سرزمين ايران اقليمي كهن با سابقه شگرف علمي همواره در صحنه تمدنبشري درخششي خيره كننده دارد و فرزانگان و انديشمندان اين مرز و بوم مهم بسزايي درگسترش انديشه بشري و تبلوري از خلاقيت‌ها و نمودي از شاهكارهاي فكري اعصار را درمنظر جهانيان به نمايش در آورده‌اند آثاري كه هر كدام در جاي خود حكايت از فرهنگيغني و پشتوانه‌اي علمي بس محكم و انديشه‌اي پوياست.
آري ايران سرزمين تمدن و شاهراه تفكر انساني، كه اين عبارت را درخور مدح خود كرده «هنر نزد ايرانيان است و بس» و يا در طنين وحي الهي از زبان پيامآور بزرگ دادار يكتا چنين حكايت شده «اگر دانش در ثريا مسكن گزيند مرداني بلند همتاز ديار ايران به آن دست خواهند يافت» و اين منت خداوند و تاج زرين الهي بر بلندايسرزمين ايران است و اين زمزمه شكوه انديشه ايراني در برابر جهانيان است. كه ايراننباشد تن من مباد.
روز تاريخ سرزمين كهن ايران را از اعمال اعصار مي‌پيمايد و ازادوار متعهد يادگاراني را به همراه مي‌آورد از سرزمين مغان و سروده‌هاي زردشتمیگذرد، ديار شاهان و سلسله‌هاي مختلف را مي‌پيمايد و با عناي و صفاي مردمان عجينمي‌شود، تا به دوران سلجوقيان مي‌رسد.
همواره در قرون مختلف پيران طريقت علم و انديشه ياد سرداران وسلاطين زمان را با پديد آوردن آثاري جاودانه، به تاريخ مي‌سپارند. و فرزندان آيندهرا به پدران گذشته پيوند ناگسستني مي‌دهند. اگر طريقتگران بنيان آفرين دوران هخامنشنبودند و زيبائيهاي شهر پارسه را نمي‌آفريدند چه پيوندي بين ما فرزندان اين عصر بانياكانمان در آن عصر بود.
اگر شاهكارهاي هنرمندان دوران و فرزانگان عهد صفوي نبود چهحلقه‌اي و چه افتخاري و چه فرهنگي قابل مباحات باقي مانده بود كه حكايت از تمدنايران زمين كند.
يكي از شاهكارهاي دوران و زيبايي‌هاي بر جاي مانده در زمان درحاشيه شهر تهران در منطقه ابن باويه شهر كهن ري در ميان انبوهي از سازه‌هاي زمان سربه فلك كشيده شكوه خود را پس از 700 اندي سال كه از قدمت آن گذشته حفظ نموده است ،برجي به بلنداي تاريخ، و شكوه و تمدن ايران زمين.
آري، اين برج، برج طغرل نام دارد يادواره سردار دلاور و بنيانگذارسلسله مقتدر و با عظمت سلجوقيان «طغرل بيك سلجوقي» مي‌باشد كه بنا به گفته پيركاوشگر ري باستان مرحوم دكتر حسين كريمان كه روحش شاد باد، آرامگاه وي و مادرش وبنا به حكايت مورخ دوران و فرزانه فرهيخته زمان مرحوم محمد محيط طباطبايي زواره‌ايكه مرقد وي در زوايه شمالي اين برج حقايقي را فرياد مي‌كند «نه تنها آرامگاه طغرلسلجوقي و مادرش مي‌باشد بلكه مرقد بسياري از فرزانگان و دانشمندان عصر سلجوقي نيزمي‌باشد كه اين بقعه به پاسداشت عظمت آنها بنا شده بوده است» (كيهان فرهنگي...) كهمرحوم محيط براي فراموش نشدن اين مهم وصيت بر تدفين خود در جنب اين برج با شكوهنموده است كه يادش گرامي و روانش شاد باد.
اين بنا با مساحتي بالغ بر 48 متر مربع و ارتفاعي در حدود 20 مترو با اسكلتي خشتي و آجري به صورت استوانه‌اي افراشته خودنمائي مي‌كند كه نماي داخليآن به صورت استوانه گون و نماي بيروني آن بصورت مشلع تزئين يافته است كه از 24كنگره با زوايه‌هاي حاده تشكيل شده است.
