مقاله ای جامع درباره چشم

[Isooda]

حساسين ناشي از لنز تماسي (کنتاکت لنز)
هر جسم خارجي که بصورت مزمن با ملتحمه و سطح داخلي پلک در تماس باشد مي تواند باعث بروز حساسيت شود. در مورد لنز تماسي خود لنز، رسوبات پروتئيني ايجاد شده بر روي لنز و محلول هاي تميز کننده لنز (بخصوص مواد نگهدارنده موجود در محلول) مي تواند موجب ايجاد حساسيت شود. خوابيدن با لنز تماسي احتمال ايجاد حساسيت را شديداً افزايش مي دهد.

حساسيت به لنز تماسي معمولاً بصورت قرمزي و خارش چشم و ايجاد ترشحات فراوان و غليظ بروز مي کند. بعلاوه معمولاً در سطح خلفي پشت پلک فوقاني حالت پشته پشته ايجاد مي شود (اين پشته ها در حقيقت برجستگي هاي طبيعي ملتحمه هستند که پاپيلا نام دارند و در اثر حساسيت بصورت غير طبيعي بزرگ و برجسته مي شوند)

مؤثرترين درمان اين نوع حساسيت توقف استفاده از لنز تماسي است. معمولاً قرمزي و خارش چشم چند روز تا چند هفته پس از توقف استفاده از لنز بهبود مي يابد اما برطرف شدن برجستگي هاي پشت پلک (پاپيلاها) ممکن است چندين ماه طول بکشد. در صورتيکه نتوان از عينک يا روش هاي ديگر براي اصلاح ديد استفاده کرد و فرد ناچار به استفاده از لنز باشد تغيير نوع لنز، تميز کردن مکرر لنز و شيسشوي کامل رسوبات پروتئيني و سپس آبکشي دقيق با آب مقطر و يا استفاده از لنزهايي که به صورت روزانه تعويض مي شوند ممکن است به بهبود اين عارضه کمک کند.

به علاوه ممکن است لازم باشد قطره هاي چشمي پايدار کننده ماست سل ها تا چند ماه در اين افراد مصرف شود. (در موقع استفاده از قطره بايد لنز تماسي را از چشم خارج کرد)

حساسيت هاي پلک
حساسيت هاي پلک اغلب نوعي واکنش حساسيتي ويروس است که در اثر برخورد مستقيم با يک ماده آلرژي زاي خاص ايجاد مي شود. اين عارضه معمولاً در اثر تماس با مواد شوينده يا مواد آرايشي اتفاق مي افتد و به همين دليل در خانم ها شايع تر است. (لاک ناخن در صورت ماليدن دست ها به چشم مي تواند اين عارضه را ايجاد کند).

علائم اين نوع حساسيت معمولاً 24 تا 48 ساعت پس از برخورد با ماده آلرژي زا اتفاق مي افتد. معمولاً پلک ها دچار خارش شديد و قرمزي مي شود، ممکن است جوش هاي ريز آبکي روي پلک ها ايجاد شود گاهي ملتحمه نيز قرمز مي شود. درصورتيکه فرد بطور مکرر با ماده آلرژي زا در تماس باشد پوست پلک ها ضخيم شده حالت چرمي پيدا مي کند و پلک کلفت مي شود.

بهترين درمان اين عارضه شناسايي ماده مولد حساسيت و پرهيز از آن است. در موارد حاد شديد استفاده از يک پماد چشمي استروئيدي ملايم براي مدت چند روز مي تواند به کنترل علائم کمک کند. درصورتيکه عفونت ميکروبي به ضايعه حساسيتي پلک اضافه شود لازم است عفونت با داروهاي آنتي بيوتيکي درمان شود.


چه بيماري هايي با آلرژي چشمي اشتباه مي شوند؟

نكته
بطور کلي در موارديکه علائم آلرژي شديدتر از معمول است يا علائم به اقدامات معمول برطرف نمي شود لازم است حتماً معاينه چشم پزشکي انجام شود چون برخي از بيماري هاي جدي چشمي مي تواند در ابتدا تظاهراتي مشابه آلرژي داشته باشد.

بسياري از بيماري هاي چشمي مي توانند با آلرژي اشتباه شوند. شايعترين اين بيماري ها عبارتند از:
خشکي چشم: معمولاً باعث ايجاد سوزش چشم ها و احساس وجود شن ريزه در چشم مي شود. در اين بيماري خارش چشم کمتر از بيماري هاي آلرژيک است. بعلاوه خشکي چشم معمولاً افراد مسن را مبتلا مي کند در حاليکه آلرژي در افراد جوانتر اتفاق مي افتد. يک نکته مهم آن است که داروهاي آنتي هيستامين که براي کنترل علائم آلرژي مصرف مي شوند مي توانند خشکي چشم را بدتر کنند.

انسداد مجراي اشکي: در اين بيماري نيز به علت بسته شدن مجراي اشکي چشم ها دچار اشکريزش مي شود اما بر خلاف بيماري هاي آلرژيک در اين حالت معمولاً خارش وجود ندارد. اين بيماري نيز در افراد مسن تر شايع تر است.

ورم ملتحمه عفوني: ورم ملتحمه عفوني ناشي از بيماري ها و ويروس ها مي تواند علائمي شبيه آلرژي چشمي ايجاد کند. تشخيص ورم ملتحمه عفوني از آلرژي چشمي مهم است چون ورم ملتحمه عفوني بخصوص نوع ويروسي آن، شديداً واگيردار است و مي تواند اطرافيان را مبتلا کند.

بطور کلي در موارديکه علائم آلرژي شديدتر از معمول است يا علائم به اقدامات معمول برطرف نمي شود لازم است حتماً معاينه چشم پزشکي انجام شود چون برخي از بيماري هاي جدي چشمي مي تواند در ابتدا تظاهراتي مشابه آلرژي داشته باشد.

[Isooda]

آلرژي چشمي چگونه درمان مي شود؟
• پرهيز از عامل حساسيت زا: در موارديکه بتوان ماده مسؤول ايجاد آلرژي را شناسايي کرد، بهترين و مؤثرترين درمان پرهيز از تماس با اين ماده است.
• پاکسازي و بهبود محيط زندگي: تميز نگه داشتن خانه به منظور به حداقل رساندن گرد و غبار، پرهيز از نگه داري حيوانات خانگي، حفظ رطوبت مناسب در هوا و خنک کردن هواي منزل و استفاده از صافي هاي جذب کننده غبار مي تواند به کنترل علائم آلرژي کمک کند.
• پرهيز از خاراندن چشم ها
• استفاده از کمپرس سرد: کمپرس سرد باعث کم شدن تحريک چشم ها و احساس خارش مي شود و معمولاً اثر تسکين دهنده دارد.
• استفاده از داروهاي مناسب
• آلرژي درماني: در موارد خاص ممکن است بتوان با روش هايي مثل تلقيح ماده آلرژي زا و افزايش تدريجي مقدار آن، واکنش دستگاه ايمني بدن به يک ماده خاص را تغيير داد و مانع بروز علائم آلرژي در فرد مبتلا گرديد. البته اين روش پرهزينه و وقتگير است و در بسياري موارد امکان پذير نمي باشد.

چه داروهايي در درمان آلرژي چشمي به کار مي روند ؟
قطره اشک مصنوعي

نكته
به هيچ وجه از قطره هاي آنتي هيستامين و دكنونژستانت نظير قطره نفازولين + آنتازولين بيش از يكي دو هفته بصورت متوالي استفاده نكنيد زير مصرف طولاني مدت اين قطره ها خود مي تواند باعث تحريك و قرمزي چشم شود و حتی ممکن است در اثر عدم مصرف قطره چشم شديداً قرمز شود.

قطره اشک مصنوعي گرچه اثر مستقيمي در درمان آلرژي ندارد، اما استفاده از آن باعث رقيق شدن مواد آلرژي زا تجمع يافته در چشم مي شود، به علاوه تا حدي از چسبيدن مواد آلرژي زا به سطح ملتحمه جلوگيري مي کند و عملکرد دفاعي لايه اشک را بهبود مي بخشد. استفاده از اين قطره ها به عنوان درمان کمکي بخصوص در افرادي که علاوه بر آلرژي زمينه خشکي چشم دارند گاه اثرات مفيد شگفت آوري دارد.

