معرفي جامع و كامل رشته ي زیست شناسی - گروه تجربی- یر پزشکی- علوم پایه

[Borna66]

توانایی های جسمی، علمی، روانی و … مورد نیاز و قابل توصیه
الف) توانایی علمی: حافظه خوب یاور خوبی برای دانشجویان این رشته است.
“چون در رشته علوم گیاهی ما با گونه های زیادی از گیاهان سر و کار داریم، دانشجو باید یک مقدار محفوظات داشته باشد اما این به آن معنا نیست که همه چیز را حفظ کند بلکه باید اصول را یاد بگیرد و در بقیه موارد از کتابها به عنوان راهنما استفاده کند.”
ب) توانایی جسمی:
ج) علاقمندیها:
یک دانشجوی علوم گیاهی باید به گیاهان عشق بورزد چرا که باید روزهای بسیاری را در طبیعت به شوق یافتن گیاهان مختلف سپری کند و یا ساعت های متوالی در آزمایشگاه با صبر و حوصله به بررسی اندام های یک گیاه بپردازد.
“با توجه به این که رشته علوم گیاهی دارای دو شاخه است دانشجویان باید ویژگی های لازم برای هر دو شاخه این علم را داشته باشند.
برای مثال در زمینه سیستماتیک، دانشجو لازم است فردی منظم و مرتب باشد و بتواند مطالب را در ذهن خویش بخوبی طبقه بندی کند و همچنین باید از قدرت تطبیق خوبی برخوردار باشد یعنی بتواند یک گیاه را با نامش تطبیق دهد. برای موفقیت در مبحث فیزیولوژی گیاهی نیز باید فردی جستجوگر بود و قدرت تجزیه و تحلیل خوبی داشت.
این رشته صبر و حوصله زیادی می خواهد چون در آزمایشگاه های علوم گیاهی نمی توان عکس العمل یک گیاه را به سرعت مشاهده کرد و این کار ساعتها و حتی روزها زمان می برد.
دانشجویی باید وارد این رشته شود که از کودکی یک محقق بار آمده باشد چون بسیار سخت است یک جوان ۱۸ یا ۱۹ ساله را که وارد دانشگاه شده است به تحقیق علاقه مند کرد اما اگر دانش آموزان از دوران دبستان محقق و جستجوگر بار بیایند در دانشگاه مشکلی نخواهند داشت”.
“بسیار مهم است که دانشجوی این رشته به امید کشف قوانین طبیعت بخصوص قوانین موجود برای گیاهان وارد دانشگاه شود چون در این صورت نسبت به علوم پایه مثل شیمی و ریاضی که در دو سال اول ارائه می شود بی تفاوت نخواهد بود و می داند که پایه و اساس مباحث بعدی مثل فیزیولوژی، بر همین علوم پایه استوار شده است.”

[Borna66]

