کاربرد هورمون ها در باغبانی

[Borna66]

کاربرد هورمون اکسین در باغبانی

بیوسنتز اکسین

ساخت اکسین عمدتا در بخشهای مریستمی گیاه بخصوص ، جوانه های راسی و برگهای جوان صورت می‌گیرد. در پژوهشهای اولیه در مورد اکسین گفته شده بود که چون اندول استیک اسید از نظر ساختمان شیمیایی شبیه اسید آمینه تریپتوفان است احتمالا از تریپتوفان ساخته می‌شود. بعد از شناسایی عناصر رادیواکتیو و استفاده آنها در تحقیقات زیستی ، این نظر تائید شد.

با بکارگیری کربن رادیواکتیو (کربن 14) مسیر تشکیل اندول استیک اسید (iaa) در بسیاری از گیاهان شناخته شده است که شامل مسیر زیر می‌باشد: اسید آمینه تریپتوفان بوسیله واکنش دآمیناسیون به اندول پیروویک اسید تبدیل می‌شود. سپس این ماده بوسیله واکنش دکربوکسیلاسیون به اندول استالدوئید تبدیل می‌گردد.اندول استالدئید تحت تاثیر واکنش دهیدروزناسیون به اندول استیک اسید تبدیل می‌شود.


نقش اکسین‌ها در گیاه


· طویل شدن سلولها و اندام: کلا طول شدن سلولها فقط در حضور اکسین روی می‌دهد. اکسین در غلظتهای بالا اثر بازدارندگی روی این مرحله از رشد دارد مثلا غلظتی از اکسین که باعث ویل شدن ساقه می‌شود، طویل شدن ریشه را کند می‌سازد
.
· جلوگیری از ریزش برگ:

اکسین از ریزش برگها جلوگیری می‌کند و ریزش میوه‌های رسیده را به عقب می‌اندازد.
·
تسریع در رسیدن میوه:

اکسین رسیدن کامل میوه‌ها را تسریع می‌کند.

پارتنوکارپی: این اصطلاح به میوه‌های بدون دانه گفته می‌شود که بطور طبیعی در برخی گونه‌ها روی می‌دهد و در بعضی گونه‌ها هم می‌توان آن را با بکارگیری هورمون اکسین تحریک کرد

اثرات سمی اکسین

استفاده از غلظتهای نسبتا زیاد اکسین باعث تغییر شکل برگ ، ساقه ، ریشه ، رنگ پریدگی برگها ، جلوگیری از طویل شدن ساقه و ریشه و جلوگیری از باز شدن گلها می‌شود. از این خاصیت اکسین‌ها در از بین بردن علفهای هرز و دیگر گیاهان مزاحم به عنوان علف کش استفاده می‌شود.

نحوه انتقال اکسین

انتقال اکسین در اندامهای هوایی گیاه از بالا به پایین و در بافتهای پارانشیمی در داخل آوندهای آبکشی انجام می‌گیرد. نحوه انتقال اکسین در ریشه هم از نوک ریشه به سمت بالای ریشه صورت می‌گیرد.

نقش اکسین در باغبانی

تنک کردن

پایداری میوه‌های در حال رشد و گلها و برگها بستگی به تعادل بین اکسین داخل آنها و مقدار اکسین ساقه دارد. هر وقت این تعادل بهم بخورد در محل اتصال دمبرگ با میوه یا دمگل به ساقه یک لایه چوب پنبه‌ای بوجود می‌آید و اندام مربوط از درخت جدا می‌شود و ریزش می‌کند. این امر در میوه کاری اهمیت زیادی دارد. چون درختان میوه زیادی تولید می‌کنند اگر همه آنها روی درخت بماند ولی محصول از نظر کیفی نامرغوب می‌شود ثانیا به علت کمبود مواد غذایی ریزش می‌کنند ثالثا درخت ضعیف می‌شود. برای جلوگیری از این موارد با استفاده به موقع از محلولهایی از انواع اکسین گلهای ضعیف را وادار به ریزش می‌کنند یا به اصطلاح محل تنک کردن انجام می‌دهند.



تولید بافت پینه‌ای

هر وقت درخت به دلایلی از جمله هرس و قلمه‌گیری زخم شود، سلولهای پارانشیمی ناحیه زخم با ایجاد بافت یکنواخت محل زخم را ترمیم می‌کنند این بافت که پینه نام دارد دارای اکسین زیادی دارد.
جلوگیری از ریزش میوه قبل از برداشت

برای این منظور 4 - 3 هفته قبل از برداشت میوه از ترکیبات مختلف اکسینی به غلظت معینی استفاده می‌شود


کاهش ترک خوردگی میوه گیلاس

میوه‌های گیلاس بعد از بارندگی دچار ترک خوردگی می‌شوند که با مصرف ترکیبی از اکسین با غلظت معین 35 روز قبل از برداشت می‌توان از این پدیده جلوگیری کرد

ریشه‌دار کردن قلمه‌ها
ریشه‌دار کردن قلمه‌ها به کمک اکسین یکی از کاربردهای مهم این ماده در باغبانی است

جلوگیری از رشد نوکها و پا جوشها

پس از هرس شدید گیاهان ، تعدادی شاخه غیر بارور بنام نوک تولید می‌شود که باید هرس شوند. اگر محل زخم هرس را با کمک اکسین محلول پاشی کنیم از رشد نوکها جلوگیری می‌شود که این ماده برای جلوگیری از رشد پاجوشها (پاگیاه) نیز بکار می‌رود.

رشد طولی شاخه

چون جوانه انتهایی شاخه دارای اکسین زیادی است و باعث رشد سریع طولی شاخه می‌شود.

[Borna66]

کاربرد هورمون جیبرلین در باغبانی

مقدمه

بیماری باکان یا بیماری غشای احمق برنج برای اولین بار توسطژاپنی‌ها کشف شد که ناشی ازآلودگی گیاه برنجبه قارچ جیبریلا فوجیکوریاست که گیاه آفت زده خیلی بلندتر از گیاه سالم بود. بعدها ماده‌ای از عصاره اینقارچ بدست آمد که جیبرلین نامیده می‌شد. تا به حال بیش از 50 نوع جیبرلین شناختهشده است که همگی از نظر شیمیایی به هم نزدیک هستند. جیبرلین‌ها گروه مشخصی ازهورمونهای گیاهی هستند که معروفترین و مهمترین آنها ca3 می‌باشد.

ماهیت شیمیایی جیبرلین

ساختمان همه جیبرلین‌ها چهار حلقه است که بهم پیوندشده‌اند و حلقه جیبرلین نامیده می‌شود. ملکول هر جیبرلین از 19 تا 20 کربن و 28-22هیدروژنو از 9-4 اتم اکسیژن ساخته شده است.

مراکز عمده ساخته شدن جیبرلین

نواحی عمده ساخته شدن جیبرلین‌ها در گیاهانبرگهای جوان ، میوه‌ها و نوک ریشه می‌باشد.

نحوه انتقالجیبرلین

انتقال این هورمون کاملا آزادانه در آوندهای آبکشی و چوبی صورت می‌گیرد وتبادل بین این دو سیستم‌هادی ممکن است از طریق اشعه آوند چوبی و اشعه آوند آبکشیانجام گیرد.

نقش جیبرلین‌ها در گیاه

طویل شدن سلول‌ها
پاشیدن جیبرلین روی گیاه باعث افزایش طول ساقه می‌شود. طویل شدن ساقه در درجه اول نتیجه طویل شدن نواحی بین گره‌ها است هر چند تقسیم سلولینیز تا حدودی ممکن است در این امر دخیل باشد.
گلدهی
بعضی درختان میوه فقط در روزهای بلند گل می‌دهند و بیشترگونه‌ها هم تحت اثر جیبرلین در روزهای کوتاه وادار به گلدهی می‌شوند.
پارتنوکاپی
جیبرلین در بسیاری از میوه‌ها ایجاد میوه پارتنوکارپ (میوه بدون دانه) می‌کند.
طویل شدن ریشه
جیبرلین در بعضی گونه‌های درختان میوه به طویل شدن ریشهکمک می‌کند.
رشد برگ
طول موجهای کوتاهی از نور قرمز در رشد برگ موثر است. جیبرلین می‌تواند در رشد برگ جایگزین نور قرمز شود.
سبز کردن بذوره
بذر برخی از گیاهان بعد از جذب آب برای اینکه سبز شودلازم است که قبلا در مقابل نور قرار گیرد جیبرلین در آن مورد می‌تواند جایگزین نورقرمز قرار بگیرد و باعث سبز شدن بذور گردد.

کاربرد جیبرلین در باغبانی

مهمترین کاربرد این هورمون برای افزایش میزان محصول انگور است

·اگر هورمون پاشی قبل از عمل لقاح یعنی 10 روز قبل از ریزش گلبرگها صورت گیردباعث از بین رفتن مادگی و تولید حبه‌های بدون هسته می‌شود. این عمل با ریزش تعدادیاز حبه‌ها همراه است بنابراین درانگور یاقوتیکه خوشه متراکم دارد باعث تنکشدن خوشه (ریزش گلهای خوشه) و بالا رفتن کیفیت محصول می‌شود چون حبه‌های باقی ماندهفضای زیادی برای رشد دارند.
·افزایش محصول انگور زمانی است که هورمون پاشی بعد از انجام عمل لقاح و تشکیلحبه انجام می‌گیرد که باعث درشت شدن حبه‌ها می‌شود.

