یادنامه‌ «قمر آریان، جوینی، ثروتیان و...» که بهاری دیگر نداشتند

[javad jan]

در سال 91 هم جمع دیگری از اهل قلم و ادبیات از میان ما رفتند. دراین گزارش نگاهی داریم به اهل قلمی که در سال 91 در خاک آرام گرفتند و عمرشان به بهاری دیگر نرسید.

روزهای پایانی اسفند روزهایی متفاوت است، انگار حسی دوگانه داریم؛ از یک‌سو حال و هوای بهار، نوروز و سفره هفت سین در وجودمان موج می‌زند و از طرفی اندوه رفتن دوستان و عزیزانی که در طول سال ما را ترک کردند و بهاری دیگر را نمی‌بینند، بر قلب‌مان سنگینی می‌کند.

[javad jan]

اهل قلم بسیاری در سال 91 زندگی را بدرود گفتند. با شروع بهار، ایرج بقایی کرمانی، قمر آریان، حسن احمدی گیوی و اصغر الهی این کوچ را آغاز کردند و با رفتن‌شان بهار اهل قلم و جامعه ادبی را تلخ کردند. در تابستان، شهرزاد بهشتی، فخری گلستان و بهروز ثروتیان این سفر ابدی را ادامه دادند و با شروع پاییز و رسیدن آذر در فاصله‌ای چندروزه، احسان نراقی، پرتو اشراق، خلیل عمرانی، جاهد جهانشاهی، امیر محمود انوار و اصغر حاج‌حیدری از دنیا رفتند. زمستان با درگذشت لئون میناسیان، مرتضی ثاقب‌فر و هادی بنایی همراه بود و در نهایت این سفر در بهمن با درگذشت پرویز اسلامپور، جمشید صداقت‌کیش، عزیزالله جوینی و همچنین حسن لاهوتی در اسفندماه ادامه پیدا کرد.

دراین گزارش نگاهی داریم به اهل قلمی که در سال 91 در خاک آرام گرفتند و عمرشان به بهاری دیگر نرسید.

[javad jan]

ایرج بقایی کرمانی 19 فروردین در سن 74سالگی از دنیا رفت. از میان آثار منتشرشده‌ی بقایی کرمانی می‌توان به «کشورگشایان قاجار»، «ناصرالدین شاه زن‌ذلیل» (تاریخ به روایت طنز) و «شاه سلطان حسین جنگجو» اشاره کرد.

قمر آریان، نویسنده، پژوهشگر وهمسر زنده‌یاد عبدالحسین زرین‌کوب، پس از مدتی بستری بودن در سن 90 سالگی دیده از جهان فروبست. قمر آریان سال ۱۳۰۱ در شهر قوچان به دنیا آمد. او از نخستین فارغ‌التحصیلان زن از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و از نخستین استادان دانشگاه زن در ایران بود. نخستین کتابش «کمال‌الدین بهزاد» نام داشت. «شرق نزدیک در تاریخ»، «جهان اسلام» و «چهره‌ی مسیح (ع) در ادب فارسی» و «زن در قرآن» از دیگر آثار قمر آریان هستند.

[javad jan]

در اواخر اردیبهشت، حسن احمدی گیوی بر اثر ایست قلبی درگذشت. این پژوهشگر سال 1306 در گیو به دنیا آمد. مدرک دکتری دانشگاه زبان و ادبیات فارسی را از دانشگاه تهران گرفت و سال 1342 به پیشنهاد محمد معین به تالیف کتاب «دستور تاریخی فعل» مشغول شد. «آیین پژوهش و مرجع‌شناسی»، «از فن نگارش تا هنر نویسندگی»، «دستور تطبیقی زبان ترکی و فارسی»، «دستور تاریخی فعل»، «شوریده و بی‌قرار» و «گزیده‌ی اشعار و مقالات دهخدا» از دیگر آثار گیوی است. او از همکاران محمد معین در تدوین «فرهنگ معین» بود و بیش از چهار دهه در مؤسسه‌ی لغت‌نامه‌ی دهخدا فعالیت کرد.

با شروع خرداد، اصغر الهی - نویسنده و روان‌پزشک - در دوازدهم این ماه بر اثر عارضه قلبی درگذشت. او سال 1323 در مشهد به دنیا آمد و مدرک دکتری تخصصی رشته روان‌پزشکی را از دانشگاه تهران دریافت کرد. از سال 1358 تا 1360 سردبیر مجله‌ی تخصصی «بازتاب روان‌شناسی» بود. رمان‌های «سالمرگی»، «مادرم بی‌بی جان» و مجموعه‌های داستان‌ «بازی»، «قصه‌های پاییزی»، «دیگر سیاوشی نمانده»، «رؤیا تا رؤیا» و نمایشنامه‌ی قالیباف» از آثار این نویسنده است. الهی با رمان «سالمرگی» در سال ۱۳۸۶ موفق به دریافت جایزه بهترین رمان از جایزه هوشنگ گلشیری شد.