در ضلع شمالي و جنوبي برج دو سر در با معماري طرح رازي ساخته شدهاست و تقريباً تا ارتفاع چهارمتري برج ديوارها به صورت توپ تا قطر ديوارهاي حدود 5/1 متر تشكيل شده و ديوارهاي بالاي ارتفاع چهارمتر به صورت تو خالي طراحي شده ووسط آن پليكاني وجود دارد كه درب آن در همان ارتفاع در ضلع شمالي بنا خودنمائيمي‌كند كه رابطي بين قسمتهاي تحتاني و فوقاني برج مي‌باشد دربها و قوسهاي رازي كهفشار فوق‌العاده‌اي را تحمل مي‌كند و تو خالي بودن ديوارهاي فوقاني به استحكام بناكمك كرده و جنس خشت به كار رفته در برج كه از زاج و خاك و سفيده تخم مرغ است براستحكام آن مي‌افزايد.
قدمت برج و پا برجا بودن آن در طي 700 سال كه از ساخت آن مي‌گذردبا توجه به وقوع زلزله‌هاي سهمگين در ناحيه نشان از پي مستحكم و عميق اين بنادارد.
پي سازنده اين برج در كف آن در كناره‌هاي ديوارها كانال‌هاي گذرهوا را تعبيه كرده‌ كه اين كانال‌ها مانع از رطوبت ديوارها و از بين بردن خرابيهايناشي از آن مي‌شود و ديوارهاي برج طوري طراحي شده كه موجب طنين صدا در درون بنامي‌شود. و اگر واعظي يا خواننده‌اي در وسط برج خطبه‌اي ايراد كند و يا تصنيفي رابسرايد صداي آن در همه برج طنين انداز مي‌شود و به صورت اكو وار به سمع همه مي‌رسدكه البته وجود سقفي مخروطي كه بر فراز ديوارهاي برج قرار داشته كه هم اكنون اثري ازآن بر جاي نيست شايد به اين فناوري اكستيكي جلوه‌اي ديگر مي‌داده است.
اين برج علاوه بر آنكه یادآور فرزانگان و دلاوران عصر خود مي‌باشداستاد سازنده آن كاربردهاي ديگري را در جاودانه ساختن آن بكار برده و معماري پنهانيرا براي پي بردن به اسراري با آن عجين كرده است.
از جمله كاربرد اين برج استفاده در شبهاي تار با استفاده از روشنكردن آتش بر باروي بلند آن براي راهنمائي مسافران جاده ابريشم كه از جانب خراسان بهجانب ري مي‌آمدند بوده و در روز احتياجات گاهشماري مردم را مرتفع نموده است.
بنا به گفته فرزانه انديشمند استاد منوچهر آرين پژوهشگر خراسانيعرصه تاريخ علم كشور در مقاله نگاه ديگري به برجها اطلاق واژه برج به اين بنا وبناهاي مشابه از آنجا كه برج به منازل عبور حركت سالانه خورشيد در دائره‌البروجگفته مي‌شود حكايت از اين مطلب دارد كه گذشتگان از اين روي سايه‌هاي اين ابنيه ودريچه‌هاي گذر نور خورشيد كه در روي آنها تعبيه شده پي به برجي كه خورشيد در آنغوطه ور مي‌باشد مي‌بردند زيرا كه در هر برجي خورشيد ارتفاع خاصي در آسمان نسبت بهافق و ميل خاصي نسبت به جهات جغرافيايي مناطق دارد؛ لاجرم سايه‌ها و طرز تابش آنمتفاوت خواهد بود كه از اين تغييرات مي‌توان در تعيين روزها و برج‌ها بهره‌ برد واين فناوري به كار رفته در اين ساختمانهاست كه كلمه برج را زيبنده نام آن كردهاست.