نظرات:
اگر هدف از ارائه تحصیلات دانشگاهی، آموزش تخصصی رشته های مختلف باشد به نظر من این ۱۷ واحد تخصصی کافی نیست و هیچ دانشجویی با گذراندن این چند واحد محدود نمی تواند در رشته خود متخصص شود. پس یا باید طبق برنامه قبلی شورای عالی برنامه ریزی، دانشجویان علوم گیاهی، بیشتر دروس گیاهی را مطالعه کنند و دانشجویان علوم جانوری نیز دروس مربوط به گرایش خویش را بگذرانند یا در کل گرایش های مختلف را در سطح کارشناسی برداریم و در این دوره به آن ها زیست شناسی عمومی آموزش بدهیم.”
آیا می دانید در کشور ما با یک میلیون و ۶۴۸ هزار کیلومتر مربع وسعت و تقریباً یک میلیون ۴۰۰ هزار کیلومتر مربع منطقه کویری، چند گونه گیاهی وجود دارد؟
به گفته دکتر قهرمان در این منطقه خشک بیش از ۷۵۰۰ گونه گیاهی وجود دارد که ۱۵۰۰ گونه آن بومزاد ایران (گونه هایی که خاص ایران است) و ۱۵۰۰ گونه دیگر نادر می باشد. و این یعنی ان که تنوع گل در کشور ما بسیار بالاست و تعداد گونه های گیاهی در ایران برابر با بخش مرکزی اروپا است.
براستی چه کسی باید این طلای سبز را بشناسد و به مردم معرفی کند؟ چه کسی می تواند راه حفاظت و استفاده از این ثروت خداداد را به مردم و مسوولین کشور نشان دهد؟
بدون شک متخصصان و محققان علوم گیاهی در این زمینه نقشی عمده و اساسی دارند. افرادی که با یاری گرفتن از دانش آنها می توان مانع از فرسایش خاک و نابودی پوشش گیاهی مناطق مختلف کشور گردید تا کویر به خانه ما قدم نگذارد چرا که می دانیم وقتی یک درخت قطع می گردد و یا یک سانتی متر از خاک ایران از پوشش گیاهی تهی می شود ما آغوشمان را به روی کویر و در نتیجه سیل های خانمان برانداز بیشتر باز کرده ایم. و چاره این مشکل نیز چندان آسان نیست چون حتی ترمیم یک سانتی متر از خاک، ۲۰۰ سال زمان می برد و در نتیجه بازیابی یک پوشش گیاهی از بین رفته به زمانی بسیار طولانی نیاز دارد.
نکات تکمیلی:
“طبق مصوبه شورای عالی برنامه ریزی وزارت فرهنگ و آموزش عالی از سال ۷۴ رشته زیست شناسی به دو شاخه تبدیل شده است که یکی شاخه زیست شناسی عمومی، علوم گیاهی و علوم جانوری است و دیگری شاخه سلولی و مولکولی است که شامل میکروبیولوژی، بیوشیمی و بیوفیزیک می شود، بنابراین در حال حاضر ۱۱۸ واحد از دروس علوم گیاهی و علوم جانوری مشترک است و تنها ۱۷ واحد آنها متفاوت است.”
همان طور که پیش از این گفتیم در حال حاضر گرایش علوم گیاهی تنها در ۱۷ واحد با گرایش علوم جانوری تفاوت دارد که این ۱۷ واحد در هر دانشگاه با توجه به تخصص اساتید و امکانات آن دانشگاه متفاوت می باشد.

[Borna66]

معرفی رشته زیست شناسی – گرایش علوم جانوری
هدف:
هدف این شاخه به وجود آوردن زمینه های مساعد برای شناخت علوم جانوری، برقراری ارتباط صحیح آن با سایر علوم و در نتیجه تربیت کارشناسانی است که قابلیت درک و حل مسائل بنیادی علوم جانوری را داشته و به جنبه های کاربردی آن آشنا باشند. داوطلبان ورود به این شاخه باید در دروس زیست شناسی، فیزیک، شیمی و ریاضی دبیرستان قوی باشند. اهمیت این شاخه با توجه به نیاز علوم پزشکی، بخشهای تحقیقاتی و آموزشی و موزه ها و باغهای وحش به کارشناس و محقق در شاخه علوم جانوری به خوبی مشخص می شود. جانورشناسی، حشره شناسی و زیست شناسی مولکولی، فیزیولوژی جانوری و … از جمله دروس تخصصی این شاخه می باشند.
اگر جانوران را نشناسیم، نمی توانیم پی به ارزش و اهمیتشان ببریم. همین عدم شناخت است که باعث می شود برای حفظ آنها اهمیتی قائل نباشیم و صرفاً برای کام جویی به شکار یا حفظ آنها مبادرت ورزیم.
هدف اصلی این رشته شناخت دقیق و دقیق تر جانوران و مسائل مربوط به آنان است.
ماهیت:
اهمیت شناخت جانوران و خواص آنها را بهتر است با یک مثال روشن کنیم. امروزه، استفاده از مواد شیمیایی برای کنترل آفات راه درستی نیست. چون این مواد تعادل اکولوژی محیط زیست را برهم می رنند. در حالی که با شناخت گونه های حشرات شکارچی می توان بسیاری از آفات مثل حشرات مضر را از بین برد. در این میان می توان به کفش دوزک ها اشاره کرد که امروزه کاربرد بسیاری در اقتصاد کشاورزی آمریکا دارند و یا مگس های مفید که از شته ها تغذیه می کنند. پس علوم جانوری و شناخت جانوران از ابعاد مختلف دارای فوایدی است که شناخت جنبه های سلامت زندگانی و صرفه جویی اقتصادی او بعد بسیار ساده آن می باشد.