قطره هاي آنتي هيستامين و دکونژستانت (ضد احتقان)
قطره هاي آنتي هيستامين اثر هيستامين در ملتحمه را خنثي مي کنند و باعث کاهش خارش چشم ها می شوند، اما روی تورم و قرمزی اثر چندانی ندارند. قطره های آنتی هیستامین دو مزیت عمده نسبت به اشکال خوراکی آنتی هیستامین دارند: اولاً این قطره ها سریعتر از قرص و شربت اثر می کنند. ثانیاً مصرف دارو به صورت قطره کمتر از مصرف خوراکی باعث ایجاد خشکی چشم می شود.

قطره های دکونژستانت قرمزی چشم را کم می کنند و در نتیجه ظاهر فرد بهبود پیدا می کند اما این قطره ها اثری روی خارش ندارند. این داروها باعث تنگ شدن رگ های ملتحمه می شوند و در نتیجه قرمزی چشم کم می شود. البته در صورت مصرف طولانی مدت خود این قطره ها می توانند باعث تحریک و قرمزی چشم شوند. بعلاوه پس از چند روز مصرف مداوم چشم اصطلاحاً به این قطره ها عادت می کند و قطره بی اثر می شود و حتی ممکن است در اثر عدم مصرف قطره چشم شديداً قرمز شود. بنابراين به هيچ وجه نبايد اين قطره ها را بيش از يكي دو هفته بصورت متوالي استفاده كرد. مصرف قطره هاي دكونژستانت در افراد مبتلا به آب سياه (گلوكوم) ممكن است خطرناك باشد. بنابراين اين افراد هرگز نبايد بصورت خودسرانه اين قطره ها را مصرف كنند.

در برخي از فراورده هاي دارويي مثل قطره نفازولين + آنتازولين ماده آنتي هيستامين و دكونژستانت با هم بكار رفته است. مصرف اين قطره ها مي تواند ظرف چند دقيقه قرمزي و خارش چشم را كنترل كند و معمولاً اين اثر تا 4-3 ساعت قابل توجه است. بنابراين در درمان علائم حاد آلرژي مي توان از اين قطره ها استفاده كرد و مصرف كوتاه مدت آن ها معمولاً عارضه مهمي (به جزء سوزش چشم در موقع استفاده از قطره) ندارد. اما همانطور كه گفته شد مصرف دراز مدت آن ها چندان مفيد نيست و ممكن است باعث بروز عوارضي شود.

قطره هاي پايدار كننده ماست سل ها
همانطور كه گفته شد واسطه اصلي ايجاد آلرژي ماده اي به نام "هيستامين" است كه از گروهي از سلول هاي ايمني به نام "ماست سل ها" آزاد مي شود. داروهاي پايدار كننده ماست سل ها مانع آزاد شدن هيستامين از ماست سل ها مي شود و در نتيجه از بروز واكنش هاي آلرژيك جلوگيري مي كند. اين داروها در تمام انواع حساسيت مؤثر است در افراد مبتلا به حساسيت فصلي و كراتوكنژنكتيويت بهاره مي توان از يكي دو هفته پيش از شروع فصل حساسيت اين قطره ها را استفاده كرد تا از بروز علائم حساسيت جلوگيري شود. از آنجا كه اين داروها نسبتاً بدون عارضه هستند مي توان مصرف آن ها را براي يك دوره طولاني (مثلاً چند ماه) ادامه داد بدون اينكه مشكل خاصي ايجاد شود. البته بايد توجه داشت كه شروع اثر اين داروها نسبتاً كند است و براي آغاز بهبودي با مصرف اين داروها معمولاً چند روز زمان لازم است. از داروهاي اين گروه مي توان به كرومولين سديم اشاره كرد. البته در حال حاضر داروهاي قوي تر و مؤثرتري نيز از اين دسته در دسترس است.

قطره هاي ضد التهاب غير استروئيدي
اين قطره ها با اثر ضد التهابي خود باعث كاهش علائم آلرژي بويژه خارش مي شوند. اما مصرف دراز مدت آن ها مي تواند سوزش و خارش چشم را بدتر كند. از اين دسته دارويي مي توان به قطره ولتازن (ديكلوفناك) اشاره كرد.

قطره هاي ضد التهاب استروئيدي
اين قطره ها مثل بتامتازون، پرونيزولون و دگزامتازون در درمان حساسيت هاي چشمي بسيار مؤثرند، اما به علت عوارض جلدي بالقوه مصرف آن ها محدود به آلرژي هاي شديدي است كه با درمان هاي معمولي بهبود پيدا نكند. به علت احتمال بروز عوارض جلدي مثل آب مرواريد (كاتاراكت) و گلوكوم (آب سياه) مصرف اين داروها بايدحتماً با تجويز چشم پزشك و براي مدت كوتاه انجام گيرد.

آنتي هيستامين هاي خوراكي
مصرف آنتي هيستامين خوراكي معمولاً در درمان آلرژي چشمي چندان مؤثر نيست، اما در مورادي كه آبريزش از بيني يا حساسيت پوستي (بويژه درماتيت آتوپيك) به همراه حساسيت چشمي وجود دارد مصرف آنتي هيستامين خوراكي مي تواند به كنترل اين علائم كمك كند.

خلاصه
• به ياد داشته باشيد كه آلرژي يك زمينه مزمن است و ممكن است مكرراً عود كند.
• آلرژي ها آزار دهنده اند اما اغلب خطرناك نيستند.
• در موراد آلرژي هاي شديد چشمي و يا آلرژي هاي طول كشيده حتماً به چشم پزشك مراجعه كنيد.
• درمان آلرژي هاي حاد با استفاده از قطره هاي آنتي هيستامين- دكونژستانت چشمي در يك دوره كوتاه به بهبود علائم كمك مي كند.
• در آلرژي هاي مزمن بهترين دارو براي استفاده دراز مدت قطره هاي پايدار كننده ماست سل ها است.
• قطره هاي استروئيدي حتماً بايد براي مدت يك دوره كوتاه و تحت نظر چشم پزشك مصرف شوند. از مصرف خودسرانه اين داروها (بتامتازون- دگزامتازون- پرونيزولون) جداً پرهيز كنيد.
• قطره هاي خنك معمولاً خارش چشم را بيشتر تسكين مي دهند. قطره هاي چشمي را در يخچال نگهداري كنيد.

[Isooda]

بلفارواسپاسم
Blepharospasm

بلفارواسپاسم به معناي پلك زدن غير ارادي يا بسته شدن غير ارادي پلك ها است. بلفارواسپاسم يك عارضه پيش رونده عصبي است كه بيشتر در زنان ميانسال و سالمند اتفاق مي‌افتد. شايعترين شكل بلفارواسپاسم،" بلفارواسپاسم خود به خودي خوش خيم" Benign Essential Blepharospasmاست كه به صورت بسته شدن مكرر غير ارادي پلك ها تظاهر مي كند. گاهي بلفارواسپاسم با بيماري‌هاي ديگري مثل سندرم توره Tourette Syndrome همراه است.

بلفارواسپاسم در حقيقت نوعي ديستوني است. ديستوني به معناي انقباض غير ارادي مكرر و طولاني در يك عضله يا گروهي از عضلات مي باشد.

بلفارواسپاسم چگونه شروع مي شود؟
بلفارواسپاسم معمولاً به صورت تدريجي ايجاد مي شود. در ابتدا ممكن است فرد فقط احساس خشكي چشم يا حساسيت به نور داشته باشد و هيچ انقباض عضلاني غير ارادي وجود نداشته باشد. پس از مدتي تحريك چشم (مثلاً نور خورشيد، باد خنك، سرو صدا، حركات سريع سر يا چشم) و استرس عصبي باعث شروع حملات بلفارواسپاسم مي شود. با پيشرفت بيماري شدت و فراواني حملات بيشتر مي شود به طوري كه گاهي بسته شدن پلك ها تا چند ساعت طول مي كشد و فرد عملاً براي چند ساعت نابينا مي شود. اين حالت گاهي آنقدر شديد است كه موجب ناتواني و شرمندگي فرد از حضور در اجتماع مي شود و عملاً فرد را منزوي مي كند. در اين حالت احتمال بروز افسردگي نيز وجود دارد.
معمولاً فشارهاي روحي و استرس- مثلاً حضور در محيط هاي نا آشنا- باعث شديدتر شدن بلفارواسپاسم مي شود. در حالت خواب معمولاً بلفارواسپاسم متوقف مي شود. به علاوه تمركز بر يك فعاليت خاص، معمولاً باعث كمتر شدن حملات بلفارواسپاسم مي گردد.