برج طغرل علاوه بر اين ويژگي فوق‌العاده، ويژگي منحصر به فردديگري در خود نهفته دارد كه سرود زيباي انديشه استاد سازنده خود را جلوه‌گر مي‌كند. و آن ساعت آفتابي منحصر به فردي است كه در دل كنگره‌هاي آن پنهان دارد كه شايد موردمشابه آن در تاريخ علم كمتر يافت مي‌شود. همان طور كه ذكر شد حول اين برج از نمايبيروني 24 كنگره با زاويه حاده جلوه‌گر شده كه اگر در روبروي درگاه آن بايستيد گوييشيري با دهاني باز به شما مي‌نگرد.
در دقت در اين بنا از آنجا كه اين كنگره‌ها دور تا دور اين اثر رافرا گرفته به گونه‌اي خاص طراحي شده كه اگر چنانچه طلوع آفتاب اتفاق بيافتد در جانبشرق بنا كم‌كم يكي از كنگره‌ها روشن مي‌شود و آفتاب درون آن مي‌تابد، اگر نيم ساعتاز طلوع آفتاب بگذرد. نصف كنگره روشن مي‌شود اگر يك ساعت از طلوع خورشيد بگذرد يككنگره به طور كامل روشن مي‌شود و اگر چنانچه دو ساعت بگذرد دو كنگره روشن مي‌شود،همين طور اگر سه ساعت بگذرد سه كنگره تا هنگامي كه به لحظه‌اي مي‌رسيم كه خورشيدروي نصف النهار منطقه قرار مي‌گيرد. يعني بيشترين ارتفاع خود را از افق دارد، دراين هنگام خورشيد درست در بالاي سر در جنوبي برج قرار مي‌گيرد چرا كه دربهاي برجكاملاً شمالي جنوبي بوده و روي نصف النهار واقع است در اين هنگام سايه تيغه‌اي كهبالاي سر سردرب ورودي است درست در بالاي تبري ضربي گونه سر در قرار گرفته و حكايتاز لحظه اذان ظهر مي‌كند و در زمستان كه ارتفاع خورشيد پائين‌تر است در لحظه ظهرخورشيد از درب جنوبي درست وسط برج مي‌تابد.
اگر چنانچه خورشيد از لحظه ظهر زوال پذير و به جانب غرب گرايشيابد حال كنگره‌هاي جانب غرب شروع به روشن شدن مي‌كند. اگر نيم‌ ساعت از لحظه ظهربگذرد نيمي از كنگره از جانب غرب روشن مي‌شود اگر يك ساعت بگذرد يكي از كنگره‌ها واگر دو ساعت از ظهر بگذرد نيمي از كنگره‌ها روشن مي‌شود و همين گونه تا خورشيد غروبكند. پس از روي كنگره‌هاي اين برج و روشن شدن آن توسط خورشيد مي‌توان مقدار گذشتزمان را از لحظه طلوع آفتاب، لحظه ظهر ، و مقدار گذشت زمان از لحظه ظهر را محاسبه وتعيين نمود.
برج طغرل شاهكار معماري و نجوم مهندسي رازيست و حكايتگر ري باستان ما در تهران كه گذر زمانه چهره پر فروغ آن را بي رمق كرده و حجاب تاريخ سيماي تابناك آن را مكدر نموده پس بر فرزندان ايران زمين است كه با نظري بر پيشينه فرهنگي خود خودباوري خود را دو چندان كرده و با افتخار از پيشينه تابناك خود كه در حدود هزار سال گذشته رصد خانه‌اي چون رصدخانه ابو محمد خضر خجندي را در دامنه كوه طبرك ري و در هفتصدسال پيش شاهكار گاهشماري اعصار را داشته‌اند آينده‌اي درخشان را رقم زنند كه ابقاي روزگار سوار بر مركب گذشته به سوي آينده روشن قدم گذاشته‌اند آينده‌اي همراه با فناوري و اخلاق و تمدن عالي و با دو بال علم و اخلاق نظر بر جلال ملكوتي حق انداخته و هياهوي زمان را زير لگام انديشه و نيك و كردار خوب و رفتار عالي به زير سيطره خود گيرند. اين است نويد و سروش و ارمغان و ميراث تاريخ براي ما اينان زمان. با سلام و صد درود بر روان همه پاكان و فرزانگان صالحان اقليم تمدن بشريت.