Borna66
07-05-2009, 02:28 PM
پستان گاو و مراقبت از آن(1)
مقدمه
شیر به عنوان یکی از مواد مغذی و ضروری در جیره غذایی انسان جای گرفته است و امروزه تولید شیر و کیفیت آن بسیار مورد توجه است؛ به همین دلیل بر آن شدیم تا مطالبی در زمینه پستان و سلامت آن ارایه دهیم. به لحاظ زیاد بودن مطالب چندین مقاله به صورت پی در پی در این زمینه ارائه می شود.
بیماری های پستان در مورد تمام حیوانات مزرعه ای مطرح می باشد اما از آنجا که تولید شیر به صورت کلان و اقتصادی توسط گاو انجام می شود لذا بهتر دیدیم مطلب مذکور را از دیدگاه این حیوان بررسی کنیم.
آناتومی
پستان در گاو از چهار کارتیه تشکیل شده است؛ که هر کدام از آنها به صورت مجزا بوده و شیر تولیدی آن از طریق سر پستانک همان کارتیه دوشیده می شود. به طور کلی پستان توسط پوست از خارج احاطه شده است. درم و هیپودرم پوست این عضو را به قطعاتی به نام لوب تقسیم کرده که هر لوب از چندین قطعه کوچکتر به نام لوبول تشکیل شده است. لوبول ها توسط انشعابات همبندی و چربی از یکدیگر جدا شده و شامل ساختمان های غددی از نوع لوله ای – آلوئولی با ترشح آپوکرین می باشند.
پستان توسط سیستم معلقه پستانی از سطح شکمی حیوان به صورت معلق نگاه داشته می شود. این بخش لیگامانی از دو لایه میانی و کناری تشکیل یافته است. لایه میانی دارای بافت الاستیکی بوده و در واقع پستان را به دو قسمت تقسیم کرده و در سطح ونترال به بدن می رسد؛ این درحالی است که لایه کناری از جنس بافت همبند سخت می باشد. هر گونه اختلال در ساختار این لیگامان منجر به اختلال در جای طبیعی پستان می شود که می تواند درصد آلودگی ها و عفونت های پستانی را افزایش دهد.(4)
سر پستانک قسمتی است که از طریق آن شیر خارج می شود و در واقع بخشی است که پستان از طریق آن با محیط بیرون در ارتباط است. مجرای سر پستانک از بافت پوششی سنگفرشی مطبق شاخی نشده پوشیده شده است و بافت پارین آن دارای عضلات صاف می باشد.(1)
گردش خون و لنف
خونرسانی به پستان از طریق سرخرگ های Cranial and Caudal Superficial Epigastric Artery صورت می گیرد و همچنین خون سیاهرگی پستان از طریق Cranial and Caudal Superficial Epigastric Vein جمع آوری می شود. لنف در گردش در بافت پستان در عقده لنفی Inguinal Lymph Node Superficial یا Mammary Lymph Node جمع آوری می شود که این عقده لنفی از سطح پوست قابل لمس می باشد.(4)
تولید شیر
به طور کلی پستان تا زمان اولین زایمان در حال رشد و تکامل است. در نزدیکی زایمان روند های هورمونی- عصبی به حالت تعادل می رسند و ترشح شیر آغاز می شود. باید بین ترشح شیر و خروج شیر تفکیک قائل شد. هنگامی که روندهای مذکور به حالت تعادل در آمد شیر از سلول های پوششی غدد پستان ترشح می شود و در فضای داخلی غدد جمع شده و به طرف مجاری شیر حرکت می کند. تولید شیر بدین ترتیب صورت می گیرد که ابتدا در راس سلول های آلوئول، واکوئل های متعدد و کوچک چربی تشکیل شده و به تدریج به یکدیگر متصل می شوند و ایجاد یک واکوئل بزرگ چربی را می کنند. این واکوئل همراه غشای خود از راس آلوئول خارج می شود و در پی خروج آن ذرات پروتئینی که توسط شبکه آندوپلاسمیک تولید شده اند خارج می گردند. بدین ترتیب تولید پروتئین شیر از سلول های آلوئول پستان و از سطح شبکه آندوپلاسمیک دانه دار آنها حاصل می شود.(1)
ایمنی و دفاع پستان
عفونت ها و اورام پستان به دلیل نفوذ عامل بیماری زا به داخل مجرای سرپستان و عبور از مکانیسم های دفاعی پستان و دست یابی به بافت های تولید کننده شیر است.
