همه چيز در مورد قرآن و روانشناسی

[Borna66]

دو انگيزه بقاي نوع:
حکمت خداوند متعال اقتضا مي کند که در سرشت انسان و حيوان انگيزه هاي فيزيولوژيک فطري قرار دهد که آنها را وا دارد، رفتارهاي ضروري گوناگوني براي حفظ ذات در پيش گيرند.

همچنين حکمتش اقتضا مي کند که در سرشت اين دو موجود دو انگيزه فيزيولوژيک فطري قرار دهد که آنها را به دو نوع رفتار مهم که بقاي نوع، وابسته به آنهاست وادار کند. اين دو انگيزه عبارتند از: انگيزه جنسي – انگيزه مادري

[Borna66]

1- انگيزه جنسي
کار مهم اين انگيزه، توليد مثل است که موجب تشکيل خانواده ها و جوامع نوع بشر و ملتها مي شود. عمران و آباداني کره زمين، شناخت ملتها، گسترش تمدن و پيشرفت دانش و صنعت محصول اين انگيزه است. « يا اَيُّها النَّاسُ إنّا خلقَکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنثي وَ جعلْنکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتعارَفوا اِنّ اکرمَکُمْ عندالل اَتقکُمْ، اِنّ اللهَ عَليمُ خبير.» اي مردم همه شما را از زن و مرد آفريديم و شما را در دسته ها و قبايل مختلفي قرار داديم تا همديگر را بشناسيد، همانا گراميترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست و خداوند بسيار دانا و آگاه است.» (سوره حجرات، آيه 13) « و خداوند از جنس خودتان براي شما همسراني آفريد و از همسرانتان فرزندان و نوه هايي قرار داد...». (سوره نحل ـ آيه 72)

[Borna66]

انگيزه جنسي، در واقع پايه تشکيل خانواده مي باشد، زيرا هر يک از زوجين در کنار همسر خود احساس راحتي و امنيت و آرامش مي کند و بين آنها عاطفه، عشق و دوستي و مهرباني به وجود مي آيد که اين خود عامل تداوم زندگي زناشويي، در حالتي از هماهنگي و همکاري مي باشد و اين نوع زندگي نيز به نوبه خود فضاي سالمي را براي رشد و تربيت کودکان و شکل گيري صحيح شخصيت آنها، آماده مي سازد. «وَ مِنْ الله و أنّْ خَلَقَ لَکُم مِنْ انفسکُمْ اَزواجاً لِتَسکنوُا اِلَيها وَ جَعَلَ بَينَکُمْ مَوَّدةًّ وَ رحمَةً. انَّ في ذلِکَ لايتِ لِقَوْمٍ يتفَکَّروُنَ.» و يکي ديگر از آيات خدا اين است که براي شما از جنس خودتان جفتهايي آفريد که مايه آرامش شما باشد و ميان شما رأفت و مهرباني قرار داد و در اين امر براي مردم متفکر نشانه هاي علم و حکمت خدا آشکار است.» (سوره روم ـ آيه 21)

[Borna66]

2- انگيزه مادري
حکمت و مصلحت خداوند متعال چنين است که در سرنوشت مادر نيز انگيزه اي فطري بوجود مي آورد که او را براي انجام رسالت مهم خويش به منظور بقاي نوع، آماده ميکند. چون مادر، سختي دوران بارداري و زايمان را از روي رغبت تحمل مي کند و پس از تولد فرزند نيز وظيفه شير دادن و نگهداري و مهرباني نسبت به او را انجام مي دهد تا وقتي که کودک رشد کند و خود بتواند کارهايش را انجام دهد. قرآن به رنج بارداري و زايمان و تحمل آن توسط مادر،چنين اشاره مي کند. « وَ وَصّينا الْانسانَ بَوالدَيْهِ احساناً حَمَلَتْهُ أمّه کُرْها وَ وَضَعْتُه کُرْها وَ حملْهُ وَ فصلهُ ثُلَثوُنَ شهراً». ما به انسان سفارش کرديم که به پدر و مادر خود احسان کند که مادر، رنج و زحمت بار حمل را متحمل شد و باز با درد و مشقت وضع حمل کرد و سي ماه تمام مدت حمل و شيرخوارگي بود ...» (سوره احقاف، آيه 15)

[Borna66]

انگيزه هاي رفتار در قرآن

ب) انگيزه رواني
انگيزه هاي رواني، انگيزه هايي هستند که مستقيماً نمي توان آنها را به حالتهاي فيزيولوژيک بدن که نتيجه نيازهاي جسمي هستند برگرداند، اما اين مقوله در مورد انگيزه هاي فيزيولوژيک، مانند گرسنگي، تشنگي و خستگي صادق هستند.