[Borna66]

گرایش های مقطع لیسانس:
علوم جانوری خود یکی از گرایش های رشته زیست شناسی است. اما این گرایش سه بخش اصلی دارد: ۱- جانورشناسی یا بیوسیستماتیک ۲- فیزیولوژی جانوری اعم از حیوانی و انسانی ۳- بافت شناسی و جنین شناسی جانوری
بسیاری از گرایش های زیست شناسی وابسته به علوم جانوری هستند. برای مثال یک محقق علوم سلولی و مولکولی تا با یک جانور و وضعیت زیستی آن آشنا نباشد نمی تواند روی سلول آن کار کند.

[Borna66]

ده شغلی، بازار کار، درآمد:
مراکز علمی و پژوهشی که به طور مستقیم نیازمند کار و فعالیت کارشناسان زیست شناسی است عبارتند از: آزمایشگاههای زیست شناسی در دانشگاهها و موسسات تحقیقاتی و تدریس علوم زیستی در مدارس، وزارتخانه و موسسات دیگری در زمینه های و …
کشاورزی- باغبانی، منابع طبیعی، جنگلها و مراتع، محیط زیست، فضای سبز، بخشهای تحقیقات کشاورزی، اصلاح نباتات، پرورش گیاهان زینتی، بررسی و شناخت جوامع گیاهی و گیاهان دارویی و صنعتی، باغهای گیاه شناسی و … همچنین فارغ التحصیلان رشته ها و گرایشهای علوم جانوری و زیست شناسی عمومی و میکروبیولوژی و ژنتیک می توانند در موسسات دولتی و غیردولتی از قبیل: شیلات، محیط زیست، شناخت و بررسی فونها (جانوران کشور و منطقه) آزمایشگاهها و مراکز خون شناسی، بافت شناسی، میکروب شناسی، انگل شناسی، موزه های تاریخ طبیعی و … فعالیت کنند.
جانوران از دیرباز معلم انسان بوده اند و انسان در کلاس آنها مبارزه، شنا، پرواز، و بطور کلی استفاده از مواهب طبیعت را فراگرفته است. به همین دلیل بسیاری از محققان و دانشمندان، شاگردان این کلاس جذاب هستند و حتی علم “بیونیک”، آموزش علمی درسهای همین کلاس می باشد. علمی که به بررسی موجودات زنده می پرازد تا بتوانند با کشف رازهای زندگی آنها به پیشبرد تکنولوژی کمک کند.
برای مثال پژوهشگران این علم با مطالعه بر روی پشه می خواهند پارازیت هایی را که باعث اختلال دستگاههای مخابراتی می شود، از میان بردارند چون پشه با ارتعاش بالهای خود وزوزی به راه می اندازد که این صدا از هرگونه پارازیت اعم از غرش رعد و یا زوزه سوت های کارخانه های صنعتی عبور کرده و به پشه ای دیگر در ۵۰ متری او می رسد.
این علم مهم و روزآمد که کمتر از ۴۰ سال از عمرش می گذرد، ارتباطی تنگاتنگ با علوم جانوری دارد و بسیاری از محققان علوم جانوری در آزمایشگاههای همین علم مشغول تحقیق و مطالعه بر روی جانوران هستند.
البته فرصت های شغلی متخصصان علوم جانوری محدود به آزمایشگاههای بیونیک نمی شود بلکه در کشورهای صنعتی و پیشرفته، علوم جانوری مثل سایر علوم پایه از اهمیت و ارزی بسیاری برخوردار است و متخصصان آن می توانند در مشاغل مختلفی مثل شناسایی گونه های مختلف جانوری، گسترش دادن موزه ها، رهبری تورهای تخصصی و مراقبت از نمونه ها و سوژه های زنده فعالت بکنند.
اما فارغ التحصیلان این گرایش چه فرصت های شغلی ای در ایران دارند؟

