مفاهیم حشره شناسی

[memol]

ناجوربالان (Hemiptera)

این راسته یکی از بزرگترین راسته‌های حشرات است. مهمترین خصوصیت مورفولوژیک این حشرات ساختمان بالِ جلو است. بال جلو در قسمت قاعده‌ای، ضخیم و چرمی شده است و از قسمت‌ها و نواحی مختلفی تشکیل می‌شود که عبارتند از:
۱- Corium
۲-Clavus
۳- Cuneus

و بخش‌های دیگر که، در تفکیک خانواده‌های سن‌ها اهمیت زیادی دارد.
البته این بخش‌ها در همه سن‌ها وجود ندارد، بخش انتهایی بال جلو کاملاً حالت غشایی دارد و دارای تعدادی رگ‌بال است. که این قسمت در تفکیک خانواده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
قطعات دهانی سن‌ها از نوع زَنَنده مَکَنده است، بنابراین از شیره گیاهی و در مواردی از خون تغذیه می‌کنند. سن‌ها به دو گروه اصلی خشکی‌زی و آبزی تقسیم می‌شوند. گونه‌های خشکی‌زی تعدادی شکارگر هستند و از گیاهان و خون انسان و سایر جانوران استفاده می‌کنند. یک بخش عمده از سن‌ها نیز آبزی هستند.

سن‌ها دارای تعداد زیادی زیر راسته هستند که مهمترین زیر راسته‌ها عبارتند از:

Cimicomorpha
Pentatomorpha
Nepomorpha
Gerromorpha

[memol]

Nepomorpha
راسته (Nepomorpha)شامل سن‌های آبزی هستند: سن‌های (Aquatic) در زیر آب شنا می‌کنند و از انواع موجودات در داخل آب تغذیه می‌کنند، مهمترین خانواده‌ها عبارتند از:
Nepidae
Blostomatidae
Corixidae
که در محیط آب از انواع حشرات مثل لارو پشه‌ها و سایر آبزی‌ها تغذیه می‌کنند.

Gerromorpha
زیر راسته دیگر ، زیر راسته جرومورفا است که سن‌های نیمه آبزی یا (Semi aquatic) می‌باشند. این سن‌ها شکارگر و در کنار یا سطح آب از انواع بندپایان از جمله حشرات تغذیه می‌کنند.
زیر راسته دیگر که از اهمیت بیشتری نسبت به راسته‌های قبل برخوردارند، سن‌های راسته (Cimicomorpha) و (Pentatomorpha) هستند.

Cimicomorpha
سن‌های زیر راسته، (Cimicomorpha)که تعدادی از آن‌ها گیاه‌خوار و تعدادی شکارگر و تعدادی دیگر از آن‌ها خون‌خوار هستند. به بعضی از آن‌ها مختصراً اشاره می‌کنیم:
اولین خانواده، خانواده (Tigidae) هستند. به این سن‌ها (Lace bugs) می‌گویند. به دلیل اینکه سطح بدنشان کاملاً مشبک است و از نظر فرم بالهای جلو، مواردی که در سن‌های قبلی ذکر شد در این سن‌ها دیده نمی‌شود. تعدادی از سن‌های بسیار مخرب در این خانواده قرار دارند و بعضی از آن‌ها گیاهان زینتی منازل را مورد حمله قرار می‌دهند. اما عموماً از سطح زیری برگ‌ها تغذیه می‌کنند. تغذیه آن‌ها باعث ایجاد لکه‌های زرد رنگ و در تراکم بالا باعث قهوه‌ای شدن برگ‌ها شده و موجب ریزش برگ‌ها و خساراتی از این جمله به گیاهان زینتی وارد می‌کند.
از جمله عمومی‌ترین گونه‌های این خانواده در ایران، گونه‌ای به نام (Stephanitis pyric) که بر روی گیاهان زینتی مثل (به ژاپنی( و سایر گیاهان فعالیت می‌کند و خساراتی را وارد می‌کند.
خانواده دیگر، خانواده (Miridae) است. این خانواده از بزرگترین گونه سن‌ها از نظر تعداد بوده و به آن‌ها (Plant bugs) یا (Leaf bugs) گفته می‌شود و این سن‌ها از برگ گیاهان و شیره گیاهی تغذیه می‌کنند.
سن‌های گیاهی حشراتی به طول ۴ تا ۱۰ میلی‌متر با بدنی نرم می‌باشند. راه تشخیص این حشرات بال‌های جلوی آن‌ها می‌باشد. بال جلوی آن‌ها دارای قسمتی به نام (Cuneus) هستند که در بیشتر سن‌ها این قسمت‌ها دیده نمی‌شود.
یکی دیگر از گونه‌هایی که در محیط‌های گلخانه‌ای و در محیط پرورش گل‌های زینتی فعالیت می‌کند سنی به نام (Lygus regulipennis) است که از گل‌ها تغذیه می‌کند و باعث ریزش گل‌ها می‌شود. این سن‌ها عموماً به صورت تخم هستند که تخمشان را در داخل بافت گیاهان قرار داده و زمستان گذرانی می‌کنند و یکی از آفات مهم گیاهان زینتی در گلخانه‌ها هستند.
از زیر راسته (Cimicomorpha) چند خانواده شکارگر هستند مثل خانواده (Reduviidae)، خانواده (Anthocoridae) و تعدادی دیگر نیز خون‌خوارند مانند خانواده (Cimicidae) که در منازل از خون انسان تغذیه می‌کنند