علت ايجاد بلفارواسپاسم چيست؟
به نظر مي رسد كه بلفارواسپاسم ناشي از نوعي از اشكال در عملكرد "عقده‌هاي قاعده اي مغز" باشد. عقده هاي قاعده اي بخشي از مغز هستند كه در تنظيم حركات هماهنگ عضلات دخالت دارند. البته هنوز به طور دقيق نمي دانيم كه چه مشكلي باعث بروز بلفارواسپاسم مي شود. در بيشتر موارد بلفارواسپاسم به صورت خودبه‌خودي و بدون هيچ علت مشخصي ايجاد مي شود. البته در بسياري از افراد، خشكي چشم عامل محركي باشد كه در افراد حساس باعث شروع بلفارواسپاسم شود. گاهي بلفارواسپاسم يا انواع ديگر ديستوني در افراد يك خانواده بروز مي كند، بنابراين شايد زمينه هاي ارثي و ژنتيكي در بروز آن مؤثر باشند.

بلفارواسپاسم چگونه تشخيص داده مي شود؟
بلفارواسپاسم با توجه به علائم باليني تشخيص داده مي شود. براي تشخيص بلفارواسپاسم نياز به آزمايش يا عكس برداري خاصي وجود ندارد. انجام اقدامات پاراكلينيك تنها وقتي ضروري است كه بخواهيم احتمال مشكلات همراه (مثلاً وجود تومور) را رد كنيم.

درمان
درمان هاي دارويي: از آنجا كه علت اصلي ايجاد بلفارواسپاسم مشخص نيست، هيچ داروي اختصاصي براي درمان آن وجود ندارد. داروهاي ضد تشنج، داروهاي آرام بخش و داروهاي ضد افسردگي داروهايي هستند كه معمولاً براي كنترل بلفارواسپاسم به كار مي روند. پاسخ افراد مختلف به داروهاي مختلف متفاوت است و نمي توان از قبل پيش بيني كرد كه كدام دارو براي فرد خاصي مناسب‌تر است. اغلب لازم است فرد، داروهاي مختلف را تحت نظر پزشك امتحان كند تا مشخص شود كه كدام دارو براي وي مناسب تر است. به هر حال درمان دارويي در بلفارواسپاسم چندان موثر نيست. در بهترين حالت، استفاده از دارو تنها باعث بهبود نسبي و گذرا مي شود. به علاوه بسياري از بيماران هيچ پاسخ مناسبي به درمان دارويي نمي دهند.

تزريق بوتوكس: در حال حاضر بهترين روش درمان بلفارواسپاسم تزريق بوتوكس است. بوتوكس نام تجاري پروتئين پيچيده اي است كه از يك باكتري به نام كلوستريديوم بوتولينوم استخراج مي شود. بوتوكس پس از تزريق در محل، جذب پايانه هاي عصبي مي شود كه به عضلات فرمان مي دهند. در اين پايانه ها بوتوكس مانع آزاد شدن يك واسطه شيميايي به نام استيل كولين مي شود كه مسئول انقباض عضلات است. در نتيجه نوعي فلج موقتي در عضلات ايجاد مي شود كه بين 3 تا 6 ماه طول مي كشد.
وقتي بوتوكس به صورت موضعي به داخل عضلاتي تزريق مي شود كه مسوول بسته شدن پلك هستند، اين عضلات فلج مي شوند و ديگر قادر به انقباض نيستند، در نتيجه علائم بلفارواسپاسم برطرف مي شوند. معمولاً اثر تزريق پس از يكي دو هفته ظاهر مي شود و 3 تا 6 ماه باقي مي ماند. پس از اين مدت لازم است تزريق بوتوكس مجدداً تكرار شود. البته در معدودي از بيماران پس از يكي دو بار تزريق علائم برطرف مي شود، اما اين حالت شايع نيست و معمولاً لازم است تزريق بوتوكس هر 3 تا 6 ماه يكبار تكرار گردد. تزريق بوتوكس روش بسيار مؤثري در كنترل علائم بلفارواسپاسم است به طوري كه در بيش از 90 تا 95% موارد باعث بهبود قابل توجه فرد مي شود. البته تزريق بوتوكس مي تواند عوارضي از قبيل افتادگي پلك، تاري ديد يا دوبيني ايجاد كند اما كليه اين عوارض گذرا هستند و حداكثر ظرف مدت 6 ماه برطرف مي گردند.

جراحي:
جراحي معمولاً براي مواردي بكار مي رود كه يا تزريق بوتوكس هيچ اثر مفيدي نداشته است و يا فرد به انجام تزريقات مكرر علاقه اي ندارد. شايعترين روش جراحي كه براي درمان بلفارواسپاسم به كار مي رود برداشتن عضله يا ميكتومي (Myectomy) است. در اين روش قسمتي از عضلاتي كه مسوول بستن پلك هستند با جراحي برداشته مي شوند. اين روش در 70 تا 80% موارد باعث بهبود علائم بلفارواسپاسم مي شود. اما عوارض عمل جراحي بيشتر از تزريق بوتوكس است، به علاوه عوارض تزريق بوتوكس برگشت پذير است اما عوارض عمل جراحي اغلب غير قابل برگشت است.

درمان هاي حمايتي:
همانطور كه گفته شد استرس و فشار عصبي معمولاً باعث بدتر شدن بلفارواسپاسم مي شود. آموزش بيمار و اطرافيان و حمايت موثر افراد خانواده از فرد مبتلا به بلفارواسپاسم مي تواند نتايج مفيدي در كنترل علائم داشته باشد.

بايد توجه داشت كه حملات شديد بلفارواسپاسم مي تواند تا چندين ساعت فرد را عملاً نابينا كند. ايمن سازي محيط زندگي فرد اهميت زيادي دارد تا در صورت بروز چنين شرايطي خطري براي فرد پيش نيايد.
بلفارواسپاسم مي تواند موجب بروز اضطراب، افسردگي و انزواي فرد شود. درمان اضطراب و افسردگي در اين شرايط مي تواند عملكرد فرد را بهبود بخشد.

استفاده از عينك هاي آفتابي تيره به دو علت به مبتلايان بلفارواسپاسم كمك مي كند. اول آنكه عينك آفتابي با جلوگيري از تابش نور شديد به چشم، مانع از تحريك چشم شده و تا حدي از بروز حمله بلفارواسپاسم جلوگيري مي كند. ثانياً عينك تيره با پنهان كردن چشم، مانع از آن مي شود كه سايرين متوجه پلك زدن غير عادي فرد شوند، در نتيجه حضور در اجتماع را براي فرد آسان تر مي كند.

استفاده از قطره هاي اشك مصنوعي و مرطوب كننده هاي چشم براي درمان خشكي چشم و درمان التهاب پلك (بلفاريت) با كاهش تحريك سطح چشم ممكن است به كنترل حملات بلفارواسپاسم كمك كند.
با توجه به ماهيت مزمن بيماري و مشكلاتي كه اين عارضه در روابط اجتماعي فرد ايجاد مي كند، در برخي از كشورها گروه هاي حمايتي براي مبتلايان به بلفارواسپاسم به وجود آمده است. در كشور ما متأسفانه هنوز چنين تشكيلاتي وجود ندارد.

[Isooda]

بیماریهای چشمی	دفعات مشاهده
آب مروارید (کاتاراکت)	6181
آستیگماتیسم	5710
آسیب های شیمیایی چشم	2658
آلرژی های چشم	3888
انحراف چشم(استرابیسم)	4410
بلفاررواسپاسم	1149
بلفاریت(التهاب پلک)	744
پتوز( افتادگی پلک)	407
پیر چشمی	2395
تنبلی چشم	3905
جداشدگی(پارگی )پرده شبکیه RETINAL DETACHMENT	1841
خشکی چشمی DRY EYE SYNDROM	2965
دژتراسیون مارکولا AGE-RELATED MACULARD EGENERATION	2894
دوربینی HIPEROPIA	3011
رتینو پاتی	437
رتینو پاتی دیابتی	3890
شالازیون	2061

ساختمان چشم انسان (آناتومي چشم)
كليات
كار اصلي چشم آن است كه نورهايي را كه از خارج دريافت مي كند طوري روي پرده شبكيه متمركز كند كه تصوير دقيقي از شيء مورد نظر روي پرده شبكيه ايجاد شود. شبكيه اين تصاوير را به صورت پيام هاي عصبي به مغز ارسال مي كند و اين پيام ها در مغز تفسير مي شوند. بنابراين براي واضح ديدن، قبل از هرچيز لازم است كه نور به طور دقيق روي پرده شبكيه متمركز شود.