[javad jan]

جعفر سلیمانی کیا، معلم، نویسنده و مترجم، سال ۱۳۴۳ در تبریز به دنیا آمد. ترجمه مجموعه‌های داستان کوتاه از نویسندگان معاصر ترکیه و همچنین ترجمه کتاب «دده قور قود» از آثار اوست. او در زمینه ترجمه داستان‌های اسطوره‌یی ادبیات ترکیه نیز تخصص داشت. سلیمانی کیا 14 خرداد 90 بر اثر نشت و انفجار گاز در خانه‌اش در تبریز درگذشت.

شهرزاد بهشتی 13 خردادماه در اصفهان در منزل شخصی‌اش درگذشت. او سال 1325 به دنیا آمد و در رشته‌ی تئاتر در فرانسه تحصیل کرد. بهشتی همسر هادی میر‌میران بود و 13 تیرماه 1391 در اصفهان از دنیا رفت. این شاعر سال‌های دهه ۸۰ هفت مجموعه شعر را به نام‌های‌ «پیوست به شمار یک»، «سوی مدار سحر»، «شان اندیشه»، «ضرب فضا»، «ورد ورود»، «لوجه‌های آغازین» و «تشکل» منتشر کرد.

[javad jan]

فخری گلستان، مترجم، سفالگر و فعال حقوق کودکان، 16 تیرماه در سن 87 سالگی دیده از جهان فروبست. او سال 1304 به دنیا آمد و در سن 17 سالگی با پسرعموی خود ابراهیم گلستان ازدواج کرد. از جمله ترجمه‌های او می‌توان به «فیل» اثر اسلامیر مژوک، و «ک‍س‍ی م‍را ن‍م‍ی‌ش‍ن‍اس‍د؛ ص‍دای ک‍ودک‍ان زاغ‍ه‌ن‍ش‍ی‍ن آم‍ری‍کا» اشاره کرد. به گفته لیلی گلستان - دختر فخری گلستان -، مادرش بعد از 50 سالگی بیش‌تر به سفالگری مشغول بوده است.

شکوفه عمان سامانی سال 1333 در سامان به دنیا آمد. کتاب‌های «شور زینبی» و «گنجیه‌ی دل» آثار آیینی به‌جامانده از این شاعر است. او ۲۰ تیرماه در سن 55 سالگی از دنیا رفت.

[javad jan]

هفتم مردادماه، بهروز ثروتیان، استاد ادبیات فارسی، پژوهشگر ادبی و نظامی‌شناس، در 75 سالگی برعلت سکته قلبی دار فانی را وداع گفت. او 11 مهرماه سال 1316 در میاندوآب به دنیا آمد. نخستین اثرش را سال 1350 منتشر کرد که «بررسی فرّ در شاهنامه فردوسی» نام داشت. کتاب‌های «مخزن‌الاسرار؛ متن علمی - انتقادی از روی 14 نسخه‌ی خطی»، « تصحیح و شرح آثار نظامی»، «تصحیح دیوان حافظ»، «شرح دیوان حافظ»، «بیان در شعر فارسی»، «طنز و رمز در الهی‌نامه»، «بازنویسی آثار نظامی برای جوانان»، «رؤیای عشق در مثنوی گل و نوروز»، «گزیده‌ی مخزن‌الاسرار»، «ترجمه‌ی حیدربابایه سلام»، «از ایران چه می‌دانیم»، «شعر و اندیشه‌ی نیما یوشیج»، «اندیشه‌های نظامی گنجه‌یی»، «نقش بیان در آفرینش خیال»، «نامه‌های حافظ» و «ترجمه‌ی حافظ به شعر ترکی آذری»، از جمله آثار به‌جامانده از ثروتیان هستند.

مسعود سالور از صاحب‌نظران تاریخ و گردآورنده اثر 10جلدی « روزنامه خاطرات عین السلطنه» در سن 95 سالگی در مردادماه از دنیا رفت. او در سال 1295 متولد شد و تحصیلات متوسطه را در مدرسه دارالفنون به پایان رساند. در زمره‌ اولین گروه دانشجویان دانشسرای عالی بود که از دانشگاه تهران در رشته ادبیات فارسی فارغ‌التحصیل شد. از جمله آثار او می‌توان به تنظیم و تصحیح «سفرنامه عبدالصمد میرزا سالور عزالدوله به اروپا» و «بازگشت ده‌هزار یونانی» تألیف گزنفون اشاره کرد.