بزرگی و درشتی میوه

برای تولید میوه‌های درشت‌تر و بهتر و برای جلوگیری ازترک ناشی ازباراندرگیلاساز جیبرلین سه هفته قبل از برداشت روی این محصول هورمون پاشی می‌شود.

کیفیت میوه

برای کیفیت میوه آلوده 5 - 4 هفته قبل از برداشت هورمون پاشیروی این میوه صورت می‌گیرد.

به عقب انداختن رسیدن میوه‌ها

میوه‌هایی مثلخرمالوکه اگر پس از رسیدن چیده نشوند به سرعت نرم وفا سد می‌شوند و یاپرتقالو لیمو زمانی روی درخت می‌رسند که عرضه به بازار زیاد و قیمت پایین است. چنینمیوه‌هایی را اگر موقعی هنوز سبز هستند یعنی حدود یکماه قبل از رسیدن با محولهاییاز جیبرلین محلول پاشی کنند در این صورت مدت نسبتا طولانی میوه سبز روی درخت باقیمی‌ماند. در یکماه قبل از رسیدن با محلولهایی از جیبرلین محلول پاشی دوباره به حلتسبز بر می‌گردند.

دیر برداشت کردن میوه‌ها

در موردگیلاسسه هفته قبل از برداشت و برای گلابی چهار هفته قبل از برداشت محلول پاشی می‌کنند.

پا بلند کردن گیاهان پا کوتاه

برای انجام این کار از این هورمون استفادهمی‌شود که با بلند شدن میان گره‌ها این امر ممکن است.

سایر کاربردها

·برای وادار کردن گیاهان روز بلند (گیاهانی که در روزهای بلند و طولانی گلدهیمی‌کنند) به گلدهی در شرایط روز کوتاهی (گیاهانی که در روزهای کوتاه گلدهی می‌کنند) از این هورمون استفاده می‌شود.
·برای کاهش اثر ویروس زرد در میوهآلبالو 15-10 روز پس از ریزش گلبرگها استفاده می‌شود.
·برای اصلاح شکل و اندازه میوه سیب در زمان اولین ریزش گلبرگها استفادهمی‌شود.
·برای افزایش تولیدگل رزدرخیار گلخانه‌ایازهورمون حیبرلیناستفاده می‌کنند.
·برای افزایش جوانه زنی بذرهایسیب،گلابی،فندق،گیلاسقبل از جوانه زنی از هورمون جیبرلین استفاده می‌شود.
·جیبرلین در انگور باعث افزایش اندازه حبه‌ها می‌شود و در سیب و گلابی باعث درازشدن اندازه این میوه‌ها می‌شود.

[Borna66]

کاربرد هورمون سایتوکیتین در باغبانی




مقدمه

اولین بار دانشمندی به نام میلر موفق شد از اسپرم شاه ماهی اولین انگیزنده تقسیم سلولی را جدا کند که آنرا کینیتین نام نهاد. بعدها معلوم شد که این ماده مصنوعی است و در گیاه وجود ندارد و اولین ماده طبیعی استخراج شده از گیاه از بذور نارس ذرت بدست آمد که زآیتن نام گرفت و بعد به این ماده و دیگر مواد مشابه سایتوکینین نام گذاشتند و بالاخره بتدریج بوجود سایتوکنین در تخمدان میوه جات و ریشه‌های پی‌بردند. نقش اصلی همه سایتوکنین‌ها در کنترل تقسیم سلولی است.

توضیحاتی در مورد سایتوکینین
ماهیت شیمیایی سایتوکینین
همه سایتوکینین‌ها در ساختمان اساسی خود حلقه پورین (دو حلقه) دارند.
مراکز عمده ساخته شدن سایتوکینین
این هورمون به طور عمده در مریستم انتهای ریشه- گل آذین‌ها- میوه‌های در حال رشد ساخته می‌شود.
نحوه انتقال سایتوکینین
سایتوکینین‌های ساخته شده در نوک ریشه‌ها توسط شیره خام و سایتوکینی‌های ساخته شده در بخش بالایی گیاه توسط آوندهای آبکشی به سمت پایین انتقال می‌یابد.

نقش سایتوکینین‌ها در گیاه

· هورمون سایتوکینین تقسیم سلولی را در گیاه تحریک می‌کند.
· سایتوکینین‌ها در طویل شدن سلول و بزرگ شدن آن و رشد تاثیر می‌گذارد.
· تشکیل ریشه: سایتوکینین با غلظت زیاد از تشکیل ریشه جلوگیری می‌کند و با غلظت خیلی کم به تشکیل ریشه کمک می‌کند.
· پیری و دیررسی: این هورمون پیری را در برگها به تاخیر می‌اندازد و از ریزش گلها و برگها و میوه‌ها جلوگیری می‌کند.
· پارتنوکارپی (میوه بدون دانه): این هورمون در ایجاد پارتنوکارپی میوه موثر است مانند انجیر.
· تاثیر در گلدهی: سایتوکینین موجب افزایش گلدهی در گیاهان روز کوتاه در شرایط روز بلند و بر عکس می‌شود.



کاربرد سایتوکینین‌ها در باغبانی



· افزایش شاخه زایی: استفاده از این هورمون در اوایل تابستان می‌تواند باعث شاخه زایی شود.
· افزایش طول میوه‌های سیب: اگر سیبها با این هورمون از 10 روز بعد از اینکه گلها باز شدند هورمون پاشی شوند طول میوه‌های سیب درازتر خواهد شد.
· افزایش جوانه زنی بذرها :اگر بذرها یک روز در محلول سایتوکینین خیس بخورند جوانه زنی افزایش می‌یابد.
· افزایش گیاهانی مانند گل داوودی و گل میخک از طریق کشت بافت به کمک این هورمون انجام می‌گیرد.
· استفاده از هورمون سایتوکینین موجب افزایش طول عمر گلهای بریده و سبزیهای برگی در مرحله بعد از برداشت می‌شود.
· کاهش ریشه دهی : محلول پاشی با سایتوکینین بر روی برگها نسبت رشد ریشه به شاخه را کاهش می‌دهد در حالی که کاربرد آن روی ریشه این نسبت رشد را افزایش می‌دهد.
· با محلول پاشی سایتوکینین می‌توان شاخه دهی با زاویه باز را بوجود آورد.
· سرمادهی ریشه‌های درختانی که در معرض سرما قرار نگرفته‌اند : مصرف سایتوکینین می‌تواند جایگزین سرمای مورد نیاز درختانی باشد که ریشه‌هایشان در معرض سرما قرار نگرفته‌اند.
· سایتوکینین رشد اولیه تخمدان را در میوه‌ها باعث می‌شود.
· سایتوکینین‌ها در افزایش پر پشت کردن گیاهان در برابر گرما موثر هستند.
· ریزش میوه‌ها در نهالهای جابجا شده به علت کمبود سایتوکینین است.
· از سایتوکینین‌ها برای بوجود آوردن جوانه‌های اتفاقی روی شاخه‌های درختان میوه و همچنین تبدیل پیچک به خوشه در درخت انگور استفاده می‌شود.
· سایتوکینین دوره نونهالی(صغیری) را در نهالهای درختان میوه کوتاه می‌کند.
o سایتوکینین‌ها فعالیت جوانه‌های جانبی را در شاخه‌ها افزایش داده و موجب ایجاد شاخه‌های فرعی در درختان میوه شده و غالبیت جوانه انتهایی را می‌شکند و موجب کاهش رشد طولی شاخه می‌شود.
· هورمون سایتوکینین رقابت بین رشد مریستم انتهایی شاخه و رشد میوه را می‌شکند و باعث رشد بهتر میوه‌های می‌شود
· شکستن دوره خواب بذور: انواع مختلف سایتوکینین‌ها در شکستن دوره خواب تعدادی از بذرهایی که به نور هم حساس نیستند، موثر هستند.
· هورمون سایتوکینین در حرکت بخشیدن مواد غذایی موثر است بطوری که این ماده به عضوهای مانند میوه‌ها و برگها و غده‌های جوان که خود تولید کننده هورمون هستند، انتقال می‌یابد.

[Borna66]

کاربرد هومون اتیلن در باغبانی


مقدمه

از مدتها پیش معلوم شد بد که گاز اتیلن در بافتهای گیاهی ساخته می‌شود و موجب فعل و انفعالات رشدی معین و همچنین واکنشهای فیزیولوژیکی در گیاه می‌شود و معلوم شده است که این گازها همه صفات خاص یک هورمون را دار است. اتیلن در درجه حرارتهای معمولی به صورت گاز است در نتیجه خواص معینی را از خود نشان می‌دهد که در هورمون‌های دیگر دیده نمی‌شود. اتیلن همچنین ممکن است از گیاه خارج شود و رشد گیاهان به مجاور را تحت تاثیر قرار دهد.