ساختمان چشم شبيه يك كره است. در قسمت جلوي اين كره يك پنجره شفاف به نام قرنيه وجود دارد. نور از محيط خارج وارد قرنيه شده پس از عبور از مردمك به عدسي مي رسد. عدسي نور را به صورت دقيق روي شبكيه متمركز مي كند تا تصوير واضحي بر روي شبكيه ايجاد شود.

براي آنكه اشياء به صورت دقيق و واضح ديده شوند لازم است مسيري كه نور در چشم طي مي كند شفاف باشد و قرنيه و عدسي نور را درست روي شبكيه متمركز كنند.

پلك
وقتي جسم نوك تيزي به چشم ما نزديك مي شود ما بي اختيار پلك ها را مي بنديم. پلك ها در حقيقت ساختمان هاي تمايز يافته اي از جنس پوست و عضلات زير پوستي هستند كه وظيفه محافظت از چشم ها را بر عهده دارند. مژه ها مثل يك صافي از ورود گرد و غبار و ذرات مختلف به داخل چشم جلوگيري مي كنند. خود پلك ها دو وظيفه مهم دارند: اول آنكه مثل يك ديوار دفاعي جلوي قسمت عمده اي از كره چشم را مي گيرند و از كره چشم محافظت مي كنند، دوم آنكه پلك ها هر 5 تا 10 ثانيه يك بار باز و بسته مي شوند كه اين امر به شسته شدن ميكروب ها و ذرات خارجي از سطح چشم كمك مي كنند و در حقيقت سطح چشم را جارو مي كند. به علاوه باز و بسته شدن پلك ها به توزيع يكنواخت اشك بر روي كره چشم كمك مي كند.

ملتحمه
ملتحمه يك لايه شفاف محافظ است كه سطح داخلي پلك ها و روي سفيدي كره چشم را مي پوشاند. در ملتحمه رگ هاي خوني و گلبول هاي سفيد به مقدار زيادي وجود دارد. اين رگ ها و سلول هاي دفاعي تا حد زيادي از ورود ميكروب ها و عوامل بيماري زا به قسمت هاي عمقي چشم جلوگيري مي كند. به علاوه ترشحات ملتحمه سطح چشم را نرم و مرطوب نگه مي دارد و در حقيقت سطح چشم را روغنكاري مي كند كه اين امر باعث آسان تر شدن حركات چشم در جهات مختلف مي شود.

قرنيه
قرنيه قسمت شفاف جلوي كره چشم است كه از پشت آن ساختمان هاي داخلي تر كره چشم مثل عنبيه و مردمك ديده مي شود. قرنيه چشم را مي توان به شيشه پنجره تشبيه كرد. همانطور كه اگر شيشه پنجره كثيف باشد اشياء بيرون تار ديده مي شوند، اگر بر روي قرنيه كسي لكه يا كدورتي وجود داشته باشد فرد اشياء را تار مي بيند. به علاوه همانطور كه از پشت يك شيشه موجدار يا مشجر اشياء كج و كوله و ناصاف ديده مي شوند. در صورتي كه سطح قرنيه ناهموار باشد اشياء ناصاف و تار ديده مي شوند.

البته قرنيه انسان يك تفاوت مهم با شيشه پنجره دارد و آن هم اينكه شيشه پنجره يك سطح صاف است در حاليكه قرنيه بخشي از يك كره است. اين ساختمان كروي باعث مي شود كه قرنيه چشم مثل يك ذره بين عمل كند و نورهايي را كه از محيط خارج وارد كره چشم مي شوند به صورت پرتوهاي همگرا درآورد كه تصوير واضحي روي شبكيه ايجاد كنند. البته در همه افراد اين امر به صورت دقيق اتفاقي نمي افتد. مثلاً اگر انحناي قرنيه كسي بيشتر از حد طبيعي باشد تصاوير به جاي آنكه روي پرده شبكيه بيفتد در جلوي پرده شبكيه تشكيل مي شود. چنين فردي نزديك بين (ميوپ) است. همچنين اگر انحناي قرنيه كسي كمتر از حد طبيعي باشد تصاوير به جاي آنكه روي پرده شبكيه بيفتند در پشت آن تشكيل مي شوند. چنين فردي دوربين (هيپروپ) است. به طوري كه مي بينيم قرنيه افراد نقش مهمي در تعيين دوربيني يا نزديك بيني يا شماره چشم افراد دارد. به همين علت اكثر روش هاي جراحي براي اصلاح ديد و شماره عينك روي اين بخش از چشم انجام مي گيرد. مثلاً در روش هاي ليزر (PRK)، ليزيك(LASIK)، لازك(LASEK) و جراحي با تيغه الماس (RK) مقدار انحناي قرنيه تغيير مي كند و شماره چشم فرد اصلاح مي شود. همچنين استفاده از لنز تماسي (كنتاكت لنز) كمك مي كند كه انحناي قرنيه فرد موقتاً به اندازه مطلوب برسد و ديد فرد اصلاح شود.

عنبيه و مردمك
عنبيه بخش رنگي پشت قرنيه است كه رنگ چشم افراد را تعيين مي كند. رنگ اين بخش در چشم افراد مختلف متفاوت است و از آبي و سبز تا عسلي و قهوه اي تغيير مي كند. در وسط عنبيه سوراخي به نام مردمك وجود دارد كه مقدار نور وارد شده به چشم را تنظيم مي كند. كار مردمك مثل پرده اي است كه پشت پنجره آويزان شده و نور ورودي به اتاق را كم و زياد مي كند. همانطور كه وقتي نور خارج شديد و زياد باشد، پرده را مي بنديم تا نور كمتري به اتاق وارد شود، وقتي چشم در محيط پر نور قرار مي گيرد مردمك تنگ مي شود تا مقدار نور كمتري وارد چشم شود. به همين صورت وقتي چشم در محيط كم نور قرار مي گيرد مردمك گشاد مي شود تا نور بيشتري وارد چشم شود.

[Isooda]

اتاق قدامي
اتاق قدامي فضاي كوچكي است كه بين قرنيه و عنبيه قرار دارد. در اين فضا مايعي به نام زلاليه جريان دارد كه به شستشو و تغذيه بافت هاي داخل چشم كمك مي كند. همانطور كه در يك استخر براي پاك ماندن استخر مرتباً مقداري آب خارج مي شود و به جاي آن آب تصفيه شده وارد مي شود، در چشم هم مرتباً مقداري از مايع زلاليه خارج مي شود و مايع زلاليه جديدي كه در چشم توليد شده است جايگزين آن مي شود. اگر به هر دليلي تعادل بين توليد و خروج اين مايع به هم بخورد مقدار مايع زلاليه در چشم افزايش پيدا مي كند و فشار داخل كره چشم از حد طبيعي بيشتر مي شود. (مقدار طبيعي فشار چشم در افراد بالغ بين 10 تا 21 ميلي متر جيوه است). بالا رفتن فشار چشم به پرده شبكيه و عصب بينايي آسيب مي زند و باعث بيماري آب سياه يا گلوكوم مي شود.

عدسي
عدسي يك ساختمان شفاف در پشت عنبيه است كه در متمركز كردن دقيق پرتوهاي نور بر روي شبكيه به قرنيه كمك مي كند. ضخامت عدسي چشم در شرايط مختلف تغيير مي كند و بسته به آنكه شيء مورد نظر در چه فاصله اي از فرد قرار داشته باشد ضخامت عدسي كم و زياد مي شود. بنابراين فرد مي تواند اشياء را در فواصل مختلف (از بي نهايت تا حدود 20 سانتي متري و گاهي نزديك تر) به طور واضح ببيند. هرچه سن افراد بيشتر مي شود قدرت تغيير شكل عدسي كمتر مي شود به طوري كه در حدود سن 40 سالگي قدرت تغيير شكل عدسي آنقدر كم مي شود كه اكثر افراد براي ديدن اشياء نزديك و انجام كارهايي مثل مطالعه و خياطي به عينك كمكي براي ديد نزديك (عينك مطالعه) نياز پيدا مي كنند. اين همان حالتي است كه به آن پير چشمي گفته مي شود.
با گذشت سن علاوه بر آنكه قدرت تغيير شكل عدسي كم مي شود ميزان شفافيت عدسي هم كم مي شود. گاهي كدورت عدسي آنقدر زياد مي شود كه مثل پرده اي ديد فرد را تار مي كند. اين كدورت عدسي را اصطلاحاً آب مرواريد يا كاتاراكت مي گويند.

