واژه شناسي معماري گذشته ايران

[Borna66]

آجر تراش داده شده اي كه با آجر ديگر در آب ساييده شده باشد
آبساب
نقل قول:

آجري كه قبل از پخت به صورت دلخواه شكل داده اند

آجر پيش بر

نقل قول:

ملات

آژند

نقل قول:

بخش رو به غرب

آفتاب كور

نقل قول:

تزوينات الحاقي

– نماسازي سنگي-آجري كاشيكاري و گچكاري

آمود

نقل قول:

انتهاي پاي گنبد

آوگون

نقل قول:

در گنبدهاي دو پوسته پوشش زيرين را گويند

آهيانه

نقل قول:

سقف

آسمانه

نقل قول:

در معماري به اندازه شش گره

-40 ساني متر

ارش

نقل قول:

بخشي از پائين ديوار است كه معمولا براي استحكام بيشتر آمودي از سنگ و كاشي دارد

ازاره

نقل قول:

در معماري پوشش منحني

(سغ ) را گويند

ازج

- ازغ
نقل قول:

نقش گردان يا انحنا دار

اسليمي

نقل قول:

ديوار جداكننده

- ديواري كه ميان دو پايه باربر مي سازند

اسپر

نقل قول:

طبقه

- سقف

اشكوب

نقل قول:

بلندي

– ارتفاع

افراز

نقل قول:

كنتراست

انبسان

نقل قول:

انودي از خمير آهك و خاكستر چوپبدست مي آيد براي آبندي بدنه آبگيرها و ديوارهابه كار مي رود

اندود ديمه

نقل قول:

واداشتن

– در معماري به معني استخوان بندي بناست

اوزير

-افريز
نقل قول:

مطالحي كه از محل برداشته شده است

ايدري

نقل قول:

تركهايي كه جهت قرار گرفتن باد در تاق ايجاد مي گردد

– به باد گير هم گفته مي شود

باد پيچ

- باد پروا- باد هنج
نقل قول:

نوعي قوس بيضي شكل كه در ساخت گنبد استفاده مي شود ونيست فاصله كانوني به دهانه آن

3 به 4 است

بستو

نقل قول:

از محل

– حاصل خود محل
بوم آورد
نقل قول:

به معناي تاب است در معماري نوعي چفد

(قوس) بيضي شكل

بيز

نقل قول:

حياط دور بسته اي كه حوض يا جوي آب در ميان داشته باشد

– گودال باغچه

پاد ياو

نقل قول:

در معماري ايران چفد و تاق و گنبد را از جاييكه شروع مي شده قطه نمي كردند بلكه تكه ايي را بصورت عمود بالا برده سپس منحني را شروع مي كردند

پا راستي

نقل قول:

جايي كه تاق شروع مي شود

پاكار

نقل قول:

تير حمال يا چيزي كه فرسپ روي آن مي افتد

پالار

نقل قول:

تاق بندي

–تاقچه بندي

پتكانه

نقل قول:

-

يعني چيزي كه از پايين به بالا مي آيد تونگان يا پيش كرده ( در خوزستان تونجه گويند

پتكين

نقل قول:

پشت بند

– ديوار يا نيم تاقي كه در پشت ديوار براي نگهداري آن بسازند

پدپيل

نقل قول:

تضاد تنوع كاري كه براي برهم زدن قرينه و يكنواختي انجام دهند

.=پا جفت

پد جفت

نقل قول:

در ختان بي بار

– شورانه- تبريزي- سپيدار

پده

نقل قول:

قاب

– آرايه هايي به صورت قاب بندي مربع و مستطيل در نماي ساختمان

پرورز

نقل قول:

قاب بندي

پرورز بندي

نقل قول:

آجر خشت يا سنگي كه بطور عمودي در محلهاي خالي ديوار مي چسبانند

پكفته

نقل قول:

عايق

پنام- پت كوفته

نقل قول:

بيرون زدگي پي از ديوار

پنجه پي

نقل قول:

چفد معروف ايراني

– پنج يعني در گاه . او هفتن يعني پوشاندن

پنج او هفت

نقل قول:

اندازه مقياس

- اندازه هاي معين و مسخصي كه در طرح تكرار مي شود

پيمون

نقل قول:

ستونك باريكو كوچكي كه سر سوك دو ديوار قرار مي گيرد

پيلك

نقل قول:

موزائيك هاي رنگي جهت تزئين

پيس پيسه

نقل قول:

ريسمان كشي

تر كشي

نقل قول:

نوعي از ساختمان تاق و گنبد بصورت شعاعي و ترك ترك

ترك بندي

نقل قول:

تالار بزرگ

- سرسرا

تنابه

نقل قول:

مقرنسهاي سر ستون مانند سر سنونهاي عالي قاپو و چهل ستون

تونگان

نقل قول:

دندههاي اصلي پوشش تاق

- لنگه – قالب

تويزه

نقل قول:

رخنه اي در زيركنگره بارو

– سوراخي كه در شكاف آن تير مي اندازند

تير كش

نقل قول:

براي جلوگيري از واردشدن بار بصورت مستقيم بر در گاهها تاقي ديگر روي آن مي زنند تا بارها را به جرزها منتقل نمايد

جهازه

– پالانه
نقل قول:

چغا به معني تپه

-كوه بلندي-چغازنبيل به معني كوه بافته شده

چغازنبيل

نقل قول:

قوس

چفت

نقل قول:

نوعي مقرنس كاري كه آويخته از سقف است

چفت آويز

نقل قول:

در ايوانها فاصله بين تيزه قوس تا رخبام

چكاد

نقل قول:

نوعي قوس كه از تقاطع دو بيضي بدست مي آيد

چمانه

نقل قول:

چوب سختي است كه از هندوستان مي آورند

چندن

نقل قول:

جرزي كه در چهار گوشه آن پيلك داشته باشد

چهار ستون

نقل قول:

نوعي پوشش كه از تقاطع دو تاق آهنگ بوجود مي آيد

چهار بخش

نقل قول:

خان

=كاروانسرا- خوره =محل

خان خوره

نقل قول:

پايين افتادن

خفت افتادن

نقل قول:

پوشش رويين گنبد

خود

نقل قول:

سقف آويخته اي كه براي دهانهاي بزرگ از تاق مي آويزند

خوانچه

نقل قول:

قطعات مختلف بين كاربندي كه بين دوتويزه را مي پوشانند

خوانچه پوش

نقل قول:

شيارهاي روي ستون

خياره

نقل قول:

هواكشهاي روي پشت بام

خيشخان

نقل قول:

كوشك و ساختماني كه در ميان باغهاي بيرون شهرو در روستاها وتفرجگاهها مي سازند

دسكره

نقل قول:

عنصري كه بعد از كلاف بندي پاي تاقها بر روي پنجره ها جرزها و بالاي تاقچه ها با گچ و با شكلي ساده كه برجسته تر از ديوار است مي سازند

دوال

نقل قول:

پيش آمدگي لبه بام

– لبه بام و جايي كه نماسازي تمام مي شوند

رخبام

ادامه دارد ...

[Borna66]

نقل قول:

چيدن ساده آجر و سنگ و خشت لايه لايه روي هم

رگ چين

نقل قول:

رنگ نزديك به بنفش كه از دوره قاجاريه در كاشي سازي مر سوم شد

رنگ بداقي

نقل قول:

رنگ بنفش مانند گل نگون سار

رنگ نگون سار

نقل قول:

بند و سدي كه براي ذخيره آبدر پيش رودها بندند

رود زن

نقل قول:

شبيه كلاه فرنگي است عنصري جهت نور گسري بصورت عمودي بر روي تاقها قرار مي گيرد

روشندان

نقل قول:

پيلكي كه دور چفت نيز مي چرخد

زغره

نقل قول:

نقشبندي

زمود گري

نقل قول:

نوعي خار كه در مناطق كويري بجاي كاه در كاهگل استفاده مي كنند

ژاژ

نقل قول:

نوعي چفد كه از تقاطع دو بيضي بدست مي آيد

سبويي

نقل قول:

چهل ستونهايي كه در سه طرف ديوار ندارند مانند چهل ستون

ستاوند

نقل قول:

مكانهايي كه فقط يك طرف آن ستون دارند

ستون آوند

نقل قول:

ستوني متشكل از چهار پيلك به هم پيوسته

ستون چهار پري

نقل قول:

قطعات سفالي كه بصورت پيشبر از گل نپخته مي برند و روي آن مهر زده و سپس آنرا مي پزند كه گاهي لعابدار نيز هست

سفال مهري

نقل قول:

اتاق پذيرايي

سفره خانه

نقل قول:

سه يعني برون آمده

–كنج بيرون آمده –شكلي كه از تقاطع دو تاق به وجود مي آيد

سكنج

نقل قول:

در كاربندي قسمت مثلثي بالاي شاپركها است

سنبوسه

نقل قول:

سنگي كه خيلي تراشيده شده باشد

.