[Borna66]

دکتر ساری در این زمینه می گوید:
“هر چند که تعداد قابل توجهی از فارغ التحصیلان علوم جانوری جذب بازار کار نمی شوند اما بهترین دانشجویان همیشه موفق بوده و هستند. چنین افرادی پس از فارغ التحصیلی گاهی برای کارهای تحقیقاتی یا اداره آزمایشگاهها جذب دانشگاهها می شوند و یا در سازمان حفاظت از محیط زیست و سازمانهای مربوط به فعالیت می پردازند. چون سازمان محیط زیست برای بررسی اکوسیستم ها به محققان زیست شناسی از جمله علوم جانوری نیاز دارد. همچنین بعضی از فارغ التحصیلان این رشته وارد سیستم پزشکی شده و در زمینه های خون شناسی یا انگل شناسی فعالیت می کنند.
دکتر پاشایی نیز با انتقاد از فرصت های شغلی محدود فارغ التحصیلان این گرایش می گوید:
“چون علوم جانوری در کشور ما ناشناخته است، فرصت های شغلی فارغ التحصیلان آن نیز محدود می باشد. برای مثال شاخه موزه داری در علوم جانوری که به حفظ نمونه های قدیمی می پردازد، یکی از شغل های مهم و پردرآمد دنیا است که مسوولیت آن را متخصصان علوم جانوری برعهده دارند. اما متاسفانه این وظیفه در کشور ما به افرادی سپرده می شود که تخصص لازم را نداشته و به همین دلیل تعدادی از موزه ها در شرایط مناسبی قرار ندارند.

[Borna66]

توانایی های جسمی، علمی، روانی و … مورد نیاز و قابل توصیه
الف) توانایی علمی: “تعداد انگشت شماری از کتابهای رشته علوم جانوری به زبان فارسی است. این در حالی است که کتابهای مورد نظر نیز قدیمی هستند و نمی توان به یاری آنها از تحقیقات و مطالعات جدید باخبر شد. به همین دلیل دانشجوی علوم جانوری لازم است که با زبان انگلیسی آشنا باشد. همچنین دانشجوی علاقه مند به جانورشناسی باید در ریاضی و بخصوص آمار توانمند باشد.
آشنایی با دروس زیست شناسی، فیزیک، شیمی و ریاضی در سطح دبیرستان بصورت نسبتاً قوی جزو توانایی های مطلوب داوطلبان این رشته می باشد.
ب) توانایی جسمی:
ج) علاقمندیها: برای موفقیت در تمام رشته های دانشگاهی باید صبر و حوصله داشت. اما در بعضی از رشته ها این نیاز بیشتر احسای می شود چرا که دانشجو باید وقت زیادی را صرف تحقیق و آزمایش کند تا در مطالعاتش به نتیجه برسد. گرایش علوم جانوری نیز از جمله همین رشته ها است. دانشجویان این رشته باید به گردش در طبیعت علاقه مند باشند چون اطلاعاتی که با حضور در محیط طبیعی زندگی جانور می توانند به دست بیاورند در هیچ کتابی پیدا نخواهند کرد.
د) توانایی مالی: “در کشور ما دز زمینه علوم جانوری فعالیت های تحقیقاتی زیادی انجام نگرفته است. به همین دلیل دانشجویان علاقه مند به فعالیت های تحقیقاتی می توانند در این رشته حضوری فعال داشته باشند تا جایی که گاه یک دانشجوی کارشناسی این رشته طی مدت تحصیل خود یک یا دو گونه جدید از جانوران را شناسایی می کند.

