینه دیرموقع دامها (ابتدا پس از بروز علائم بیماری) پس از زایمان میباشد. تحت اقدامات دقیق و صحیح مدیریتی میتوان از بروز آن جلوگیری کرد.
در دامداریهای بزرگ تدوین یک برنامه مدیریتی جهت جمع آوری اهم اختلالات باروری لازم میباشد. اهمیت این برنامه در پیشگیری اختلالات میباشد.
نکات ذیل در این برنامه میبایست توجه گردند:
• تشکیل پرونده برای گاو شامل اطلاعات درباره روز تلقیح مصنوعی، روز زایمان، توان شیردهی، فاصله زمانی بین دو باروری، بیماریهای تشخیص داده شده و خدمات درمانی.
• معاینات کلینیکی مرتب و از قبل برنامه ریزی شده حداقل هر 10 روز. در این معاینات روند فیزیولوژیکی دوره نفاس نظارت میگردد.
• معاینه کلینیکی و آزمایشگاهی تخمدان. تحت تست هورمون پروژسترون میتوان دوره فحل بعدی را تشخیص و زمان تلقیح مصنوعی بعدی را محاسبه کرد.
• معاینات کلینیکی و آزمایشگاهی باروری دارای اطلاعات ارزنده ای هستند. 40 تا 50 روز (از هفته هفتم) بعداز تلقیح مصنوعی توسط معاینه رکتال باردار شدن دام معین میگردد. تست آزماشگاهی هورمون پروژسترون در روز 20 تا 22 بعداز تلقیح مصنوعی نشانگر احتمالی فحل خاموش خواهد شد. میزان بالای پروژسترون دلیل احتمالی بارداری است در عین حال این امر میتواند همچنین نشانگر تغییرات بیماری زای تخمدان باشد. میزان بسیار پایین پروژسترون نشانگر فحل خاموش است.
فحل خاموش چیست ؟
امداد در دوره نفاس (Puerperium)
• امداد رحم
در زایمان نرمال جهت تشخیص روند بازسازی رحم اولین کنترل 10روز پس از زایمان انجام میگردد. زایمانهای سخت میبایست حداقل هر 3 روز کنترل گردند. زخمهای هنگام زایمان سبب التهابات کانالهای زایمانی (التهاب لگن) میگردند که با درمان آنتی بیوتیک همراه هستند. شستشوی رحم جهت ضدعفونی کردن دیواره مخاطی رحم از اقدامات دیگر میباشد که میتوان با محلولهای یددار ضدعفونی کرد.
• درمان پروستاگلاندین
تاثیر پروستاگلاندین انحلال جسم زرد (Luteolyse) تحت کاهش گیرنده های هورمون LH برروی جسم زرد و انقباضات دیواره رحم(Uterus contraction) میباشد.
اگر جسم زرد هنوز فعال است میتوان با استفاده از پروستاگلاندین انحلال آن را تعجیل کرد (حدود سه هفته پس از زایمان).
در حال حاضر در التهاب دیواره مخاطی رحم نیز از پروستاگلاندین استفاده میگردد. کاربرد آن هیچ مشکل (ماندگاری) ندارد و میتوان در شستشوی رحم با محلول یددار پروستاگلاندین نیز به محلول افزود.
• درمان عمومی حمایتی
بعنوان درمان حمایتی در اختلالات دوره نفاس از داروهای تزریقی (وریدی) کلسیم نیز استفاده میگردد.
عمل آنها در حمایت دوباره سازی رحم، انسداد رگهای خونی در قبال نفوذ باکتریها، تحریک مکانیزم سیستم ایمنی ویژه و غیرویژه، تحریک متابولیسم و یا امداد در اجرای توازن متابولیسمی (کاربرد محلول داروی فسفر – ویتامین ب 12 هم تاثیرات مشابه دارد).
سیتم ایمنی ویژه و غیرویژه یا اکتسابی
(Specific immunity & nonspecific immunity) چیست ؟
در دامهای با شیردهی بالا پیشنهاد میگردد که آزمایش وجود استون در اوره و شیر مجددا انجام گردد تا ناتوازنی های متابولیکی در اسرع وقت مداوا گردد.
دكتر مرتضي نيكرو