سنگ پا تراش

نقل قول:

گچ ملاتي از مايه و گل رس و اندكي گچ نيمكوب

. گلي مركب كه نماي ساختمان را با آن مي پوشانند

سيمگل

نقل قول:

يا سرمه دان

– در كاربندي عنصري است كه دو شلع پاسسن آن بلند تر از دو ضلع بالاست – معمولا در بالاي پا باريك و سوسني قرار دارد

شاپرك

نقل قول:
ستاره تزئيني- نوع معروف آن ش بند شيرازي است – در گره سازي معمول است

شش بند

نقل قول:

چين و شكن تاق بندي زير گنبد

شكنج

نقل قول:

در معماري چوبهاي كوچكي است كه به صورت عمودي در ديوار مي گذارند تا خر پا را به آن ببندند ستونكي كه برروي آهيانه گنبد گذاشته شده و خود گنبد نيز به آن مي چسبد و بر ستون وسط آن ميله قرار مي دهند

شنگه

نقل قول:

سرپوشيده در خراسان به هر سر پوشيده اي اعم از پوشش منحني يا تخت مي گفتند و در جاهاي ديگر به ايوانها و تالارهايي كه با تاق پوشيده شده اند اطلاق مي گردد

. سكوي بدون سقفي كه در سطح بالاتر از سطح حياط است و معمولا در جلوي فضاهاي بسته قرار مي گيرند

صفه

-چفته
نقل قول:

حفرههايي كه در داخل ديوار و با قرار دادن آجر بدست مي آيد

صندوقه

نقل قول:

قسمتي از لبه بالاي پنجره پيش مي آيد

طره

نقل قول:

يعني چادر

– در معماري اتاق بزرگي است كه در وسط ساختمان قرار دارد و اطراف آن ديگر فضاها ميگيرند .به اتاق دراز نيز مي گويند

طنبي

نقل قول:

نوعي شفته است كه در شيب بندي يام ها استفاده مي شود در غوره گل بجاي آهكاز نخاله گچ و حاك استفاده مي شود

غوره گل

نقل قول:

شاه تير

فرسپ

نقل قول:

تمامي نقشهاي باريك اصلي افقي

فريز

نقل قول:

مانند دوال است با اين تفاوت كه در زير آن پايه ها و يا مقرنس كاري داشته باشيد

قطار

=كتار
نقل قول:

آجر چ

.بي كه جهت تزئينات بصورت منحني بريده مي شود

قواره

نقل قول:

قوسهايي كه در نوك آن تيزي دارد

. تيزه دار را جناغي نيز گويند

قوس تيزه دار

نقل قول:

قوسهايي كه تيزه دار نيستند

قوس مازه دار

نقل قول:

تاق قوس

كار

نقل قول:

كاشي سفيد لعابدار را نقاشي كرده آنرا داخل كوره مي گذاشتند و در كار تنظيم مي كردند

كاشي هفت رنگ

نقل قول:

تاق كوچكي كه پشت تاق جهت شيبدار كردن آن مي زنند به آن كوره پوش نيز مي گويند

كانه پوش

نقل قول:

پوشش بين دو تويزه كه از دو طرف از چفدها تبعيت مي كند

كژاوه

=كجاوه
نقل قول:

يك نوع قوس كم خيز ايراني

كليل

نقل قول:

كليلي كه در دوره اشكاني مورد استفاده زياد داشته است

كليل پارتي

نقل قول:

كلاه فرنگي

–گنبد تاج مانند –ساختمان ميان باغها

كل آفرنگ

نقل قول:

پوششي كه در كمر فضايي زده مي شود و آنرا به دو طبقه تبديل مي كند

كمر پوش

نقل قول:

در گاه نما

– روزنهاي نما

كوردر

نقل قول:

دهانه

كوچه

نقل قول:
ساختماني كه در ميان يك حياط و باغ قرار گيرد

كوشك

نقل قول:

جايي كه پا كار تاق مي نشيند

كيز

نقل قول:

گچ بري كه اطراف آن خيلي ساييده نشده باشد

گچ بري زبره

نقل قول:

گچ بري كه برجستگي كمي دارد

گچ بري برجسته

نقل قول:

گچ بري كه خيلي بيرون آمده

گچ بري برهشته

نقل قول:

كچ بري كه روي كرباس آهار دار انجام مي شود

گچ بري پته

[Borna66]

نقل قول:

شبيه معرق است گچ را در فطعاتي كه مي خواستند مي بريدند و روي كار سوار مي كردند

گچ تراش

نقل قول:
استوانه بلند زير گنبد سافه و گردن گنبدهاي دو پوسته گسسته

گريو

نقل قول:

نقشهايي كه به صورت شكسته است و خطوط مستقيم دارد

گره سازي

نقل قول:

نقش برساو شده اي كه بصورت تك يا تكرار شده باشد

- موتيف

گله

نقل قول:

نماسازي كه در آجر چيني است و در كل نقش گلي را نشان مي دهد

گل انداز

نقل قول:

گنبدي كه پوسته حمال آن به صورت ترك ترك ساخته شده است

گنبد تركين

نقل قول:

خاگ به معني تخم مرغ است

. گنبدي كه است كه از دوران بيزكند به وجود مي آيد مانند گنبد تاج الملك مسجد جامع اصفهان

گنبد خاگي

نقل قول:

گنبدهاي نوك تيز مخروطي و هرمي

گنبد رك

نقل قول:

گنبدي كه قاعده اش به جاي دايره بيضي باشد

گنبد كمبيزه

نقل قول:

جايي كه تير در ديوار مي نشيند

گير

نقل قول:

ايوانها و تالارهاي منفرد

گيري

نقل قول:

يا پر

- طاق ضربي

لاپوش

نقل قول:

غلامگردش

- راهرويي كه پيرامون بنا مي گردد

مرد گرد

نقل قول:

گنبد خانه

–قسمت اصلي مسجد است كه محراب در آن قرار مي گيرد . در اصل محل محراب گفته مي شود

مقصوره

نقل قول:

گره سازي مختلط آجر وكاشي

معقلي

نقل قول:

حياط

ميانسرا

نقل قول:

گنبد پيازي و نيم كره

گنبدنار
نقل قول:

چوب يا قوس پوشش در گاه

نال در گاه

نقل قول:

قسمتهاي تو رفته در پلان

نخير

نقل قول:

قسمت پشت به آفتاب ساختمان

نسار

-نسر
نقل قول:

نقشي الهام گرفته از برگ كنگر

- نمونه آن در گنبد خانه مسجد جامع قزوين مي توان مشاهده كرد .

نقش برگ كنگري

نگين

نقل قول:

در گره سازي آجري قطعاتي از كاشي را بصورت ساده استفاده مي كرده اند كه نمونه بسيار زيباي آن را در برج اخنجان ديده مي شود

نگين

نقل قول:

تشكي ويا چهاي بالش كه به جاي ميل استفاده مي شد

نهالين

نقل قول:

بيرون زدگي در پلان

نهاز

نقل قول:

پرسپكتيو

نهور

نقل قول:

براي نما دادن به آجر با دو تخته دو طرف آنرا صاف كرده استفاده مي كنند

واكوفته

نقل قول:

گنبد خانه و عمارت اصلي

اپدته

نقل قول:

آجري كه به صورت نره ميگذارند در خراسان خزند گفته ميشود

هره

نقل قول:

سوراخ سقف

هر نو

نقل قول:

بند عمودي بين آجرها

هرزه بندي

نقل قول:

نشيمن

-هديش=تالار

هدش

نقل قول:

هشت

=برجسته-بيرون آمده تنها جايي كه از منطقه بسته خانهبيرون مي آمدهو ارتباط با خارج داشته جهت ايجاد مكثتقسيم فضايي جهت انتظار

هشتي

نقل قول:

نوعي گره سازي تزئيني برجسته و فرو رفته

.

هشت
گير

=برآمده=گود فرورفته

هشت گیر

نقل قول:

تاب

–سهمي-قوس شكل نيمه تخمه مرغي- نوع معمول چفد در شما ايران- تاق بار بر – نيم بيضي

هلو چين

نقل قول:

ساختمانهايي كه از سقف نور مي گيرند

هولي

نقل قول:

طرح يا پروژه

هور

نقل قول:

نوعي ترك بندي و كاربندي

– آرايشي در زير پوشش

يزدي بندي

نقل قول:

برگرفته از طبيعت نباشد
يله

=آزاد مقابله گله=آنچه در حال حاضر به انتزاعي يا ذهني اطلاق مي شود .

يله

موفق باشید