زجاجيه
زجاجيه مايع ژله مانند شفافي است كه داخل كره چشم را پر مي كند و به آن شكل مي دهد.. زجاجيه از پشت عدسي تا روي پرده شبكيه وجود دارد.. با گذشت سن ساختمان ژله مانند زجاجيه تغيير مي كند و در بعضي جاها حالت آبكي پيدا مي كند. در اين حال بعضي قسمت هاي زجاجيه شفافيت خود را از دست مي دهد و سايه اي روي پرده شبكيه مي اندازد كه فرد آن را به صورت اجسام شناور كوچكي مي بيند كه مثل مگس در ميدان بينايي بالا و پايين مي روند. اين حالت اصطلاحاً مگس پران گفته مي شود.

شبكيه
شبكيه يك پرده نازك حساس به نور (شبيه فيلم عكاسي) است كه در عقب كره چشم قرار دارد. پرتوهاي نوري كه به شبكيه برخورد مي كنند به پيام هاي عصبي تبديل مي شوند كه از طريق عصب بينايي به مغز منتقل مي شوند و در مغز تفسير مي شوند.

در شبكيه انسان انواع مختلفي از سلول هاي گيرنده نوري وجود دارد كه ميزان حساسيت آن ها به نور متفاوت است. گيرنده هاي نوري استوانه اي بيشتر براي ديد در محيط هاي تاريك به كار مي روند. گيرنده هاي مخروطي براي تشخيص رنگ و جزئيات ظريف تمايز يافته اند. ترتيب قرار گيري اين سلول ها در شبكيه طوري است كه در ناحيه مركزي شبكيه (ماكولا) تعداد گيرنده هاي مخروطي بيشتر است. بنابراين وقتي فردي به صورت مستقيم به شيئي نگاه مي كند تصوير آن شيء مستقيماً روي ماكولا در جايي مي افتد كه تعداد سلول هاي مخروطي بيشتر است و در نتيجه شيء با وضوح بيشتري مشاهده مي شود.

مشيميه
مشيميه پرده نازك سياه رنگي است كه دور شبكيه را احاطه كرده است. اين پرده تعداد زيادي رگ هاي خوني دارد كه مواد غذايي را به بخش هايي از شبكيه مي رساند. به علاوه سلول هاي اين لايه حاوي تعداد زيادي رنگ دانه سياه ملانين است كه رنگ سياهي به اين بخش از چشم مي دهد. وجود رنگ سياه مانع از انعكاس نورهاي اضافي در داخل كره چشم مي شود و به تشكيل تصوير واضحتر كمك مي كند.

صلبيه
صلبيه بخش سفيد رنگ نسبتاً محكمي است كه دورتا دور كره چشم به جز قرنيه را مي پوشاند و از ساختمان هاي داخل كره چشم محافظت مي كند. اين بخش از چشم اثر مستقيمي در فرايند بينايي ندارد و در واقع مثل يك اسكلت خارجي از كره چشم محافظت مي كند.

عصب بينايي
عصب بينايي كه رابط كره چشم و مغز مي باشد از عقب كره چشم خارج مي شود و از طريق سوراخي در استخوان پروانه اي جمجمه به مغز مي رسد. اين عصب پيام هاي بينايي را به مغز ارسال مي كند و اين پيام ها در مغز تفسير مي شوند.

عضلات چشم
براي آنكه ما بتوانيم اشياء را در جهات مختلف ببينيم لازم است بتوانيم چشم را در جهات مختلف بالا، پايين، چپ و راست بچرخانيم. حركات كره چشم در هر چشم به وسيله 6 عضله كوچك كه به اطراف كره چشم مي چسبد كنترل مي شود. بيماري اين عضلات و يا عدم هماهنگي آن ها مي تواند به انحراف چشم يا لوچي منجر شود.


سردرد و بيماري هاي چشمي

اگر مكرراً دچار سردرد شويد حتماً دوستان و اطرافيان به شما توصيه مي‌كنند كه براي معاينه چشم و كنترل شماره عينك به چشم پزشك مراجعه كنيد. اما آيا واقعاً مشكلات چشمي مي‌توانند باعث ايجاد سردرد شوند؟

يك عقيده عمومي شايع ولي نادرست اين است كه خستگي چشم ناشي از عيوب‌انكساري يا انحراف چشم مخفي از علل شايع سردرد است. گرچه عيوب انكساري و انحراف چشم مخفي بايد در صورت وجود تصحيح شوند و گاهي تصحيح آن‌ها به بهبود سردرد كمك مي‌كند، اما در اغلب موارد سردرد ربطي به شماره عينك فرد ندارد. البته برخي از بيماري‌هاي چشمي مي‌توانند سردرد ايجاد كنند و برخي از انواع سردرد نيز با علائم چشمي همراه هستند، اما در اكثر افراد مبتلا به سردرد نتيجه معاينه چشم كاملاً طبيعي است.

به هر حال اگر به علت ابتلا به سردرد درصدد مراجعه به پزشك هستيد بهتر است به خصوصيات سردرد خود دقت كنيد، چون اين خصوصيات مي‌توانند در جهت يافتن علت بيماري به پزشك كمك كنند:

نوع و شدت سردرد: آيا درد خفيف است يا شديد؟ آيا درد حالت ضربان‌دار دارد؟ شبيه برق گرفتگي است؟ با احساس سنگيني سر توأم است؟

زمان درد: آيا درد در زمان خاصي از روز بدتر يا بهتر مي شود؟

محل درد: آيا سردرد بصورت منتشر در تمام سر احساس مي شود يا آنكه فقط در منطقه خاصي (مثلاً پيشاني يا پشت چشم‌ها) متمركز است. آيا سردرد دو طرفه است يا فقط در يك طرف سر احساس مي شود؟

مشكلات همراه: آيا در زمان بروز سردرد مشكلات ديگري هم ايجاد مي‌شود؟ مثلاً آيا تغييري در بينايي شما بوجود مي‌آيد؟ آيا لكه‌هاي تيره يا جرقه‌هاي روشن مي‌بينيد؟ احساس تهوع و استفراغ، سرگيجه، اشكريزش يا افتادگي پلك در زمان سردرد وجود دارد؟

عوامل تشديد كننده: آيا اقدام خاصي (مثلاً خم شدن، سرفه كردن) باعث بدتر شدن يا ايجاد سردرد مي‌شود؟ آيا مصرف غذاي خاصي با ايجاد سردرد همراه است؟ آيا عوامل خاصي مثلاً نور شديد، بوهاي خاص يا عوامل ديگر باعث شروع سردرد مي‌شود؟

الگوي كلي درد: سردرد معمولاً كي شروع مي‌شود؟ حاد است يا مزمن؟ آيا جديداً تغييري در الگوي خاص سردرد ايجاد شده است؟

سابقه خانوادگي: آيا در نزديكان شما كسي مبتلا به سردرد مي باشد؟

علاوه بر بررسي خصوصيات درد، براي تشخيص علت سردرد معمولاً يك معاينه باليني كامل شامل بررسي نبض و فشارخون، بررسي كامل دستگاه عصبي مركزي و معاينه چشم انجام مي‌شود. به علاوه گاهي لازم است علاوه بر اقدامات فوق از روش‌هاي تصوير‌برداري (سي تي اسكن يا MRI) و بررسي ميدان بينايي نيز براي تشخيص علت سردرد استفاده مي‌شود.