ماهیت شیمیایی اتیلن
ساختمان اتیلن به صورت یک ترکیب دو کربنه با یک بند دو گانه می‌باشد. (ch2=ch2)
مراکز عمده ساخته شدن اتیلن
برخلاف هورمون‌های گیاهی دیگر که در نقاط خاصی تولید می‌شود این هورمون به صورت موضعی در هر نقطه‌ای از گیاه ممکن است تولید شود.
نحوه انتقال اتیلن
حرکت اتیلن در داخل بافتها به صورت انتشار گاز می‌باشد.

کاربرد اتیلن در باغبانی

رسیدن میوه ریزش آن

با بزرگ شدن میوه ساخته شدن اتیلن شدت می‌یابد و مقداری گاز اتیلن آزاد می‌شود بکار بردن اتیلن روی میوه‌های خرمالو - موز و طالبی که هنوز به حد کامل نرسیده‌اند رسیدن میوه‌ها را تسریع می‌کند. در گردو و فندق استفاده از این هورمون باعث ترکیدن پوست و تسریع در شکاف خوردن پوست میوه‌ها می‌شود. در صورتی که ده روز قبل از برداشت میوه‌های سیب و گلابی ، گیلاس ، آلو و هلو از هورمون اتیلن استفاده شود باعث تحریک ریزش میوه می‌شود. لازم به یادآوری است که وقتی از اتیلن در باغ استفاده می‌شود میوه از دم جدا شده یعنی دم میوه روی درخت باقی می‌ماند که این خود در صنعت کمپوت سازی از نظر اقتصادی با ارزش است.

افزایش کیفیت و کمیت محصول

استفاده از اتیلن روی محصولات مختلف میزان محصولات و بازارپسندی آنها را افزایش می‌دهد. از جمله گوجه فرنگی که استفاده از‌ این هورمون از مرحله گرده افشانی تا زمانیکه میوه سبز و بالغ می‌شود باعث افزایش محصول می‌شود. اتیلن باعث رنگ پذیری بهتر گوجه فرنگی ، مرکبات ، هلو ، انگور ، گیلاس ، آلبالو و آلو می‌شود. اتیلن در مورد خیار باعث تولید بیشتر گل ماده و افزایش عملکرد می‌شود و در مورد سیب و انجیر یک تا دو هفته قبل از برداشت باعث رسیدن کامل و رنگ پذیری بهتر آنها می‌شود.

همزمان رسیدن محصول افزایش کارایی برداشت

با استفاده از این هورمون می‌توان میوه را به سهولت برداشت کرد و کارایی برداشت مکانیزه را افزایش داد که این امر در برداشت میوه‌های آجیلی مثل گردو حائز اهمیت است.

گل انگیزی و نمو جوانه‌های گل

هورمون اتیلن باعث نمو جوانه‌های گل در آناناس و سیب و انبه می‌شود.

به تاخیر انداختن باز شدن جوانه‌های گل

اگر در اوایل پاییز این هورمون مصرف شود در میوه‌های هسته دار مانند هلو و گیلاس ، شکفتن جوانه‌ها در آنها به تاخیر می‌افتد و در نتیجه در مقابل سرماهای بهاره محفوظ می‌مانند.

کنترل جوانه زنی بذر و غده‌ها و پیازها

این امر بسته به مقدار را اتیلن مصرفی دارد بطوریکه اگر غلظت اتیلن مصرفی در مواد نامبرده شدن در مقدار کم استفاده شده در مقدار کم استفاده شود باعث تحریک جوانه زنی و اگر با غلظت بالا استفاده شود مانع از جوانه زنی خواهد شد
.
جایگزین طول روز

این هورمون می‌تواند جایگزین طول روز بلند شود مثلا در پیاز خوراکی که در شرایط روز بلند (12-6) ساعت پیاز تشکیل می‌دهد استفاده از این هورمون می‌تواند آنرا در شرایط روز کوتاهی وادار به تشکیل پیاز کرد.

هرس شیمیایی

از این هورمون می‌توان به عنوان یک ماده شیمیایی هرس کننده استفاده کرد مثلا استفاده از این هورمون در اوایل تابستان بد روی آلوی ایتالیایی می‌توان هرس شیمیایی انجام داد و یا برای کوتاه نگه داشتن چمن‌ها که مانع از رشد چمن و هم مانع از تولید بذر آن می‌شود
.
تنک کردن

در تنک کردن شاخ و برگهای سیب زمینی (وادار کردن به ریزش شاخه و برگها) کاربرد دار که موجب زود برداشت کردن محصول می‌شود.

سایر

· باعث افزایش میزان شیرابه درختان کائوچو می‌شود که در صنعت لاستیک سازی اهمیت دارد.
· زود به بار نشاندن درختان میوه که با کوتاه کردن دوره نونهالی (صغیری) انجام می‌شود.
· اتیلن باعث افزایش میزان مقاومت محصولات انباری در انبار می‌شود.
· اتیلن باعث افزایش تعداد شاخه‌های گل دهنده در گل داوری می‌شود.

[Borna66]

کاربرد بازدارنده‌های هورمونی در باغبان

مقدمه

بازدانرده‌های هورمونی دسته دیگری از هورمونهای گیاهی هستند کهبدلیل خاصیت بازدارندگی اکثرا برای کنترل شیمیایی علفهای هرز استفاده می‌شود. بازدارنده‌های هورمونی به دو دسته طبعی و مصنوعی تقسیم می‌شوند. گروه طبیعی تنهاشامل اسیدآبسیزیک است که در تمام گیاهان وجود دارد و گروه مصنوعی خود به چها گروهمواد بازدارنده رشد - مواد کند کننده رشد- مورفکتین و مواد شاخه زا را تقسیممی‌شوند.

مواد باز دارنده رشد

این مواد از رشد گیاهان بطور کلی جلوگیری می‌کنند وباعث مرگ گیاهان می‌شوند که علف کش‌ها جز این گروه هستند علاوه بر این ماده مالئیکهیدرازید هم جز این گروه است که در غلظتهای کم از رشد پیاز وسیبزمینیدر انبار جلوگیری می‌کند ولی در غلظتهای بالا به عنوان علف کش است.

مواد کند کننده رشد

مواد تشکیل دهنده این گروه بدون اینکه تغییری در ظاهرگیاه و یا تعداد برگها و شاخه‌ها بوجود آوردند ازرشد گیاهمی‌کاهد. مهمترین کاربرد آنها درهرس و به گل نشاندن گیاهان و مقاومت گیاهان در برابر خشکی است.

مورفکتین‌ها

این مواد به عنوانعلف کشو نیز در گل انگیزی و ریزش میوه‌ها وشاخه زایی هم کاربرد دارند.


·مواد شاخه زا:این مواد تحت عنوان مواد هرس کننده شناخته شده‌اند و برایهرس در باغات میوه از این مواد هم استفاده می‌شود.

اسید آبسیزیک و توضیحاتی در مورد آن

اسیدآبسیزیک
این هورمون بطور گسترده در گیاهان وجود دارد و اینبازدارنده هورمونی حدود صد مرتبه از سایر بازدارنده‌ها قویتر است. وقتی که گیاه تحتتاثیر کمودهای نظیر آب ،اکسیژنومواد غذاییقرار گیرد میزان این هورمون بهسرعت بالا می‌رود و زمانیکه کمبود مربوط به رف شود مقداری آن در طول یکی دو روز بهحالت عادی بر می‌گردد.
ماهیت شیمیایی اسیدابسیزیک
اسیدآبسیزیک در ساختمان خود حلقه پیریمیدین (یک حلقه) دارد و یکاسید آلیاست.
مراکز عمده ساخته شدن اسیدآبسیزیک
محل ساخته شدن این هورمون جای خاصی در گیاه نسبت و تماماندامهای می‌توانند بر حسب نیاز به تولید این ماده بپردازد.
نحوه انتقال اسیدآبسیزیک در گیاه
انتقال این هورمون در ‌آوندها صورتمی‌گیرد.

کاربردهای هورمون اسیدابسیزیک در باغبانی

کمک به ریزش
این بازدارنده هورمونی باعث تحریک ریزش و پیری برگ ومیوه می‌شود.
جلوگیری از سبز شدن بذر
اسیدآبسیزیک از سبز شدن تعداد زیادی از بذرها جلوگیریکرده و یا سبز شدن آنها را به تاخیر می‌اندازد و نیز به علت همین ماده است که بذر ودر داخل میوه جوانه نمی‌زنند.
کند شدن رشد و ایجاد پیری
اسیدابسیزیک رشد انوع زیادی از بافتها و اندام‌هایگیاهای از جمله به ساقه‌ها و ریشه‌ها را کند می‌سازد و اثر دیگر آن مربوط به پیریاندامهای گیاهی است چون این هورمون تجزیه کلروفیل را تسریع می‌کند.
تسریع در تشکیل ریشه
در برخی از گونه‌های ریشه را بهبود می‌بخشد.
اثر روی گلدهی
در برخی از گیاهان روز کوتاه به گلدهی کمک می‌کند کهممکن است ناشی از کند سازی رشد باشد که خود ان می‌تواند برای گل دادن مساعد باشد.

در طولانی کردن دوره خواب بذور و جوانه‌ها و کوتاه داشتنقد گیاهان چوبی از این هورمون استفاده می‌کنند.

