بررسي حملات يازدهم سپتامبر به برج هاي دوقلو آمريكا و پي آمدهاي آن

[Borna66]

حملات يازدهم سپتامبر دنيا را تغيير داد اما به گونه ای که کمتر کسی آن را پيش بينی کرده بود.
کشتار جمعي يازدهم سپتامبر در نيويورک، رويدادي بود که فرهنگ سياسي ايالات متحده را متحول کرد و اذهان عمومي اين کشور را، که پيش از آن کمتر سياسي و ايدئولوژيک و بيشتر معطوف به درون آمريکا بود، به طور جدي تکان داد. طي اين شش سال دو واقعيت در افکار عمومي آمريکا وضوح بيشتري يافته است. اول اينکه نقشي که ايالات متحده در جهان بازي مي کند مي تواند واکنشي برانگيزد که آمريکاييان در خاک کشورخودشان آنرا تجربه کنند. ديگر اينکه در آن سوي اقيانوس هايي که اطراف آمريکا را گرفته ، مردم و نظامهاي اعتقادي اي وجود دارند که موجوديت آمريکا و ارزش هاي فرهنگي و تمدني آن را به رسميت نمي شناسند و با آن سرجهاد دارند.
در اين جستار به بررسي اين رويداد خواهم پرداخت :

[Borna66]

1.4 ارتقاء دمکراسي در کشورهاي خليج فارس

سياست آمريکا در برابر جهان عرب همواره در جهت حمايت از حاکمان نظامي و پادشاهاني بوده است که از پشتيباني مردم برخوردار نبوده اند. اين سياست کمتر توانسته است به طبقه متوسط جوامع عرب اعتماد کرده و از رفرم هاي سياسي در آن کشورها پشتيباني کند. اما تغيير ساختاراجتماعي جوامع عرب، از يکسو، و رشد بنيادگرايي اسلامي، از سوي ديگر، ادامه چنين سياستي را براي آمريکا پر هزينه و پر مخاطره کرده است. لذا، آمريکا براي حفظ منافع استراتژيک خود در خاورميانه ناچار به اتخاذ سياست جديدي است که بتواند نوسازي ساختار سياسي کشورهاي عرب را تشويق و ميسر سازد. اين نظريه، حمله نظامي به عراق را آغاز اين سياست جديد ميداند، که هدف آن آزادي عراق از ديکتاتوري صدام، استقرار دموکراسي و نوسازي ساختار سياسي آن کشور است.

عراق، به علت بافت اجتماعي-اقتصادي و شرايط سياسي آن، انتخاب مناسبي براي معرفي و آزمايش اين سياست جديد است. زيرا عراق، در مقايسه با کشورهايي چون عربستان سعودي و مصر، داراي استعداد بيشتري براي نوسازي و استقرار دموکراسي است. براي مثال کشور عراق گرفتار محدوديتهاي مذهبي عربستان سعودي نيست، همچون مصر از فشار جمعيت و فقر رنج نميبرد، و احساسات ضد آمريکايي در آن نسبتا کمتر ميباشد. بعلاوه، آزاد سازي آن از چنگال ديکتاتوري صدام اين فرصت را براي آمريکا بوجود ميآورد تا بتواند سياست جديد خود را در شرايطي کنترل شده بيازمايد. اين سياست، در صورت موفقيت، ميتواند در مراحل بعدي به اشکال مناسب به ساير کشورهاي منطقه تعميم داده شود. اما عده اي از منتقدين بر آنند که اجراي اين سياست جديد از طريق مداخله نظامي ميسر نيست. زيرا، تهاجم نظامي منجر به راديکاليزه شدن نيروهاي قشري و تقويت احساسات ضد غربي شده، و کار نوسازي جامعه و استقرار دموکراسي را براي نيروهاي مدرن دشوار ميسازد.