مکانیسم های دفاعی پستان به دو دسته تقسیم می شود
1- دفاع غیر اختصاصی
2- دفاع اختصاصی
1- دفاع غیر اختصاصی
1. مجرای سرپستان یا Teat Duct: سر پستانک اولین سد دفاعی پستان در مقابل ورود عوامل مهاجم می باشد. اگر قطر مجرای سرپستانک بزرگتر از حد معمول باشد امکان ایجاد عفونت بیشتر می شود و البته تنگی آن هم نامطلوب است. معمولا 5-6 دقیقه بعد از شیردوشی این مجرا باز است و به همین دلیل باید مانع نشستن گاو بعد از شیردوشی شده که این کار را با ترغیب حیوان به غذا انجام می شود.
2.کراتین کانال تیت:در مجرای سر پستانک ماده موم مانند از سلول های سنگفرشی مطبق ترشح می شود که کراتین نام دارد. این ماده دارای خواص متعدد فیزیکی و شیمیایی است که بر اساس آنها سه مکانیسم دفاعی مرتبط با آن وجود دارد:
الف- جذب باکتری به داخل کراتین
ب- پوسته پوسته شدن کراتین به همراه باکتری های متصل به آن
ج- خشک شدن داخل مجرا جهت تولید مجدد سطوح کراتینی
3. خروج مرتب شیر: عفونت های پستانی با ورود عوامل بیماری زا شروع شده و با تکثیر عامل و یا سم زایی عامل در پستان رو به وخامت می گذارد. دوشش شیر همانند یک شستشو میکروارگانیسم ها را می شوید و خارج می کند که این عمل مانع ایجاد و تشدید عفونت های پستانی می شود. دوشش مکرر یکی از روش های درمانی و مهم در اورام پستان محسوب می شود.
4.عوامل شیمیایی محافظ پستان: این مواد شامل پروتئین های کاتیونیک،لاکتوفرین، آنزیم های پراکسیداز، لیزوزیم و کمپلمان می باشد.
پروتئین های کاتیونیک با بار مثبت الکتریکی خود به عوامل بیماری زا با بار منفی الکتریکی متصل شده و آنها را خنثی می کند.
لاکتوفرین یک نوع پروتئین شلاته کننده آهن است که در حضور بی کربنات مانع رشد میکروارگانیسم های محتاج به آهن می شود. لاکتوفرین و بی کربنات در ابتدای دوره خشکی در شیر بالاست. وجود سیترات مانع عمل لاکتوفرین می شود.
آنزیم های لاکتوپراکسیداز یک سیستم اکسیداتیوی را ایجاد می کنند که برای باکتری های گرم منفی کشنده بوده و برای باکتری های گرم مثبت حالت متوقف کننده فعالیت را دارد.
2- دفاع اختصاصی
که شامل ایمنی خونی و سلولی می باشد.
1. لنفوسیت های B و T: نسبت لنفوسیت ها در شیر تقریبا مشابه خون محیطی است و فقط کمی لنفوسیت B کمی بیش از خون محیطی است
2.فاگوسیت کننده های پستان: نوتروفیل ها و ماکروفاژها بیش از 80 درصد ایمنی غیر اختصاصی شیر را تشکیل می دهند و در هر سی سی از شیر پستان غیر عفونی 50-200 هزار از این سلول ها یافت می شود. مشخصه شیر ورم پستانی غنی بودن از نوتروفیل و ماکروفاژ می باشد. اینترلوکین ها و پروستاگلاندین که از واسطه های التهابی هستند باعث کموتاکسی فاگوسیت کننده ها به خصوص نوتوفیل ها می شوند.
3. ایمنی همورال: پادتن های موجود در پستان به عنوان خنثی کننده سموم باکتری، باکتری کش و ماده تحریک کننده سیستم ایمنی مطرح هستند.igG1 از همه مهمتر بوده و ایمنوگلوبولین غالب است. عمل IgA شامل خنثی کردن سموم، ممانعت از تکثیر میکروارگانیسم، جلوگیری از اتصال ارگانیسم به سطوح پوششی و تسهیل دفع باکتری هاست.
عملکرد igM هنوز به طور کامل مشخص نشده است.(3و2)
منابع:
1- پوستی ایرج، ادیب مرادی مسعود، 1379،بافت شناسی مقایسه ای و هیستوتکنیک، تهران
Smith,Bradford.p,2000,Large Animal Internal Medicine,Usa-2
3-Andrews.A.H, Blowey.R.W, Boyd.H,Eddy.R.G,2004, Bovine Medicine Disease and Husbandry of Cattle,UK,USA
4-Konig.H.E,Liebich.H.G, 2004,Veterinary Anatomy of Domestic Mammals,Stu
مقدمه
شیر به عنوان یکی از مواد مغذی و ضروری در جیره غذایی انسان جای گرفته است و امروزه تولید شیر و کیفیت آن بسیار مورد توجه است؛ به همین دلیل بر آن شدیم تا مطالبی در زمینه پستان و سلامت آن ارایه دهیم. به لحاظ زیاد بودن مطالب چندین مقاله به صورت پی در پی در این زمینه ارائه می شود.