اکثر روانشناسان معتقدند که بيشتر انگيزه هاي رواني بر پايه انگيزه هاي فيزيولوژيک، قابل اکتساب هستند. به عبارت ديگر، آنها انگيزه هاي رواني را شاخه يا شعبه اي از انگيزه هاي فيزيولوژيک مي دانند، در نتيجه تأثير و تأثر مهارتها و عوامل رشد اجتماعي فرد به وجود مي آيند.

[Borna66]

بنابراين آنها وجود فطري عناصر در انگيزه هاي رواني را انکار نمي کنند و برخي از آنان مانند اريک فروم معتقدند که «نيازهالي رواني» نيازهاي فطري و اساسي در سرشت انسان هستند که قابل فراگيري و اکتساب از محيط اجتماعي نمي باشند. مانند نياز پيوستگي به ديگران، نياز به بزرگي و ازجمندي و نياز به هويت. ابراهام مازلو انگيزه ها را به دو بخش تقسيم مي کند:
1) انگيزه يا نياز مادي
2) انگيزه يا نياز معنوي

[Borna66]

نيازهاي اصلي يا مادي همان نياز گرسنگي، تشنگي، انگيزه جنسيت، امنيت و غيره است. انگيزه يا نياز معنوي نيز در برگيرنده جنبه هاي معنوي زندگي انسان است. مانند عدالت خواهي، نيکي، زيبايي، نظم و اتحاد. مازلو معتقد است که نيازهاي معنوي انسان، نوعي نيازهاي فطري هستند که تکامل رشد و بالندگي شخصيت فرد به برآوردن آنها بستگي دارد.

[Borna66]

1- انگيزه مالکيت
انگيزه مالکيت از آن دسته انگيزه هاي رواني است که انسان آن را در جريان رشد اجتماعي خود مي آموزد. زيرا انسان از طريق فرهنگ محيط خود که در آن پرورش مي يابد و همچنين مهارتها و آگاهيهاي شخصي، عشق به تصاحب پول و مستغلات و اراضي و اموال گوناگون ديگر را پيدا مي کنند. «وَ تُحِبّوُنَ الْمالَ حُبّاً جَمّاً.» و شما مال و ثروت را بسيار دوست مي داريد.» (سوره حجر، آيه 20) «وَ اَعْلَمواُ اَنّما اَلْحيوةُ الدُّنْيا وَ لَهْوَ و زينَةٌ وَ تفاخُرُ بَينَکُمْ وَ تکاثُرُ في الْاَموالِ وَالْاولادِ.» بدانيد که زندگاني دنيا در حقيقت بازيچه اي است و لهو و عياشي و آرايش و تفاخر و خودستايي با يکديگر و حرص زياد کردن مال و فرزندان ...» (سوره حديد، آيه 20)

[Borna66]

برخي از روانشناسان مانند «مک دوگال» مالکيت را نوعي غريزه مي داند. اما بررسيهاي انجام شده نشان مي دهد که در انسان شناسي و روانشناسي جديد نظريه غريزي بودن مالکيت را تأييد نمي کند و آن را يک انگيزه قابل اکتساب رواني مي داند.


2- انگيزه پرخاشگري (تجاوز)
انگيزه پرخاشگري در رفتار تجاوزگرانه انسان در برابر ديگران با هدف مورد آزار قرار دادن آنها، چه به صورت تجاوز فيزيکي و چه تجاوز لفظي، ظاهر مي شود. قرآن کريم در جريان نقل دوستان آدم و حوا و فريب خوردن آنها توسط شيطان و اخراجشان از بهشت به انگيزه تجاوز اشاره مي کند. «وَ قالَ اهْبَطا منْها جَميعاً بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ ...» آنگاه خدا به آدم و حوا و شيطان فرمود همه شما از آنجا (بهشت برين) فرود آييد که برخي از شما با برخي ديگر دشمنيد.» (سوره طه، آيه 123)

[Borna66]

آيه فوق به ظلم و تجاوز اشاره مي کند که برخي از مردم نسبت به برخي ديگر، به دليل رقابت و پيروي از خواسته هاي نفس و همچنين در اثر فريب خوردن از شيطان، روا مي دارند.

در سوره بقره آيه 30، وقتي که خداوند به فرشتگان وحي کرد که «من در زمين خليفه اي خواهم گماشت»، آنها گفتند: «آيا کسي را جانشين مي کني که در آن فساد کنند»؟ امام فخر رازي در تفسير اين آيه مي نويسد: توضيح اين مطلب اين است که هرگاه شهوت و غضب از يک سو و عقل از سوي ديگر در کنار هم قرار گيرند، در چنين اجتماعي شهوت، حاکم و غضب، مجري خواهد بود و اين باعث بروز فساد از سوي شهوت خواهد بود. گفته خدا (به نقل از فرشتگان) که جانشيني خونريز را براي زمين آفريده، معنايش اين است که او (خليفه) در اثر به کارگيري نيروي غضب اين کار را انجام مي دهد. اما خداوند به فرشتگان فرمود: «من آنچه را که شما نمي دانيد مي دانم.»