1.5 جنگ تمدن ها

اين نظريه، متاثر از تئوري جنگ تمدن هاي ساموئل هانتينگتون1، جنگ آمريکا عليه تروريسم وعراق را مرحله اي از جنگ تمدن هاي غرب و اسلام ميداند. جهان اسلام، که به خاطر شکست ازغرب و ناتواني درنوسازي و همگامي با سير تحولات تاريخ از جهان غرب خشمگين است، يورشي نو را عليه تمدن پيروزمند غرب آغاز کرده است. گسترش بنيادگرايي اسلامي و حملات تروريستي عليه آمريکا نمودهاي اصلي اين نبرد ميباشند. جنگ آمريکا عليه عراق، و احتمالا ساير کشورهاي منطقه، اقدامي است براي در هم شکستن اين مقاومت. دولتمردان آمريکا، براي آنکه دوستان خود را در منطقه نرنجانند، ميکوشند تا از همآوازي آشکار با اين نظريه خودداري کنند. اما، تپش نبض اين نظريه را ميتوان در متن بسياري از نوشتارها و تحليل هاي رسمي و غير رسمي امريکا حس کرد.

1.6 جلوگيري از دستيابي بنيادگرايان اسلامي به منابع استراتژيک

طبق اين نظريه، بنيادگرايان اسلامي دولت هاي عراق، عربستان سعودي، ليبي، و يمن را هدف قرار داده اند تا با دست يافتن به ثروت نفت آنها بتوانند ايدئولوژي خود را به توان مالي و نظامي مجهز کنند. درميان اين کشورها عراق به دليل ديکتاتوري صدام، جنگ هاي متعدد، شرايط نامطلوب اقتصادي، نارضايتي مردم، و ناتواني اپوزيسيون در ايجاد يک الترناتيو سکولار، ضعيف ترين حلقه اين زنجيره بود که ميتوانست به تصرف بنيادگرايان اسلامي درآيد. در صورت پيروزي بنيادگرايان، دامنه اين حرکت در مراحل بعد ميتوانست به آساني به عربستان سعودي، ليبي، و غيره کشيده شود. حمله نظامي آمريکا به افغانستان و عراق اقدامي بود براي بازداشتن بنيادگرايان اسلامي از دستيابي به منابع استراتژيک نفت.

1.7 حفظ برتري آمريکا

با تحولات جهان در دو دهه گذشته، فروپاشي بلوک شرق، قدرت گرفتن بلوک هاي اقتصادي-سياسي جديد، رشد بنيادگرايي اسلامي، رشد ناسيوناليسم، و رشد اقتصاد گلوبال، آمريکا نگران است که برتري اقتصادي و سياسي خود را به تدريج از دست بدهد. رکود اقتصادي از يکسو، و تعميق و تسريع شکل گيري اروپاي واحد از سوي ديگر، بر هراس آمريکا افزوده است. هدف اصلي آمريکا از حمله نظامي به افغانستان و عراق عبارت است ازاحيا و حفظ هژموني سياسي و اقتصادي خود در منطقه. با استفاده از جنگ عراق آمريکا موفق شد بين اتحاديه اروپا شکاف بياندازد و پايگاه اقتصادي و نظامي خود را در خاورميانه تحکيم کند.

1.8 تک قطبي شدن جهان

رفتار کشورها در رقابت هاي بين المللي تابعي است از ساختار قدرت جهاني. هر تغييرعمده در اين ساختار، با دگرگون کردن معادله منافع-هزينه ها، موجب تغيير رفتار کشورها در سياست خارجي و رقابت هاي بين المللي خواهد شد. در جهان دو قطبي، قدرت هاي بزرگ، به خاطر واکنش قدرت رقيب (و هزينه هاي ناشي از آن) به تغيير شرايط موجود در کشورهاي جهان سوم و بر هم زدن تقسيم منافع نسبتا تمايل کمتري داشتند. اما جهان تک قطبي پس از جنگ سرد نگرش آمريکا را نسبت به منافع استراتژيک خود تغير داده، ميل و گرايش آنرا براي دخالت درامورساير کشورها افزوده، و دست آنرا براي ورود به درگيري هاي نظامي باز تر گذاشته است.