البته همانطور كه قبلاً ذكر شد در اكثر موارد سردرد نتيجه معاينات چشم طبيعي است اما سردردهاي مرتبط با مشكلات چشمي را مي توان در سه گروه تقسيم‌بندي كرد:
سردردهايي كه باعث ايجاد علائم چشمي مي شوند
سردردهايي كه ناشي از بيماري‌هاي چشمي هستند.
حالات متفرقه
سردردهايي كه باعث ايجاد علائم چشمي مي شوند

[Isooda]

ميگرن
ميگرن يكي از علل بسيار شايع و شايد شايعترين علت سردرد مكرر است. بيماري ميگرن در زنان شايع‌تر است. در اكثر مبتلايان به ميگرن سابقه خانوادگي ابتلا به سردرد وجود دارد. سردردهاي ميگرني معمولاً در سن بلوغ شروع مي شود و در سن بالاي 50 سال از بين مي‌رود. سردرد ميگرني غالباً يكطرفه و ضربان دار است و چند ساعت تا چند روز طول مي‌كشد. دردهاي ميگرني گاهي با حالت تهوع و استفراغ همراه است. اكثر افراد مبتلا به ميگرن در زمان حمله سردرد دچار ترس از نور و صدا مي شوند و تمايل دارند كه در يك اتاق ساكت و تاريك استراحت كنند. در اين حالت روشن كردن چراغ يا ايجاد صداي ناگهاني مي‌تواند باعث بدتر شدن سردرد شود.
تغييرات هورموني روي ميگرن مؤثر است و عواملي مثل قاعدگي، بارداري و قرص‌هاي هورموني جلوگيري از بارداري معمولاً باعث بدتر شدن ميگرن مي‌شود.

عواملي مثل گرسنگي، كم‌خوابي، خستگي، استرس‌هاي روحي، ورزش‌هاي سنگين، غذاهاي خاص (قهوه، شكلات، پنير مانده، آجيل و مشروبات الكلي) و بوهاي خاص (مثلاً بوي سيگار يا عطر) مي‌تواند باعث شروع حمله ميگرن شود.

يك نكته جالب در مورد استرس آن است كه نه فقط وجود استرس، بلكه رفع شدن ناگهاني استرس نيز مي تواند باعث ايجاد حمله ميگرن شود. مثلاً خيلي از افراد مبتلا به ميگرن پس از پايان امتحاناتشان دچار سردرد مي‌شوند.
علت اصلي ايجاد ميگرن تنگ‌شدن گذراي عروق مغزي است كه با باز شدن جبراني بيش از حد عروق دنبال مي‌شود. در مرحله انقباض عروق مغزي علائم چشمي ميگرن بروز مي‌كند و در مرحله گشاد شدن عروق سردرد ضربان‌دار ايجاد مي‌شود. ميگرن در همه افراد به يك صورت تظاهر نمي‌كند بلكه انواع مختلفي از ميگرن وجود دارد كه آنها را مرور مي‌كنيم.

ميگرن كلاسيك: در ميگرن كلاسيك هميشه علائم بصري مشخصي قبل از شروع سردرد بروز مي‌كند كه مشخصه اين نوع خاص ميگرن است . مهمترين اين علائم يك لكه سياهرگ در روبروي فرد ( يعني در وسط ميدان بينايي) است كه به تدريج بزرگ مي‌شود و به سمت حاشيه ميدان بينايي (يعني پهلوي فرد) كشيده مي‌شود. اين لكه سياهرنگ معمولاً با جرقه‌هاي نوري به صورت خطوط زيگزاگي براق رنگي لرزان احاطه شده است.اين علامت نشانه مهمي است بطوري كه در افرادي كه اين نشانه را بروز مي‌دهند تقريباً مي‌توان گفت كه تشخيص بيماري ميگرن محرز است. يكي ديگر از نشانه‌هاي بصري كه در ميگرن كلاسيك تظاهر مي‌كند تاريك شدن يك سمت ميدان بينائي است . در اين حالت فرد سمت چپ يا سمت راست را واضح نمي‌بيند ( اين حالت در هر دو چشم وجود دارد ولي اكثر افراد فكر مي‌كنند كه چشم چپ يا راستشان تار شده است). اين علائم چشمي معمولاً بين 10 تا 20 دقيقه طول مي‌كشد و تقريباً هميشه قبل از يك ساعت محو مي‌گردد. بتدريج با محو شدن علائم بصري و گشاد شدن جبراني عروق مغزي سردرد ضربان‌دار يك طرفه ايجاد مي‌شود كه با حالت تهوع و ترس از نور و صدا همراه است. سردرد نيز پس از جند ساعت بهبود مي‌يابد.

ميگرن معمولي: اين نوع ميگرن كه شايعترين نوع ميگرن است معمولاً با علائم چشمي همراه نيست اما ممكن است درد آن در اطراف يا دور چشم‌ها احساس شود. در ميگرن معمولي سردرد لزوماً يك طرفه نيست و ممكن است درد در تمام سر احساس شود. حمله ميگرن معمولي اغلب ظرف چند ساعت تا چند روز بهبود مي‌يابد.

ميگرن چشمي: در اين نوع ميگرن كه اغلب در افراد مسن تر تظاهر مي‌كند فرد مبتلا علائم چشمي ميگرن را دارد اما به سردرد مبتلا نمي‌شود.

علائم بصري ميگرن چشمي عبارتند از :
لكه سياهرنگ كه با خطوط زيگزاگ براق رنگي لرزان احاطه شده است
تاريك شدن يك سمت ميدان بينايي
تنگ شدن تدريجي ميدان بينايي از محيط به مركز بطوريكه فرد احساس مي‌كند كه بيرون را از داخل يك سوراخ كوچك تماشا مي‌كند.

دوبيني گذرا
معمولاً شروع و خاتمه اين علائم حالت تدريجي دارد و حداكثر پس از 60 دقيقه اين علائم بطور كامل برطرف مي‌شود. در صورتيكه اين علائم بطور كامل بهبود پيدا نكند لازم است بررسي كاملي براي مشخص شدن علت آن انجام گيرد چون گاهي اوقات بيماري هاي جدي مثل ناهنجاري هاي عروق مغزي مي تواند علائم بصري مشابه ميگرن چشمي ايجاد كند اما در اين بيماري ها نقائص بينايي ايجاد شده بطور كامل برطرف نمي‌شود.

ميگرن شبكيه: ميگرن شبكيه نوع خاص نادري از بيماري ميگرن است كه در اثر انقباض موقت سرخرگ هاي شبكيه اتفاق مي‌افتد و يك اختلال بينايي گذرا و برگشت پذير ايجاد مي كند. اختلال بينايي بصورت سياه شدن بخشي از ميدان بينايي در يك چشم يا حتي كوري كامل يك چشم تظاهر مي كند كه كمتر از يك ساعت طول مي‌كشد و بطور كامل بهبود مي‌يابد. اختلال بينايي در ميگرن شبكيه ممكن است با سردرد همراه باشد و يا نباشد. البته از آنجا كه برخي از بيماري هاي جدي قلبي عروقي هم مي‌توانند علائم مشابهي در چشم ايجاد كنند در صورت بروز اين علائم لازم است فرد مبتلا كاملاً از لحاظ ساير بيماري‌ها بستري شود و تنها در صورتيكه هيچ بيماري ديگري يافت نشود مي‌توان تشخيص ميگرن شبكيه را مطرح كرد.

درمان ميگرن
در بسياري از مبتلايان به ميگرن آنچه كه بيشتر از سردرد و علائم چشمي باعث آزار فرد مي‌شود ترس از وجود تومور مغزي يا ايجاد كوري دائمي است. در اين افراد يك معاينه كامل پزشكي و اطمينان از اينكه بيماري خوش‌خيم است و هيچ عارضه دائمي ايجاد نمي‌كند تا حد زيادي باعث آسودگي فرد مبتلا مي‌شود و حتي گاهي كاهش استرس ناشي از نگراني باعث كم شدن شدت و فراواني حملات ميگرني شده، به بهبود قابل توجه فرد مي‌انجامد.

به علاوه در افراد ميگرني شناسايي عواملي كه باعث شروع يا تشديد حمله ميگرني مي شود و پرهيز از اين عوامل (بي خوابي، خستگي، گرسنگي، استرس، بوي سيگار، بوي عطر، غذاهاي خاص و غيره) مي‌تواند باعث بهبود فرد مبتلا شود. همچنين انجام مرتب ورزهاي سبك روزانه و پرهيز از ورزش‌هاي سنگين مي‌تواند به كنترل ميگرن كمك كند.
به هر حال در مواردي كه سردرد ميگرني شديد است و فعاليت روزانه فرد را مختل مي‌كند مي‌توان با استفاده از مسكن هاي معمولي يا داروهاي خاص سردرد را كنترل كرد. البته لازم به ذكر است كه در صورتيكه حملات ميگرن مكرراً اتفاق بيافتد و فرد ناچار باشد در هفته بيش از 2-3 بار از مسكن استفاده كند به داروي مسكن وابسته مي‌شود و در صورت قطع مصرف دارو مجدداً دچار سردرد خواهد شد. در اين افراد لازم است داروهاي خاصي (تحت نظر پزشك) به طور مرتب مصرف شود تا فراواني حملاتميگرني كاهش پيدا كند و فرد مجبور نباشد دائماً از داروهاي مسكن استفاده كند.