استفاهده از این هورمون باعث کنترل بسته شدن روزنه‌هایگیاه می‌شود که بدین وسیله در هنگام کم آبی مانع از دست رفتن آب گیاه می‌شود.

دخالت در تشکیل غده: در گیاهانی که در روزهای کوتاهغده‌های خود را گسترش می‌دهند عامل موثر در تحریک رشد غده‌ها هورمون اسیدآبسیزیکمی‌باشد.

[Borna66]

بازدارنده های رشد

یشتر مواد تنظیم کننده ی رشد، عموماً رشد را تحریک می کنند و رشد و نمو را در تکامل مورفولوژیکی گیاهی به هم ربط می دهند. یک گروه از مواد گوناگون وجود دارند که در فرایند هماهنگی رشد، عموماً از رشد جلوگیری می کنند. این مواد، بازدارنده های رشد نامیده می شوند. رایج ترین بازدارنده ها ترکیبات حلقوی مثل فنولها و لاکتونها هستند اما آلکالوئیدها، بعضی از الکل ها، اسیدهای آلی و چرب و حتی یونهای فلزی هم می توانند به عنوان بازدارنده ها عمل کنند.

به طور خلاصه، بازدارنده های رشد را معمولاً به سه دسته تقسیم می کنند:

۱ ) فیتوهورمونها . ترپنوئیدها مثل ABA . گلوکز – ABA (گلوکوزید) که یک شکل پیوندی است نیز می تواند همانند ABA فعالیت کند.

۲) بازدارنده های طبیعی دیگر شامل مشتقات اسیدهای فنولیک و بنزوئیک و لاکتن ها. این مواد بر عکس هورمون ABA، به ظاهر، فرآورده های فرعی فعالیت های متابولیک هستند و در مقادیر زیاد وجود دارند. این مواد ممکن است نقش بازدارنده – هماهنگ کننده ی عمده ای را در رشد و نمو ایفا کنند. به عنوان مثال می توان خواب دانه در بعضی از گونه ها را ذکر کرد.

۳) مواد مصنوعی . تعداد زیادی از ترکیبات مصنوعی، در رشد فعالیت بازدارندگی در رشد دارند. بسیاری از آنها برای استفاده در کشاورزی در نظر گرفته شده اند. نمک های چهارگانه ی آمونیوم (Amo -۱۶۱۸) و فسفون – دی، ازمواد کند کننده رشد هستند.

دیگر مواد مصنوعی مهم، اسید سوکسینک ۲،۲ – دی متیل هیدرازید (دامینوزید یا SADH) هستند. کلرمکوات کلرید (CCC) به شکل تجارتی در دسترس است و به طور گسترده ای در کتان و محصولات دانه ای برای کاهش ورس به کار می رود و اخیراً سرعت رشد پنجه های گندم و جو را تعدیل می کند.

مورفاکتین ها ( فلورکول و کلروفلورکول ) نیز به تازگی به لیست کند کننده های رشد اضافه شده است. اسید کلرو فعالترین شکل این دو مورفاکتین است.‏

● حضورطبیعی بازدارنده های رشد :

در اوایل دهه ی ۱۹۶۰، یک بازدارنده ی رشد خیلی فعال از میوه های پنبه به دست آمد و آبسسین -۲ (Abscisin II) نام گرفت. یک ترکیب مشابه نیز در انگلستان از برگهای چنار(Sycamore) بدست آمد و دورمین (Dormin) نام گرفت همزمان مشخص گردید که این دو ماده از نظر شیمیایی و بیولوژیکی یکسان هستند و موافقت گردید که نام ماده را اسید آبسیسیک یا ABA بگذارند.

هورمون ABA از غده ها، جوانه ها، دانه های گرده، میوه ها، جنین، آندوسپرم و پوشش بذر حدود ۴۰ تا ۵۰ گونه ی علفی یا چوبی گیاهان یک ساله و چندساله بدست آمده است. منطقی است اگر نتیجه گیری شود که ABA شبیه IAA در همه جا و همه وقت در گیاهان عالی وجود دارد. ABA به صورت طبیعی در کلروپلاست وجود دارد اما پس از ایجاد تنش های محیطی در دیگر اندامهای سلولی وارد می شود و در کنترل روزنه ها دخالت می کند.

آنالوگهای ABA نیز به طور وسیعی در گیاهان پراکنده اند ولی از نظر بیولوژیکی به اندازه ABA فعال نیستند. اسید فاسئیک در بذور لوبیا وجود دارد و تئوزپیرون یک بازدارنده ی طبیعی و یک ترکیب خوش طعم است که در برگ چای وجود دارد.

مواد ثانوی از قبیل آلکالوئیدها، فنولیک ها و لاکتونها، اغلب در غلظت های کافی که بتوان مواد غذایی را انبار کرد وجود دارند ( به عبارت دیگر خیلی بیشتر از سطح هورمونی ).

ژوگلان که یک لاکتون است در غلظت های زیاد در مزوکارپ و ریشه های گردو وجود دارد. کدوی روغنی (Curcurbita foetidissima) که گیاهی پیچنده و پرشاخ و برگ است و با نواحی نیمه خشک سازگاری یافته است، مقادیر زیادی کربوهیدرات که در اتصال با یک ماده ی سمی نامشخص است، در ریشه های اصلی گوشتی خود ذخیره می کند. یک عصاره ی مایع که محتوی مواد شیمیایی است برای گیاهان گوجه فرنگی جوان و کاهو کشنده است و از جوانه زنی بذور کاهو و تربچه به طور کامل جلوگیری می کند. به نظر می رسد که این بازدارنده ی رشد احتمالاً از رقابت کدوی روغنی با دیگر گونه ها در محیط ریشه بکاهد، که این امر منجر به بقای کدوی کدوی روغنی در اکوسیستم می شود. مواد ثانویه احتمالاً در بسیاری از گونه ها اثر می گذارند و در تداوم نسل طبیعی گیاه فعال می باشند. آنها ممکن است گیاه را از گزند حشرات و جانوران علف خوار و شاید از موجودات مولد بیماری حفظ کنند، زیرا بسیاری از ترکیبات ثانوی بازدارنده ی میکروبها هستند.

● متابولیسم بازدارنده های رشد :

ABA همانند GA کلروفیل، کاروتن و گزانتوفیل یک ترپنوئید است. ساخت ABA، به وضوح از مسیر اسید موالونیک و ایزوپرن صورت می گیرد. شواهد حاکی از این است که ساخت ABA از اکسیداسیون بعضی گزانتوفیل ها مثل ویولاکسانتین Violaxanthin نیز حاصل می گردد. نور تشکیل موثرترین شکل ABA در پلاستیدها به ویژه در کلروپلاست ها ممکن باشد.

فرایند غیرفعال شدن ABA ممکن است بوسیله (۱) تبدیل آنزیمی به ۲- ترانس ABA(شکل غیرفعال) و (۲) اکسیداسیون به اسید فاسئیک و (۳) الحاق با قندها جهت تولید گلیکوزیده و در وهله ی اول گلوکوزیدها، صورت پذیرد. شکل پیوندی هورمونهای دیگر یا اصلاً فعالیتی ندارند و یا اینکه فعالیت آنها کم است. حالت آزاد ABA، همانند IAA ولی ظاهراً، با سرعت بیشتری در سرتاسر گیاه منتقل می شود.

ساخت فنولها از طریق مسیر اسید شیکیمبک و با استفاده از فنیل آلانین یا تیروزین صورت می گیرد. اسید سینامیک به ظاهر، پیش ترکیبی از برخی از بازدارنده های نوع بنزوئیک است. کومارین که یک نوع لاکتون است، از فنیل پروپان مشتق شده است (۱- آمینو سیکلوپروبان ۱- کربوکسیلیک اسید).

● عکس العملهای گیاه به بازدارنده های رشد:

بازدارنده های طبیعی یا مصنوعی از رشد و نمو جلوگیری می کنند. این مواد نقشهای ارتباطی مهمی در ساختار ظاهری و بقای گیاه نیز بازی می کنند. بذور و جوانه ها اگر در خواب نباشند و یا آنکه رشد فعال آنها به تعلیق نیفتد، ممکن است پس از جوانه زنی و یا آغاز مجدد رشد با دوره های گرما، سرما یا خشکی غیرقابل تحمل روبرو گشته و از بین بروند. مکانیزم خواب اجازه می دهد، دانه ها و جوانه ها رشد جدیدشان به تاخیر بیفتد و فقط وقتی که سطوح ABA همزمان با وقوع شرایط مطلوب برای تکمیل چرخه رشد کاهش یابد، رشد شان را از سرگیرند. گونه های خزان دار، برگهایشان را با افتادن از دست می دهند تا یک خواب زمستانه را که توسط روزهای کوتاه طبیعی پائیز به اجرا درمی آید، فراهم سازند. جوانه های سیب زمینی در زمان رسیدن غده ها، با حضور ABA خواب هستند و جوانه نمی زنند، حتی اگر خاک اطراف آنها و شرایط آب و هوایی مطلوب باشد.