[memol]

جوربالان (Homoptera)
راسته دیگر این حشرات تحت عنوان (Homoptera) یا جوربالان هستند. این راسته گروه‌های مختلفی از حشرات را در بر می‌گیرد. در اصل این راسته شامل پسیل‌ها، یا سفید‌ بالک‌ها(White flies)، شپشک‌ها یا (Scale insect)، شته‌ها یا (Aphids) و زنجره‌ها زنجرک‌ها می‌باشد. تعداد بسیار زیادی از آفات گیاهان زینتی در این راسته قرار دارند. این راسته به دو زیر راسته تقسیم می شود:
1- زیر راسته (Auchenorrhyncha)
۲- زیر راسته (Sternorrhyncha)

زیر راسته (Auchenorrhyncha) شامل زنجره‌ها و زنجرک‌ها است. زنجره‌ها حشراتی نسبتاً بزرگ هستند که بال‌های آن‌ها غشایی بوده و دارای تعداد زیادی رگ‌بال هستند. در این حشرات چشمهای مرکب وضعیت معمولی دارند و دارای شاخک‌های مویی بسیار کوتاه هستند. در زنجرک‌ها هم معمولاً شاخک‌های مویی بسیار کوتاه هستند.
زنجره‌ها دارای دو ویژگی مهم هستند، اول این که مراحل پورگی‌شان در داخل آب سپری می‌شود، مراحل پورگی چندین سال و حتی در بعضی از گونه‌ها حدود ۱۰ تا ۱۲ و در پاره‌ای اوقات تا ۱۷ سال طول می‌کشد که در زیر خاک سپری می‌شود و از ریشه گیاهان مختلف تغذیه می‌نمایند.
حشرات کامل این گروه عمر چندانی ندارند، ۱۰ تا ۲۰ روز و حداکثر یک ماه بیشتر زنده نمی‌مانند. بعد از اینکه تخم خودشان را در داخل سر شاخه‌های گیاهان قرار دادند، می‌میرند. تخم این حشرات بعد از مدت یک ماه فارغ می شوند. پوره این حشرات از داخل سر شاخه گیاهان خارج شده و به داخل خاک می‌افتد و مدت زمان زیادی را در داخل خاک سپری می‌کنند. و از ریشه‌ی گیاهان تغذیه می‌کنند.
تخم گذاری حشرات کامل یکی دیگر از روشهایی است که این حشرات به گیاهان خسارت می زنند. این روش تخمک‌گذاری حشرات، روی گیاهان گاهی باعث خشکاندن سر شاخه‌های گیاهان مختلف از جمله گیاهان زینتی مثل رز و سایر گیاهان می‌شود.
گروهی دیگر از حشرات این راسته، زنجرک‌ها هستند که شامل چند خانواده مهم (Cicadellidae)، (Membracidae) و (Cercopidae) که در بین آن‌ها خانواده (Cicadellidae) از اهمیت بیشتری برخوردار است
یکی دیگر از گونه‌های مهم این خانواده، گونه‌ای به نام (Zyging palidifrons) است که از آفات مهم گلخانه‌ای می باشد. (Zyging palidifrons) توانایی تولید چندین نسل را بر روی گیاهان زینتی در شرایط گلخانه‌ای دارد. خسارت آن‌ها به صورت لکه‌های زرد رنگ بر روی گیاهان است و در تراکم‌های بالا، می‌توانند منجر به خشک شدن برگ‌های گیاهان بشوند. این حشرات تخم خودشان را در داخل سر شاخه‌های ظریف گیاهان قرار می‌دهند و در مواردی قادر به خشک کردن سر شاخه‌های گیاهان هستند.
گونه‌ای دیگر که بر روی رز فعالیت می‌کند زنجرکی است به نام (Edvardsiana rosae) که این زنجرک حدود ۵ میلی‌متر طول دارد و در پشت برگ‌های گیاهان فعالیت می‌کند. این حشرات به رنگ روشن و چشم‌های آنان به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای است. زمستان را به صورت تخم سپری می‌کنند و در بهار از تخم‌ها فارغ می‌شوند. پوره این حشرات پس از فارغ شدن در سطح زیری برگ‌ها به تغذیه از شیره گیاهان می‌پردازند. هر حشره ماده توانایی تولید حدوداً ۲۵۰ عدد تخم را دارد و در هر سال این نوع زنجرک چندین نسل تولید می‌کند