سردردهاي تنشي (Tension headache)
سردرد تنشي نوع خاصي از سردرد است كه اغلب در افراد افسرده يا كساني كه تحت استرس مزمن قرار دارند ايجاد مي‌شود. اين نوع سردرد معمولاً در اكثر ساعات روز وجود دارد اما شدت آن خفيف تا متوسط است و مشكل جدي براي فعاليت‌هاي روزانه ايجاد نمي‌كند. اين سردردها معمولاً در پايان روز و در موقع خستگي شديدتر مي‌شود. اين نوع سردرد بيشتر به صورت احساس سنگيني در سر است و افراد مبتلا مي‌گويند: "احساس مي‌كنم يك ديگ روي سرم گذاشته‌اند" . اهميت سردرد تنشي در آن است كه ممكن است درد فقط در ناحيه پيشاني و دور چشم ها وجود داشته باشد و به همين دليل با مشكلات چشمي اشتباه شود. برخي از صاحب نظران معتقدند كه سردرد تنشي نوع خاصي از ميگرن معمولي مي‌باشد. درمان آن نيز مشابه درمان ميگرن مي‌باشد

[Isooda]

سردرد خوشه‌اي (Cluster headache)
اين سردرد بيشتر در مردان سيگاري 30 تا 50 ساله بروز مي‌كند. يك بيماري خوش‌خيم است كه بصورت حملات حاد سردرد و درد پشت كره چشم بصورت يكطرفه تظاهر مي‌كند و برخلاف اغلب سردردهاي خوش‌خيم باعث بيدار شدن فرد از خواب مي‌شود. معمولاً در زمان سردرد علائم چشمي يكطرفه نيز در سمت مبتلا وجود دارد به طوري كه چشم مبتلا دچار اشكريزش و قرمزي مي‌شود. ممكن است در همان سمت افتادگي پلك ايجاد شود و مردمك چشم موقتاً گشاد شود (يعني سياهي چشم در سمت مبتلا بزرگتر به نظر برسد). گاهي آبريزش‌بيني نيز در سمت مبتلا اتفاق مي‌افتد. در سردرد خوشه‌اي حمله حاد سردرد حدود يكي دو ساعت طول مي‌كشد و عارضه خاصي ايجاد نمي‌كند. معمولاً سردرد خوشه‌اي چندين بار در يك دوره چند هفته‌اي تا چند ماهه تكرار مي‌شود و سپس به تدريج بهبود مي‌يابد. البته احتمال عود اين حملات پس از چند ماه تا چند سال وجود دارد.

التهاب شريان گيجگاهي (Temporal arteritis)
اين بيماري اغلب در افراد مسن (بالاي 60 سال) اتفاق مي‌افتد گرچه اين بيماري نادر است اما به علت آنكه مي‌تواند منجر به كوري دائمي هر دو چشم شود تشخيص و درمان سريع آن اهميت زيادي دارد. اين بيماري بصورت سردرد، درد و حساسيت ناحيه پيشاني و گيجگاه، خستگي و درد مفصل فك، تب، كاهش وزن، درد منتشر عضلاني و خستگي و بي‌حالي تظاهر مي‌كند. در اين بيماري واكنش‌هاي التهابي باعث بسته شدن شريان‌هاي سر مي‌شود. اگر اين اتفاق در سرخرگ‌هاي چشم بيفتد مي‌تواند باعث كاهش ديد دائمي شود. از ديگر علائم چشمي اين بيماري مي‌توان به آسيب عصب بينايي، كاهش ديد گذرا، دوبيني و فلج عضلات چشمي اشاره كرد. دوره اين بيماري يكي دو سال است و پس از اين مدت خودبخود برطرف مي شود اما در طول دوره بيماري براي جلوگيري از بروز عوارض جدي (مثل نابينايي) لازم است داروهاي كورتيكو- استروئيدي بصورت منظم و تحت نظر پزشك استفاده شود. نكته مهم آن است كه در تمام افراد مسن كه به علت انسداد شريان مركزي شبكيه دچار افت ديد ناگهاني مي‌شوند لازم است بررسي كامل از نظر احتمال وجود اين بيماري انجام شود، چون در صورت وجود بيماري احتمال ابتلاي چشم مقابل خيلي زياد است. در صورت تشخيص بيماري گرچه نمي‌توان به برگشت ديد در چشم مبتلا كمكي كرد، اما حداقل با تجويز داروهاي كورتيكو استروئيدي خوراكي يا تزريقي مي توان از ابتلاي چشم سالم پيشگيري كرد و فرد را از كوري هر دو چشم نجات داد.

علل ناشايع سردرد همراه با علائم چشمي
تومورهاي مغزي: تومورهاي مغزي اغلب با افزايش فشار داخل جمجمه باعث ايجاد سردرد نسبتاً شديد دائمي مي شوند كه صبح‌ها بدتر است. اين سردرد با حركاتي نظير خم شدن، زور زدن، حبس كردن نفس، سرفه و حركت دادن سر بدتر مي شود. سردرد ناشي از تومورهاي مغزي معمولاً با استفراغ (گاهي بدون حالت تهوع) همراه است.

علائم ناشي از تومورهاي مغزي عبارتند از:
فلج اعصاب چشم كه باعث انحراف چشم و دوبيني مي گردد
ورم سرعصب بينايي (كه در معاينه چشم پزشكي قابل مشاهده است)
محو شدن گذراي ديد
تار شدن بخشي از ميدان بينايي در يك يا هر دو چشم (در اين حالت بررسي ميدان بينايي مي‌تواند به مشخص شدن محل تومور كمك كند)
ندرتاً ايجاد توهمات بينايي
ايجاد نابينايي در يك يا هر دو چشم (در موارد تومورهاي پيشرفته)

خونريزي مغزي: خونريزي داخل جمجمه علاوه بر ايجاد سردرد شديد ممكن است با فلج عضلات چشم، دوبيني يا خونريزي در شبكيه و زجاجيه همراه باشد. به علاوه گاهي اوقات سكته‌هاي مغزي باعث ايجاد نقائصي در ميدان بينايي مي‌شوند كه با بررسي ميدان بينايي قابل تشخيص است.

مننژيت: مننژيت يا التهاب پرده‌هاي مغزي نيز علاوه بر ايجاد سردرد مي‌تواند باعث فلج عضلات چشمي و ايجاد انحراف چشم و دوبيني شود. به علاوه مننژيت گاهي باعث ترس از نور و درد در موقع حركات چشم مي‌گردد.

سردردهاي ناشي از بيماري‌هاي چشمي
همانطور كه قبلاً ذكر شد بر خلاف تصور عموم مردم، عيوب انكساري معمولاً باعث ايجاد سردرد نمي‌شود؛ اما گروهي ديگر از بيماري‌هاي چشمي مي‌توانند باعث بروز سردرد و بخصوص درد اطراف چشم شوند.

خشكي چشم
خشكي چشم يكي از علت‌هاي بسيار شايع احساس درد و ناراحتي در اطراف چشم‌ها است كه معمولاً صبح‌ها بهتر است و در اواخر روز بدتر مي‌شود. به علاوه انجام كارهاي چشمي مثل مطالعه يا كار با كامپيوتر مي‌تواند باعث بدتر شدن درد و ناراحتي در مبتلايان به اين بيماري شود.

بيماري‌هاي قرنيه
قرنيه بافت بسيار حساسي است كه تعداد زيادي اعصاب حسي در آن وجود دارد و به همين علت به درد و تحريك واكنش زيادي نشان مي‌دهد. (حتماً تجربه كرده‌ايد كه حتي ورود يك ذره بسيار ريز گرد و غبار به داخل چشم چقدر باعث درد و ناراحتي مي‌شود، در حاليكه با يك قلوه سنگ! در داخل كفشتان ممكن است چند ساعت پياده روي كنيد و عين خيالتان نباشد). طبيعي است كه تحريكات وارد شده به اين بافت حساس مي تواند درد شديدي در چشم و اطراف چشم و گاهي در تمام سر ايجاد كند.