بیماری های پستان در مورد تمام حیوانات مزرعه ای مطرح می باشد اما از آنجا که تولید شیر به صورت کلان و اقتصادی توسط گاو انجام می شود لذا بهتر دیدیم مطلب مذکور را از دیدگاه این حیوان بررسی کنیم.
آناتومی
پستان در گاو از چهار کارتیه تشکیل شده است؛ که هر کدام از آنها به صورت مجزا بوده و شیر تولیدی آن از طریق سر پستانک همان کارتیه دوشیده می شود. به طور کلی پستان توسط پوست از خارج احاطه شده است. درم و هیپودرم پوست این عضو را به قطعاتی به نام لوب تقسیم کرده که هر لوب از چندین قطعه کوچکتر به نام لوبول تشکیل شده است. لوبول ها توسط انشعابات همبندی و چربی از یکدیگر جدا شده و شامل ساختمان های غددی از نوع لوله ای – آلوئولی با ترشح آپوکرین می باشند.
پستان توسط سیستم معلقه پستانی از سطح شکمی حیوان به صورت معلق نگاه داشته می شود. این بخش لیگامانی از دو لایه میانی و کناری تشکیل یافته است. لایه میانی دارای بافت الاستیکی بوده و در واقع پستان را به دو قسمت تقسیم کرده و در سطح ونترال به بدن می رسد؛ این درحالی است که لایه کناری از جنس بافت همبند سخت می باشد. هر گونه اختلال در ساختار این لیگامان منجر به اختلال در جای طبیعی پستان می شود که می تواند درصد آلودگی ها و عفونت های پستانی را افزایش دهد.(4)
سر پستانک قسمتی است که از طریق آن شیر خارج می شود و در واقع بخشی است که پستان از طریق آن با محیط بیرون در ارتباط است. مجرای سر پستانک از بافت پوششی سنگفرشی مطبق شاخی نشده پوشیده شده است و بافت پارین آن دارای عضلات صاف می باشد.(1)
گردش خون و لنف
خونرسانی به پستان از طریق سرخرگ های Cranial and Caudal Superficial Epigastric Artery صورت می گیرد و همچنین خون سیاهرگی پستان از طریق Cranial and Caudal Superficial Epigastric Vein جمع آوری می شود. لنف در گردش در بافت پستان در عقده لنفی Inguinal Lymph Node Superficial یا Mammary Lymph Node جمع آوری می شود که این عقده لنفی از سطح پوست قابل لمس می باشد.(4)
تولید شیر
به طور کلی پستان تا زمان اولین زایمان در حال رشد و تکامل است. در نزدیکی زایمان روند های هورمونی- عصبی به حالت تعادل می رسند و ترشح شیر آغاز می شود. باید بین ترشح شیر و خروج شیر تفکیک قائل شد. هنگامی که روندهای مذکور به حالت تعادل در آمد شیر از سلول های پوششی غدد پستان ترشح می شود و در فضای داخلی غدد جمع شده و به طرف مجاری شیر حرکت می کند. تولید شیر بدین ترتیب صورت می گیرد که ابتدا در راس سلول های آلوئول، واکوئل های متعدد و کوچک چربی تشکیل شده و به تدریج به یکدیگر متصل می شوند و ایجاد یک واکوئل بزرگ چربی را می کنند. این واکوئل همراه غشای خود از راس آلوئول خارج می شود و در پی خروج آن ذرات پروتئینی که توسط شبکه آندوپلاسمیک تولید شده اند خارج می گردند. بدین ترتیب تولید پروتئین شیر از سلول های آلوئول پستان و از سطح شبکه آندوپلاسمیک دانه دار آنها حاصل می شود.(1)
ایمنی و دفاع پستان
عفونت ها و اورام پستان به دلیل نفوذ عامل بیماری زا به داخل مجرای سرپستان و عبور از مکانیسم های دفاعی پستان و دست یابی به بافت های تولید کننده شیر است.