[memol]

شته ها (Aphids)
اولین گروه این راسته شته ‌ ها مىباشند که تحت عنوان بالا خانواده آفىدوییده ( SpellEAphidoidea) طبقه ‌ بندیمىشوند. شته ها موجوداتی کوچک با ابعاد تا میلىمتر، دارای ظاهرى گلابى شکل، بدنی بسیار نرم، قطعات دهانی از نوع زنَنده مَکنده بوده و از شیره گیاهان تغذیه مىکنند. از دیگر ویژگىهای ساختمانی این گروه از حشرات مىتوان به عضوى به نام ( SpellECurnicule) که در سطح پشتى پنجمین حلقه شکم قرار دارد نام برد. دامنه میزبانى این حشرات بسیار گسترده بوده و شته‌ها تقریباً روى تمام گیاهان در جمعیت ‌ های بسیار بالا دیده مىشوند و از شیره گیاهان تغذیه مىکنند. شته‌ها یکی از آفات بزرگ گیاهان زینتی هستند. تغذیه شته‌ها از شیره گیاهان علاوه بر اینکه باعث ضعف گیاه مىشود، همچنین باعث پیچیده شدن برگ‌ها، بد شکل شدن برگ‌ها و ترشح عَسَلک (شیره گیاهى) مىشود.
شته‌ها پس از مکیدن شیره گیاهان مقدار زیادى عَسَلک دفع مىکنند این ترشحات دفع شده روى سطوح پائینی برگ‌ها و سرشاخه ‌ ها ریخته و باعث مىشود که مقدار زیادى گرد و خاک روى سطح گیاهان جذب شود که از عمل فتوسنتز نیز در گیاهان جلوگیریمىکند. همچنین تغذیه آن‌ها باعث انتقال بیماری های ویروسی در گیاهان مختلف مىشود.
اغلب در طبیعتشته‌ها با جمعیت ‌ هاى بالا بر روی گیاهان مشاهده مىشوند. جمعیتشته‌ها در برگیرنده مراحل مختلف سنی آن ها مىباشد. پوره ‌ هایمختلف سنی و همچنین حشرات کامل شته‌ها بر روی گیاهان، در حال تغذیه از شیره گیاهى مشاهده مىشوند.

وظیفه کورنیکول چیست؟
کورنیکول ها وظیفه ترشح ماده اى را به نام فرومون را دارد. فرومون به عنوان یک ماده جلب جنسى عمل کرده و هنگامى که دشمنان طبیعیمثل بالتوری ‌ها از خانواده ( SpellEChrysopidae) وارد جمعیتشته‌ها مىشوند نیز به عنوان یک ماده هشدار دهنده باعث پراکنده شدن شته‌ها از روی ساقه ‌ های برگ‌های آلوده مىشود .
کورنیکول ها وظیفه ترشح ماده اى را به نام فرومون را دارد. فرومون به عنوان یک ماده جلب جنسى عمل کرده و هنگامى که دشمنان طبیعیمثل بالتوری ‌ها از خانواده ( SpellEChrysopidae) وارد جمعیتشته‌ها مىشوند نیز به عنوان یک ماده هشدار دهنده باعث پراکنده شدن شته‌ها از روی ساقه ‌ های برگ‌های آلوده مىشود .