[Borna66]

کات تکمیلی:
اکثر واحدهای درسی سه گرایش علوم گیاهی، علوم جانوری و زیست دریا یکسان است و فقط ۱۷ واحد این سه گرایش با یکدیگر تفاوت دارد و در واقع دانشجو تنها با مطالعه ۱۷ واحد تخصصی، کارشناس علوم گیاهی، علوم جانوری و یا زیست دریا می شود.
دکتر پاشایی در این باره می گوید: در خارج از ایران رشته های زیست شناسی از آغاز تفکیک شده هستند و به جز درسهای عمومی و پایه مثل شیمی و یا ریاضی مابقی درسهایشان تخصصی می باشد. چون تعداد قابل توجهی از دروس گرایشهای فوق با یکدیگر فرق دارد. برای مثال دیرین شناسی، فیزیولوژی و ژنتیک در علوم گیاهی با علوم جانوری تا حدودی فرق دارد چون ما جانوران را به دو شاخه عمده مهره داران و بی مهره ها تقسیم می کنیم که می توانند سطحی گسترده از یک سلولی ها تا انسان را در بر بگیرند در حالی که در گیاه شناسی چنین تقسیمی معنی نمی دهد و یا در بحش جنین شناسی، گیاهان دوره تکوین ندارند در حالی که این مرحله در جانوران، مرحله مهمی است.
از سوی دیگر وقتی دانشجویی گرایش علوم جانوری را انتخاب کرد امکان دارد علاقه ای به دروس علوم گیاهی، علوم جانوری و زیست دریا یکسان است و فقط ۱۷ واحد این سه گرایش با یکدیگر تفاوت دارد و در واقع دانشجو تنها با مطالعه ۱۷ واحد تخصصی، کارشناس علوم گیاهی، علوم جانوری و یا زیست دریا می شود.
دکتر پاشایی در این باره می گوید: در خارج از ایران رشته های زیست شناسی از آغاز تفکیک شده هستند و به جز درسهای عمومی و پایه مثل شیمی و یا ریاضی مابقی درسهایشان تخصصی می باشد. چون تعداد قابل توجهی از دروس گرایشهای فوق با یکدیگر فرق دارد. برای مثال دیرین شناسی، فیزیولوژی و ژنتیک در علوم گیاهی با علوم جانوری تا حدودی فرق دارد چون ما جانوران را به دو شاخه عمده مهره داران و بی مهره ها تقسیم می کنیم که می توانند سطحی گسترده از یک سلولی ها تا انسان را در بر بگیرند در حالی که در گیاه شناسی چنین تقسیمی معنی نمی دهد و یا در بخش جنین شناسی، گیاهان دوره تکوین ندارند در حالی که این مرحله در جانوران، مرحله مهمی است.
از سوی دیگر وقتی دانشجویی گرایش علوم جانوری را انتخاب کرد امکان دارد علاقه ای به دروس علوم گیاهی نداشته باشد و به اجبار سر کلاسهای دروس تخصصی علوم گیاهی بنشیند که البته عکس چنین قضیه ای نیز ممکن است و در هر دو صورت باعث می شود که مقداری از انرژی و وقت دانشجو تلف شده و استاد نیز نتواند کلاس مفید و فعالی داشته باشد.
یکی دیگر از اساتید دانشگاه در همین زمینه می گوید:
“هدف از گسترش دروس عمومی و محدود کردن دروس اختصاصی در گرایشهای مختلف زیست شناسی، زیاد کردن فرصت های شغلی برای فارغ التحصیلان کارشناسی زیست شناسی بوده است. یعنی فارغ التحصیلان بتوانند علاوه بر مراکز و سازمانهای اختصاصی مربوط به گرایش خود در آموزش و پرورش نیز استخدام شوند اما این طرح بازدهی خوبی نداشت چون از یک سو ظرفیت استخدام آموزش و پرورش کاهش یافته و از سوی دیگر تعداد فارغ التحصیل رشته زیست شناسی در گرایشهای مختلف بخصوص گرایش زیست شناسی عمومی افزایش یافته است و در نتیجه فارغ التحصیلان نمی توانند براحتی جذب آموزش و پرورش شوند و به دلیل این که از معلومات تخصصی خوبی نیز برخوردار نیستند، نمی توانند در سازمانها و مراکز تخصصی مربوط به گرایش خود مشغول به کار گردند.