1.9 نظم نوين جهاني

طبق اين نظريه (که تعميم دو نظريه پيشين است) پس از فروپاشي بلوک شرق جهان وارد دوران جديدي شده است که طي آن آينده روابط بين المللي و نظم جهاني از کانال نبرد و رقابت ميان دولتهاي قوي و يا اتحاديه هاي منطقه اي شکل خواهد گرفت، که به تقسيم مجدد جهان و تغير جغرافياي سياسي آن خواهد انجاميد. از اين منظر، جنگ اول خليج فارس، جنگ افغانستان، و جنگ دوم خليج فارس ابزاري براي بازسازي روابط بين المللي است. هدف آمريکا ازجنگ عراق، نه بازسازي عراق، بلکه بازسازي روابط بين المللي است، و اعتراض فرانسه، روسيه، و آلمان به آمريکا در حقيقت اعتراض آنها به جايگاه آتي آمريکا در اين نظم و سهم اندک خويش است. بازسازي روابط بين المللي تنها به معني تجديد نظر در مرزهاي جغرافيايي و ايجاد کشورهاي جديد نيست، بلکه در چارچوب مرزهاي کنوني نيز بايد جايگاه کشورها در روابط بين المللي، از طريق چگونگي رابطه با آمريکا، دوباره تعريف شود.

[Borna66]

1.13 منافع صنايع نظامي آمريکا

چخوف مينويسد اگر در پرده اول نمايشنامه تفنگي را بر روي ديوار آويزان ديديد براي آن است که در پرده آخر شليک شود. يک مثال ديگر ميگويد، اگر ميخواهي علت يک جنگ را بداني، از خود بپرس چه کسي از آن نفع خواهد برد. بر پايه اين دو انگيزه، اين نظريه علت اصلي جنگ هاي اخير آمريکا را در مازاد توليد صنايع نظامي آمريکا ودر منافع اقتصادي صاحبان اين صنايع جستجو ميکند. عليرغم پايان جنگ سرد، جهان نزديک به يک بليون دلار در سال صرف تسليحات نظامي ميکند. صنايع نظامي درآمريکا داراي سهم قابل ملاحظه اي در اقتصاد کشور است، و صاحبان آن در ساختار قدرت سياسي داراي نيروي تعين کننده اي ميباشند.

1.14 جنگ ابزاري براي مديريت نوسان هاي اقتصادي

طبق اين نظريه، بعد از جنگ جهاني دوم، آمريکا همواره از بودجه صنايع نظامي خود به عنوان ابزاري براي تنظيم نوسان هاي اقتصادي استفاده کرده است. بدين معني که براي برون رفت از رکود اقتصادي، بودجه نظامي را بالا برده تا با افزايش فشار تقاضا اقتصاد را از چنبره رکود برهاند. ازميانه دهه هشتاد تا کنون آمريکا دو رکود اقتصادي شديد را تجربه کرده است، که هر دو همراه بوده اند با افزايش بودجه نظامي کشور و مداخلات نظامي در عرصه بين المللي. اين نظريه علت حملات اخيرآمريکا به افغانستان و عراق را در اين رابطه توضيح ميدهد.

1.15 تحولات ساختاري جامعه آمريکا

رشد اقتصاد انفورماتيک و گسترش روندهاي گلوبال ساختار اقتصادي و سياسي آمريکا را عميقا دگرگون کرده است. اما سرعت سريع اين تحولات در دو دهه اخيراقشار سنتي جامعه آمريکا را، که نا توان از همراهي با اين تحولات هستند،راديکاليزه کرده و موجب پيدايش و رونق ناسيوناليسم افراطي و هژموني طلب، و قدرت گرفتن نيروهاي مذهبي افراطي و نيروهاي ضد حقوق مدني شده است. اين نيروها، با حمايت مالي مديران شرکت هاي بزرگ "اقتصاد کهنه" که در دهه 90 بشدت در معرض تهديد تحولات اقتصادي قرار گرفتند، توانستند حول جورج بوش متحد شده و قدرت سياسي را به تصرف خود در آورند. طبق اين نظريه روي آوري دولت آمريکا به سياست هاي اقتصادي حمايتي، بيرون آمدن از پيمان کاهش آلودگي محيط زيست کيوتو، افزايش بودجه نظامي، اتخاذ سياست هاي جنگ طلبانه براي حل بحرانهاي بين المللي، همه بازتاب واکنش سياسي جامعه آمريکا به تحولات ساختاري اقتصادي-اجتماعي خود است. اين نظريه تاکيد ميکند که نيروهايي که اکنون قدرت سياسي را در آمريکا بدست گرفته اند، بنا بر خصلت اجتماعي و سياسي شان، اساسا نميتوانند ناجي استقرار صلح در خاورميانه باشند3.