- SpellE Aphididae

- SpellE Eriosmatidae

- SpellEPhylloxeridae

- SpellEAdelyidae

خانواده آفیدیده ( SpellEAphididae)
خانواده ( SpellEAphididae) از مهم‌ ترین و بزرگ ‌ ترین خانواده شته‌ها است که تعداد گونه ‌ های بسیار زیادی دارد. این حشرات از انواع گیاهان مختلف تغذیه مىکنند و یکی از عوامل مهم بیماری های ویروسی گیاهان مىباشد.
راه تشخیص این شته‌ها از کورنیکول نسبتاً بزرگ و رشد کرده آن‌ها مىباشد. ترشح مقدار کم موم و یا نبود ترشح در بعضی گونه ‌ ها و همچنین قطعات دهانی فعال در جنس نر و ماده راه دیگر تش خیص آن‌هاست.
البته گونه های بالدار این حشره به راحتی از طریق رگ بندی بال از بقیه شته‌ها تشخیص داده مىشوند. به این نحو که رگ میانی (Media) در شته‌های خانواده آفیدیده منشعب است، در حالی که در بقیه شته‌ها رگ میانیمعمولی است.
سیکل زندگی شته‌های خانواده ( SpellEAphididae) نسبتاً پیچیده است و شامل نسل های بکرزا و دوجنسی هستند. زمستان گذرانی بصورت تخم دارند و در بهار تخم ‌ ها تفریغ مىشوند و پوره هایی که از آن خارج مىشوند بر روی گیاهان میزبان چندین نسل را بصورت بکرزا یا پارتنوژنتیک ( SpellEParthenogenetic) تولید مثل مىکنند.
نهایتاً افراد بالدار در جمعیتشته‌ها ظاهر و بر روی گیاهان زینتی و سبزیجات مهاجرت مىکنند، این حشرات بر روی گیاهان زینتی بصورت بکرزا و پارتنوژنتیک تولید مثل مىکنند. این حشرات در اواخر فصل مجدداً بر رویمیزبان ‌ های اولیه خود بازگشته و بوسیله تولید مثل ادامه حیات مىدهند. و نهایتاً نسلی به نام نسل جنسی ظاهر شده که این نسل شامل افراد نر و ماده است.
شته‌های نر و ماده پس از جفت ‌ گیریما د ه ها تخم ‌ هایشان را بر روی سر شاخه گیاهان قرار مىدهند. به دلیل اینکه این حشرات از توانایی فوق ‌ العاده زیادی برای افزایش جمعیت برخوردارند شته‌ها را حشراتی بکرزا مىنامند. در مدت زمان بسیار کوتاهی جمعیت بسیار زیادی را بر روی برگ‌ها، گل ها و شاخه های گیاهان ایجاد مىکنند. زمستان گذرانی شته‌ها به صورت تخم است در حالیکه در شرایط گلخانه ‌ اى که شرایط در طول سال مناسب است مىتوانند نسل هایمتوالی ایجاد کنند.

[memol]

خانواده آفی‌دیده ( Aphididae)

شته‌های خانواده ( Aphididae) مهم ترین آفات گیاهان زینتی را در برمی گیرند که تعدادی از آن‌ها عبارتند از:

- Myzus persicae
- Aphis gossypii
- Aphis craccivora
- Macrosiphum rosae
- Macrosiphum euphorbiae
- Macrosiphuniella sanborni
و تعداد زیادی از گونه ها که بر روی گیاهان زینتی جزء آفات بسیار مهم محسوب می ‌ شوند.
این شته‌ها در شرایط گلخانه ای توان ایی ایجاد حدود تا نسل را در طول سال دارند، طرز تکثیر آن‌ها در شرایط گلخانه ای بصورت بکرزایی است. یعنی در طول سال به روش پارتنوژنتیک ( Parthenogenetic) تولید مثل می‌ کنند.
اشاره شد که شته‌ها بصورت تخم زمستان گذرانی می کنند . اما این مربوط به شرایط طبیعی است و در شرایط گلخانه ‌ ای قادر هستند در طول سال ، نسل ‌ های متوالی ایجاد کنند.
شته‌ها رابطه تنگاتنگی با مورچه ‌ ها دارند، در واقع شته‌ها حکم گاو شیرده را برای مورچه ‌ ها دارند. هر جا که شته‌ها وجود داشته باشند مقدار زیادی مورچه نیز وجود دارد. مورچه ها ، شته‌ها را از گیاهان به محل های مناسب منتقل می کن ن د تا از این طریق شته‌ها، تولید مقادیر بیشتری ع َ س َ لک کن ن د و مورچه ها از عسلک شته‌ها تغذی ه می کنند.
گونه هایی از شته‌ها دارای نام ‌ های خاص ی هستند. مانند شته اقاقیا و شته رز، اما به این معنا نیست که شته‌ها با این نام ‌ ها شناخته می ‌ شوند ی ا فقط بر روی آن گیاه خاص فعالیت می ‌ کنند. بلکه شته‌ها، دارای دامنه‌ی میزبانی نسبتاً وسیعی هستند ، که به تعدادی از آن‌ها اشاره شد.
شته‌های خانواده ( Aphididae) به صورت آزاد بر روی تمام گیاهان فعالیت می ‌ کنند.
بطور کلی ایجا د گال در شته‌های خانواده ( Aphididae) دیده نمی ‌ شود. این شته‌ها به صورت آزاد بر روی گیاهان فعالیت می ‌ کنند ، به همین جهت در معرض خطر حمله دشمنان طبیعی بی ‌ شماری قرار دارند مانند لارو و حشرات کامل کفش ‌ دوزک ‌ ها، لارو بالتوری ‌ ها، زنبورهای پاراز ی توئید، خانواده ( Braconidae) و زیر خانواده ( Aphidiinae) .