مکانیسم های دفاعی پستان به دو دسته تقسیم می شود
1- دفاع غیر اختصاصی
2- دفاع اختصاصی
1- دفاع غیر اختصاصی
1. مجرای سرپستان یا Teat Duct: سر پستانک اولین سد دفاعی پستان در مقابل ورود عوامل مهاجم می باشد. اگر قطر مجرای سرپستانک بزرگتر از حد معمول باشد امکان ایجاد عفونت بیشتر می شود و البته تنگی آن هم نامطلوب است. معمولا 5-6 دقیقه بعد از شیردوشی این مجرا باز است و به همین دلیل باید مانع نشستن گاو بعد از شیردوشی شده که این کار را با ترغیب حیوان به غذا انجام می شود.
2.کراتین کانال تیت:در مجرای سر پستانک ماده موم مانند از سلول های سنگفرشی مطبق ترشح می شود که کراتین نام دارد. این ماده دارای خواص متعدد فیزیکی و شیمیایی است که بر اساس آنها سه مکانیسم دفاعی مرتبط با آن وجود دارد:
الف- جذب باکتری به داخل کراتین
ب- پوسته پوسته شدن کراتین به همراه باکتری های متصل به آن
ج- خشک شدن داخل مجرا جهت تولید مجدد سطوح کراتینی
3. خروج مرتب شیر: عفونت های پستانی با ورود عوامل بیماری زا شروع شده و با تکثیر عامل و یا سم زایی عامل در پستان رو به وخامت می گذارد. دوشش شیر همانند یک شستشو میکروارگانیسم ها را می شوید و خارج می کند که این عمل مانع ایجاد و تشدید عفونت های پستانی می شود. دوشش مکرر یکی از روش های درمانی و مهم در اورام پستان محسوب می شود.
4.عوامل شیمیایی محافظ پستان: این مواد شامل پروتئین های کاتیونیک،لاکتوفرین، آنزیم های پراکسیداز، لیزوزیم و کمپلمان می باشد.
پروتئین های کاتیونیک با بار مثبت الکتریکی خود به عوامل بیماری زا با بار منفی الکتریکی متصل شده و آنها را خنثی می کند.
لاکتوفرین یک نوع پروتئین شلاته کننده آهن است که در حضور بی کربنات مانع رشد میکروارگانیسم های محتاج به آهن می شود. لاکتوفرین و بی کربنات در ابتدای دوره خشکی در شیر بالاست. وجود سیترات مانع عمل لاکتوفرین می شود.
آنزیم های لاکتوپراکسیداز یک سیستم اکسیداتیوی را ایجاد می کنند که برای باکتری های گرم منفی کشنده بوده و برای باکتری های گرم مثبت حالت متوقف کننده فعالیت را دارد.
2- دفاع اختصاصی
که شامل ایمنی خونی و سلولی می باشد.
1. لنفوسیت های B و T: نسبت لنفوسیت ها در شیر تقریبا مشابه خون محیطی است و فقط کمی لنفوسیت B کمی بیش از خون محیطی است
2.فاگوسیت کننده های پستان: نوتروفیل ها و ماکروفاژها بیش از 80 درصد ایمنی غیر اختصاصی شیر را تشکیل می دهند و در هر سی سی از شیر پستان غیر عفونی 50-200 هزار از این سلول ها یافت می شود. مشخصه شیر ورم پستانی غنی بودن از نوتروفیل و ماکروفاژ می باشد. اینترلوکین ها و پروستاگلاندین که از واسطه های التهابی هستند باعث کموتاکسی فاگوسیت کننده ها به خصوص نوتوفیل ها می شوند.
3. ایمنی همورال: پادتن های موجود در پستان به عنوان خنثی کننده سموم باکتری، باکتری کش و ماده تحریک کننده سیستم ایمنی مطرح هستند.igG1 از همه مهمتر بوده و ایمنوگلوبولین غالب است. عمل IgA شامل خنثی کردن سموم، ممانعت از تکثیر میکروارگانیسم، جلوگیری از اتصال ارگانیسم به سطوح پوششی و تسهیل دفع باکتری هاست.
عملکرد igM هنوز به طور کامل مشخص نشده است.(3و2)
منابع:
1- پوستی ایرج، ادیب مرادی مسعود، 1379،بافت شناسی مقایسه ای و هیستوتکنیک، تهران
Smith,Bradford.p,2000,Large Animal Internal Medicine,Usa-2
3-Andrews.A.H, Blowey.R.W, Boyd.H,Eddy.R.G,2004, Bovine Medicine Disease and Husbandry of Cattle,UK,USA
4-Konig.H.E,Liebich.H.G, 2004,Veterinary Anatomy of Domestic Mammals,Stu