1.16 جمعبندي

بررسي علل لشکرکشي آمريکا به عراق نشان ميدهد که دخالت نظامي آمريکا در عراق برآيندي است بغرنج از مجموعه اي ازعوامل کوتاه مدت و بلند مدت، از جمله منافع استراتژيک آمريکا در منطقه، تغيير ساختار قدرت در عرصه سياست جهاني، تغييرات اجتماعي و سياسي جامعه آمريکا، رشد بنيادگرايي اسلامي، حمله تروريستي 11 سپتامبر، عدم مشروعيت رژيم ديکتاتوري صدام حسين، ناکامي سياست تحريم اقتصادي و کنترل نظامي عراق، و ناتواني اپوزيسيون سکولارعراق در ايجاد يک آلترناتيو موثر. برداشتهاي تک محوري از علل اين جنگ، با طرح اشتباه مسئله، ميتواند به اتخاذ سياست هاي غلط و زيانبار درخاورميانه بيانجامد.

بديهي است که اهميت استراتژيک نفت را نميتوان ناديده گرفت. اما تغييرات بنيادي درساختار قدرت سياسي جهان، تغييرات ساختاري در جامعه آمريکا، رشد بنيادگرايي، واقعه 11 سپتامبر، و ضرورت نوسازي ساختار سياسي کشورهاي عرب نيز به همان اندازه حائزاهميت ميباشند.

[Borna66]

حمله تروريستي ۱۱ سپتامبر به آمريكا ، چه به لحاظ شيوه ، چه به علت تلفاتي كه به بار آورد و چه از نظر تأثيري كه در فضاي ديپلماتيك و جغرافياي سياسي جهان به جاي گذاشت ، بي‌ترديد واقعه‌اي مهم و حساس مي‌باشد . اين اقدام كه با حمله هم زمان در دو شهر ، واشنگتن و نيويورك ، شروع شد ، دو سمبل مهم از سيستم سياسي – نظامي و اقتصاديِ آمريكا را هدف گرفت ؛ دو برج مركز تجارت جهاني و پنتاگون . يك ضلع پنتاگون و هر دو برج منهدم شدند‌.
استفاده از هواپيماهاي مسافري به مثابه بمب‌هاي هوايي نشان دهنده‌ي بي اعتنايي مطلقِ سازمان دهندگان اين اقدامات به جان انسان‌هايي است كه بي ارتباط با ماجرا ، تنها در مقام مسافر در آن لحظه در كنار تروريست‌ها بودند‌. اين «‌مسافر‌» هر كسي ، آمريكايي يا غير آمريكايي ، مي‌توانست باشد ، فقط مي‌بايستي كه قرعه‌ي مرگ به نام او اصابت كرده و در آن هنگام در هواپيماهاي مورد نظر حضور مي‌داشت‌. علاوه بر آن‌، اگر كاركنان پنتاگون كساني هستند كه از هزار كنترل امنيتي عبور كرده و «‌وفاداري‌» آن‌ها به ميليتاريسم آمريكا اثبات شده ، در ساختمان‌هاي مركز تجارت جهاني ، اكثريت قاطع قربانيان ، كارمندان و حقوق بگيراني هستند كه در بانك‌ها ، بيمه‌ها و يا كافه رستوران‌هاي متعدد مستقر در دو برج كار مي‌كردند‌. بايد خاطر نشان كرد كه هيچ يك از سلاطينِ مالي آمريكا‌، هيچ كدام از سهامداران بزرگي كه نبض تصميم گيري در مراكز اقتصادي سرمايه‌داريِ جهاني را در دست دارند جزو قربانيان اين اقدامات تروريستي نيستند‌.
تا كنون هيچ اقدام مسلحانه‌اي چنين بي تبعيض قرباني نگرفته بود‌. بدين لحاظ اين اقدام در تاريخ معاصر بكلي بي سابقه است و به تمامي ، عناصر يك اقدام تروريستي بي رحمانه و كور را در خود داشته و از اين رو بي هيچ ترديد و تزلزلي محكوم است‌.