سئوال دیگر اینست که:
آیا رابطه بین مورچه ها و شته‌ها یکطرفه است یا شته‌ها نیز سود می ‌ برند؟
رابطه آن‌ها کاملاً دو طرفه است، در واقع مورچه شته‌ها را در روی گیاهان منتقل می کنند و به این طریق باعث پ َ اکنش آن‌ها می شود و آن‌ها را در محل ‌ های مناسب تری قرار می ‌ دهد. شته‌ وقتی در محل مناسب ‌تری قرار گیرد تولید عسلک بیشتری خواهد کرد و لذا به این طریق مورچه ‌ ها هم از این فعل و انفعال دو طرفه بهره ‌ مند می شوند.
مورچه ها همچنین در روند فعالیت دشمنان طبیعی شته‌ها ایجاد اخ ت لال می کنند و باعث دور شدن کفش ‌ دوزک ها و زنبورهای پاراز یتوئید، از اطراف شته‌ها می شوند، لذا فعالیت مورچه ‌ ها بر روی گیاهان مفید ارزیابی نمی شود.
دومین خانواده از شته‌ها، خانواده ( Eriosomatidae) است که به آن‌ها شته‌های گال زا یا(Gall-making aphids) یا شته‌های مومی (Woolly aphids) گفته می شود. تشخیص این شته‌ها از شته‌های خانواده ( Aphididae) به این ترتیب است که کورن ی کول ‌ در این شته‌ها رشد چندانی نکرده است و گاهی کورن ی کول وجود ندارد . بعلاوه افراد جنسی فاقد قطعات دهانی فعال هستند . یک ویژگی رفتاری بسیار مهم در این گونه از شته‌ها این می ‌ باشد که افراد جنسی این شته‌ها فقط یک تخم تولید می ‌ کنند . در حالیکه در شته‌های خانواده ( Aphididae) این محدودیت در تخم ‌ گذاری وجود ندارد و افراد جنسی آن‌ها ‌ توان ایی تولید تعداد زیادی تخم را دارند.
افراد بالدار این دو خانواده از هم براحتی قابل تفکیک می ‌ باشند.
در خانواده ( Eriosomatidae) رگ مدیا فاقد انشعاب است و این شته‌ها همه دو میزبانه هستند و بر روی میزبان اول اغلب تولید گال مشاهده می‌شود.
گا ل بر اثر فعالیت شته و تغذیه شته بر روی برگ و سایر قسمت ‌ های گیاه ایجاد می شود. گال ایجاد شده روی گیاه یک محیط کوچک یا یک میکروکلیما را ایجاد می ‌کند و در داخ ل این محیط کوچک شته‌ها فعالیت می کنند. مبارزه با شته‌هایی که تولید گال می کنند عموماً سخت ‌ تر است . زیرا بسیاری از سم ‌ها تاثیر زیادی بر آن‌ها ندارند مگر اینکه سم ‌ها سیستمیک باشند، یا اینکه از سم ‌های نفوذی که قادر به وارد شدن به شیره گیاهی هستند، استفاده شود.
تعداد ی از گونه ‌ های این خانواده دارای اهمیت زیاد ی می باشند مانند ( Tetranura ulmi) که در روی نارون و در محیط شهری دیده می‌ شود و ایجاد گال می‌ کند. گونه های دیگری از جنس ( Pemphigus) مانند ( Pemphigus bursarius) بر روی صنوبر ، گال هایی به شکل ‌ های مختلف مثل گال کوزه مانند درست می ‌ کنند.
( Pemphigus prociphilus ) حشره ‌ ای است که روی درخت زبان گنجشک و ا َ فرا تولید گال می ‌ کند.