معرفی قلعه رودخان، بزرگ‌ترین دژ آجری كشور





قلعه رودخان، عظیم‌ترین دژ نظامی-حكومتی منطقه گیلان، در فاصله 20 كیلومتری جنوب شرقی فومن و در ارتفاع بین 655 تا 715 متری از سطح دریا، در بلندترین نقطه کوه قرار دارد.
در سمت راست قلعه، رودخانه‌‏ای به همین نام قرار دارد كه از ارتفاعات سرچشمه گرفته و آب آن از جنوب به شمال در جریان است.


این قلعه كه به قلعه حسامی نیز شهرت دارد، از بزرگ‌ترین و با عظمت‌ترین دژهای نظامی گیلان و حتی ایران به شمار می‌آید و وسعتی بیش از 5 هكتار دارد. برای رسیدن به قلعه باید از شهر فومن، روستاهای گشت، كردمحله، گشت رودخان، سیاه كش، سیدآباد و قلعه رودخان عبور كرد و بعد از روستای حیدرآلات تا قلعه كه حدود 5 كیلومتر است را باید با پای پیاده طی كرد.

این قلعه‌ مهم تاریخی،‌ مدت‌ها تخت‌گاه و مركز فرمان‌روایان گیلان بوده است. گفته می‌شود این بنا متعلق به دوره ساسانی می‌باشد كه طی حوادث و رویدادها، تخریب و در زمان حكومت سلجوقیان تجدید بنا شده است. كما این‌كه این قلعه تا دوره زندیه مورد استفاده حكام و فرمان‌روایان محلی قرار می‌گرفت و به نظر می‌رسد پس از آن، قلعه مورد استفاده قرار نگرفته و متروك مانده است. اما از زمان واقعی احداث این قلعه در تاریخ، نشانی یافت نمی‌شود.
پیش از قرن دهم هجری، نام و نشانی از قلعه دیده نمی‌شود، اما برای نخستین بار الكساندر شودزكو محقق لهستانی الاصل كه در سال 1830 میلادی، هنگام تحقیق در گیلان متوجه این قلعه شد، در یادداشت‌های خود موقعیت این بنا را ثبت كرده است. وی درباره قلعه رودخان نوشت «دژی است بر بالای كوهی در قسمت علیای رودخانه‌یی به همین نام، بام آن سنگی است و طرفین ورودی دارای دو برج دفاعی مستحكم هستند و بر روی كتیبه سر در ورودی آن حك شده است كه این قلعه برای نخستین بار در سال 918 تا 921 هـ.ق برای سلطان ‌حسام ‌الدین ‌بن ‌امیره ‌دباج ‌بن ‌امیر ‌علاءالدین ‌اسحقی تجدید بنا شد.

در سمت راست قلعه، رودخانه‌‏ای به همین نام قرار دارد كه از ارتفاعات، سرچشمه گرفته و آب آن از جنوب به شمال در جریان است.

گفتنی است، قلعه رودخان از دو بخش تشكیل شده است :

1- ارگ یا محل اسكان حاكم و خانواده. ارگ یا شاه‌قلعه از دو طبقه و از آجر ساخته شده و در قسمت غربی این بنا واقع است. ورودی قلعه در سمت شمال جای دارد و در دو طرف آن دو برج عظیم سنگی دیده می‌شود.

2- قسمت نظامی یا قورخانه. در قسمت شرقی قلعه رودخان، بناهای مخروبه وجود دارد. در قسمت شمال و جنوب، دیوارهای محصور كننده قلعه، برج‌های نگهبانی در فواصل مختلف، به چشم می‌خورد . اتاق‌های هشت ضلعی كه از آجر ساخته شده، هنوز بر فراز برج‌ها دیده می‌شود.

مساحت بخش شرقی كمتر از بخش غربی آن است. بخش شرقی شامل دوازده ورودی، زندان، در اضطراری، حمام و آبریزگاه و همچنین چند واحد مسكونی است و بخش غربی دارای دوازده ورودی، چشمه، حوض، آب انبار، سردخانه، حمام، آبریزگاه، شاه نشین، و چند واحد مسكونی كه به وسیله برج و بارو محصور شده، می‌باشد.

قلعه رودخان، به طول یك هزار و 550متر، دارای 42برج و دیده‌بانی است. در این دیوار‌های قطور، منافذ و تركش‌هایی برای ریختن مواد مذاب و تیراندازی نیز تبعه شده بود. در گذشته چشمه آبی در داخل قلعه جاری بود كه وقت محاصره از آب آن استفاده می شد. این چشمه پس از زلزله سال 1369گیلان خشك شد.
قلعه رودخان هم‌اکنون در دسته آثار گردشگری مشهور به شمار نمی‌رود، اما می‌تواند در صورت رسیدگی و توجه بیشتر به یکی از آثار و جاذبه‌های گردشگری استان بدل شود.