القای این قبیل مکانیزمهای خواب، توط بازدارنده های طبیعی قاعدتاً با ABA می شود. خواب عموماً درپی سرما دهی در خلال زمستان و یا به ندرت با گذشت زمان کافی از بین می رود. با سرمادهی تولید GA افزایش می یابد که ممکن است عاملی برای رشد باشد چرا که تاثیر ABA با یک نسبت بالای از GA – ABA پوشیده می شود. اغلب ارقام زراعی به نحوی انتخاب شده اند که دانه آنها خواب ندارد.

با وارد آمدن آسیب با افزایش سن، میوه ها نیز تشکیل یک لایه قطع کننده می دهند. میوه ها در نتیجه تجمع ABA و تشکیل لایه قطع کننده سقوط می کنند. غلافهای گیاه لوپین بیمار، ۲.۵ برابر بیشتر از شاهد ABA دارند که منجر به افتادن میوه های بیمار می شود. تجمع ABA در جوانه های جانبی، دخالت ABA را در غالبیت انتهایی نشان می دهد. ABA همچنین در پیری و شکاف برداشتن میوه ها مثل میوه های پنبه شرکت دارد. توزیع ABA در میوه های پنبه دو مرحله ای است. اولین حداکثر افزایش ، خیلی سریع پس از عمل لقاح اتفاق می افتد و این وقتی است که ممکن است کاهش بار میوه توسط القای تشکیل یک لایه خزان آغاز می شود و حداکثر ثانوی در پیری (مسن شدن) و شکافتن میوه اتفاق می افتد. GA می تواند بسیاری از این تاثیرات ABA را خنثی کند.

● موارداستفاده ی بازدارنده های رشد در کشاورزی:

تعدادی از بازدارنده های مصنوعی شامل کند کننده های رشد شناخته شده اند و برای استفاده های تجارتی در دسترس می باشند. تاثیر عمده ی آنها کوتاه کردن فاصله میان گره ها و ارتفاع گیاه و عموماً کاهش ورس است. این تاثیر به ویژه در محصولات دانه ای غلات و کتان مشهود است. سطح برگ، میزان دریافت نور و محصول دهی معمولاً با آغشتن به بازدارنده ها کاهش نمی یابد. سطح برگ چغندرقند در اثر پاشیدن محلول ۳۳۳PP با غلظت ۴۰۰ میکروگرم در لیتر به میزان ۴۰- ۲۰% کاهش می یابد. دامینوزید (SADH)، کلرمکوآت(CCC)، فسفون – D و مورفاکتین ها از کند کننده های موثر در رشد هستند. استفاده از یک ترکیب نامشخص ۴۴۵۸۴BTS به میزان ۱/۱ کیلوگرم در هکتار که در مرحله ۴V مورد استفاده قرار گرفت، باعث کاهش ارتفاع گیاه سویای ویلیامز (گروه III از نظر تاریخ رسیدن) تا ۲۰ سانتی متر گردید، ولیکن تغییری در افزایش میزان محصول و یا کاهش ورس ایجاد نکرد. درواقع بیشتر اوقات با استفاده از میزان بیشتری از این تنظیم کننده های رشد گیاهی ورس تشدید می گردد. مزیت مورفاکتین ها این است که میزان زیاد آنها برای گیاه زیان آور نیست و دوه ی فعالیت پاکوتاهی را افزایش می دهد. علاوه بر پاکوتاهی آنها، رشد جوانه های جانبی را کاهش می دهند و پیری را به تاخیر می اندازند. کندکننده های رشد همچنین رنگ سبز تیره تری را در برگ ایجاد می کنند که به ظاهر، در اثر افزایش محتوی کلروفیل به وجود می آید.

دامینوزید، با نام تجارتی کیلار Kylar در بیش از ۱۴۰.۰۰۰ هکتار کشت بادام زمینی از نوع رونده در جنوب شرقی ایالات متحده آمریکا، هر ساله مورد استفاده قرار می گیرد. در اینجا هدف کاهش ورس نیست، اما این امر جهت کم کردن رشد سبزینه ای زیاد ساقه های پیچنده، برای جذب بیشتر دانه ها به کار می رود. پیچش کمتر، عمل برداشت را نیز آسان می کند. عملکرد غلاف در رقم Dixie Runner که یک رقم پیچنده است، با کاربرد کیلار در مرحله ی غلاف بندی، بطور معنی داری افزایش می یابد.

استفاده از رجیم – ۸ (Regim – ۸)-----( ۲-۳-۵- triiodobenzoic ) یا (TIBA) که یک بازدارنده در انتقال IAA است، سبب عمودی تر شدن برگها می گردد. که معروف به تاثیر درخت کریسمس است. به نظر می آید که یک سطح سبز با کارایی بیشتری بوجود می آید. با استفاده از رجیم ساختمان سایه انداز تغییر می کند و تعداد غلاف و محصول دانه افزایش می یابد. اطلاعاتی که از تحقیقات دیگر بدست آمده (( تئوری اصلاح سایه انداز )) را حمایت نمی کند و در عوض می گوید که به ازای کاهش رشد رویشی، مواد فتوسنتزی بیشتری به میوه ها اختصاص می یابد.

استفاده ی تجارتی از رجیم – ۸، احتمالاً به دلیل نسبت غیرمطلوب هزینه به سود و همچنین سود بی ثبات محصول تداوم نیافته است.

در ایالات متحده آمریکا،CCC به طور طبیعی برای تنظیم سرعت رشد، در گندم و جو به کار می رود. تولید پنجه های اولیه و ثانویه به طور موقت تحت کنترل در می آیند که از غالبیت آنها نسبت به پنجه های بلندتر جلوگیری شود. این امر رشد و محصول را به طور یکنواخت در میان پنجه ها توزیع می کند و در کل، محصول را افزایش می دهد.
مواد شیمیایی برگ ریز (Defoliants) به عنوان موادی که در برداشت پنبه کمک می کنند استفاده می شوند. اندوتال استفاده تجارتی دارد و هاروید (Harvade) که اخیراً ثبت شده است به عنوان مواد برگ ریز موثر واقع می شوند. احتمالاً مالیک هیدرازید (MH) از موفق ترین بازدارنده های رشد است که برای کنترل شاخه های فرعی در توتون به کار می رود.

MH اصولاً بر روی تمامی سطح زیرکشت توتون در ایالات متحده آمریکا به کار می رود. اگر توتون پس از سر زنی با حذف کامل گل آذین با MH آغشته نشود جوانه های جامبی از سیطره ی غالبیت انتهایی رها می شوند و تولید شاخه هایی می کنند که سایه می اندازد و عناصر غذایی را از دسترس برگهای قابل برداشت خارج می کنند و کیفیت به ازای برگها را پائین می آورد




سجاد بدیعی
منابع:
۱- فیزیولوژی گیاهان زراعی – تالیف: فرانکلین پی. گاردنر – آر.برنت پی یرس – راجر ال. میشل – ترجمه: دکتر عوض کوچکی – دکتر علامحسین سرمدنیا
۲- اصول باغبانی- دکترمرتضی خوشخوی، دکتربیژن شیبانی، دکترایرج روحانی، دکترعنایت ا... تفضلی. انتشارات دانشگاه شیراز
۳- Hedden. P. J. MacMillan and B.O.Phinney. ۱۹۷۸. the metabolism of the gibberellins .Ann. rev. Plant Physiol.

[Borna66]