[Borna66]

معرفی رشته زیست شناسی – گرایش زیست دریا
هدف:
گرایش زیست دریا به بررسی و مطالعه خواص محیط آبی، بیولوژی آبزیان و فعالیت های آبزی پروری می پردازد. یعنی برخلاف دو گرایش علوم جانوری و علوم گیاهی که در آنها بیشتر موجودات خشکی زی مطالعه می شوند این گرایش جانوران و گیاهان آبزی را بررسی و مطالعه می کند.
گرایش زیست دریا علاوه بر بررسی فیزیولوژی آبزیان به مطالعه اکولوژی دریا یعنی بررسی آلودگی آب دریا و تاثیر آن بر محیط دریا می پردازد.
ماهیت:
“دنیای زیر آبها دنیای بسیار اعجاب آور و شگفت انگیزی است. دنیایی که در آن بزرگترین جانور کره زمین یعنی نهنگ زندگی می کند. موجودی که گاه تا ۱۵ تن وزن و ۲۷ متر طول دارد. همچنین خطرناکترین، باهوشترین، زیباترین و بی آزارترین جانوران کره زمین در همین محیط پررمز و راز حضور دارند.”

[Borna66]

گرایش های مقطع لیسانس:
این گرایش، خود یکی از ۵ گرایش رشته زیست شناسی است.
آینده شغلی، بازار کار، درآمد:
“اگر دانشجوی زیست دریا بخواهد شغلی در ارتباط با رشته تحصیلش پیدا کند، باید توجه داشته باشد که فرصت های شغلی این گرایش بیشتر در نواحی ساحلی کشور مثل استان گیلان، مازندران و خلیج فارس وجود دارد.
علی رغم این که مراکز پزشکی معتقدند مصرف آبزیان نسبت به سایر مواد پروتئینی از مزیت های فراوانی برخوردار است و حتی آن را “غذای سلامتی” می نامند، اما این مواد در کشور ما مورد استقبال قرار نگرفته است. چرا که از یک سو مردم به درستی مواد غذایی دریایی را نمی شناسند و از سوی دیگر این دسته از مواد غذایی گران می باشند.
در این میان فارغ التحصیلان گرایش زیست دریا با فعالیت در مراکز پرورش ماهی و همچنین تحقیق بر روی ارزش مواد غذایی دریایی و انتشار این تحقیقات در رسانه های گروهی می توانند نقش موثری در کاهش موانع فوق داشته باشند.
“با توجه به این که صنعت آبزی پروری و استفاده از منابع آبی در برنامه توسعه اقتصادی دولت جای خاصی را به خود اختصاص داده است، امید است که کارشناسان زیست دریا بتوانند در زمینه های فوق مشغول به کار گردند.”
وی همچنین در مورد تفاوت فرصت های شغلی این رشته با مهندسی شیلات می گوید:
“دانشجوی رشته شیلات تکنیک و فن تکثیر و پرورش ماهی را آموزش می بیند و در همین زمینه فعالیت می کند. در حالی که دانشجوی زیست دریا بیشتر به بررسی خصوصیات موجودات دریایی به عنوان یک موجود زنده و ویژگی های تولید مثل آنها می پردازد و از سوی دیگر آبزی پروری تنها بخشی از مطالعات و در نتیجه فعالیت های یک دانشجوی زیست دریا است و دانشجوی این گرایش در کل به مطالعه محیط آب و جانداران آن می پردازد.”
سارا سمیعی دانشجوی زیست دریای دانشگاه شهید بهشتی نیز در مورد فرصت های شغلی فارغ التحصیل این گرایش می گوید:
“علاوه بر کار در شیلات فارغ التحصیلان این گرایش می توانند در حفظ بعضی از گونه های آبزیان که در حال انقراض هستند مثل ماهی ازون برون و یا ماهی سفید کار بکنند و مهمتر از همه این که ما باید به یاری کارشناسان زیست دریا یک اطلس دقیق در مورد گونه های آبزیان موجود در آبهای کشورمان تهیه کنیم تا از گونه ها و در واقع منابع دریایی موجود در کشورمان باخبر شویم، کاری که تاکنون انجام نگرفته است و به همین دلیل ما حتی نمی دانیم که در خلیج فارس چند گونه آبزی وجود دارد. در حالی که ایالت کوچکی مثل دبی تمام گونه های آبزی موجود در منطقه را مشخص نموده و نامگذاری کرده است.