مثلاً ورود هر نوع جسم خارجي به داخل چشم- چه مستقيماً به قرنيه بچسبد و چه در پشت پلك گير بيفتد و باعث خراشيده شدن قرنيه شود- علاوه برايجاد درد و قرمزي و اشكريزش معمولاً باعث سردرد نيز مي‌شود. همچنين در افرادي كه به علت جوشكاري يا نگاه كردن طولاني مدت به برف (مثلاً در ورزش اسكي) دچار برق‌زدگي چشم‌ها مي‌شوند نيز پوشش خارجي (اپي‌تليوم) قرنيه آسيب مي‌بيند و فرد علاوه بر اشكريزش و درد چشم‌ها دچار سردرد شديد مي‌شود. (اين نوع سردرد را جوشكاران محترمي كه استفاده از عينك مناسب را مايه كسر‌شأن خود مي‌دانند خيلي زياد تجربه مي‌كنند)

از ديگر بيماري‌هاي قرنيه كه باعث ايجاد سردرد مي‌شود زخم قرنيه است. همچنين التهاب قرنيه يا كراتيت نيز مي‌تواند باعث سردرد گردد.

يكي از بيماري‌هاي قرنيه كه عمدتاً باعث سردرد صبحگاهي مكرر مي‌شود خراش راجعه قرنيه (Recurrent Corneal Erosion) است. در اين بيماري اپيتليوم قرنيه چسبندگي سستي به بافت‌هاي زيرين دارد و مستعد كنده شدن است. در اين حالت خيلي اوقات وقتي فرد مبتلا به هنگام صبح چشم‌هايش را باز مي‌كند بخشي از اپيتليوم قرنيه كنده مي‌شود و علاوه بر سوزش و اشكريزش و درد چشم، سردرد نيز در همان سمت ايجاد مي‌شود.

[Isooda]

گلوكوم حاد زاويه بسته
اين بيماري باعث ايجاد تاري ديد، درد چشم و اشكريزش و سردرد شديد مي‌شود. تشخيص اين بيماري با معاينه كامل چشمي (شامل اندازه‌گيري فشار داخل چشم و بررسي ساختمان زاويه اتاق قدامي) امكانپذير است. تشخيص اين بيماري اهميت زيادي دارد چون مي‌تواند منجر به كاهش ديد دائمي شود.

التهاب داخل چشمي(Uveitis)
التهاب داخل چشمي (يوئيت) مي‌تواند علاوه بر درد چشم، سردرد نيز ايجاد كند. البته در مواردي كه يوئيت قسمت‌هاي قدامي چشم مثلاً عنبيه را درگير كرده باشد احتمال ايجاد سردرد بيشتر است.

التهاب صلبيه (Scleritis)
التهاب صلبيه مي‌تواند باعث درد شديد چشم و سردرد شود. نكته قابل توجه آن است كه اگر التهاب صلبيه در بخش‌هاي خلفي كرده چشم اتفاق بيفتد ممكن است در ظاهر چشم تغيير خاصي ايجاد نكند اما باعث ايجاد سردرد شديد در ناحيه پشت چشم شود. تشخيص اين بيماري از دو جهت مهم است: اول آنكه اين بيماري در خيلي از موارد با بيماري‌هاي جدي‌تر همراه است كه در صورت عدم درمان مناسب مي‌تواند حتي حيات فرد را تهديد كند. دوم آنكه اين بيماري مي‌تواند منجر به آسيب جدي حتي سوراخ شدن چشم گردد.

بيماري‌هاي حدقه چشم
وجود التهاب يا تومور در ناحيه پشت چشم و در داخل حدقه چشم مي‌تواند باعث بروز سردرد شود.

التهاب عصب بينايي
التهاب عصب بينايي علاوه بر آنكه باعث تاري ديد مي‌شود مي تواند با درد چشم و سردرد (بويژه در ناحيه پشت چشم) همراه باشد. در افراد مبتلا به التهاب عصب بينايي معمولاً حركت دادن چشم باعث بدتر شدن درد مي‌گردد.

زوناي چشمي
اين عارضه يك بيماري ويروسي است كه بر اثر فعال شدن ويروس آبله مرغان در اعصاب حسي چشم اتفاق مي‌افتد. علامت مشخصه زونا بروز ثبورات ريز پوستي بصورت آبدانه‌هاي كوچك در يك زمينه ارغواني و بنفش است كه با درد شديد همراه است. معمولاً درد يكي دو روز قبل از ظاهر شدن ثبورات جلدي شروع مي‌شود و تا مدتي پس از بروز دانه‌ها ادامه پيدا مي‌كند. البته در بعضي افراد ممكن است درد ناشي از زونا حالت مزمن پيدا كند و تا ماه‌ها پس از بيماري فرد احساس درد داشته باشد در صورتيكه زوناي چشمي علاوه بر درگيري پوست اطراف چشم، بافت‌هاي داخل چشم را نيز درگير كرده باشد التهاب داخل چشمي (يووئيت) نيز باعث بدتر شدن سردرد فرد مبتلا مي‌گردد.

حالات متفرقه
دردهاي صورت: گاهي اوقات دردهاي ناحيه صورت ممكن است با درد چشم اشتباه شود. مثلاً درگيري اعصاب حسي صورت، بيماري هاي سينوس ها و ناراحتي دندان ها و فك فوقاني گاهي ممكن است با درد چشم اشتباه شود.

دردهاي تير كشنده: گاهي فرد احساس مي‌كند كه چشمش تير مي كشد. اين حالت معمولاً چند ثانيه طول مي كشد و به سرعت از بين مي‌رود. اگر اين حالت زياد تكرار نشود و مدت آن كوتاه باشد معمولاً علت خاصي نداشته و نياز به بررسي و درمان ندارد؛ اما در صورتي كه اين حالت مرتباً تكرار شود يا با مشكلات چشمي يا عوارض عصبي ديگري همراه باشد ممكن است ناشي از تحت فشار قرار گرفتن اعصاب حسي توسط توده‌هاي عروقي يا تومورها باشد كه در اين حالت بررسي براي يافتن علت عاضه و درصورت امكان درمان آن ضروري است.
نور هراسي (Photophobia): نور هراسي يا ترس از نور نوعي احساس مرتبط با درد است كه در برخي از حالت‌هاي چشمي رخ مي دهد. در اين حالت فرد احساس مي‌كند كه با نگاه كردن به نور دچار درد مي‌شود به همين دليل تمايل دارد كه پلك‌ها را در حالت نيمه بسته نگه دارد و در محيط نيمه تاريك قرار بگيرد. شايعترين علت‌هاي نور هراسي بيماري‌هاي قرنيه و التهاب‌هاي داخل چشمي (يووئيت) است. گاهي بيماري‌هاي ديگر مثل ميگرن، مننژيت و و خونريزي داخل جمجمه نيز مي‌توانند نور هراسي ايجد كنند.

سردردهاي ناشي از آفتاب: وقتي كسي در معرض نور شديد آفتاب قرار گيرد مردمك چشم‌ها تنگ مي‌شود و فرد ناخودآگاه پلك‌ها را تا جايي كه امكان دارد تنگ مي‌كند تا مقدار نور ورودي به چشم را محدود كند. انقباض مداوم مردمك و عضلات پلك مي‌تواند باعث ايجاد سردرد (بخصوص در ناحيه پيشاني) شود. اگر هميشه پس از قرار گرفتن در معرض آفتاب دچار سردرد مي شويد شايد استفاده از عينك آفتابي و كلاه لبه دار بتواند به رفع سردردتان كمك كند.

سردرد ناشي از قطره‌هاي چشمي: بطور كلي مصرف قطره‌هاي چشمي مي‌تواند باعث سوزش و ناراحتي خفيف در اطراف چشم‌ها شود؛ اما قطره پيلوكارپين كه در برخي از بيماران مبتلا به گلوكوم مورد استفاده قرار مي‌گيرد مي‌تواند باعث ايجاد درد در ناحيه جلوي سر و بخصوص درد ابروها شود. البته معمولاً پس از چند بار مصرف قطره شدت درد كمتر مي‌شود و فرد با دارو سازگار مي‌شود. اما به هر حال در صورت ايجاد سردرد مقاوم يا درد مقاوم ابرو لازم است اين قطره قطع و يا با داروي ديگري جايگزين شود.