هورمون های گیاهی و کاربرد آن در گیاه و باغبانی
واژه هورمون به موادمعینی اطلاق می شود که در بخشی از موجود زنده ساخته شده و پس از انتقال اثرات فیزیولوژیکی محسوسی در دیگر قسمتهای آن به جا می گذارد و در تراکم های بسیار کم فعالند. هورمونهایگیاهیوکاربردآندر گیاهوباغبانی
اشاره
واژه هورمون به موادمعینی اطلاق می شود که در بخشی از موجود زنده ساخته شده و پس از انتقال اثرات فیزیولوژیکی محسوسی در دیگر قسمتهای آن به جا می گذارد و در تراکم های بسیار کم فعالند.این تصور کلی در اصل در قلمرو فیزیولوژیکی حیوانی بوجود آمده و این واژه هورمون از ریشه یونانی به معنی تهیج کردن گرفته شده است. در گیاهان ترکیبات مترادف ولی از نظر شیمیایی کاملاً متفاوت یافت می شود و واژه هورمون بطور صحیح آنها را در بر می گیرد هورمون های گیاهی که اغلب فیتو هورمون خوانده می شود در بافتهای مریستمی و یا لااقل جوان از هر نوع ساخته می شوندو غالبا اثرخود را پس از انتقال می گذارندکه تا حدودی دورتر از بافتی که ساخته شده اند. هورمون ها با آنزیم ها و تیامین ها و Dna در این خاصیت مشترکند که به غلظت بسیار کم یا ناچیزباعث ایجاد اثرات فیزیولوژیکی عمیق می شوند. اصولاً واژه هورمون باید به ترکیباتی محدود شود که به طور طبیعی در درون موجود زنده ساخته می شود لذا در تعریف هورمون گیاهی می توان گفت مواد آلی می باشد که مواد غذایی نبوده و توسط گیاهان تولید می شود و در غلظت های کم فرآیند فیزیولوژیکی را تنظیم می کند .آنها در درون گیاه، از محل تولید به محل اثر، انتقال می یابد اما گاهاً موادی که معلوم نیست در گیاه وجود داشته باشد اثرات مشابه و بعضی اوقات عیناً نظییر یکی از هورمون های طبیعی گیاهی را دارندکه از نام نهادن هورمون گیاهی می بایست خود داری نمود بلکه واژه برتر برای این چنین ترکیباتی که اثر هورمون مانندروی گیاه دارند تنظیم کننده رشد می باشد و در تعریف آن می توان گفت ترکیبات سنتزشده یا هورمون های گیاهی هستند که فرآیند های فیزیولوژیکی را تغییر می دهد این مواد تقلید کردن از هورمون ها ، تاثیر روی (سنتزشدن) هورمون ها و از بین بردن و یا انتقال و یا (به احتمال) تغییر دادن محل تاثیر هورمونی رشد را تنظیم می کند . با این وصف برای متمایز کردن آنها می توان گفت تمام هورمون ها ، تنظیم کننده رشد هستند اما تمام تنظیم کننده های رشد هورمون نیستند.
در حال حاضر در دنیا پنج گروه مختلف هورمون های گیاهی شناخته شده که بسیاری از آنها دارای کاربرد های عملی متعددو مهمی در کشاورزی بویژه باغبانی هستند این گروه ها عبارتند از: آکسین ها ، جیبرلین ها ، سایتو کنین ها ، اتیلن . لگاماها( مواد بازدارنده).
• آکسین:
اولین گروه هورمون گیاهی هستند که کشف شدند و مورد استفاده قرار گرفته. ماهیت هورمونی آنها بطور روشن در آزمایشی که برای اولین بار توسط وانت در سال 1928 انجام گرفت در کولئوپتیل یولاف از گیاهان تیره غلات نشان داده شده و در غلظت کمتر از 10*1مولار می توان به کار برد طبیعی ترین ترکیبی که در گیاهان شاخته شده است اسید ایندول -3- استیک (iaa) می باشد که احتمالاًدر گیاهان از اسید آمینه تریپتو فان ساخته می شود . مراکز عمده ساخته شدن آکسین بافت های مریستمی انتهایی از قبیل جوانه های در حال باز شدن ، برگهای جوان ، نوک ریشه ، گلها یا گل آذین روی ساقه گلدار می باشد و نحوه انتقال آکسین در اندامهای جوان از بالا به پایین و در اندامهای پارانشیمی در داخل آوند های آبکشی انجام می گیرد و در ریشه هم از نوک ریشه به سمت بالای ریشه صورت می گیرد. از آکسین های مصنوعی می توان به اسید -نفتالین- استیک، اسید ایندول -3- بوتیریک ، اسید 2-4-در کلرو فنواکسی استیک ، اسید نفتاکسی استیک و اسید تریو یدوبنزوئیک اشاره نمود . اسید ایندول استیک بعنوان هورمون طبیعی در اثر آنزیم هایی ازقبیل اکسیدازها و فنولاز ها تجزیه می شود.قابل ذکر است بکار بردن غلظت های نسبتاً زیاد آکسین ها همچنین منجر به نقایصی در گیاهان از قبیل تغییر شکل برگ، ساقه و ریشه، رنگ پریدگی برگها ٍ جلوگیری از طویل شدن ریشه ها یا باز شدن گلها و ایجاد ورم و آماس می شود.
نقش اکسین در گیاه:
1- طویل شدن سلولها و اندامها: اولین اثر آکسین ها می باشد که افزایش غلظت آکسین شدت طویل شدن سلولها را به همراه دارد.اما اثر بازدارندگی نیز دارد یعنی آکسین با همان غلظتی که سبب تشدید طویل شدن اندامها هوایی را دارد طویل شدن ریشه را کند می سازد.
2- نور گرایی(فتوتروپیسم):این اثر که بیشتر بصورت خمیدگی در گیاه می باشد بعلت توزیع نامتقارن اکسین در اندام مربوط قابل ملاحظه می باشد خمیدگی مزبور ناشی از این است رشد در سمت نزدیک به نور تا حدودی کند و رشد سمتی که به دور از آن است شدید تر است.
3- زمین گرایی: در ریشه نظییر ساقه که رشد افقی دارد تجمع زیادتر اکسین در نیمه زیرین رشد ریشه را کند کرده و سبب خمیدگی می شود.
4- فعال ساختن لایه زاینده: فعالیت لایه زاینده بوسیله آکسین ها که در درون ساقه از بالا به پایین و از جوانه های در حال رشد حرکت می کند تجدید می شود.
5- ایجادگل: آکسین گل دادن بعضی از گیاهان روز بلند به شرط آنکه دوره فتوپریود به اندازه کافی برای گلدهی گیاهان طولانی باشد تسریع می نماید.مانند سیلن و بذرالبنج از طرفی گلدهی در برخی گیاهان روز کوتاه در صورت استعمال آکسین در دوره تاریکی متوقف می نماید

[Borna66]

کاربرد آکسین در باغبانی:
1- تنک کردن و جلوگیری از ریزش گل و میوه:پایدار ماندن میوه های در حال رشد ، گلها و برگهای جوان که از منابع مهم تولید آکسین به شمار می روند بر روی گیاه بستگی به تعادل بین میزان آکسین داخلی آنها و مقدار آکسین دارد.هر گاه به دلیلی این تعادل به بخورد در محل اتصال دمبرگ یا دمگل یا میوه به ساقه یک لایه چوب پنبه ای به نام لایه سواگر ایجاد می گرددو اندام مربوطه از گیاه جدا می شود و ریزش می کند این موضوع در باغبانی بویژه در میوه کاری دارای اهمیت می باشد. چرا که درختان میوه چندین برابر توانایی خود گل تولید می کنند و اگر همگی تبدیل به میوه شوند اولاً: میوه های ریز و نامرغوبی تولید می شود ثانیاً : درخت ضعیف می شودو نهایتاً نه تنها بسیاری از میوه ها بعلت عدم تغذیه کافی ریزش خواهند کرد. از طرفی امکان عدم تشکیل جوانه گا برای سال بعد وجود دارد لذا جهت جلوگیری از این امر استفاده به موقع از محلولهایی اکیسینی که گلها ی ضعیف تر را وادار به ریزش می کند مفید می باشد و به این عمل تنک کردن گفته می شود.
2- تولید بافت پینه ای : اثبات شده است که قدرت تولید پینه در گیاهان مختلف رابطه مستقیمی با میزان اکسین یاخته های ناحیه زخم شده آنها دارد لذا زخم هایی که به دلیل مختلف مانند هرس ، قلمه گیری در گیاه بوجود می آید و استفاده از آکسین جهت تقسیم یاخته های پارانشیم ناحیه زخمی برای ایجاد بافتی یکنواخت و تر میم محل زخم موثر می باشد.
3- ریشه دار کردن قلمه ها: پژروهش ها حاکی از آن است که قدرت ریشه زایی آکسین با غلظت آکسینی که در یاخته ها ی بافت پینه ای ناحیه ته تیل یافت می شود ارتباط مستقیم دارد لذا استفاده از آکسین در ریشه زایی قلمه ها موثر می باشد اما دو نکته لازم تذکر است:
الف- اگر قلمه گرفته شده اصولاً قدرت ریشه زایی نداشته باشد نمی توان آن را با استفاده از هورمون وادار به این کارکرد.
ب- اثر آکسین صرفاً برای تولید سر آغازه های ریشه است و اگر این ماده مدت زیادی در محیط کشت باقی بماند از رشد ریشه ها ی تولید شده جلوگیری می کند.
4- جلوگیری از رشد نرک ها و پاجوش ها : در گیاهان بعد از هرس شدید تعدادی شاخه غیر بارور به نام نرک تولید می شود که بعلت عدم میوه دهی می بایست هرس شوند لذا اگر محل زخم پیرایش را با محلول یک درصد اسید نفتالین استیک محلول پاشی شود از رشد نرک ها جلوگیری می شود قابل ذکر است که از آکسین برای جلوگیری از رشد پاجوش ها نیز بکار می رود.
5- گل انگیزی و تولید میوه: محلول پاشی گیاهان با آکسین قبل ازاینکه شرایط طول روز برای گل دادن مناسب شود باعث گل می شود مانند آناناس و از طرفی در تولید میوه برخی گیاهان بویژه فلفل و جالیز ها موثر می باشد.
6-پارتنوکارپی: در گیاهانی که میوه آنها هم ناشی از لقاح و هم ناشی از بکرباری (میوه های بدون هسته) در صورت گرده افشانی کافی می توان با کاربرد آکسین وادار به تولید میوه نمود.
7- رشد طولی شاخه و چیرگی انتهایی : آغشته کردن جوانه انتهایی به آکسین چیرگی انتهایی را تشدید کرده و باعث ایجاد شاخه های بلند و ترکه ای می شود. برعکس موادی که کار آکسین را خنثی می سازند یا با از بین بردن جوانه های انتهایی می توان مانع تولید آکسین شد و گیاه را وادار به تولید شاخه فرعی متعدد و بوته ای شده کرد.
8- کاهش ترک خوردگی میوه گیلاس: میوه های درخت گیلاس بعد از بارندگی اصولاً ترک خورده می شوند که با مصرف ترکیب مناسب از آکسین از این امر یا پدیده می توان جلوگیری کرد.
• جیبرلین :
علامت اولیه بیماری باکانا(Dakanae) یا نشاء احمق برنج که گیاهان آلوده از گیاهان سالم بلندتر بودند توسط متخصصان ژاپنی کشف شده که عامل آن را قارچ ژیبرلا فوجیکوری از گروه آسکومیستها (کیسه دار) بود و در سال 1938 ماده متبلوری از این عصاره بدون قارچ محیط کشتی که این قارچ در آن رشد کرده بوده کشف شد که اثر این محلول جیبرلین نامیده شد.
نواحی عمده ساخته شدن جیبرلین در گیاهان برگهای مریستمی ، نوک ریشه ، بذر های در حال رشد می باشد و انتقال این هورمون در گیاهان کاملاً بطور آزاد و هم در آوند آبکش و هم در آوند چوبی روی می دهد. جیبرلین ها گروه های مشخصی از هورمون های گیاهی است که بسیار به هم شبیهند و فرمول اسید جیبرلیک GA یکی از بهترین و معروفترین این گروه می باشد.
نقش جیبرلین در گیاه:
1- طویل شدن سلولها: جیبرلین ها همانند اکیسن در طویل شده اندامهای گیاهی نقش بازی می کنند
2- اثر روی گل دادن :برخی از جالبترین اثرات جیبرلین ها روی گل دادن گیاهان است بطوری که همانند اکسین ها در گیاهان روز بلند باعث تولید گل و از طرفی در روی گیاهان روز کوتاه باعث توقف گلدهی می شود