[javad jan]

محمود گلابدره‌ای متولد سال 1318 در تهران بود. بعد از تحصیلات متوسطه، برای تحصیل در رشته ادبیات به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران وارد شد، اما تحصیلش را نیمه‌کاره رها کرد. سپس در دانشگاه بین‌المللی لندن در رشته ادبیات انگلیسی درس خواند و با انتشار رمان «سگ کوره‌پز» در دهه‌ی 1340 به عرصه‌ی نویسندگی وارد شد. «پر کاه»، «بادیه»، «لحظه‌های «لحظه های ا نقلاب»، «پرستوها»، «دال»، «صحرای سرد ، ««حکومت نظامی»، «سنگ به مثقال»، «آقا جلال» و «سفر به حجله‌گاه عشق» از جمله دیگر آثار او هستند. او اواخر عمر در بیمارستان بستری بود و15 مردادماه از دنیا رفت.

حسین ضیایی سال 1323 در مشهد به دنیا آمد. در 1346 از دانشگاه ییل لیسانس فیزیک گرفت. او صاحب‌نظر در فلسفه اشراق سهروردی و پژوهشگر در حوزه معرفت‌شناسی بود. در سال 1355 «مرکز مطالعه فرهنگ‌ها» را تأسیس کرد. از کتاب‌های ضیایی می‌توان به «انواریه»، «معرفت و اشراق در اندیشه سهروردی»، ترجمه انگلیسی «پرتونامه»، ترجمه انگلیسی «حکمة الاشراق» و «فلسفه و ریاضیات» اشاره کرد. این مترجم و استاد فلسفه و ادبیات سوم شهریورماه درگذشت.

[javad jan]

مهرماه رو به پایان بود که خبر درگذشت محمدرضا جاسبی علیان، از فعالان قدیمی عرصه نشر و مدیر انتشارات پیام آزادی، رسید. او از پیش از انقلاب در زمینه چاپ کتاب‌های مذهبی فعال بود و در حوزه دفاع مقدس و کودک و نوجوان نیز آثار زیادی را منتشر کرده است. این ناشر 29 مهرماه در سن 64 سالگی بر اثر بیماری سرطان درگذشت.

رضا علوی شوشتری، استاد ادبیات فارسی، فلسفه و تاریخ معاصر ایران، سال 1314 در شهر اهواز به دنیا آمد. سال 1355 به عنوان رایزن فرهنگی ایران در هند، مسؤول «خانه فرهنگ ایران» در شهر دهلی بود و در آن‌جا به ترویج فرهنگ ایرانی و زبان فارسی می‌پرداخت. ترجمه کتاب «راه حق» از زبان پالی به فارسی از جمله آثار اوست. او همچنین سلسله مقالاتی به نام «علم و جامعه در ایران» را در مجله کریستین ساینس مانیتور در پاریس به چاپ رساند. علوی شوشتری در سال 1376 پس از چند سال به ایران بازگشت و در یک دوره 10ساله به تدریس پرداخت. او 13 آبان به علت سرطان ریه از دنیا رفت.

[javad jan]

احسان نراقی، نویسنده، پژوهشگر و جامعه‌شناس، نیز 12 آذرماه در سن 86 سالگی درگذشت. او به مدت 16 سال مشاور ویژه‌ی مدیر کل سازمان یونسکو بود. از جمله کتاب‌های نراقی می‌توان به پایان یک رؤیا: در نقد مارکسیسم، علوم اجتماعی و سیر تکوینی آن، آیین جوانمردی (هانری کربن)، اقبال ناممکن، آن حکایت‌ها: گفت‌وگوی هرموز کی با احسان نراقی، آزادی: مجموعه مقالات و مصاحبه‌ها، آن‌چه خود داشت، جامعه، جوانان، دانشگاه، غربت غرب، آزادی، حق و عدالت، طمع خام، در خشت خام، آن حکایت‌ها، نظری به تحقیقات اجتماعی در ایران اشاره کرد.

یک روز بعد در 13 آذرماه امیرمحمود انوار، شاعر، پژوهشگر و استاد ادب و عرفان، درگذشت. او متولد 1324 در تهران بود. به زبان و ادبیات فارسی و عرب مسلط بود و در جوانی نیز از شاگردان استاد الهی قمشه‌ای بود. از سال ۱۳۴۶ به تدریس متون عرفانی فارسی، عربی، نظم ونثر، متون بلاغی، صرف و نحو و لغت مشغول بود. از جمله آثار انوار می‌توان به «سعدی و متنبی»، «ایوان مداین از دیدگاه بحتری و خاقانی و شرح قصیده سینیه بحتری»، «منتخب اشعار حکیم ابوالمعارف زاهد و مقدمه‌ای تحلیلی بر آن»، «مقدمه‌ای تجلیلی بر کاروان عشق اثر طغرا یغمایی» و «مقدمه‌ای تحلیلی و عرفانی بر گزیده دیوان استاد محی‌الدین الهی قمشه‌ای» اشاره کرد. او همچنین از سال 52 به مدت 30 سال ریاست اداره انتشارات و سردبیری مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران را بر عهده داشت.