[Borna66]

-طویل شده وتشکیل ریشه ها: برخی جیبرلین ها به غلظت مناسب لااقل در بعضی گونه ها به طویل شده ریشه کمک می کنند و از طرفی دیگر در اثر جیبرلین ها از تشکیل ریشه روی قلمه ها جلوگیری می کند که علت آن خنثی کردن اثر اکسین ها است.
4- رشد برگ: با توجه به اینکه طول موج های کوتاه ناحیه قرمز در ایجاد رشد برگ موثرترین است این هورمون می تواند جایگزین نور قرمز شود.
5- سبز کردن بذر: بذر تعدادی از انواع گیاهان بعد از جذب آن برای اینکه سبز شود قبلاً لازم است که در معرض نور قرار گیرد که در واقع نور قرمز طیف از این نظر موثرترین است که جیبرلین می تواند جایگزین خوبی برای آن باشد و به عبارت دیگردر شکستن دوره خواب بذور جیبرلین جایگزین نور قرمز می شود.
6- شکستن دوره خواب جوانه: شکستن دوره خواب بعضی از گونه های گیاهان چوبی مناطق معتدل تحت کنترل فتوپریود است لذا این هورمون می تواند جایگزین خوبی برای فتوپریود به طول کافی باشد.
7- افزایش طول میان گره ها: استفاده از این هورمون در گیاهان می تواند منجر به افزایش طول میان گره ها شود.
کابرد جیبرلین در باغبانی:
1- مهمترین کاربرد این هورمون در بالابردن میزان محصول انگور است که این عمل بسته به زمان کاربرد هورمون به دوصورت انجام می گیرد .
الف- هورمون پاشی پیش از عمل باروری یعنی حدود 10 روز قبل از ریزش گلبرگها یا کلاهک گل ها صورت می گیرد که این عمل باعث از بین بردن مادگی و تولید حبه های بدون دانه ناشی از بکرزایی می شود ضمناً این عمل با ریزش تعدادی از حبه ها همراه است و در انگورهای دارای تراکم زیاد است مانند یاقوتی باعث باز شدن خوشه و بالا رفتن کیفیت محصول می گردد.
ب- محلول پاشی پس از انجام عمل باروری و تشکیل حبه ها یعنی از زمان ریزش حدود 75 درصد کلاهک ها به بعد انجام می گیرد در این حالت تک حبه های درشت تر شده و محصول ازدیاد می یابد.
2- جیبرلین ها ایجاد میوه های ناشی از بکرزایی را روی گیاهان که بطور طبیعی توانایی این کار داشته باشند افزایش می دهد.
3- بزرگی درشتی میوه: برای تولید میوه های درشت و بهتر و برای جلوگیری از ترک ناشی از بارندگی در میوهای گیلاس استفاده از جیبرلین سه هفته قبل از برداشت موثر و مفیداست.
4- کیفیت میوه: استفاده از این هورمون 4 الی5 هفته قبل از براداشت برروی میوه های آلوده باعث بهبود کیفیت می شود.
5- تاخیر در رسیدن میوه ها: میوه های مانند خرمالو که اگر پیش از رسیدن چیده نشوند به سرعت نرم و فاسد می شوند و یا میوه های پرتقال و لیمو زمانی روی درخت می رسند که عرضه است به بازار زیاد و یا قیمت ها پایین است که غالبا ضرر اقتصادی را به همراه موارد استفاده از هورمون جیبرلین هنگامی که میوه ها هنوز سبز هستند یعنی حدود یکماه قبل از رسیدن مدتی نسبتا طولانی همانطور سبز روی درخت باقی خواهند ماندواز طرفی استفاده از این هومون در گیلاس حدود سه هفته قبل از برداشت و در گلابی چهار هفته قبل از برداشت در دیر برداشت کردن محصول موثر است.
6- جیبرلین در انگور باعث افزایش اندازه حبه می شود و در سیب و گلابی باعث دراز شدن اندازه میوه ها می شود.
7- افزایش گل در خیار گلخانه ای از هورمون جیبرلین استفاده می شود.
8- در افزایش جوانه زنی بذرهای سیب ، گلابی ، فندق ، گیلاس که قبل از جوانه زنی استفاده می شود .
9- برای اصلاح شکل و اندازه میوه سیب در زمان اولین ریزش گلها
10- برای کاهش اثر ویروس زرد در میوه ها مثل آلبالو که 15الی 15 روز پس از ریزش گلبرگها استفاده می شود.
11- برای وارد کردن گیاهان روزبلند به گلدهی در شرایط روز کوتاه و گیاهان روزکوتاه در روز بلند از این هورمون استفاده می شود.

• سایتو کنین:
در سال 1955 دانشمندی بنام میلر موفق شدکه از Dna تجزیه شده اسپرم شاه ماهی اولین انگیزننده تقسیم یاخته ای را جدا کندو آن را کنین نام نهاد و بعدها معلوم شد که این ماده مصنوعی در گیاه وجود ندارد و اولین ماده طبیعی استخراج شده از گیاه که در واقع سیتو کنین طبیعی می باشد از بذر ذرت به دست آمده که آن را زآتین نامیده شد. زآتین یکی از فعالترین سایتوکنین شناخته شده است که دارای اثرات رونق بخشی دارد که مهمترین آن تقسیم سلولی است . سایتوکنین ها بطور عمده در مریستم های انتهایی ریشه ، گل آذین ها ومیوه های در حال رشد ساخته می شود. . سایتوکنین ساخته شده در نوک ریشه بوسیله شیره خام آوند های چوبی و در بخش های بالایی گیاه توسط آوند های آبکشی بسمت پایین انتقال می یابد.
نقش سایتوکنین در گیاه:
1- بزرگ شدن و طویل شده سلولها: سیتوکنین ها در مرحله طویل شدن سلول یا بزرگ شده آن رشد تاثیر می گذارد ولی اینکه اثر رونق بخشی یا باز دارنده است بستگی به اندام مربوط نوع بخصوص سایتوکینین و غلطت آن دارد.
2- ایجاد جوانه گل و نمو آن: در برخی از گیاهان افزایش نسبت سایتوکنین به اکسین سبب پیدایش جوانه ها و در نتیجه شاخه های برگدار می شود.
3- تشکیل ریشه: سایتوکنین با غلظت خیلی کم به تشکیل ریشه کمک کرده ولیکن در غلظت زیاد از تشکیل آن جلو گیری می کند.
4- پیری دیر رس: این هورمون پیری را در برگها با غلظت نسبتاً کم به تاخیر می اندازد و از ریزش گلهای و برگه و میو ها جلوگیری می کند.
5- پارتنوکارپی: جیبرلین همانند هورمون های گروه آکسین و جیبرلین باعث پارتنوکارپی می شوند.
6- تاثیر روی گل دادن: سایتوکنین باعث تولید گل در گیاهان روز بلند شرایط روز کوتاه و برعکس می شود.
7- شکستن دوره خواب بذر: سایتوکنین ها در غلظت مناسب با جیبرلین ها و نور قرمز خاصیت شکستن دوره خواب بذور حساس به نور را دارد.
کاربرد در باغبانی:
1- کاربرد سایتوکنین در کشت بافت جهت تولید گیاهانی مانند داودی، میخک که هم اکنون بطور تجاری در سطح بزرک انجام می گیرد.
2- بکار گیری جهت بی اثر کردن چیرگی اتنهایی در گلکاری مانندحسن یوسف ، فلفل زینتی، و تولید بوته های منشعب و متراکم و بازار پسند.
3- طولانی کردن عمر گلهای بریدنی و سبزیها برگی در مراحل بعد از برداشت.
4- استفاده از این هورمون در اوایل تابستان می تواند باعث شاخه زایی می شود.
5- بکارگیری این هورمون در سیب 10 روز بعد از اینکه باز شدند باعث تولید میو هایی دراز تر خواهد شد.
6- خیساندن بذور در محل سایتو کنین یک روز قبل باعث افزایش جوانه زنی می شود.
7- محلول پاشی با سایتوکنین روی برگها نسبت رشد ریشه به شاخه را کاهش می دهد در حالی که کاربرد آن روی ریشه این نسبت را افزایش می دهد.
8- جایگزین سرمای مورد نیاز درختانی باشد ریشه هایشان در معرض سرما قرار نگرفته اند.
9- رشد اولیه تخمدان در میوه ها را باعث می شود.
10- ریزش میوه در نهالهای جابجا شده می تواند به علت کمبود سایتوکنین باشد.
11- بوجود آوردن جوانه های اتفاقی روی شاخه های درختان میوه و همچنین وتبدیل پیچک به خوشه در درخت انگور.
12- سایتو کنین دوره نونهالی را را در در ختان میوه کو تاه می کند.
13- هورمون سایتو کنین رقابت بین رشد مریستم انتهایی شاخه و رشد میوه را می شکندوباعث رشد بهتر میوه ها می شود.
14- سایتو کنین ها فعالیت جوانه های جانبی را در شاخه ها را افزایش داده و باعث تولید و ایجاد شاخه های فرعی در درختان میوه شده که این ناشی از شکستن غالبیت انتهایی و نتیجتاً کاهش رشد طولی می باشد.
15- هومورن سایتوکنین در حرکت بخشیدن مواد غذایی موثر است بطوری که این ماده به عضوهایی میوه ها و برگها و غده های جوان که خود تولید کننده هورمون هستند انتقال می یابد.

[Borna66]

• اتیلن:
این هورمون که هورمون پیری نام گرفته است معلوم شده است که بصورت گاز اتیلن در بافتهای گیاهی شاخه شده و مانع از رشد ریشه و ساقه گردیده و پیری و ریزش برگهای را تسریع می کند و از طرفی نمو جوانه های جانبی را به تاخیر انداخته و اصولا همه صفات خاص یک هورمون را دارا می باشد اتیلن در شرایط عادی یعنی درجه حرارتهای معمول بصورت گاز است و با توجه به اینکه خواص معینی از خودشان نشان می دهد اتیلن همچنین ممکن است از گیاه خارج شود و رشد و فعل انفعال های فیزیو لوژیکی گیاهان را مجاور را تحت تاثیر قرار دهد و برخلاف سایر هورمونهای گیاهی که در نقاط خاصی تولید می شود این هورمون به صورت موضعی در هر نقطه ای از گیاه ممکن است تولید شود و حرکت آن در داخل بافتها بصورت انتشار گاز می باشد و تحت تنش های فیزیکی در قسمتهای زیادی از گیاه ساخته می شود.
اثرات اتیلن در گیاه:
برگ بسیاری از گونه ها در معرض غلطت های بسیار کم اتیلن اپینایتی(گرایش به پایین) از خود نشان می دهد. اصولاً غلظت لازم برای ایجاد اپیناستی خیلی کمتر از غلظتی است که برای ریزش برگ می شود.
2- زمین گرایی افقی: استفاده از اتیلن در برخی گیاهان که شاخه های آنها معمولاً عمودی رشد می کند و زمین گرایی منفی دارد در جهت افقی رشد می کند.
کاربرد در باغبانی:
1- رسیدن کامل و توسعه رنگ میوه روی درخت و داخل انبار.
2- در غلظت بالا باعث تحریک و ریزش برگ و میوه می شود.
3- آغاز تشکیل جوانه گل را تحریک می نماید.
4- باعث تولید صمغ در بعضی از گونه ها و هم آهنگ با آکسین از نمو جوانه جانبی جلوگیری می نماید.
5- بکاربردن اتیلن در روی میوه هایی که هنوز به حد کامل نرسیده اند مانند خرمالو، موز و طالبی باعث تسریع در رسیده می شود و از طرفی باعث ترکیدن پوست میوه ها می شود و مصرف آن باعث رنگ پذیری بهتر در گوجه فرنگی، مرکبات ، هلو، انگور، گیلاس، آلوو آلبالو می شود.
6- استفاده از اتیلن حدود 10 روز قبل از برداشت در غلظت بالا باعث تحریک ریزش میوه می شود مانند میوه های سیب، گلابیٍ، گیلاس، آلو و هلو.
7- اتیلن در آناناس باعث تولید گلدهی وبروز جنسیت در خیاربصورت عکس هورمون جیبرلین باعث افزایش تولید گل ماده نسبت به گل نر می شود.
8- اتیلن در غلظت های کم باعث تحریک جوانه زنی و در غلظت های زیاد باعث جلوگیری از جوانه زنی می شود.
9- اتیلن بازار پسندی محصولات مختلف را افزایش داده ودر گوجه فرنگی از مرحله گرده افشانی تا زمانیکه سبز و بالغ می شود باعث افزایش محصول می شود.
10- نظر به اینکه صرفه جویی در نیروی کار لازم در برداشت مکانیزه و رسیدن همزمان محصول یک امر مهم و موثر می باشد استفاده از این هورمون مفید و حائز اهمیت می باشدمانندگردو، آلبالو، گیلاس و هلو
11-مصرف این هورمون در اوایل پائیز در میوه هایی هسته دار مانند هلو، گیلاس، شکفتن جوانه های را به تعویق انداخته و از سرمای بهاره محفوظ می دارد.
12- این هورمون می تواند جایگزین در طول روز باشد بطور مثال درپیاز خوراکی که جهت تولید پیاز نیاز به روز بلند دارد با مصرف این هورمون می توان آن را در شرایط روز کوتاه وادار به گلدهی کرد.
13- باتوجه به اینکه در صورت کمپوت سازی باید میوه های بدون دم باشند لذا استفاده از این هورمون در میوه هایی مانند گیلاس و آلبالو حائز اهمیت است.
سایر موارد:
• اتیلن باعث افزایش میزان شیرابه در ختان کائوچو که در صنایع لاستیک سازی اهمیت دارد.
• باعث کوتاهی دوره نونهالی در درختان میوه می شود.
• باعث افزایش مقاومت محصولات انباری می شود.
• باعث افزایش تعدادشاخه های گل دهنده در گل داودی می شود.
بازدارنده ها:
دسته ای ازهورمون های گیاهی هستند که به دو دسته طبیعی و مصنوعی تقسیم می گردند . گروه طبیعی تنها شامل اسید آبسیزیک است که در تمام گیاهان وجود دارد و گروه مصنوعی خود به چهار دسته گروه:1- بازدارنده های رشد 2- موادکند کننده رشد 3- مورفکتین 4- مواد شاخه زا
1- اسید آبسیزیک : حدود دهه 1960 دو ماده بنام های طور همزمان بنام های دورمین و آبسایزین از بافتهای مختلف گیاهی استخراج گشت بررسی های نشان داد که اولاً هر دو آنها در حقیقت یکی هستند که اسید آبسیزیک نامیده شد ثانیاً مهمترین قسمت بازدارنده های بتا را تشکیل می دهند. اسید آبسیزیک از سایر بازدارنده های طبیعی گیاهان حدود یکصد مرتبه قویتر است و فرآیند هایی مانند رکود بذرها، جوانه ها و نیز ریزش اندام ها را کنترل می کند . این اعمال مشخصاً به همراهی سایر هورمون ها انجام می پذیرد . بدین معنا که عوامل محیطی مانند کمبود مواد معدنی ، خشکی خاک ، روزهای کوتاه و سردی هوا که باعث ایجاد رکود می شوند باعث افزایش اسید آبسیزیک و کم شدن جیبرلین ها نیز می شوند و عواملی ماند روزهای بلند و سرمای زمستانه که رکود را از بین می برند عکس این عمل را انجام می دهند . (میزان اسید آبسیزیک در گیاه تحت تاثیر کمبود آب ، اکسیژن و مواد غذایی مورد نیاز گیاه می باشد.) تغییرات سریع غلظت از مشخصات خاص این بازدارنده است بدین معنی که وقتی گیاه تحت تاثیر کمبود های آب ، اکسیژن و مواد غذایی قرار بگیرد. میزان اسید آبسایزیک به سرعت بالا می رود و پس از برطرف شدن طی دو روز به حالت عادی بر می گردد. همانند اتیلن برای ساخته شدن آبسایزیک محل خاص در درون گیاه وجود ندارد و تمام اندامها می توانند برحسب نیاز به تولید این ماده بپردازند. نقل و انتقال نیز مانند جیبرلین و سایتو کنین در بافت های آوندی انجام می پذیرد . از این هورمون بنام هورمون تنش یاد شده است چرا که از آسیب خشکی جلوگیری می کندبدین صورت که باعث بسته شدن روزنه های گیاه می شود و در هنگام کم آبی مانع از دست رفتن آب گیاه می شود.